InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: § 15. Kóshpeliler mádenıeti
Sabaqtyń maqsaty: Kóshpeliler mádenıeti týraly balalarǵa jalpy túsinik berý

Sabaqtyń mindeti:
Bilimdilik: Kóshpeliler mádenıetimen bilim berý, áleýmettik saıası damýyn túsindirý, kóshpeli taıpalar – saq, sarmat, skıfterdiń materıaldyq jáne rýhanı mádenıeti, olardyń kóshpeli órkenıetke qosqan úlesin kórsetý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń kóshpeliler mádenıeti týraly bilimin damytý, dinı nanym – senimderi týraly bilimderin tereńdetý.
Tárbıelik: Tarıhı sanasy qalyptasqan, Otan tarıhyna qyzyǵýshylyǵy joǵary bilimdi azamat tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Ádisi: suraq – jaýap, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Tirek – syzba, sýretter, karta, kesteni paıdalaný.
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: geografıa, dintaný

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
• Oqý quralyn tekserip túgeldeý
• Oqýshylar zeıinin sabaqqa aýdarý
• Úı tapsyrmasyn suraý

İİ Úı tapsyrmasyn suraý: tirek – syzba arqyly
Mal sharýashylyǵynyń 3 túri:
1. Erekshelikteri
2. Taralǵan aımaqtary
3. Derekter

Memlekettiń paıda bolýy B. z. d 1 – myńjyldyq: rýhanı mádenıettiń damýy, áleýmettik teńsizdik, taıpa, taıpaly odaqtar, áskerı demokratıalyq basqarý, otyryqshy mal sharýashylyǵy, kóshpeli mal sharýashylyǵy.
Memleketter: Saq, Úısin, Qańly
Kóshpeli halyqtardyń áskerı júıesi

Úı tapsyrmasyn bekitý.
B. z. d. 3 myńjyldyqta maldy qolǵa úıretken. B. z. d 2 – 1myńjyldyqta mal ósirýmen qatar azdap bolsa da jer óńdeý kásipshiligi birge júrdi. B. z. d HVİİ – Hİİ ǵasyrlarda kósheli mal sharýashylyǵynyń úsh túri damydy. Alǵashqy memleketter b. z. d 1 – myńjyldyqta paıda boldy. Olar Saq, Úısin, Qańly memleketteri. Tarıhı, mádenı eskertkishter týraly qytaı, grek, parsy jazba derekterinen bilemiz.

İİİ. Jańa sabaq.
Sabaqtyń jospary:
1. Kóshpelilerdiń materıaldyq mádenıeti.
2. Kóshpelilerdiń rýhanı mádenıeti.
3. Jartylaı kóshpelilerdiń dinı nanym – senimderi.

1. B. z. d. Vİİ ǵasyrdan b. z. V ǵasyry aralyǵynda Jetisý, Altaı óńirlerin mekendegen taıpalardyń materıaldyq eskertkishterine toqtalar bolsa, qola dáýirine qaraǵanda áldeqaıda jetilgenin kóremiz. Ómirge temirdiń enýi eńbek ónimdiligin arttyrýǵa úlken úles qosty.

Materıaldyq mádenıeti: Obalar, kúmbezder, eki, tórt dóńgelekti arbalar, kıiz úıler, qolóner jáne áshekeı buıymdar, kıim-keshekter, jazba derekter.

Qazba jumystary kezinde tabylǵan arheologıalyq zattar ejelgi saq, sarmat, úısin, qańly taıpalarynyń kóshpeli órkenıetiniń mádenı damýynyń tolyq dáleli bola alady.

Rýhanı mádenıet degenimiz ne?
2. Saq, úısin, qańly taıpalarynyń jerleý ádet – ǵuryptaryna qaraǵanda, o dúnıelik ómir bar dep senip, ólgenderdiń eń qajetti degen buıymdaryn birge jerlegen. Ejelgi dáýir jáne kóne qytaı, ıran derektemelerinde ertedegi kóshpeli halyqtardyń sıynatyn basty Qudaıy – kún bolǵan. Otqa tabyný osy Kúnge tabynýdan kelip shyqqan sıaqty. Dinı nanym – senimge baılanysty «ań stıli» paıda bolǵan. «Ań stıli» óneri mazmuny jaǵynan taıpalar ómirin, qıalyn, ańyzdaryn beınelegen. Ondaǵy ańdar talasy beıneleri sol kezdegi rýlar men taıpalar arasyndaǵy talas – tartystardy, jaılaýshylyq kezderdi bildirdi. Olar saqtardyń altyn toǵalarynda kezdesedi. Ertedegi sheberler kóp jaǵdaıda ózderin qorshaǵan janýarlar dúnıesin beıneleýge tyrysqan. Jalpy ań stıliniń paıda bolýy eki ǵylymı boljam bar.
Birinshisin jaqtaýshylar: «Skıf – saq taıpalary bul ónerdi aldyńǵy Azıadan qabyldaǵan», - dep sanaıdy. Sebebi olar b. z. d V ǵasyrdan bastap ónerlerin tarata bastaǵan. Al ekinshi pikirdi jaqtaýshylar «Bul yqpal b. z. b. Vİ ǵasyrdyń sońǵy kezinen bastap ónerlerin tarata bastap, Ahemenıdter kezinde erekshe kúshti», - dep dáleldeýge tyrysady, biraq birinshi pikirdi joqqa shyǵarmaıdy.

Rýhanı mádenıetti quraýshy salalary: ádet – ǵuryptar, zergerlik buıymdar, salt – dástúrler, ań stıli, beıneleý óneri.

Qurbandyq shalý, otqa tabyný, bezendirý óneri, ań stıli.

3. Jer júzindegi halyqtardyń qaısysynda bolsyn, olardyń dinı – nanym senimderinde alǵashqy dáýirden saqtalyp kele jatqan salt – dástúrleri bolady. Almaty qalasynyń soltústik – batys jaǵynda 180 shaqyrym jerdegi Tańbaly tasta Kún Qudaıy beınelengen. Mysaly túrikterde otqa tabynýdyń birden bir mysaly Vızantıa elshisi Zemarh túrik qaǵany Dızabulǵa kelgende, ony janyp turǵan ottyń arasynan ótkizgennen keıin qaǵannyń qabyldaǵanyn jazady.
Sonymen qatar jerimizdiń Uly Jibek jolynyń boıynda jatýy dúnıejúzilik dinderdiń ornyǵýyna múmkindik týǵyzady. Vİİİ – İH ǵasyrda jerimizdiń ońtústik jáne Jetisý aımaǵynda ıslam dini taraı bastady.
Din: nanym - senim, tabyný, nestorıan dini, qurbandyq shalý, hrıstıan dini, ıslam dini, býdda dini, rýh.

İV. Sabaqty bekitý suraqtary:
- Halqymyzdyń búgingi tańda qoldanyp júrgen qandaı úıler sol kezdegi saq dáýirinen jalǵasyn tapqan
- Qazirgi ýaqytta ómirimizden otqa tabyný kórinisteri baıqalady?
- Qazirgi ýaqytta Kún qudaı qaı festıváldiń sımvolyna aınalǵan?
- Úİİİ – İH ǵǵ. Jerimizdiń ońtústik jáne Jetisý aımaǵynda ıslam dini taraı bastady. Elimizde alǵash H ǵ. Islam dini dep jarıalaǵan memleket qaı memleket?
- Jerimizde qandaı dinder damydy?

V. Úıge tapsyrma berý: § 14. Kóshpeliler mádenıeti.
Zertteý jumysy: Tańbalytas, Esik obasy, Berel obasy.