Maǵjan Jumabaevtyń «Túrkistan» óleńi
Sabaqtyń taqyryby: Maǵjan Jumabaevtyń «Túrkistan» óleńi (8 - synyp)
Sabaqtyń maqsaty: 1. Bilimdilik.
M. Jumabaevtyń shyǵarmashylyǵy jaıly alǵan teorıalyq bilimderin oqýshy esinde qaıta jańǵyrtyp, tereńdete túsý.
2. Damytýshylyq.
«Túrkistan» óleńi týraly alǵan bilimderin ár túrli tapsyrmalar arqyly júıeleý, balalardy tez oılanyp, jaýaptaryn tıanaqty aıta bilýge daǵdylandyrý.
3. Tárbıelik.
Oqýshynyń til baılyǵyn jetildirý, M. Jumabaev sekildi óz tilin, elin, jerin súıe bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: qalypty, aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, mánerlep oqý, jańa tehnologıa elementteri arqyly túrlendirip ótkizý.
Sabaqtyń kórnekiligi: M. Jumabaev shyǵarmalar jınaǵy, óleńder jınaǵy, slaıdtar.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Balalar, biz ótken sabaqta «Maǵjannyń barlyq ómiri – poezıasynda» degen taqyrypqa toqtalǵanbyz. Bárimiz taqtaǵa nazar aýdaraıyq.
Osy taqyryptar aıasynda óz oıymyzdy ortaǵa salsaq.
1) Nelikten Maǵjan ómirin onyń poezıasymen toǵystyramyz?
1 – oqýshy: Maǵjannyń barlyq ómiri – poezıasynda. Aqyn el ishindegi áleýmettik, qoǵamdyq ómirge belsene aralasady. Solarǵa aqyndyq ún qosyp, óz óleńderi men maqalalaryn baspasóz betterinde jıi jarıalap otyrady. Birneshe óleń jınaqtary jaryq kóredi. Mysaly, «Sholpan» atty tuńǵysh óleńder jınaǵy Maǵjan óleńderi negizinen halqynyń, el – jurtynyń taǵdyryna baǵyshtalǵan. Aqynnyń eline, halqyna, búkil túrki násildes, qandas halyqtarǵa degen súıispenshiligi, onyń jyrlarynan anyq kórinedi.
2) Nege Maǵjandy uly aqyn deımiz?
2 – oqýshy: Maǵjan – uly aqyn. Qazaqtyń kemeńger jazýshysy M. Áýezov: «Abaıdan keıin Maǵjandy súıemin... Maǵjan kúltýrasy zor aqyn... Syrtqy kesteniń kelisimi men kúıshiligine qaraǵanda bul bar zamannyń sheginen asqandaı... búgingi kúnniń bar jazýshysynyń ishinen keleshekke boı uryp, artqy kúnge anyq qalýǵa jaraıtyn sóz – Maǵjannyń sózi» dep, onyń aqyndyǵyn da, ádebıet tarıhyndaǵy ornyn da dóp basyp aıtqan.
3) Maǵjannyń lırık, syrshyl aqyn atalý sebebi nede?
3 – oqýshy: Maǵjan – lırık, syrshyl aqyn. Onyń poezıa – qomaqty jaǵy – lırıkalary. Olardy romantıkalyq asqaq sezimmen órilgen. Jaı terbetedi, adamdy názik, sulý sezimderge bóleıdi. Aqyn lırıkasynyń taqyryptary saı alýan: týǵan jer, atameken, halyq taǵdyry, adamgershilik, shynaıy mahabbat.
Maǵjan – syrshyl aqyn. Maǵjan sózindeı tilgen jumsaq, júrekke jyly tıetin, úlbiregen názik áýez qazaqtyń burynǵy aqyndarynda bolǵan emes. Ol júrektiń qobyzyn shertedi, ne jazsa da, syrly, kórkem, sándi jazady.
Jaraldym topyraǵyńnan, sen – túbim,
Jalǵany joq bári senen jan – tánim.
Senen basqa jerde máńgi qarańǵy
Jaryq bolar Sholpan, Aıym, sen – Kúnim.
Óleńdi túsinikteme kúndeligi boıynsha taldaý jasatý
4 – oqýshy: Maǵjan – epık aqyn. Onyń qalamynan «Batyr Baıan», «Qorqyt», «Júsiphan» sıaqty poemalar týǵan. «Batyr Baıan» poemasynda óziniń halqyna, Alashyna degen perzenttik júreginiń ystyq sezimin óleń órnegine shynaıylyqpen túsirgen. Aqylgóı, danagóı aqyn babalarymyz ben aty shýly batyrlarymyzdy jyr arqaýyna engizip, asqan iltıpatpen beınelengen.
Muǵalim: Balalar, M. Jumabaevtyń aqyndyq óneri týraly óte tamasha baıandadyńdar. M. Jumabaevtyń aqyndyǵy, sýretshiligi týraly J. Aımaýytov qandaı pikir aıtty? Qane, kim aıtyp jiberedi?
5 – oqýshy: «Maǵjannyń aqyndyq» kúshi, sózge erkindigi, sýretshiligi – «Baıanda» tolyq kórinedi. Abaı aıtqan sóz patshasy «Baıanda» bar. Adamdardyń minezin durys keltirý, mahabbatty, batyrdy, soǵysty, ólimdi sýretteýi ómirdi túıe bilgendigin kórsetedi. «Baıan» - qazaq ádebıetinde bola bermegen tabys.
Muǵalim: Óte jaqsy. Mine, balalar, aqyndyq ónerdiń qyr - syryn jan júregimen sezine bilgen adamnyń pikiri osyndaı bolmaq. Maǵjan Jumabaev týraly aıtylǵan pikirlerge nazar aýdaraıyq.
1. «Artqy kúnge anyq qalýǵa jaraıtyn sóz – Maǵjannyń sózi»
(M. Áýezov)
2. «M. Jumabaev – Abaı men qazirgi qazaq poezıasynyń arasyndaǵy poetıkalyq kópir»
(Ǵ. Ibragımov)
3. «Maǵjannyń aqyndyǵy da, kisiligi de erekshe bólek edi. Aqyndyq ómirine, bilimine kelsek, alashtyń eki kúshti adamynyń biri, tipti eń daryndysy, kúshtisi Maǵjan bolatyn. Biri – bizdiń osy kúngi M. Áýezov»
(S. Muqanov)
Halqymyzdyń osyndaı aptal azamattarynyń pikirlerine qarap, M. Jumabaevtyń juldyzy qazaq óleńiniń aspanynda erekshe nurlanyp, janyp, jarqyraǵanyn baıqaýymyzǵa bolady.
M. Jumabaev óz óleńderinde týǵan jerge degen mahabbat taqyrybyn aıryqsha jyr arqaýy etken. Qane, týǵan jer, atameken taqyrybyna arnaǵan qandaı óleńderin bilesińder?
6 – oqýshy: «Saǵyndym», «Súıemin», «Týǵan jer», «Týǵan jerim – Sasyqkól», «Kókshetaý», «Oral taýy», «Jel» t. b.
M. Jumabaev óleńderin saralap jazyp kórsetý.
Aqyn óz óleńderinde týǵan jerge degen júrek jardy jyryn Saryarqasyna, dúnıege kelgen jeri Sasyqkóline arnaǵan. Óleńniń árbir joly perzenttik súıispenshilikke toly.
«Saǵyndym» óleńi men «Kókshetaý» óleńin mánerlep oqıdy.
Muǵalim: Mine, balalar aqyn poezıasynda onyń minezi barynsha kórinis tapqan. Onyń ár sózinen, ár jolynan, ár shýmaǵynan aqynnyń óz tynysyn, tirshiligin, jan jylýyn, jan arpalysyn, yza - kegin, adamǵa degen súıispenshilikke toly júrek soǵysyn sezinemiz.
Sabaqtyń maqsaty: 1. Bilimdilik.
M. Jumabaevtyń shyǵarmashylyǵy jaıly alǵan teorıalyq bilimderin oqýshy esinde qaıta jańǵyrtyp, tereńdete túsý.
2. Damytýshylyq.
«Túrkistan» óleńi týraly alǵan bilimderin ár túrli tapsyrmalar arqyly júıeleý, balalardy tez oılanyp, jaýaptaryn tıanaqty aıta bilýge daǵdylandyrý.
3. Tárbıelik.
Oqýshynyń til baılyǵyn jetildirý, M. Jumabaev sekildi óz tilin, elin, jerin súıe bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: qalypty, aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, mánerlep oqý, jańa tehnologıa elementteri arqyly túrlendirip ótkizý.
Sabaqtyń kórnekiligi: M. Jumabaev shyǵarmalar jınaǵy, óleńder jınaǵy, slaıdtar.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Balalar, biz ótken sabaqta «Maǵjannyń barlyq ómiri – poezıasynda» degen taqyrypqa toqtalǵanbyz. Bárimiz taqtaǵa nazar aýdaraıyq.
Osy taqyryptar aıasynda óz oıymyzdy ortaǵa salsaq.
1) Nelikten Maǵjan ómirin onyń poezıasymen toǵystyramyz?
1 – oqýshy: Maǵjannyń barlyq ómiri – poezıasynda. Aqyn el ishindegi áleýmettik, qoǵamdyq ómirge belsene aralasady. Solarǵa aqyndyq ún qosyp, óz óleńderi men maqalalaryn baspasóz betterinde jıi jarıalap otyrady. Birneshe óleń jınaqtary jaryq kóredi. Mysaly, «Sholpan» atty tuńǵysh óleńder jınaǵy Maǵjan óleńderi negizinen halqynyń, el – jurtynyń taǵdyryna baǵyshtalǵan. Aqynnyń eline, halqyna, búkil túrki násildes, qandas halyqtarǵa degen súıispenshiligi, onyń jyrlarynan anyq kórinedi.
2) Nege Maǵjandy uly aqyn deımiz?
2 – oqýshy: Maǵjan – uly aqyn. Qazaqtyń kemeńger jazýshysy M. Áýezov: «Abaıdan keıin Maǵjandy súıemin... Maǵjan kúltýrasy zor aqyn... Syrtqy kesteniń kelisimi men kúıshiligine qaraǵanda bul bar zamannyń sheginen asqandaı... búgingi kúnniń bar jazýshysynyń ishinen keleshekke boı uryp, artqy kúnge anyq qalýǵa jaraıtyn sóz – Maǵjannyń sózi» dep, onyń aqyndyǵyn da, ádebıet tarıhyndaǵy ornyn da dóp basyp aıtqan.
3) Maǵjannyń lırık, syrshyl aqyn atalý sebebi nede?
3 – oqýshy: Maǵjan – lırık, syrshyl aqyn. Onyń poezıa – qomaqty jaǵy – lırıkalary. Olardy romantıkalyq asqaq sezimmen órilgen. Jaı terbetedi, adamdy názik, sulý sezimderge bóleıdi. Aqyn lırıkasynyń taqyryptary saı alýan: týǵan jer, atameken, halyq taǵdyry, adamgershilik, shynaıy mahabbat.
Maǵjan – syrshyl aqyn. Maǵjan sózindeı tilgen jumsaq, júrekke jyly tıetin, úlbiregen názik áýez qazaqtyń burynǵy aqyndarynda bolǵan emes. Ol júrektiń qobyzyn shertedi, ne jazsa da, syrly, kórkem, sándi jazady.
Jaraldym topyraǵyńnan, sen – túbim,
Jalǵany joq bári senen jan – tánim.
Senen basqa jerde máńgi qarańǵy
Jaryq bolar Sholpan, Aıym, sen – Kúnim.
Óleńdi túsinikteme kúndeligi boıynsha taldaý jasatý
4 – oqýshy: Maǵjan – epık aqyn. Onyń qalamynan «Batyr Baıan», «Qorqyt», «Júsiphan» sıaqty poemalar týǵan. «Batyr Baıan» poemasynda óziniń halqyna, Alashyna degen perzenttik júreginiń ystyq sezimin óleń órnegine shynaıylyqpen túsirgen. Aqylgóı, danagóı aqyn babalarymyz ben aty shýly batyrlarymyzdy jyr arqaýyna engizip, asqan iltıpatpen beınelengen.
Muǵalim: Balalar, M. Jumabaevtyń aqyndyq óneri týraly óte tamasha baıandadyńdar. M. Jumabaevtyń aqyndyǵy, sýretshiligi týraly J. Aımaýytov qandaı pikir aıtty? Qane, kim aıtyp jiberedi?
5 – oqýshy: «Maǵjannyń aqyndyq» kúshi, sózge erkindigi, sýretshiligi – «Baıanda» tolyq kórinedi. Abaı aıtqan sóz patshasy «Baıanda» bar. Adamdardyń minezin durys keltirý, mahabbatty, batyrdy, soǵysty, ólimdi sýretteýi ómirdi túıe bilgendigin kórsetedi. «Baıan» - qazaq ádebıetinde bola bermegen tabys.
Muǵalim: Óte jaqsy. Mine, balalar, aqyndyq ónerdiń qyr - syryn jan júregimen sezine bilgen adamnyń pikiri osyndaı bolmaq. Maǵjan Jumabaev týraly aıtylǵan pikirlerge nazar aýdaraıyq.
1. «Artqy kúnge anyq qalýǵa jaraıtyn sóz – Maǵjannyń sózi»
(M. Áýezov)
2. «M. Jumabaev – Abaı men qazirgi qazaq poezıasynyń arasyndaǵy poetıkalyq kópir»
(Ǵ. Ibragımov)
3. «Maǵjannyń aqyndyǵy da, kisiligi de erekshe bólek edi. Aqyndyq ómirine, bilimine kelsek, alashtyń eki kúshti adamynyń biri, tipti eń daryndysy, kúshtisi Maǵjan bolatyn. Biri – bizdiń osy kúngi M. Áýezov»
(S. Muqanov)
Halqymyzdyń osyndaı aptal azamattarynyń pikirlerine qarap, M. Jumabaevtyń juldyzy qazaq óleńiniń aspanynda erekshe nurlanyp, janyp, jarqyraǵanyn baıqaýymyzǵa bolady.
M. Jumabaev óz óleńderinde týǵan jerge degen mahabbat taqyrybyn aıryqsha jyr arqaýy etken. Qane, týǵan jer, atameken taqyrybyna arnaǵan qandaı óleńderin bilesińder?
6 – oqýshy: «Saǵyndym», «Súıemin», «Týǵan jer», «Týǵan jerim – Sasyqkól», «Kókshetaý», «Oral taýy», «Jel» t. b.
M. Jumabaev óleńderin saralap jazyp kórsetý.
Aqyn óz óleńderinde týǵan jerge degen júrek jardy jyryn Saryarqasyna, dúnıege kelgen jeri Sasyqkóline arnaǵan. Óleńniń árbir joly perzenttik súıispenshilikke toly.
«Saǵyndym» óleńi men «Kókshetaý» óleńin mánerlep oqıdy.
Muǵalim: Mine, balalar aqyn poezıasynda onyń minezi barynsha kórinis tapqan. Onyń ár sózinen, ár jolynan, ár shýmaǵynan aqynnyń óz tynysyn, tirshiligin, jan jylýyn, jan arpalysyn, yza - kegin, adamǵa degen súıispenshilikke toly júrek soǵysyn sezinemiz.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
