Kúı atasy Qazanǵap
Aqtóbe qalasy,
№ 53 orta mektebi mýzyka pániniń muǵalimi
Safına Lıza Kýantaevna
Sabaqtyń taqyryby: Kúı atasy – Qazanǵap (1 SLAID)
Sabaqtyń maqsaty:Uly kúıshi Qazanǵap shyǵarmalary arqyly oqýshylardy rýhanı baıytý, óner arqyly shyǵarmashylyq oılaryn maqsatynda jáne mýzykany sanaly túrde qabyldaýǵa, mánerleý dybysy arqyly mýzykanyń damý ereksheligin anyqtaýǵa.
Sabaqtyń mindetteri:
a)bilimdiligi:Kúı atasy – Qazanǵap týraly tolyq maǵlumat berý.
á)damytýshylyǵy: Oqýshylardyń án – kúıler tyńdaý arqyly áýendik sezimtaldyǵyn arttyrý, este saqtaý, qıaldaý, oılaý qabiletterin damytý.
b)tárbıeligi: Ónerdi qurmetteýge, ózin – ózi ustaýǵa, adamgershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: Qazanǵap sýreti, maqal – mátelder, psıhologıalyq trenıń, slaıdttar.
Sabaqtyń barysy:
İ.Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardy túgendeý
İİ Psıhologıalyq daıyndyq: (2 SLAID)
Úlkenderge siz,
Kishilerge biz.
Ádeppen bas ıip,
Sálem berdik biz!
Úı tapsyrmasyn tekserý: (3 SLAID)
1.Aspaptyq mýzyka degenimiz ne?
2.Kúı degenimiz ne?
3.Kúı neshege bólinedi?
4.Qandaı kúıshilerdi bilemiz?
5.Qurmanǵazynyń kúılerin ata?
İİİ.Jańa sabaq
1.Psıhologıalyq trenıń (4 SLAID)
Balalar mýzyka sabaǵynda qandaı janrlarymen tanysamyz?
Suraqtarǵa jaýap berý?
- Án, kúı, bı, jyr
- Án, bı, kúı, jyrlar nege jatady? Árıne ónerge.
Óner týraly qandaı maqal – mátelder bilemiz
«Ónerli bala-súıkimdi».
Ónerlige – óris keń.
- Ándi, kúıdi, jyrdy, bıdi oryndaıtyn óner adamdaryn ne deımiz?
- Árıne ánshi, kúıshi, bıshi, jyrshy.
«Aman, bol sheshem, aman, bol» - Qurmanǵazynyń kúıin tyńdaý.
- Balalar, bul qandaı kúı? (5 SLAID)
- Kimniń kúıi dep oılaısyńdar?
Oqýshy: Uly kúıshiler jaqyn adamdaryna arnap kúı shyǵarǵan. Mundaı kúılerdi «arnaý kúıler» dep ataıdy. Sonyń biri – Qurmanǵazynyń anasyna arnaǵan «Aman bol, sheshem, aman, bol» kúıi. Tory atty ertip, jolǵa Qurmanǵazy úıden shyǵar aldynda dombyrasyn qolyna alady da, qoshtasyp bir kúı tartady. Shyǵaryp salýǵa jınalǵan dostary kúıdiń atyn suramaı – aq bildi. Óıtkeni, birinshi bastamasynyń ózi «Aman, bol sheshem, aman, bol» dep aıtyp tur edi.
Iá, balalar, bul kúıdiń avtory – qazaqtyń halyq kompozıtory, kúıshi Qurmanǵazy Saǵyrbaev.
«Shynaıaq» kúıin tyńdaý (5 SLAID)
«Shynaıaq» kúıiniń shyǵý tarıhyn aıtý.
(6 SLAID)
Árıne búgingi jańa sabaǵymyz «Kúı atasy – Qazanǵap» týraly ótemiz.
(7 SLAID)
Qazanǵap Tilepbergenuly
Kúıshi, kompozıtor
1854-1927jj
Aqtóbe oblysy Shalqar aýdanynda
Alǵashqy ústazy-Uzaq.
Shákirtteri Baqyt Basyǵaraev
“Shynaıaq”, “Qus qaıtarý”, “Qyz Aqjeleń”, t.b .kúıleri bar
(6 SLAID)
Halyq kúıshisi – Qazanǵap Tilepbergenulynyń tvorchestvosynyń qazaq mýzyka mádenıetiniń tarıhynda erekshe oryn alady. Ol – qazaqtyń aspapty mýzykasyn damytýǵa ózindik úles qosqan kompozıtor. Qazanǵaptyń kúı murasy halyq tvorchestvosynyń bıik shyńynyń birine sanalady. Qazanǵap – halyq óneriniń eń ozyq úlgilerinen, óz tusyndaǵy ataqty kúıshilerden tálim alyp, óz dombyra oınaý mektebin qalyptastyrǵan kúıshi. Ol dástúri ǵasyrlar boıy bekem ornyqqan halyq mýzykasyń tili men forma zańdylyǵyna súıene otyryp, mazmuny, túri jáne oınaý tásili jaǵynan erekshe aıshyqty kúıler shyǵarǵan.
Qazanǵap eki dáýir aralyǵynda ómir súrgen (1854 - 1921 ). Kúıshi Aral teńiziniń jaǵalaýyndaǵy Qulandy túbeginiń Aqbaýyr degen jerinde qoıshynyń januıasynda týǵan. Kedeılik, joqshylyq taýqimeti Qazanǵapty jastaıynan ákesine qolǵabys berip, baılardyń qozysyn baǵýǵa májbúr etedi. Jalǵyz ózi tańerteńnen keshke deıin qoı sońynda kún ótkizgen jas balanyń jubanyshy dombyrasy bolady. Tabıǵatynan sezimtal, án – kúıge yntyq bala keń dalada kókeıine oralǵan sazdardy pernege túsirip, balalyq qıaly men sezim syrlaryn dombyramen bólisedi. Syrlasy da muńdasy da dombyrasy bolady. Jalpy Qazanǵap aýyl dombyrashylaryń kórsetkenin dombyraǵa salyp oınaıtyn bolǵan.
Eseıe kele dombyrashy bolyp, óner qýýǵa bekem bel býady. Kúı qupıasyna boılaı tússem degen arman kókeıin mazalaǵan Qazanǵap ákesiniń jalǵyz atyn minip, elge aty málim dombyrashylardy izdep saparǵa shyǵady. Aldymen Dońyztaý – Aqqalqa degen jerde turatyn Tóresh kúıshini izdep barady. Jas dombyrashynyń darynyna tań qalyp, tańdaı qaqqan Tóresh oǵan kúıler úıretip, dombyra shertýdin qupıalaryn qulaǵyna quıady. Kúıshi talapty jasqa batasyn berip, óner jolyndaǵy tusaýyn kesedi. Qazanǵap Besqalada turatyn Orynbaı, Embidegi Qurmanıaz, Qaraqamystaǵy Úsen kúıshilermen kezdesip, sheberlik syrlaryn kókeıine toqı beredi. Aty shýly dombyrashylardan dáris alyp, olardyń oryndaýshylyq mánerine kózi qanyqqan Qazanǵap ózi de kúı shyǵaryp, oınaý stılin qalyptastyra bastaıdy.
(8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 SLAID)
“Shákirtsiz ustaz — tul” degen, Qazanǵaptyń shákirti az bolmaǵan. Olar – Mataı Qýantaıuly, Qurmanǵalı Ómirzaqov, Kádiraly Erjanov, Nurqat Qosýaquly, Medeýbaı Baqtybergenuly jáne basqa kóptegen dombyrashylar. Sondaı shákirtteriniń biri – Jálekesh Aıpaqov. A.Jubanov Qazanǵaptyń kúılerin zerttep júrip, 1965 jyldary Shalqarda Jálekeshti kezdestiredi. Onyń sheberligine tánti bolǵan Jubanov Almatyǵa aldyryp, Qurmanǵazy atyndaǵy ult aspaptary orkestrine dombyrashy etip qabyldaıdy. Barlyq jaǵdaıyn jasaıdy. Onyń sebebi bar. 1904 jyly týǵan Jálekesh Qazanǵaptyń kózin kórgen, ákesi qońsylas qonǵan. J.Aıpaqovtyń oryndaýyndaǵy Qazanǵaptyń 13 kúıi Qazaq radıosynda 1975 jylǵa deıin berilip keldi. Qazanǵap kúılerin alǵashqy nasıhattaýshylar retinde Jálekesh Aıpaqovqa Qazaq SSR-niń eńbek sińirgen artısi ataǵy berilgen.
Jumbaqtar sheshý (15 SLAID)
Uzyn moıyn,
Eki ishek.
Qatar – qatar tekpishek.
Basyp kórseń bir – birlep,
Ún shyǵady kúmbirlep.
(Dombyra)
Árıne Dombyra aspabynyń qasıettiligin ataıyqshy – (16 SLAID)
Dombyra – eńbekqorlyqqa úıretedi.
Dombyra – shejireni bilýdi talap etedi
Dombyra – adamnyń ishki – jan dúnıesin emdep, kóńilin kóteredi, densaýlyqty nyǵaıtady.
Dombyra – ımandy bolýǵa jol ashady.
Dombyra – ádebıettiń damýyna yqpal etedi.
Dombyra – jarysý men talasýǵa, izdenýge baýlıdy.
demekshi búgin úırenetiń ánimiz «Dombyrasyz sán qaıda»
Án aıtar aldyńda daýys jattyǵýlaryn jasaıyq.
Sergitý sáti: «Aıaq pen qol kımyly» rıtmıkalyq án – bı.(17 SLAID)
Daýys jatyǵýy: Do, re, mı, fa, sol, lá, sı. Do. (18 SLAID)
«Dombyrasyz sán qaıda» (19 SLAID)
Ánin jazǵan: I.Núsipbaev
Sózin jazǵan: H.Talǵarov
(Ánniń avtory týraly oqýshy aıtyp beredi)
Oqýshy: Ánniń avtory – áýesqoı kompozıtor, qazaq balalaryna estetıkalyq tárbıe berýde kóp eńbek etken adam.Odan bilim alǵanshákirtteriniń kóbi mýzykany ózderiniń mamandyǵyna aınaldyryp, belgili ánshi, dırıjer, kompozıtor boldy.I.Núsipbaev 150 – den astam balalar ánderin jazdy. Olar mektep ómiri, eńbek, dostyq. «Jomart ólke», «Saıahat jyry», «Aınalaıyn aq mamam», «Maı jyry», «Dostyq» t.b. ánderin balalr erekshe súıip oryndaıdy.Endi osy ándi muqıat tyńdap otyryńdar men oryndap bereıin. (án oryndalady)
Ándi birinshi tyńdaımyz. (20 SLAID)
Baıan aspabymen aıtamyz.
- Ánniń dybys mánerin tyńdap kórińder.
- Án ne týraly aıtylyp tur?
Dombyra týraly án aıtý. (21 SLAID)
Aspaptar týraly maqal mátelder.
Jumbaqtar jasyrylady.
Plakatpen jumys: «Ornyndy tap» (22 – 23 SLAID)
(24 SLAID)
İV.Bekitý: Balalar búgin biz qandaı kúıshimen tanystyq? Árıne Qazanǵap Tilepbergenuly. Endi tyńdaıtyn Qazanǵaptyń «Qus qaıtarý» nemese «Qıtý – qıtý, qaıt – qaıt » kúıi. Kúı tartý arqyly sýret salamyz. Kúı tyńdaı arqyly kóz aldymyzǵa ne elesteıdi, árıne jaılaý, taý, qazaqtyń aýyl jeri. Balalar sýretterin túsindiredi.
V.Sabaqty qorytyndylaımyz: (25 – 26 SLAID)
Suraq – jaýap:
1. Búgin biz sabaqta qandaı kúıshimen tanystyq?
2. Qazanǵaptyń kúılerin bilemiz?
3. Qandaı ánmen tanystyq?
4. Ánniń avtorlaryn ata?
5. Ándi qazirgi zamanǵy ádispen aıtaıyqshy.
V.Baǵalaý: Belsene qatysqan oqýshylardy baǵalaımyn. (27 SLAID)
Vİ. Úıge tapsyrma: Qazanǵap týraly tolyq maǵlúmat jazyp kelý.Ándi jattap kelý. (28 – 29 SLAID)
№ 53 orta mektebi mýzyka pániniń muǵalimi
Safına Lıza Kýantaevna
Sabaqtyń taqyryby: Kúı atasy – Qazanǵap (1 SLAID)
Sabaqtyń maqsaty:Uly kúıshi Qazanǵap shyǵarmalary arqyly oqýshylardy rýhanı baıytý, óner arqyly shyǵarmashylyq oılaryn maqsatynda jáne mýzykany sanaly túrde qabyldaýǵa, mánerleý dybysy arqyly mýzykanyń damý ereksheligin anyqtaýǵa.
Sabaqtyń mindetteri:
a)bilimdiligi:Kúı atasy – Qazanǵap týraly tolyq maǵlumat berý.
á)damytýshylyǵy: Oqýshylardyń án – kúıler tyńdaý arqyly áýendik sezimtaldyǵyn arttyrý, este saqtaý, qıaldaý, oılaý qabiletterin damytý.
b)tárbıeligi: Ónerdi qurmetteýge, ózin – ózi ustaýǵa, adamgershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: Qazanǵap sýreti, maqal – mátelder, psıhologıalyq trenıń, slaıdttar.
Sabaqtyń barysy:
İ.Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardy túgendeý
İİ Psıhologıalyq daıyndyq: (2 SLAID)
Úlkenderge siz,
Kishilerge biz.
Ádeppen bas ıip,
Sálem berdik biz!
Úı tapsyrmasyn tekserý: (3 SLAID)
1.Aspaptyq mýzyka degenimiz ne?
2.Kúı degenimiz ne?
3.Kúı neshege bólinedi?
4.Qandaı kúıshilerdi bilemiz?
5.Qurmanǵazynyń kúılerin ata?
İİİ.Jańa sabaq
1.Psıhologıalyq trenıń (4 SLAID)
Balalar mýzyka sabaǵynda qandaı janrlarymen tanysamyz?
Suraqtarǵa jaýap berý?
- Án, kúı, bı, jyr
- Án, bı, kúı, jyrlar nege jatady? Árıne ónerge.
Óner týraly qandaı maqal – mátelder bilemiz
«Ónerli bala-súıkimdi».
Ónerlige – óris keń.
- Ándi, kúıdi, jyrdy, bıdi oryndaıtyn óner adamdaryn ne deımiz?
- Árıne ánshi, kúıshi, bıshi, jyrshy.
«Aman, bol sheshem, aman, bol» - Qurmanǵazynyń kúıin tyńdaý.
- Balalar, bul qandaı kúı? (5 SLAID)
- Kimniń kúıi dep oılaısyńdar?
Oqýshy: Uly kúıshiler jaqyn adamdaryna arnap kúı shyǵarǵan. Mundaı kúılerdi «arnaý kúıler» dep ataıdy. Sonyń biri – Qurmanǵazynyń anasyna arnaǵan «Aman bol, sheshem, aman, bol» kúıi. Tory atty ertip, jolǵa Qurmanǵazy úıden shyǵar aldynda dombyrasyn qolyna alady da, qoshtasyp bir kúı tartady. Shyǵaryp salýǵa jınalǵan dostary kúıdiń atyn suramaı – aq bildi. Óıtkeni, birinshi bastamasynyń ózi «Aman, bol sheshem, aman, bol» dep aıtyp tur edi.
Iá, balalar, bul kúıdiń avtory – qazaqtyń halyq kompozıtory, kúıshi Qurmanǵazy Saǵyrbaev.
«Shynaıaq» kúıin tyńdaý (5 SLAID)
«Shynaıaq» kúıiniń shyǵý tarıhyn aıtý.
(6 SLAID)
Árıne búgingi jańa sabaǵymyz «Kúı atasy – Qazanǵap» týraly ótemiz.
(7 SLAID)
Qazanǵap Tilepbergenuly
Kúıshi, kompozıtor
1854-1927jj
Aqtóbe oblysy Shalqar aýdanynda
Alǵashqy ústazy-Uzaq.
Shákirtteri Baqyt Basyǵaraev
“Shynaıaq”, “Qus qaıtarý”, “Qyz Aqjeleń”, t.b .kúıleri bar
(6 SLAID)
Halyq kúıshisi – Qazanǵap Tilepbergenulynyń tvorchestvosynyń qazaq mýzyka mádenıetiniń tarıhynda erekshe oryn alady. Ol – qazaqtyń aspapty mýzykasyn damytýǵa ózindik úles qosqan kompozıtor. Qazanǵaptyń kúı murasy halyq tvorchestvosynyń bıik shyńynyń birine sanalady. Qazanǵap – halyq óneriniń eń ozyq úlgilerinen, óz tusyndaǵy ataqty kúıshilerden tálim alyp, óz dombyra oınaý mektebin qalyptastyrǵan kúıshi. Ol dástúri ǵasyrlar boıy bekem ornyqqan halyq mýzykasyń tili men forma zańdylyǵyna súıene otyryp, mazmuny, túri jáne oınaý tásili jaǵynan erekshe aıshyqty kúıler shyǵarǵan.
Qazanǵap eki dáýir aralyǵynda ómir súrgen (1854 - 1921 ). Kúıshi Aral teńiziniń jaǵalaýyndaǵy Qulandy túbeginiń Aqbaýyr degen jerinde qoıshynyń januıasynda týǵan. Kedeılik, joqshylyq taýqimeti Qazanǵapty jastaıynan ákesine qolǵabys berip, baılardyń qozysyn baǵýǵa májbúr etedi. Jalǵyz ózi tańerteńnen keshke deıin qoı sońynda kún ótkizgen jas balanyń jubanyshy dombyrasy bolady. Tabıǵatynan sezimtal, án – kúıge yntyq bala keń dalada kókeıine oralǵan sazdardy pernege túsirip, balalyq qıaly men sezim syrlaryn dombyramen bólisedi. Syrlasy da muńdasy da dombyrasy bolady. Jalpy Qazanǵap aýyl dombyrashylaryń kórsetkenin dombyraǵa salyp oınaıtyn bolǵan.
Eseıe kele dombyrashy bolyp, óner qýýǵa bekem bel býady. Kúı qupıasyna boılaı tússem degen arman kókeıin mazalaǵan Qazanǵap ákesiniń jalǵyz atyn minip, elge aty málim dombyrashylardy izdep saparǵa shyǵady. Aldymen Dońyztaý – Aqqalqa degen jerde turatyn Tóresh kúıshini izdep barady. Jas dombyrashynyń darynyna tań qalyp, tańdaı qaqqan Tóresh oǵan kúıler úıretip, dombyra shertýdin qupıalaryn qulaǵyna quıady. Kúıshi talapty jasqa batasyn berip, óner jolyndaǵy tusaýyn kesedi. Qazanǵap Besqalada turatyn Orynbaı, Embidegi Qurmanıaz, Qaraqamystaǵy Úsen kúıshilermen kezdesip, sheberlik syrlaryn kókeıine toqı beredi. Aty shýly dombyrashylardan dáris alyp, olardyń oryndaýshylyq mánerine kózi qanyqqan Qazanǵap ózi de kúı shyǵaryp, oınaý stılin qalyptastyra bastaıdy.
(8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 SLAID)
“Shákirtsiz ustaz — tul” degen, Qazanǵaptyń shákirti az bolmaǵan. Olar – Mataı Qýantaıuly, Qurmanǵalı Ómirzaqov, Kádiraly Erjanov, Nurqat Qosýaquly, Medeýbaı Baqtybergenuly jáne basqa kóptegen dombyrashylar. Sondaı shákirtteriniń biri – Jálekesh Aıpaqov. A.Jubanov Qazanǵaptyń kúılerin zerttep júrip, 1965 jyldary Shalqarda Jálekeshti kezdestiredi. Onyń sheberligine tánti bolǵan Jubanov Almatyǵa aldyryp, Qurmanǵazy atyndaǵy ult aspaptary orkestrine dombyrashy etip qabyldaıdy. Barlyq jaǵdaıyn jasaıdy. Onyń sebebi bar. 1904 jyly týǵan Jálekesh Qazanǵaptyń kózin kórgen, ákesi qońsylas qonǵan. J.Aıpaqovtyń oryndaýyndaǵy Qazanǵaptyń 13 kúıi Qazaq radıosynda 1975 jylǵa deıin berilip keldi. Qazanǵap kúılerin alǵashqy nasıhattaýshylar retinde Jálekesh Aıpaqovqa Qazaq SSR-niń eńbek sińirgen artısi ataǵy berilgen.
Jumbaqtar sheshý (15 SLAID)
Uzyn moıyn,
Eki ishek.
Qatar – qatar tekpishek.
Basyp kórseń bir – birlep,
Ún shyǵady kúmbirlep.
(Dombyra)
Árıne Dombyra aspabynyń qasıettiligin ataıyqshy – (16 SLAID)
Dombyra – eńbekqorlyqqa úıretedi.
Dombyra – shejireni bilýdi talap etedi
Dombyra – adamnyń ishki – jan dúnıesin emdep, kóńilin kóteredi, densaýlyqty nyǵaıtady.
Dombyra – ımandy bolýǵa jol ashady.
Dombyra – ádebıettiń damýyna yqpal etedi.
Dombyra – jarysý men talasýǵa, izdenýge baýlıdy.
demekshi búgin úırenetiń ánimiz «Dombyrasyz sán qaıda»
Án aıtar aldyńda daýys jattyǵýlaryn jasaıyq.
Sergitý sáti: «Aıaq pen qol kımyly» rıtmıkalyq án – bı.(17 SLAID)
Daýys jatyǵýy: Do, re, mı, fa, sol, lá, sı. Do. (18 SLAID)
«Dombyrasyz sán qaıda» (19 SLAID)
Ánin jazǵan: I.Núsipbaev
Sózin jazǵan: H.Talǵarov
(Ánniń avtory týraly oqýshy aıtyp beredi)
Oqýshy: Ánniń avtory – áýesqoı kompozıtor, qazaq balalaryna estetıkalyq tárbıe berýde kóp eńbek etken adam.Odan bilim alǵanshákirtteriniń kóbi mýzykany ózderiniń mamandyǵyna aınaldyryp, belgili ánshi, dırıjer, kompozıtor boldy.I.Núsipbaev 150 – den astam balalar ánderin jazdy. Olar mektep ómiri, eńbek, dostyq. «Jomart ólke», «Saıahat jyry», «Aınalaıyn aq mamam», «Maı jyry», «Dostyq» t.b. ánderin balalr erekshe súıip oryndaıdy.Endi osy ándi muqıat tyńdap otyryńdar men oryndap bereıin. (án oryndalady)
Ándi birinshi tyńdaımyz. (20 SLAID)
Baıan aspabymen aıtamyz.
- Ánniń dybys mánerin tyńdap kórińder.
- Án ne týraly aıtylyp tur?
Dombyra týraly án aıtý. (21 SLAID)
Aspaptar týraly maqal mátelder.
Jumbaqtar jasyrylady.
Plakatpen jumys: «Ornyndy tap» (22 – 23 SLAID)
(24 SLAID)
İV.Bekitý: Balalar búgin biz qandaı kúıshimen tanystyq? Árıne Qazanǵap Tilepbergenuly. Endi tyńdaıtyn Qazanǵaptyń «Qus qaıtarý» nemese «Qıtý – qıtý, qaıt – qaıt » kúıi. Kúı tartý arqyly sýret salamyz. Kúı tyńdaı arqyly kóz aldymyzǵa ne elesteıdi, árıne jaılaý, taý, qazaqtyń aýyl jeri. Balalar sýretterin túsindiredi.
V.Sabaqty qorytyndylaımyz: (25 – 26 SLAID)
Suraq – jaýap:
1. Búgin biz sabaqta qandaı kúıshimen tanystyq?
2. Qazanǵaptyń kúılerin bilemiz?
3. Qandaı ánmen tanystyq?
4. Ánniń avtorlaryn ata?
5. Ándi qazirgi zamanǵy ádispen aıtaıyqshy.
V.Baǵalaý: Belsene qatysqan oqýshylardy baǵalaımyn. (27 SLAID)
Vİ. Úıge tapsyrma: Qazanǵap týraly tolyq maǵlúmat jazyp kelý.Ándi jattap kelý. (28 – 29 SLAID)
You Might Also Like
