InfoHub Logo

Qazaq tili 7 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Morfologıa. Zat esimniń túrlenýi. Kóptik jalǵaý
Sabaqtyń bilimdilik maqsaty:
Zat esimniń túrlenýi týraly túsinik berý, zat esimniń qasıetterin ashý;
damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń óz betimen izdený qabiletterin damytý, erkin sóıleýge baýlý, oılaryn dál, naqty aıtýǵa daǵdylandyrý;
tárbıelik maqsaty:: óner - bilimge degen qushtarlyqtaryn arttyrý, adamgershilikke baýlý.
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq
Ádisi: túsindirý, oı qozǵaý, deńgeılik tapsyrmalar oryndaý, taldaý.
Sabaqtyń kórnekiligi:
Pánaralyq baılanys: ádebıet, mýzyka
Sabaqtyń barysy.
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Úı tapsyrmasyn suraý.
10 - 11 jattyǵýlardyń oryndalysyn jeke oqýshylardan surap, tekserý.

3. Jańa sabaq.
Morfologıa (grek. «túr») - tildegi sózderdiń formalaryn, sózge qatysty garammatıkalyq maǵynalardy tekseretin sala; tildegi sózderdiń ózgerýi, túrlenýi týraly til biliminiń salasy.
Zat esimniń túrlenýi

Oı qozǵaý
- Zat esimniń maǵynalyq ereksheligi nede, ıaǵnı zat esim neni bildiredi?
- Jalqy esim men jalpy esimniń erekshelikteri nede?
- Jalqy esimder qalaı jazylady?
- Qazaq tilinde neshe jalǵaý bar? túrleri

ZAT ESİM
↓
Sóz taby
Kim? Ne?
Bastaýysh
Jalpy esim, Jalqy esim
Zattyń atyn bildiredi

Zat esimdi túrlendiretin tulǵalar onyń jalǵaýlary bolyp tabylady.
Jalǵaý
↓
Kóptik
Táýeldik
Septik
Jiktik

Jalǵaý:
1. Ózi jalǵanǵan sózge belgili bir gramatıkalyq maǵyna ústeıdi;
2. Ózi jalǵanǵan sózdi ekinshi sózben baılanystyrady.

Zat esim
↓
Kópteledi
Táýeldenedi
Septeledi
Jikteledi

(tek adamǵa baılanysty)
Mysaly: Men bala - myn, sen bala - syń, siz bala - syz, ol - bala

• Keıde salystyrý úshin adam máninde qoldanylǵan zat esimder de jikteledi.
Mysaly: Men asqar taýmyn, sen tóbesiń;
Sen temirsiń, men kómirmin, eritkeli kelgenmin.

Kóptik jalǵaý 6 túrli: - lar,- ler,- dar,- der,- tar,- ter

1. Sózge (zat esimge) úndestik zańy boıynsha osylardyń bireýi jalǵanyp, zattyń kóptigin bildiredi.
Mysaly: oqýshy - lar, úı - ler, qaz - dar, mektep - ter t. b.
2. Kóptik jalǵaý ózi jalǵanǵan só zattyń tek kóptigin ǵana emes, sonymen birge sol zat kópke ortaq ekenin de bildiredi.
Mysaly: Úılerińe qaıtyńdar, qonaqtar shaılaryn ishti. Zeınepter esik aldynda tur (Zeıneptiń kóptigi emes, Zeıneptiń qasynda birneshe adam bar ekendigi týraly oı jınaqtaý túrinde)

Jańa sabaqty meńgertý tapsyrmalary.
36 - jattyǵý.
1. Mátindi túsinip oqyp, Tonykók ózderińe belgili Orhon jazýynyń avtory ekendigin bilip alyńdar.
2. Zat esimderdi taýyp, olarǵa jalǵanǵan jalǵaýlardyń túrlerin ajyratyńdar.

37 - jattyǵý.
Tapsyrma:
1. Kóp núkte qoıylǵan oryndardyń qajetti degen jerine kóptik jalǵaýlarynyń tıistisin qoıyp jazyp, qandaı úndestik zańyna baǵynyp jalǵanǵanyn túsindirińder.
2. «Boz ińgen» kúıin tyńdaý, alǵan áserlerin jazbasha jazyp shyǵý.

Deńgeılik tapsyrmalar.
İ deńgeı tapsyrmasy. Kóptik jalǵaýyn qabyldaıtyn zat esim qatysqan bir sóılem qura jáne oǵan morfologıalyq taldaý jasa.

İİ deńgeı tapsyrmasy. Kóptik jalǵaýyn qabyldaıtyn zat esimderi bar óleń shýmaqtarynan mysal taýyp aıt.
Úlgi:
Qazaqtyń irileri,
Abaıdyń inileri -
Sáken, İlıas, Beıimbet.

İİİ deńgeı tapsyrmasy. Tómendegi suraqtarǵa jaýap jazyp, bul kisiler saǵan kim bolatynyn jáne sol sózder qaı sóz tabyna jatatynyn aıt.
Bular kimder?
1. Aǵalaryńnyń jubaılary saǵan kimder?
2. Ápkelerińniń kúıeýi she?
3. Shesheńniń týystary she?
4. Ákeńniń baldyzdary she?
5. Shesheńniń sińlisiniń balasy she?

Sabaqty qorytyndylaý.
- Zat esim qalaı jasalady?
- Kóptik jalǵaý neni bildiredi?
Úıge tapsyrma.
1. Kóptik jalǵaýyn qabyldaıtyn zat esimderdi qatystyryp, qazaqtyń salt - dástúrine baılanysty shaǵyn shyǵarma jazý.
2. 38 - jattyǵý.
Tapsyrma. Mátinnen kóptelip turǵan jáne kóptelmeıtin zat esimderdi taýyp, sebebin túsindirý.
3. Erejeni oqý.