InfoHub Logo

— Bizdiń atamyz Elkeldige túsinde beıtanys bir adam «óleń alasyń ba, kógen alasyń ba» degende, «óleń alamyn» degen eken.

Kógen alsa baı bolmaq ekenbiz, óleń alǵandyǵynan kedeı bolyppyz. Meniń ákem Aınatas marqumnyń ómiri de únemi joqshylyqpen ótken. Ol kisi qyr qazaǵyna aty shyqqan Shárip noǵaı degen Aqmolanyń belgili sáýdegerinde ómir boıy jalshylyqqa júrip, meniń on bes jasymda qaıtys boldy. Jıyrma eki jasymda kúnkóris úshin jumys izdep Qaraǵandyǵa keldim.

Ol kezdegi shahterdiń turmysy qandaı aýyr deseńizshi?! ...Tańnyń atysy, kúnniń bastysy jer astynda jumys isteısiń. Biraq eshteńe ónetin emes. Jaǵdaı jaman. Tapqanym tamaǵyma da jetetin emes...

Ol kezde búkil Qaraǵandyny Nemkov degen bireý basqarady. Álginiń júziktiń kózinen etkendeı qos kúreń aty bar. Oı, qandaı attar! Tek urlyqqa ǵana salatyn attar.

Sodan bir kúni «Táýjı, ne de bolsa osynyń bir kúreńin minip qashaıyn» degen oı keldi. Biraq qolǵa túsirý qı-y-n! Óıtkeni eki atty Nemkov kúni-túni qoldan bosatpaıdy. Esiginiń aldynda tastan salǵan bıik saraıy bar. Jaz bolsa tóbesin jańalap jaýyp kóleńkelep qana qoıady. Eki at kúni-túni sol saraıda turady. Tún bolsa, esigin syrtynan jabady da, aldyna taıyn shadaı bir kók ıtti baılaıdy da qoıady.

— Qalaı alý kerek?

Kúzgi salqyn túse bastaǵan kez edi. El jatyp, kisi aıaǵy basyldy-aý degen kezde Nemkovtyń úıine jaqyndap keldim. Úıdiń aınalasynda eshbir jan kórinbeıdi. Uıyqtap qalǵanǵa uqsaıdy... At turǵan saraıǵa jaqyndaýym-aq muń eken, ıt shabalanyp qoıa berdi. Dereý Nemkovtyń úıiniń esigin syrtynan bekitip tastadym. It arsyldap, órshelene úrip tur. Endi ıtke jaqyndaıyn. Umtylǵan ıttiń tumsyǵy tıer-tımes jerge baryp toqtadym da, dál qara tumsyqtan dáldep turyp qolymdaǵy temirmen pereıin. Ittiń jaıyn sonymen bitirdim. Esiktiń qulpyn burap tastap, qos kúreńdi saraıdan shyǵaryp-aq áketkenim emes pe?! Sol ketkennen mol kettim. Bir kúreńdi soǵymǵa úıge jyǵyp berdim de, bireýin túsin ózgertip minip júrdim.

Túsin ózgertý úshin túsi eleýishke uqsas, biraq sırek tesilgen shlapshyn arqyly ústine bir shelek qaınaǵan ystyq sý quıyp jiberdim. Sý tıip kúıgen jerleri aq teńbil bolyp shyǵa keldi. Aqyrynda kúreń at shubar atqa aınaldy...

Biraq Nemkovtyń kózi quryǵansha Qaraǵandyǵa qaıtyp oralmadym. Keıinirek Qaraǵandyda tek jaz aılarynda ǵana jumys istep, qysynda aýylda bolatyn boldym...

1916 jyly jaz aıynda «qazaqtan soldat alady» degen habar dúńk ete qaldy. Onda men Qaraǵandyda jumys isteımin. Keshikpeı-aq habar shyndyqqa aınaldy. Jastardy bolys-bıler tizimdeı bastady. Tizimge ilikkender jumysty tastap, Qaraǵandydan qashyp ketip jatty.

Spass zavodynyń syrtqy jonyna halyq qaptap ketti. Aýyl adamdary men jumysshylar. Kóterilisti basqarýshylardyń biri — kázirgi Bekbosyn Syıqymbaevtyń Bólegen degen inisi edi.

Oı, shirkin, er jigit edi! Bolystardyń kómegimen ish jaqtan kelgen karateldiń adamdary óltirdi goı.

Men de ár jerde panaladym. Spasstan Qaraǵandyǵa qaıyra qashyp keldim. Sóıtsem, jumysty tastap óz betimen ketip qalǵan, bolmasa Bólegen sıaqty kóteriliske qatysqan jumyskerlerdiń semálaryna qojaıyndar men prostoptar neshe túrli qysym jasap, qýǵyn kórsetýde eken. Qaraǵandyǵa qaıtyp kelgennen panalaıtyn jer taba almaımyn. Ózimniń bir degen syılasyp júrgen joldasym Sasyq degen jigit dostyq nıettiń ornyna, naǵyz dushpanym bolyp shyqpasyn ba? Panalatýdyń ornyna prostopqa buryn Nemkovtyń atyn urlaǵanyma deıin
aıtyp qoıdy. Jáne Bólegenniń tobynda bolǵandyǵymdy bildirgen. Sonda:

— Mártebeń dúnıeń bolsa asady eken,
Kóńiliń aǵyn sýdaı tasady eken.
Qolynda mal, qoregiń bolmaı qalsa,
Jýyspaı týysqanyń qashady eken.
Qolyńda nárseń bolsa, dos deıdi eken,
«Táýjıim, ne alsań da bos» deıdi eken.
Qolyńnan mal, qoregiń tabylmasa,
Týysqanyń jýyspaı qosh deıdi eken.
Iapyrmaı, Sasyq, saǵan men ne jazdym,
Dos adam bir-birine óstı me eken?!
Kedeıdiń qasıeti bolmaıdy eken,
Altynyn jez ornyna almaıdy eken.
Gaýhar, jaqut tiziltip tilden órseń,
Bes tıyn qara pulǵa turmaıdy eken.
Bulbuldaı tildi bezep saırasań da,
Eskerip sózge qulaq salmaıdy eken.
Basyńa baqyt qusy qona qalsa,
Qarǵasha qarqyldasań, tyńdaıdy eken.
Basyńnan ótti osylaı, kórdim bárin,
Kóz kórdi bul dúnıeniń keń men taryn.
Nar týǵan Bólegendeı batyr uldyń,
Estidim elge sálem, aıtqan zaryn.
Aǵaıyn, qurby-qurdas, týǵan-týys
Jubatý mindetimiz sonyn bárin.
Burynǵy birge júrgen dostar qaıda,
Súrinip etekti aıaq basqanynda.
Kóriner keldi kezi naǵyz dostyq,
Tal qarmap, sýǵa ketip sasqanynda.
Óldi ol erlikpenen eli úshin,
Ata-ana, týyp ósken jeri úshin.
Aq patsha ómirine qarsy shyqqan
Kóp halyq kórdi onyń qaırat-kúshin.
Salǵanda zalym patsha elge qarmaq,
Jatqanda qyrshyndardy jutyp, jalmap.
Jón siltep, el bastaǵan batyrlardyń
Esimi el aýzynda máńgi qalmaq.

dep óleń shyǵardym. Estigenderdiń bul óleńge jylamaǵany bolmady jáne jattap aldy.

Amal bar ma? Qaraǵandydan bir túni qashyp kettim de, elge bardym. Elde patshanyń jarlyǵyna qarsy kóterilis jasap, Sarysýǵa qaraı shegine kóship barady eken. Onda Kónek eliniń bolysy Taqyr Omar Aqmýrzın, Jylandy eliniń bolysy Belgibaıdyń Qasembaıy, Qaraǵash eliniń bolysy Shońnyń Ahmetjany edi. Bolystar áýelde speske jasap soldatqa kisi bermek boldy. Biraq eldiń yńǵaıyn baıqaǵannan keıin ol pikirlerinen taıdy. Soldatqa kisi bermedi. Sonda Aqmola ýezinen qasynda tórt júz soldaty bar jandaral shyqty. Elden kisini soldatqa
kúshpen jibermek boldy. El baǵynbady. Soldattarmen soǵysa otyryp, el keıin shegine kóshti. Aımysyq — Kókkezge deıin bardy... Soldattardan da kóp qyryldy. Bizden de ólim boldy. Aqyry, soldatqa barmadyq...

---