InfoHub Logo

Kúnjit maıy (sezam maıy) — kúnjút ósimdiginen alynatyn ósimdik maıy. Ol negizinen glıserınniń tolyq kúrdeli efırlerinen — glıserıdterden (95 — 98%), qanyqqan jáne qanyqpaǵan bir negizdi maıly qyshqyldardan turady. Kúnjit maıynyń túsi ashyq sary; tyǵyzdyǵy 0,922 g/ sm3; -3 — 6°S-ta qataıady; suıyq kúıinde jartylaı kebedi; sýda erimeıdi, organıkalyq eritkishterde erıdi (tóm. spırtterden basqa). Kúnjit maıy kúnjút dánin ylǵaldap, 100°S shamasynda qyzdyra ezip, eki ret syǵymdaý jáne shaıý arqyly alynady. Kúnjit maıy kondıter jáne konservileý ónerkásibinde, margarın jáne sabyn óndirisinde paıdalanylady.

Kúnjit tuqymdasy — shóp, keıde buta túrinde kezdesetin qos jarnaqty ósimdikter. Negizinen Ońtústik Afrıkada, Madagaskar, Sokotra araldarynda, Ońtústik-SHyǵys Azıa, Jańa Gvıneıa jáne Soltústik Avstralıanyń tropıktik, sýbtropıktik beldemderinde kezdesedi. Kúnjit tuqymdasynyń dúnıe júzinde 12 týysy, 90-ǵa jýyq túri, al Qazaqstanda kúnjit (Sesamum) týysy, onyń bir ǵana – úndi kúnjiti (Sesamum indicum) degen túri bar. Bul – bıiktigi 1 — 2,5 m-deı, óte tez ósetin bir jyldyq ósimdik. Sabaǵy tik, 4 — 8 qyrly, tamyry 1 m tereńdikke deıin ketedi. Tómengi japyraqtary qysqa, jalpaq bolady. Orta tusyndaǵylary iri keledi. Ashyq qyzǵylt, kúlgin ne aq tústi, dara gúli japyraq qoınaýynan jetiledi. Gúli oımaqqa uqsaıdy. Maýsym-tamyz aılarynda gúldep, jemistenedi. Vegetasıalyq merzimi 2,5-5 aı. Jemisi – kóp qyrly qorapsha, uzyndyǵy 3-5 sm, piskende qaqyrap ashylady da, tuqymy jerge tógiledi. Bir qorapshada 80-ge jýyq dán bolady. Kúnjit tuqymdasy maı alý úshin ósiriledi. Onyń dáninde 50-65% maı bolady (qundylyǵy jaǵynan záıtún maıynan kem túspeıdi). Kúnjit maıy taǵam óndirisinde, sabyn qaınatý úshin, parfúmerıada qoldanylady. Sondaı-aq kúnjit dánin shyǵystyń tátti taǵamy — halýa jasaý úshin paıdalanylady. Qaınatqandaǵy shyǵatyn maıynyń kúıesinen joǵary sapaly qytaı týshy (sýret salatyn boıaý) jasalady.

---