InfoHub Logo

1

Armannyń asyra sóıleıtini bar. «Jazda saıajaıǵa barǵan saıyn alma baǵyn aralap shyǵyp, bıyl mıllıon shelek ónim alamyz» dep, boljam jasaıtyn. Keıde keshkilik «Búgin bizdiń aýlaǵa myń bala jınaldy, oıyndy soqtyq» dep, daýryǵyp keledi. Taǵy birde «Maǵan apam kóp aqsha berse, júz balmuzdaq alyp jer edim» dep tamsanady.

Úlkender jaǵy balanyń eshkimge zalaly joq mundaı ótirikterine kúletin de qoıatyn. Al mıllıon men myńnyń qaısysy kóp, qaısysy az ekenin anyq aıyra almaıtyn jora-joldastaryna onyń ne degeni báribir. Áıteýir Armannyń sanǵa júıriktigin, sózge sheberligin moıyndaıtyn da, onymen talasqa túsýge taısaqtaıtyn.

Dál búgin dostary kókeleri týraly áńgimeni kóıitpegende, bul da qaıdaǵyny qoqytyp, ótirikti sonsha soqpaıtyn edi.

Bulardy terezeden kórip, aldy-artyna qaramaı júgirse kerek. Jaqan aýlaǵa atylyp shyqty. Beti-aýzy satpaq-satpaq, sholaq jeń jeıdesiniń omyraýy ashylyp ketken.

— Sálem, dostar!

— Sálem, Jaqan!

— Sen áli jýynbaǵansyń ba? — dep qaldy Oraz oǵan jalt qarap.

— Jýynbaǵany nesi? Men kúnde jýynamyn. Tek jańa qatyq jalap otyr edim...

— Sender qatyqty qaıdan alasyńdar? Álde aýyldan ákele me? Byltyr naǵashy ájem bizge de bir qaryn qatyq jibergen.

Qatyq jaıyndaǵy suraq Jaqanyń qulaǵyna maıdaı jaǵyp, totydaı saırady:

— Meniń kókem sút zaýytynda jumys isteıdi ǵoı. Olar sút, aıran, qaımaq, qatyq deısiń be, bárin shyǵarady. Kókem kúnde zaýyttan qatyq alyp kaıtady. Biz qatyqty jaqsy kóremiz. Jalap taýysa almasaq, apam odan qurt jasap qoıady. Domalaq sharık sıaqty. Kepkende aýzyńa salyp, soryp júrseń, qarnyń ashpaıdy jáne shóldemeısiń. Mundaı zaýytta meniń kókem ǵana jumys isteı alady. Bildiń be!

— Soǵan da maqtanasyń ba, — dep Oraz taǵy baılanysty. — Kókeler raketa shyǵaratyn, tank jasaıtyn, traktor jasaıtyn zaýyttarda isteýi kerek. Avtobýs shyǵarǵan da jaman emes. Nemese ǵalym bolsyn. Meniń kókem ǵalym!

— E, qoıshy ǵalym degendi! Ol ne isteıdi sonsha? — dep oǵan endi Jaqan qadaldy.

— Men qaıdan bileıin. Múmkin, keshke deıin kabınetinde otyryp, qapshyǵyndaǵy qaǵazdaryn oqyp-oqyp, ǵylym jasap shyǵaratyn shyǵar. Múmkin, ońasha otyryp oılanatyn bolar, — dedi jýası bastaǵan Jaqan, ákesiniń ǵalym ekenin aıtqanyna ókinip.

— Meniń kókemniń qandaı jumys isteıtinin sender myń jylda oılap tappaısyńdar! Aıtsam, shoshyp ketesińder! — dedi manadan tympıyp turǵan Arman bir maqtanýdyń reti kelgenine qýanyp.

— Meniń kókem qaladaǵy eń bıik krandy júrgizedi! Onyń ústine shyqqanda Almaty túgel kórinedi! Kókem bir kúni jan-jaǵyna jaılap qarasa, osy bizdiń úıdiń shatyry aǵaryp kórinipti! Krannyń bıiktigi sondaı, kóship bara jatqan bultty qolmen sıpaýǵa bolady deıdi! Oǵan kókemnen basqa eshkim shyǵa almaıdy eken. Shyqsa boldy, basy aınalyp, jerge qulap túsedi, qulap túsken soń, árıne, ólip qalady! Sondyqtan, eshkim ólmesin dep, kókem ózi ǵana shyǵady. Basqalar jerde shalqaıyp qarap otyrady eken. Ánekı, kókeler men aǵalar osyndaı eń qıyn jumysta istese, eldiń bári tańyrqar edi! degen — Armannyń eki ezýi kópirip.

Jaqan men Orazdyń aýyzdary anqaıyp, budan kóz aıyrmady. Shirkin, kranshynyń ózi anandaı, uly mynandaı! Buǵan qarsy birdeńe deý múmkin emes. Tyńdaısyń da, basyńdy ızeı beresiń.

— Birazdan keıin basqa bireýdiń batyr kókesine nege tańyrqaı berem degen qyzǵanysh týady eken. Búıtip qorlanyp otyrǵansha, úıge qaraı zytqannyń ózi artyq.

— Men oınamaımyn, — dedi Jaqan qabaǵyn ashpaı.

— Men úıge baram, — dedi Oraz oǵan qosylyp. Arman aýlada jalǵyz qaldy. Biraq kóńili tasyp tur. Shynynda da ózi kranshynyń ulyna aınalǵandaı!

2

Oraz úıine kelse, kókesi kıinip alyp, aına aldynda shashyn tarap tur eken. Ákesi jumysqa eshqashan asyqpaıdy. Keıde túske deıin dıvanda aýnap jatyp, gazet oqıdy. Óz bilegin jastanyp, betine oqyǵan gazetin búrkenip, uıyqtap ketetin kezderi de bolady. Búgin óıte qoıatyn sıaqty emes, biraq jumysqa asa qulshynyp ta turǵan joq. Munysyna Oraz qýanyshty. Óıtkeni, jańa estigen jańalyǵyn, kókesine degen narazylyǵyn keıinge qaldyrmaı-aq, qazir aqtaryp salýǵa da bolady. Júzi jarqyn, kóńili kóterińki kókesi ulynyń synyq júzine synaı qarap, ony sózge shaqyrdy:

— Batyreke, orta joldan oralǵandaı, jyldam keldiń ǵoı. Attyń basyn keshke bir-aq tartýshy ediń. Álde bireýmen qaqtyǵysyp qaldyń ba? Eshteńe etpeıdi. «Er shekispeı, bekispeıdi» degen. Álde maǵan shaǵym aıtpaq shyǵarsyń! Endeshe qulaǵym sende. Qudaıǵa shúkir, bos ýaqytym bar, — dedi ákesi. Ulyna ázildegen bolyp, tıisip tur. Sony syltaý etip, Oraz tike shabýylǵa shyqty. Kókesiniń shamyna tımek:

— Kóke, sen beker ǵalym bolǵan ekensiń. Odan góri qaladaǵy eń bıik kranda istegeniń jaqsy edi. Almatynyń ústinen qarap otyrasyń. Kóshken bulttardy qolyńmen sıpaısyń.

Jańa ǵana jaıbaraqat, masaırap turǵan kókesi aıaq astynan qatty ashýlanyp, balasynyń sózin úzip jiberdi:

— Áı, nadan, sen ne dep kettiń?! Men ǵylym kandıdaty bolý úshin jıyrma jyl kóz maıymdy taýystym. On jyl mektepte, bes jyl ýnıversıtette, eki jyl aspırantýrada oqydym. Kerek deseń, áli birneshe jyl oqýym múmkin. Maǵan kranshy bol degeniń qaı sasqanyń?! Úsh aılyq kýrsty bitirse, kim kóringen kranshy bolady da shyǵady! Onda turǵan ne bar?! Sen ákeńniń ǵalym bolǵanyna maqtanbaısyń ba?

— Kóke, ondaı kranǵa kókeler men aǵalardyń bári birdeı shyǵa almaıdy! Shyqqańdardyń basy aınalyp, jerge qulap túsedi. Qulap túsken soń, árıne, ólip qalady. Ánekı, kerek bolsa, — dep uly Armannan estigenderin aına-qatesiz qaıtalap.

— Krannan qulap ólgen eshkimdi kórgem de, estigem de joq. Bárimizden tóbemizden qarap otyrǵan kranshyń kim sonda seniń? Kórsetshi maǵan, eń quryǵanda atyn aıtshy! — dedi daýysyn kóterip, qyzbalanyp alǵan kókesi.

— Armannyń kókesi sondaı krańda jumys isteıdi eken. Bizge ózi aıtty.

— Ózi degeniń kim? Ákesi me? Arman ba?

— Arman aıtty.

Aıtýynan qaıtýy jyldam kókesi ashýyn basyp, tabıǵı qalpyna túsip:

— Shyraǵym, sen birdeneni shatastyryp júrgen sıaqtysyń. Armannyń ákesin men de syrttaı bilemin ǵoı, ol kisi ıntellıgent adam. Jumysshyǵa uqsamaıdy, — dep jaımashýaqtap edi, uly onyń sózine jarmasa ketti:

— Jumysshy emes, kranshy dedim ǵoı men!

— Esińde bolsyn, batyreke, kranshy da, shoıyn quıýshy da, ekskavatorshy da jumysshyǵa jatady. Jumysshyǵa uqsamaıdy degenim sol. Armannyń kókesi jaqsy kostúm kıip, moınyna galstýk taǵyp júredi, báteńkesin bylǵamaıdy. Júzin jel qaqpaǵan, qoldary appaq. Kranshy emes, ártis sıaqty. Arman senderdi aldaǵan shyǵar, shamasy. Biz osy úıge qashan qonystandyq á? Jarty jylǵa jýyqtaǵan eken. Sender dostasyp ta úlgerdińder. Al bizder kórshi-qolańmen tanysyp-bilispeppiz de. Burynǵylar birin-biri erýlikke shaqyryp, aralasyp ketedi eken. Biz de sol saltty saqtasaq qoı, qazir kranshy kim, ǵalym kim dep syrtynan ton piship, bala-shaǵamen daýlasyp otyrmas edik. Masqara ǵoı mynaý! Mańaıdaǵy jurtpen qarym-qatynasty retteýimiz kerek, — dep ákesi ózimen-ózi kúbirlep sóılesip ketip edi.

3

Jaqannyń kókesi jumystan kúndelikti bir mezgilde keledi. Erte de emes, kesh te emes. Onyń qatty sharshaǵany qas-qabaǵynan, júris-turysynan baıqalady. Zaýyttan ákelgen qaımaq-qatyqtaryn apasynyń qolyna ustatqan soń asyqpaı jýynyp-shaıynady, jumys kıimderin aýystyrady. Ortasy oıylýǵa aınalǵan kóne dıvannyń ústine jantaıyp demalady. Shyntaǵyn ústelge tiregen kúıi terlep-tepship shaı ishedi. Sóıtip, zorǵa degende terisi keńip, júzi jadyraıdy. Osy tártipti buzýǵa Jaqannyń batyly jetpeıtin. «Qaıdasyń, Oraz?» dep ózi shaqyrǵansha basqa bólmede asyq úıirip, buqa súzistirip, ýaqyt ótkizedi. Tanys daýysty qulaǵy shalǵanda, ornynan qarǵyp turyp, oınaqtaı jóneledi. Ákesiniń aldyna aýnap, moınyna asylyp, arqasyna minip, bala mysyqsha erkeleıdi. Sóıtip otyrǵanda kókesi qor etip uıyqtap ketpese, kúni boıǵy aýlada bolǵan qyzyqty oqıǵalardy baıandap beredi.

Tek búgin bul tártip saqtalmady. Oraz esikten beri attaǵan kókesiniń aldyn tosyp, ishinde qaınap jatqan qorlyǵy men yzasyn birden burq etkizdi:

— Kóke, sol sút zaýyty degen saǵan nege kerek?! Armannyń ákesi sıaqty eń bıik kranda jumys isteseń, sharshamas ta ediń, Almatyǵa tóbesinen karap, bulttardy qolmen sıpap otyrýshy ediń. Men aýladaǵy balalarǵa kókem kranshy dep maqtanar edim.

— Mynaý ne dep tur ózi? — dedi túkke túsinbegen ákesi qabaǵyn túksıtip. — Azyraq esimdi jınaıyn, ary bara turshy, balam.

— Joq, kóke, sen sút zaýytyn tastap, kranshy bolyp alýyń kerek, — dedi ashynǵan uly, odan ımenbeı.

— Mynaý qaıtedi, áı! Kókeńniń mazasyn alma. Mundaı minezdi qaıdan taptyń sen? — dep sózge sheshesi aralassa da, alǵan betinen qaıtar emes.

Ákesi bosaǵa jaqta bos turǵan oryndyqqa otyra saldy. «Esin jınamaı-aq», joq jerde aıqaı kótergen balasynyń kóńilin tappaq.

— Balam, sózime qulaq salshy. Men kranshy bolyp qaıtem? Meniń óz jumysym bar. Aılyǵym da jaman emes. Onyń syrtynda sender jalaıtyn qaımaq pen qatyqty kúndelikti tegin alamyn. Sharshaıtynym ras. Jumys isteıtinderdiń bári sharshaıdy.

— Iá degen! Armannyń kókesi sharshamaıdy. Eń bıik kranda jerge qarap otyrǵan adam sharshaı ma eken?!

— Armannyń kókesi dediń be? Ol kisi kranshy ma eken? — dedi kókesi tańyrqap. — Áı, bilmeımin. Syńaıy bul jerde bir jańsaqtyq bar.

— Qoı ári! — dedi sheshesi ákesinen góri senimdirek sóılep. — Ol kisini profesor deseń, jóni bar. Ákimshilik qyzmetkeri deseń, jóni bar. Quryǵanda, muǵalim deshi, keliseıin. Jumysshylardy bilemiz ǵoı, olardyń kıimderi kir, qoldary kús bolady. Arman senderdi taqyr jerge otyrǵyzǵan eken.

Mysy quryǵan Oraz Jaqanǵa telefon shaldy. Sózin qysqa qaıyrdy:

— Aýlaǵa shyq. Birdeńe aıtam!

Ózi esiktiń aýzynda tórtinshi qabattan túsken Orazdy kútip alyp, ilesip tysqa shyqty.

— Aıtsańshy jyldam! — dep Oraz joldasyn asyqtyrdy. — Biz úı-ishimiz bolyp qazir keshki asqa otyramyz.

— Armannyń ákesi eshqandaı da kranshy emes eken! Meniń kókem men apam aıtyp otyr. Tipti ondaı kranshy bolmaıdy deıdi. Al, saǵan kerek bolsa!

— Meniń kókem de onyń kranshyǵa uqsaıtyn túgi joq deıdi!

Ekeýi endi Armandy shaqyrdy.

— Arman, aýlaǵa shyq! Birdeńe aıtamyz!

Úshinshi qabattyń bir terezesinen Armannyń basy qylt etip kórindi de, joq bolyp ketti. Tómen qaraı oqsha atylsa kerek, seldir sary shashy jelbirep, jerdegi ekeýdiń qasyna entigip jetti.

— Aıtsańdarshy.

— Seniń kókeń kranshy emes eken ǵoı! Sen bizdi aldapsyń.

— Men kókemdi kranshy shyǵar dep edim. Meıli, oqasy joq. Ol bir-aq kúnde kranshy bola alady!

— Endeshe, meniń kókem de bola alady!

— Meniń kókem de!

— Mine, tamasha! Úsheýimizdiń de kókelerimiz kranshy bolady! — dep qýanysty dostar.

---