InfoHub Logo

XXI ǵasyrda mass-medıa sózi  buqaralyq komýnıkasıa quraldary maǵynasyn bildirýde. Buqaralyq aqparat quraldarynyń buqaralyq aýdıtorıaǵa áser etý problemasy kóptegen ǵasyrlar boıy kóptegen elderdi qyzyqtyrdy. 20 ǵasyrdyń basynda, buqaralyq aqparat quraldary túpkilikti qalyptasqan kezde, qoǵamdy jappaı manıpýlásıalaý ıdeıasy múmkin boldy. Internet, teledıdar men radıonyń paıda bolýymen álem aqparattandyryldy. Aqparat azshylyqtyń ǵana emes, sonymen qatar keń aýdıtorıanyń kúndelikti jáne qajetti mazmunyna aınaldy. Osylaısha, bul taqyryptyń ózektiligi aıqyn, qarym-qatynas ózgerdi, onyń jańa quraldary, sáıkesinshe maqsattary bar. Buqaralyq komýnıkasıa, nemese basqasha aıtqanda, BAQ qoǵamnyń búkil aqparattyq ortasynyń aýdarmashysyna aınaldy, al buqaralyq aqparat quraldary memlekettiń mańyzdy jáne basty saıası quraldarynyń birine aınaldy.

Psıhologıany damyta otyryp, buqaralyq aqparat quraldaryna qoldana otyryp, adamnyń sanasyna áser etýdiń ár túrli ádisteri men tásilderi ashyldy - buqaralyq aqparat quraldary qoǵamǵa tolyqtaı áser etti. Endi bul áser paıdaly jáne aqparattandyrýdan góri qaýipti bolyp barady. Qazirgi ýaqytta adamdar tek bir nárseni sendirip qana qoımaı, bir nárseni jetkizýge jáne engizýge tyrysady, jáne bultartpaıtyn argýmentterdiń kómegimen emes, barlyq ádisterdiń kómegimen, mysaly birneshe ret qaıtalaý, faktilerdi burmalaý úshin jabdyqtyń tehnıkalyq múmkindikterin paıdalaný, kadrdyń ózgerýi ár 4 sekýnd saıyn aýdıtorıany qyzyqtyrý úshin. Buqaralyq aqparat quraldary «tórtinshi bılik» dep atalady, óıtkeni buqaralyq aqparat quraldary qoǵamdyq sanaǵa kúshti áser etedi, olar óz kezeginde qoǵamdyq pikirdi qalyptastyrýda jáne azamattardyń qoǵamdyq múddelerin qalyptastyrýda sheshýshi rólderdiń birin atqarady. Qoǵamdyq pikir qoǵam ómiriniń barlyq salalarynda jáne salalarynda bar, biraq ol eshqandaı jaǵdaıda jáne máselede bildirilmeıdi jáne ashylmaıdy.

             

Qoǵamdyq pikirdi qaraý salasynda, ádette, problemalar, faktiler, oqıǵalar ózekti bolyp, al óz kezeginde qoǵamnyń qyzyǵýshylyǵyn týdyryp, birneshe túsiniktemelerge múmkindik beredi, sonymen qatar kóterilgen taqyryptar boıynsha pikirtalastar júrgizý múmkindigi kózqarasqa túsedi.Qazirgi qoǵamda adamǵa bir mezgilde ár túrli taraptar áser etedi, mysaly, teledıdar, gazet, jýrnal, radıo sıaqty buqaralyq aqparat quraldary. Aqparattyń úlken kólemin jáne kólemin baǵdarlaý jáne túsiný óte qıyn, óıtkeni adam árdaıym alǵan aqparatynyń senimdiligin tekserýge múmkindigi men qalaýy bola bermeıdi. Kóbinese, aqparat alǵannan keıin, adam ony qarapaıym dep qabyldaıdy, ıaǵnı ony jalǵyz shyn dep sanaıdy, bul shyndyqqa eshqandaı qatysy joq jalǵan ıdeıalardyń qalyptasýyna yqpal etedi.Buqaralyq aqparat quraldary memleketke jáne azamattarǵa álemniń adekvatty jáne tolyq beınesin qurýǵa jáne qoǵam ishinde ashyq dıalog alańyna aınalýǵa kómektesetin ıdeıalar men aqparattardy beıtarap jáne shynaıy jetkizýi kerek. Internettiń, teledıdardyń, radıonyń jáne baspa BAQ-tyń táýelsiz jáne óz mısıasyn erkin júzege asyrýyna múmkindik beretin ortany saqtaý demokratıalyq memlekettiń mindeti bolýy kerek.

Sonymen, buqaralyq aqparat quraldary qoǵamǵa osyndaı úlken áser etip, sol arqyly qoǵamdyq pikirdi qalaı qalyptastyrady? Qazirgi ýaqytta dál osy BAQ adamǵa álemniń kez kelgen buryshynan eń sońǵy jáne ózekti jańalyqtardy alýǵa, álemdegi jaǵdaıdy bilýge ​​úlken múmkindik beredi. Árıne, adamnyń ózi alynǵan faktilerdi senimdilik úshin derbes teksere almaıdy. Sondyqtan, barlyǵy jýrnalıser usynǵan osy nemese basqa aqparattyń durystyǵyna súıenedi. Adamdar buqaralyq aqparat quraldarynda bolyp jatqan oqıǵalardy baǵalaýǵa jáne baǵalaýǵa senedi eken. Osylaısha, tujyrym ózin ádiletsiz jýrnalıser men keıbir múddeli tulǵalardyń qoǵamdyq sanany jáne sonyń saldarynan buqaranyń qozǵalysyn basqarýǵa múmkindigi bar ekenin kórsetedi. kóp nárse oqıǵanyń qalaı usynylatyndyǵyna, jýrnalıstiń osy nemese basqa faktini, oqıǵany qandaı kózqaras turǵysynan qamtyp, aıtyp berýine baılanysty. Qoǵamnyń bul oqıǵaǵa odan ári qatynasy tilshiniń jańalyqtardy saýatty túsindirýine baılanysty.Sońǵy onjyldyqtarda qoǵamdyq qurylym salasyndaǵy bolyp jatqan ózgerister shynymen de revolúsıalyq sıpatta bolady, olardyń basty ereksheligi - aqparattyq aspektiniń ómirdiń barlyq salalaryna jalpy enýi. Júrgizilip jatqan qaıta qurýlardyń mańyzdy saldary adamdardyń dúnıetanymynyń ózgerýi boldy.Buqaralyq aqparat quraldary qazirgi zamanǵy adamnyń kúndelikti ómirinde óz ornyn aldy, oǵan berik ornyqty. Eger biz jastar týraly aıtatyn bolsaq, onda búgingi tańda óz ómirinde teledıdar men ásirese ınternettiń bolýynan bas tarta alatyn adamdy tabý qıyn. Jańalyqtardy, jarnamalardy, oıyn-saýyq baǵdarlamalaryn jáne shoýlardy, teleserıaldardy, sondaı-aq juldyz joramaldardy, aýa-raıyn boljaý jáne t.b. kórý bizdiń ómirimizdiń bir bóligi boldy, jáne adam bul prosestiń onyń ómirlik kózqarastarynyń, minez-qulyq stereotıpteriniń qalyptasýyna áseri týraly tipti kúmándanbaıdy. , ádetter, bizdiń kúndelikti ómirimizdi quraıtyn barlyq nárse. Jáne bul qalyptasý buqaralyq aqparat quraldarynyń jumysymen tikeleı baılanysty.

Rybakova L.N.-men kelispeýge bolmaıdy. Rybakova, memleket qoldaýynsyz qoǵamnyń rýhanı negizin buqaralyq aqparat quraldary qurady, olar ózderiniń shekteýli (áleýmettik mártebesi, dúnıetanymy, jeke tájirıbesi, demeýshiler aldyndaǵy jaýapkershiligi jáne t.b.) qundylyqtaryn efırge shyǵarý úshin jańalyqtar taratýshy organdardy qoldanatyn quryltaıshylarǵa baǵynady. Nátıjesinde bizde «juldyzdar» men «stıl ıkonalary» kóp, olar tutynýdyń jeke deńgeıin kórsetedi - avtokólikter, kıim, aksesýarlar, basqa adamdardyń qyzmetteri. Qoǵamnyń rýhanı «baılanystaryn» ásem qaýym qalyptastyrady jáne buıyrady degen áser alady: sheteldegi vılla, sheteldik bilim berý mekemeleri, sheteldegi saýda, shet tilindegi ánder, gollıvýdtyq «stıl ıkonalary» jáne tabynýshylyq týyndylar.

 

Árıne, buqaralyq aqparat quraldarynyń ómir saltyna, jastardyń ádetteri men qundylyqtaryn qalyptastyrýǵa keri áseri týraly ǵana aıtý múmkin emes, bul bar problemaǵa birjaqty kózqaras bolar edi. Buqaralyq aqparat quraldary adamdardyń qajettilikterin qalyptastyra otyryp, qoǵamǵa áleýmettik, mádenı, psıhologıalyq áser etedi jáne bul qajettilikter árqashan materıaldyq ıgilikterdi ıemdenýmen baılanysty bola bermeıdi (biraq biz muny joqqa shyǵarmaımyz). Bul adamnyń ózin-ózi damytýyna, onyń ózin-ózi tárbıeleýge baǵyttalǵan qajettilikteri bolýy múmkin (mysaly, Internette kóptegen oqý dáristeri bar), mádenı deńgeıin kóterý («Mádenıet» arnasy), salaýatty ómir saltyna kózqaras qalyptastyrý, maqsatqa jetýge yntalandyrý.

Sonymen qatar, buqaralyq aqparat quraldary aqparattyń negizgi kózi bola otyryp, qazirgi kezde de komýnıkasıanyń negizgi quraly bola otyryp, dástúrli túrde mańyzdy áleýmettik fýnksıalardy, sonyń ishinde kommýnıkatıvti, bilim berý, habar taratý jáne áleýmettendirý fýnksıalaryn oryndaıdy. Biraq bul qajettilikterdi buqaralyq aqparat quraldary qanaǵattandyrady ma degen suraq týyndaıdy jáne olardyń jas adamnyń jeke basyna jáne onyń ómirlik maqsattaryna áseri sonshalyqty zor ma? Shynynda da, radıo men teledıdardaǵy senzýra dáýirinde jastardyń ómir saltyndaǵy jaǵymsyz tendensıalar oryn aldy, bári de bultsyz bolǵan joq. Sondyqtan buqaralyq aqparat quraldarynyń, ásirese ınternettiń jastarǵa tıgizetin oń áserin atap ótip, eń aldymen olardyń jas urpaqtyń negizgi bóligine tıgizetin keri áserin taldaý qajet.

---