Kúkirt
Sabaqtyń taqyryby: Kúkirt (prezentasıa túrinde)
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik: oqýshylarǵa perıodtyq júıedegi orny boıynsha kúkirt atomynyń qurylysy, qasıetteri, onyń qosylystary, kúndelikti ómirde qoldaný salalarymen tanystyra otyryp alǵan bilimderin jadynda saqtaý, oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik: hımıa páni talap etetin uqyptylyqqa, tózimdilikke, uıymshyldyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleıdi.
Damytýshylyq: hımıalyq zattarmen jumys isteı bilý daǵdysyn damytý, ómirde kórgen derekterdi paıdalana bilýine jáne shyǵarmashylyqpen jumys isteýge daǵdylandyrý.
Sabaq kórnekiligi: Interaktıvti taqta, test, esepter, tájirıbeler kórsetý.
Sabaq túri: Dástúrli sabaq
Sabaq tıpi: Aralas sabaq
Sabaq ádisi: Baıandaý, toppen jumys, tájirıbeler kórsetý, suraq – jaýaptar.
Sabaq jospary:
1. İ. Uıymdastyrý
İİ. Ótken materıalǵa sholý
2. Jańa sabaq
3. Sabaqty bekitý
4. Baǵalaý
5. Úıge tapsyrma berý
JALPY SIPATTAMASY
Hımıalyq tańbasy - S
Rettik nómiri - 16
Atom qurylysy - 1S ²2S ²2P⁶3S²3P⁴
Ol İİİ perıodta 6 topta ornalasqan mańyzy zor beımatall. Ol ottekpen bir topshada ornalasqan.
Fızıkalyq qasıetteri
● Kúkirt – sary tústi, qatty krıstaldy zat
● Onyń úsh alotropıalyq túr ózgerisi bolady: rombtyq, monoklındi, plasıkalyq
● Qalypty jaǵdaıda kúkirt molekýlasy saqına túrindetuıyqtalǵan segiz atomnan turady
● Sýda kúkirt erimeıdi, spırt pen efırde nashar erıdi; benzolda, kúkirtti kómirtekte jáne t. b. jaqsy erıdi. Sary tústi kúkirtti sýǵa salsaq, onyń betine qalqyp shyǵady. Ol 150C - tan joǵary temperatýrada óte qozǵalǵysh, móldir sary tústi suıyqqa aınalady. Odan ári qyzdyrsa kúkirt alqyzyl tústen móldir túske deıin ózgeretin bý kúıine aýysady.
Hımıalyq qasıetteri
Kúkirt hımıalyq reaksıalarda totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bola alady
kúkirttiń jaı zattarmen árekettesýi
kúkirt joǵary temperatýrada sýtekpen árekettesedi
Joǵary temperatýrada kúkirt ftormen jáne ottekpen árekettesedi(janady)
Kúkirt keıbir metaldarmen bólme temperatýrasynda árekettese beredi. Máselen, 1 - tájirıbe: suıyq synap pen kúkirt untaǵyn kelige salyp ezgende, synap sýlfıdi túziledi, Hg+S=HgS.
2 - tájirıbe: Jińishke mys symdar býmasy kúkirt býynda janyp, qara tústi mys sýlfıdin túzedi, Cu+S=CuS.
Kúkirt atomdary (sýreti kórsetiledi)
S – sýda erimeıdi, spırt pen efırde nashar erıdi, benzolda, kúkirtti kómirtekte CS₂ jaqsy erıdi.
Tabıǵatta taralýy: Kúkirt ejelden belgili element. Ol tabıǵatta bos kúıinde de, metaldarmen qosylystar túrinde de kezdesedi. Jer qyrtysyndaǵy jalpy mólsheri 0, 1%- dy quraıdy. Qazaqstanda kóp taraǵan mıneraldary BaSO4, ol Almaty oblysynyń Kegen aýdanynda tabyldy. Kúkirt nárýyzdyń quramyna kiretin bolǵandyqtan ol tirshiliktiń negizgi bolatyn elementter qataryna jatady.
Alynýy: Ónerkásipte S uńǵyma arqyly qyzdyrylǵan býmen saf kúkirtti balqytý arqyly alady, betine shyqqan kúkirtti sol jerde qalyptarǵa quıady.
Laboratorıada – zerthanada alynýy.
1) 2H2S+ O2 =2S+2H2O (gaz) (O2 jetkiliksiz kezinde)
2) 2H2S+ SO2 =2H2O+3S (Kúkirt İÚ oksıdinen)
SO2 +2C=S+CO2
SO2 +2CO=S+2CO2
3) Natrıı tıosýlfatyna qyshqylmen áser etkende:
Na2S2O3+2HCL=2NaCL=2NaCL+SO₂+H2O+S
Qoldanylýy D/j óndirisiniń 50%- y N2 SO4alýǵa jumsalady. Qalaǵan mólsheri rezeńke ó/k - de jasandy talshyq óndirýde, qoparylǵysh zattar alýda, organıkalyq sıntez óndirisinde jáne aýyl sharýashylyǵynda qoldanylady. ónim - elektr oqshaýlaǵysh materıal boltyn ebonıt alynady. Az mólsherde qossa beriktigin jáne serpindiligin joǵarylatady. S a/sh - da ósimdik zıankesterine qarsy gerbısıd retinde, medısınada teri aýrýlaryn emdeý úshin maılar daıyndalady. Hımıa ónerkásibinde rezeńke buıymdaryn alýda, qara oq - dári, sirińke jasaýda paıdalanylady. Eskertkishterdi, saraılardy árleýde altyn tústes qalaıy dısýlfıdin SnS2 óndirýge qoldanylady.
Kúkirttiń tabıǵattaǵy bıologıalyq róli
Kúkirt mańyzdy bıogendik element bolǵandyqtan, barlyq tiri aǵzalarda únemi bolady. Ósimdikter quramyndaǵy kúkirt 0, 3 - 1, 2 % bolsa, janýarlarda 0, 5 - 2 % quraıdy.
Kúkirt beloktardyń quramdas bóligi bolǵandyqtan, tiri aǵzalar úshin qajetti elementke jatady. Beloktardyń quramynda massa boıynsha 0, 8 – 2, 4% hımályq baılanysqan kúkirt bar.
Adam aǵzasynda (deneniń ortasha salmaǵy 70 kg) 140 gram kúkirt bar.
Esepter shyǵarý.
1. 3, 2 g kúkirtti ottekke jaqqanda qansha gram kúkirt (İV) oksıdi túziledi?
Onyń zat mólsheri qandaı?
2. 6g kúkirt pen 6, 5 gram myrysh áreketteskende neshe gram myrysh sýlfıdi túziledi?
4) Test suraqtary
1) Otteginiń valenttigi neshege teń?
A) E. T. joǵary bolǵasyn
B) d – deńgeıshesi joq
V) gaz bolǵasyn
2) Halkogenderdiń qaısysynda 2, 4, 6 valenttik kórsetedi?
A) O. S. Se. Te
B) O. S. Te. Po
V) S. Se. Te. Po
3) Ottegi qaı kezde +2, qaı kezde - 1 kórsetedi.
A) Ottegi ftorıdinde, peroksıdterde kórsetedi.
B) Sýtekpen qosylysynda, Me qosylystarynda kórsetedi.
V) S. A. M. sáıkes, S. M. M. sáıkes kórsetedi.
4) Úİ. Topsha elementteriniń gıdrıdteriniń beriktigi qalaı ózgeredi.
A) sýdan telýrsýtekke H2Te qaraı artady
B) sýdan telýrsýtekke H2Te qaraı kemıdi
V) sýdan selensýtekke H2Se qaraı artady.
5) H2EO3 totyǵý – totyqsyzdaný reaksıalarynda qandaı qasıet kórsetedi?
A) totyqtyrǵysh bolady
B) totyqsyzdandyrǵysh bolady
V) totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bolady.
6) H2EO4 totyǵý – totyqsyzdaný reaksıalarynda qandaı qasıet kórsetedi?
A) totyqtyrǵysh bolady
B) totyqsyzdandyrǵysh bolady
V) totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bolady.
7) Jer betinde barlyq bos ottek qalaı paıda bolady?
A) Kúnniń sáýlesiniń áserinen
B) Fotosıntez prosesiniń nátıjesinen
V) Jaýyn-shashynnyń kóp bolýynan
8) Oramaldy sýlap asetonǵa batyryp jandyrǵanda nege oramal janbaıdy?
A) aseton tez ushyp ketedi.
B) sýdyń ózi janýdan paıda bolady
V) oramal janbaıdy.
Test jaýaptary: 1b, 2v, 3a, 4b, 5v, 6a, 7b, 8b.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik: oqýshylarǵa perıodtyq júıedegi orny boıynsha kúkirt atomynyń qurylysy, qasıetteri, onyń qosylystary, kúndelikti ómirde qoldaný salalarymen tanystyra otyryp alǵan bilimderin jadynda saqtaý, oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik: hımıa páni talap etetin uqyptylyqqa, tózimdilikke, uıymshyldyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleıdi.
Damytýshylyq: hımıalyq zattarmen jumys isteı bilý daǵdysyn damytý, ómirde kórgen derekterdi paıdalana bilýine jáne shyǵarmashylyqpen jumys isteýge daǵdylandyrý.
Sabaq kórnekiligi: Interaktıvti taqta, test, esepter, tájirıbeler kórsetý.
Sabaq túri: Dástúrli sabaq
Sabaq tıpi: Aralas sabaq
Sabaq ádisi: Baıandaý, toppen jumys, tájirıbeler kórsetý, suraq – jaýaptar.
Sabaq jospary:
1. İ. Uıymdastyrý
İİ. Ótken materıalǵa sholý
2. Jańa sabaq
3. Sabaqty bekitý
4. Baǵalaý
5. Úıge tapsyrma berý
JALPY SIPATTAMASY
Hımıalyq tańbasy - S
Rettik nómiri - 16
Atom qurylysy - 1S ²2S ²2P⁶3S²3P⁴
Ol İİİ perıodta 6 topta ornalasqan mańyzy zor beımatall. Ol ottekpen bir topshada ornalasqan.
Fızıkalyq qasıetteri
● Kúkirt – sary tústi, qatty krıstaldy zat
● Onyń úsh alotropıalyq túr ózgerisi bolady: rombtyq, monoklındi, plasıkalyq
● Qalypty jaǵdaıda kúkirt molekýlasy saqına túrindetuıyqtalǵan segiz atomnan turady
● Sýda kúkirt erimeıdi, spırt pen efırde nashar erıdi; benzolda, kúkirtti kómirtekte jáne t. b. jaqsy erıdi. Sary tústi kúkirtti sýǵa salsaq, onyń betine qalqyp shyǵady. Ol 150C - tan joǵary temperatýrada óte qozǵalǵysh, móldir sary tústi suıyqqa aınalady. Odan ári qyzdyrsa kúkirt alqyzyl tústen móldir túske deıin ózgeretin bý kúıine aýysady.
Hımıalyq qasıetteri
Kúkirt hımıalyq reaksıalarda totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bola alady
kúkirttiń jaı zattarmen árekettesýi
kúkirt joǵary temperatýrada sýtekpen árekettesedi
Joǵary temperatýrada kúkirt ftormen jáne ottekpen árekettesedi(janady)
Kúkirt keıbir metaldarmen bólme temperatýrasynda árekettese beredi. Máselen, 1 - tájirıbe: suıyq synap pen kúkirt untaǵyn kelige salyp ezgende, synap sýlfıdi túziledi, Hg+S=HgS.
2 - tájirıbe: Jińishke mys symdar býmasy kúkirt býynda janyp, qara tústi mys sýlfıdin túzedi, Cu+S=CuS.
Kúkirt atomdary (sýreti kórsetiledi)
S – sýda erimeıdi, spırt pen efırde nashar erıdi, benzolda, kúkirtti kómirtekte CS₂ jaqsy erıdi.
Tabıǵatta taralýy: Kúkirt ejelden belgili element. Ol tabıǵatta bos kúıinde de, metaldarmen qosylystar túrinde de kezdesedi. Jer qyrtysyndaǵy jalpy mólsheri 0, 1%- dy quraıdy. Qazaqstanda kóp taraǵan mıneraldary BaSO4, ol Almaty oblysynyń Kegen aýdanynda tabyldy. Kúkirt nárýyzdyń quramyna kiretin bolǵandyqtan ol tirshiliktiń negizgi bolatyn elementter qataryna jatady.
Alynýy: Ónerkásipte S uńǵyma arqyly qyzdyrylǵan býmen saf kúkirtti balqytý arqyly alady, betine shyqqan kúkirtti sol jerde qalyptarǵa quıady.
Laboratorıada – zerthanada alynýy.
1) 2H2S+ O2 =2S+2H2O (gaz) (O2 jetkiliksiz kezinde)
2) 2H2S+ SO2 =2H2O+3S (Kúkirt İÚ oksıdinen)
SO2 +2C=S+CO2
SO2 +2CO=S+2CO2
3) Natrıı tıosýlfatyna qyshqylmen áser etkende:
Na2S2O3+2HCL=2NaCL=2NaCL+SO₂+H2O+S
Qoldanylýy D/j óndirisiniń 50%- y N2 SO4alýǵa jumsalady. Qalaǵan mólsheri rezeńke ó/k - de jasandy talshyq óndirýde, qoparylǵysh zattar alýda, organıkalyq sıntez óndirisinde jáne aýyl sharýashylyǵynda qoldanylady. ónim - elektr oqshaýlaǵysh materıal boltyn ebonıt alynady. Az mólsherde qossa beriktigin jáne serpindiligin joǵarylatady. S a/sh - da ósimdik zıankesterine qarsy gerbısıd retinde, medısınada teri aýrýlaryn emdeý úshin maılar daıyndalady. Hımıa ónerkásibinde rezeńke buıymdaryn alýda, qara oq - dári, sirińke jasaýda paıdalanylady. Eskertkishterdi, saraılardy árleýde altyn tústes qalaıy dısýlfıdin SnS2 óndirýge qoldanylady.
Kúkirttiń tabıǵattaǵy bıologıalyq róli
Kúkirt mańyzdy bıogendik element bolǵandyqtan, barlyq tiri aǵzalarda únemi bolady. Ósimdikter quramyndaǵy kúkirt 0, 3 - 1, 2 % bolsa, janýarlarda 0, 5 - 2 % quraıdy.
Kúkirt beloktardyń quramdas bóligi bolǵandyqtan, tiri aǵzalar úshin qajetti elementke jatady. Beloktardyń quramynda massa boıynsha 0, 8 – 2, 4% hımályq baılanysqan kúkirt bar.
Adam aǵzasynda (deneniń ortasha salmaǵy 70 kg) 140 gram kúkirt bar.
Esepter shyǵarý.
1. 3, 2 g kúkirtti ottekke jaqqanda qansha gram kúkirt (İV) oksıdi túziledi?
Onyń zat mólsheri qandaı?
2. 6g kúkirt pen 6, 5 gram myrysh áreketteskende neshe gram myrysh sýlfıdi túziledi?
4) Test suraqtary
1) Otteginiń valenttigi neshege teń?
A) E. T. joǵary bolǵasyn
B) d – deńgeıshesi joq
V) gaz bolǵasyn
2) Halkogenderdiń qaısysynda 2, 4, 6 valenttik kórsetedi?
A) O. S. Se. Te
B) O. S. Te. Po
V) S. Se. Te. Po
3) Ottegi qaı kezde +2, qaı kezde - 1 kórsetedi.
A) Ottegi ftorıdinde, peroksıdterde kórsetedi.
B) Sýtekpen qosylysynda, Me qosylystarynda kórsetedi.
V) S. A. M. sáıkes, S. M. M. sáıkes kórsetedi.
4) Úİ. Topsha elementteriniń gıdrıdteriniń beriktigi qalaı ózgeredi.
A) sýdan telýrsýtekke H2Te qaraı artady
B) sýdan telýrsýtekke H2Te qaraı kemıdi
V) sýdan selensýtekke H2Se qaraı artady.
5) H2EO3 totyǵý – totyqsyzdaný reaksıalarynda qandaı qasıet kórsetedi?
A) totyqtyrǵysh bolady
B) totyqsyzdandyrǵysh bolady
V) totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bolady.
6) H2EO4 totyǵý – totyqsyzdaný reaksıalarynda qandaı qasıet kórsetedi?
A) totyqtyrǵysh bolady
B) totyqsyzdandyrǵysh bolady
V) totyqtyrǵysh ta, totyqsyzdandyrǵysh ta bolady.
7) Jer betinde barlyq bos ottek qalaı paıda bolady?
A) Kúnniń sáýlesiniń áserinen
B) Fotosıntez prosesiniń nátıjesinen
V) Jaýyn-shashynnyń kóp bolýynan
8) Oramaldy sýlap asetonǵa batyryp jandyrǵanda nege oramal janbaıdy?
A) aseton tez ushyp ketedi.
B) sýdyń ózi janýdan paıda bolady
V) oramal janbaıdy.
Test jaýaptary: 1b, 2v, 3a, 4b, 5v, 6a, 7b, 8b.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
