InfoHub Logo

Qabanbaı batyr (1703-1781) — jońǵar basqynshylaryna qarsy kúresti uıymdastyrýshylardyń biri, qazaqtyń birikken qolynyń Bas qolbasshysy, jekpe-jekte jeńilip kórmegen halyq qaharmany. Shyqqan tegi — Orta júdiń Naıman taıpasynyń Qarakereı rýynan, el azattyǵy jolynda kúresken kıeli batyrlar áýletinen. Onyń atasy Mámbet te, ákesi Qojaǵul da, Qojaǵuldyń aǵasy Kúshik te óz zamanynyń aty shyqqan batyrlar bolǵan. El aýyzyndaǵy áńgimeler deregine qaraǵanda, Kúshik batyr Eńsegeı boıly Er Esimniń Tashkentti alatyn soǵysyna qatysyp, sol Tursyn han ólgen jyly jambasyna ýly naızanyń ushy tıip, 25 jasynda qaıtys bolady. Qabanbaı batyr áıgili «Aqtaban shubyryndydan» keıingi aıtýly iri shaıqastardyń bárine qatysqan. «Han batyry», «Daraboz» degen ataqtarǵa ıe bolǵan. San ret shaıqas aldyndaǵy jekpe-jekke shyǵyp, bárinde jaýdyń úmitker batyrlaryn jer jastandyryp, jaýyngerlerin jeńiske rýhtandyryp otyrǵan. Halqy ony «Qarakereı Qabanbaı» dep ardaq tutyp, esimin jyrǵa bólep, urpaqtan urpaqqa jetkizgen. Abylaı han dáýirindegi qazaqtyń eń sońǵy áskerı iri qaqtyǵysy 1770 jylǵy qazaq-qyrǵyz soǵysy. Bul — osy soǵysqa qatysqan Qabanbaı batyrdyń da erlik jolynyń sońǵy belesi. Halyq arasynda Qarakereı Qabanbaı batyr jóninde ańyz-áńgimeler, jyr-dastandar óte kóp. Buǵan kerisinshe tarıhı qujattarda Qabanbaı batyrdyń 1740-1762 jyldardaǵy ómiri ǵana kórinedi. Bul kezde onyń esimi el arasynyń bitimgershiliginde júrgen dana, bı retinde aıtylady. Qabanbaıdyń Úmbetaı, Kishkentaı, Syrymbet, Edige, Baıtyq, Moınaq, Áli degen jeti uly bolǵan. Olardy «Jeti Qabanbaı» dep ataıdy. Osynyń Álisi jońǵardyń sońǵy hany Ámirsananyń Máneı degen qyzyna úılenip, odan bes perzent kóredi. Olardy sheshesiniń atymen «Bes Máneı» deıdi.

Batyrdyń urpaqtary bul kúnde Shyǵys Qazaqstan, Almaty oblystarynyń jerinde mekendegenimen, olardyń arǵy atalary ońtústik jaqtan aýyp kelip, Esil, Nura boıyn qonys etken. Bul óńirdiń 1728-1762 jyldar aralyǵynda batyrdyń da qutty mekeni bolǵany belgili. Qaıtys bolǵannan keıin, Qarakereı Qabanbaıdyń denesi osy atamekenine ákep jerlengen kereı Qabanbaıdyń denesi osy ata mekenine ákep jerlengen kórinedi. Eli jaqynda aıaýly batyrynyń basyna sáýletti kúmbez ornatty.

Oqýǵa keńes beremiz:

Eset Kókiuly

Qabanbaıdyń batasy

Sańyryq Toqtybaıuly

Qarasaı batyr Altynaıuly

Qabannyń Altaı óńirinde kózge túsýi

---