InfoHub Logo

Maglev pen magnıttik podshıpnıkterdiń qurylysy

Magnıtoplan nemese Maglev – magnıttik levıtasıa arqyly qozǵalatyn jáne basqarylatyn poıyz. Kádimgi bizde bar poıyzdardan ereksheligi – býl poıyzdar relsterge tımeıdi, olarǵa áreket etetin kedergi kúshi az bolady. Poıyzǵa tek aerodınamıkalyq kedergi kúshi ǵana áreket etedi.

Maglevtiń jyldamdyǵy keıbir ushaqtardyń jyldamdyǵyna teń bolady jáne de áýemen jiberilgen hattardyń (1000 km-ge deıin) jyldamdyǵymen básekelese alady. Bul ıdeıa tyń blmasa da, tehnıkalyq jáne ekonomıkalyq jaǵdaılar esebinen óziniń potensıalyn tolyq kórsete almaýda.

Jalpy maǵlumattar: prıvody – elektrlik, 1989 jyldan beri ıdeıa qarastyrylyp keldi, jyldamdyq – 600km\saǵ-qa deıin, qoldanylý aımaǵy – qalaaralyq qoǵamdyq qatynas, ınfrastrýktýrasy – magnıttik temir joly.

 Qazirgi kezde 3 negizgi magnıttik levıtasıa arqyly júrýge arnalǵan temir joldardyń túrleri bar:

1. Asqyn ótkizgishtik magnıttermen (elektrodınamıkalyq podveskada, EDS)

Asqyn ótkizgish magnıt – solenoıd nemese asqyn ótkizgishi bar materıalmen qaptalǵan elektromagnıt. Onyń kedergisi nolge teń bolady. Eger bulaı qaptalǵan jáne tuıyqtalǵan magnıt, ózi alǵan elektr toǵyn qansha bolsa da saqtaıdy. Biraq asqyn ótkizgish qaby óz qasıetin krıtıkalyq temperatýradan joǵary temperatýrada joǵaltady.

2. Elektromagnıttermen (EMS elektromagnıttik podveskasy)

Bul konstrýksıa turaqty magnıtterge negizdelgen jáne ázirshe eń tıimdi júıe bolyp tabylady. Sostav attas zarádtardyń bir-birinen tebilýiniń esebinen júredi. Qozǵaltqyshy – syzyqty qozǵaltqysh

3. Syzyqty qozǵaltqysh – elektr-qozǵaltqysh. Bul qozǵaltqyshtyń magnıtti júıeleriniń biri tuıyq emes, ıaǵnı ilespeli magnıttik óris týdyrady.

Al basqa júıeleri baǵyttaýysh retinde qoldanylady.

Qazir syzyqtyq qozǵaltqyshtardyń kóptegentúrleri bar, biraq olardy eki tıpke bólýge bolady:

1. Jyldam údemeli qozǵaltqysh;
2. Baıaý údeıtin qozǵaltqysh;

Baıaý údeıtin qozǵaltqyshtar áleýmettik transportta qoldanylady. Mysaly: metropolıten, monorels, maglev.

Jyldam údemeli qozǵaltqyshtar bolsa kólemi jaǵynan salystyrmaly túrde asa úlken emes, olar kóbinese berilgen denege jyldamdyq berý úshin qoldanylady. Syzyqtyq qozǵaltqyshtar robototehnıkada da keńinen qoldanylady.

Irnshoý teoremasy boıynsha, statıkalyq órister, turaqty magnıtterde jáne elektromagnıtter dıamagnetıkterge qaraǵanda salystyrmaly túrde turaqsyz bolyp tabylady.

3.3. Maglevtiń artyqshylyqtary men kemshilikteri

Alǵash ret maglev poıyzdar júıesi Berlınde 1980-jyldary qurastyrylǵan bolatyn. Ol kezde 1,6 km jol metronyń 3 beketin qosqan bolatyn. Kóptegen tájirıbelerden keıin bul jol 1989 jyly 28 tamyzda jalpy halyqqa ashylǵan bolatyn. Jol júrý aqysyz bolatyn, vagondar mashınıstsiz avtomatty túrde júrgiziletin jáne de jol tek demalys kúnderi jumys istedi.

Keıinnen Berlın qabyrǵasy qulatylǵandyqtan halyq sany eki ese ósip, qalanyń eki shetin baılanystyratyn jol kerek boldy. Biraq 1991 jyly magnıttik temir jol buzylyp qarapaıym metro qurylǵan bolatyn.

Japonıada Iamanası qalasy janynda JR-Maglev tehnologıasy boıynsha synaqtan ótkizilgen bolatyn. Bul poıyz 2003 jyly 2 jeltoqsanda jolaýshylarmen birge ótken synaqta 581 km\saǵ jyldamdyqqa jetken bolatyn. Sol Japonıada jasyl energetıka úshin ótken EXPO-2005-te bul tehnologıa qabyldanyp, alǵashqy 9 km-lik jol toraby isk qosylǵan bolatyn.

Bul poıyzdyń syzyqtyq qozǵaltqyshtary ony sanaýly sekýndtarda 100km\saǵ jyldamdyqqa deıin jetkizedi. Qazirgi kezde poıyzdardy Chubu HSST Development Corp. kompanıasy qurastyrady. Bul kompanıa dál osyndaı poıyzdardy Ońtústik Koreıada salǵan bolatyn. Japondyqtar 2025 jyly búkil eldiń aýmaǵyn qamtıtyn maglev poıyzdary júretin júıeni salmaq. Qazirgi kezde eń uzyn magnıttik temir joldar Shanhaı qalasynda ornalasqan. Onyń uzyndyǵy 30,5 km jáne de ortasha jyldamdyǵy 470 km\saǵ bolyp tabylady. Japondyq joldardyń uzyndyǵy 290 km bolady dep josparlanýda. Bul poıyzdardyń ortasha jyldamdyǵy 500 km\saǵ jyldamdyqpen qozǵalady dep esepteldi.

JR-Maglev-tiń tehnıkalyq erekshelikteri:

JR-Maglev-te asqyn ótkizgishti magnıtterdegi temir joldary qoldanylady. Shanhaıdaǵy poıyzǵa qaraǵanda bul poıyz monorelstik júıeni qoldanbaıdy, ıaǵnı Japonıadaǵy poıyzdardyń eki relsterinde de magnıtter ornalasady. Bul júıe asa joǵary jyldamdyqpen qozǵalýdy qamtamasyz etiledi jáne de joǵary deńgeıli qaýipsizdikti qamtamasyz etedi, ári tekserý jumystary ońaı jáne tez ótedi. Bul temir joldar elektromagnıttikterge qaraǵanda tómen jyldamdyqtarda (150 km\saǵ-qa deıin) birneshe dóńgelekterdiń bolýyn qajet etedi.

Maglev poıyzdarynyń artyqshylyqtaryn atap kettik, endi kemshiligi týraly aıtsaq. Kemshiligi – poıyz ýlken jyldamdyqpen júrgende ilespeli jel óte joıqyn bolady. Sondyqtan adamdardyń onyń jolyna jaqyn júrmeýi tıis.

Magnıtti podshıpnıkter – osterdiń, valdardyń jáne de basqa detaldardyń tirek elementi bolyp tabylady. Ol magnıttik levıtasıa prınsıpi boıynsha jumys isteıdi. Olardyń jalpy eki túri bolady – aktıvti jáne pasıvti. Eger aktıvti podshıpnıkter keńinen qoldanylsa, pasıvti podshıpnıkter áli qurastyrylý deńgeıinde.

Olardyń negizgi artyqshylyqtary – jumys isteý jaramdylyǵy óte uzaq bolady, ártúrli klımattyq jaǵdaılarda qoldaný múmkindigi bolyp tabylady.

Kemshiligi – jumys isteý qabilettiligin tekserý úshin, qurastyrý úshin asa bilikti mamandar, jáne tehnologıalardy qajet etedi.

Bul podshıpnıkterdi týrbınalarda, generatorlarda, nasostarda, qozǵaltqyshtarda qoldanady jáne de gazdyq sentrefýgada da keńinen ornyn tapqan bolatyn. Bir ereksheligi bul podshıpnıkter vakýmde de jumys isteı alady.

Qorytyndy

Qazirgi tehnologıalarda  magnıttiń jáne magnıttik levıtasıanyń qasıetterin qoldaný úlken qoldanysqa ıe. Levıtasıany qoldaný - kólik tehnologıasyn damytýdyń jańa dáýiri - levıtasıanyń kómegimen qozǵalatyn júrgek poıyzdardy qoldanýǵa múmkindik beredi.

Úlken sentrge tartqysh kúshti týdyratyn, joǵary áserli qozǵaltqyshtarǵa arnalǵan energıa jınaqtaýshylar: vakkýmdy sorǵyshtar, gıroskop jáne gırokompastar – osynyń bárin levıtasıa kómeginsiz qurastyrý múmkin emes edi. 2017 jyly bolatyn EKSPO qarsańynda magnıttik levıtasıamen júretin poıyzdar energıany únemdeýdiń jáne de ekologıaǵa shyǵaratyn qaldyqtary eń az shyǵaratyn poıyz túri bolyp tabylady. Taǵy bir erekshelik – bul poıyzdar óte úlken jyldamdyqpen qozǵala alady. Mysaly: eger bul poıyzdar Almaty – Astana arasyndaǵy joldy 2-2,5 saǵatta júrip ótýge múmkindik beredi.

Ergazına M. J., Iýı R. I. Predpatent RK na ızobretenıe №14227, № gos. regıstrasıı 2002 / 1184.1 ot 25.09.2002.

Danat Zhanatayev, Azhibek Kanatbek

---