Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 kún buryn)
Mahambet Ótemisuly «Qyzǵysh qus» óleńi
Ádebıet (5 - synyp )
Sabaqtyń taqyryby: Mahambet Ótemisuly «Qyzǵysh qus» óleńi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik. M. Ótemisulynyń aqyndyq sheberligin tanytý, oqýshylardyń tanymdyq biliktiligin arttyrý.
Damytýshylyq. Oqýshylardyń syn turǵysynan oılaýyn oqý men jazý arqyly damytý.
Tárbıelik. Oqýshylardyń elin, jerin, Otanyn sheksiz súıýge, qorǵaýǵa tárbıeleı otyryp, Mahambet boıyndaǵy erlikti, aqyndyqty oqýshy sanasyna uıalatý.
Sabaqtyń ádisi: RWST («Oı shaqyrý», «Venn dıagramsy», «Kýbızm», «INSERT», «5 jol óleń») t. b.

Pánaralyq baılanys: qazaq tili, tarıh, bıologıa.
Sabaqtyń jabdyǵy: vatman, marker, syndyrma betshe, elektrondy oqýlyq.
Sabaqtyń júrisi: İ. Uıymdastyrý
İİ. Jańa sabaq
Mahambet Ótemisuly týraly biletinderin jeke qaǵazǵa túsirýge 3 - 4 mınýt.
Jupta talqylaý. Topta bólisý. Ortaq pikirdi taqtaǵa jazý

Jospary:
1. «Qyzǵysh qus» óleńin mánerlep oqý
2. Óleńniń ıdeıasyna toqtalý
3. «Qyzǵysh qus» óleńiniń shyǵý tarıhy (úntaspadan tyńdaý)
4. Sózdikpen jumys
5. Toptyq jumys (Qustar galereıasy)
6. Óleń qurylysyna taldaý
7. Qorytyndy

Mahambet – halqyn súıgen, halyq muńyn jyrlaǵan, elim dep eńiregen aqyn. Mahambet poezıasy óz dáýiriniń, sol kezdegi qanaýǵa qarsy kóterilgen sharýalar kóterilisiniń aıqyn úni. Otanyn súıgen patrıot - óleńderin kópshilik múddesi úshin jumsaǵan, eńbekshi sharýalardyń jyrshysy. Ezýshi taptyń jaýyzdyǵyn taıynbaı áshkerelep ótken realıs. Ómiriniń aqyrǵy mınýtyna deıin jaqsylyqty aldaǵy ómirinen kútip, urpaqtardy han, patsha, bı, sultandarǵa qarsy kúreske shaqyryp ketken romantık. Ol – asyl sózdiń keni, kórkem tildiń ustasy, erlikke úndeıtin jalyndy úgitshisi.
- Endeshe balalar, patrıot dep qandaı adamdy aıtamyz?

Patrıot - óz Otanyn, halqyn, jeri men sýyn shynaıy súıetin, halyq múddesi úshin bar kúsh - jigerin, qabiletin aıamaıtyn adam.
Taqtaǵa sabaqtyń taqyryby jazylady. «Qyzǵysh» sózine túsinikteme beriledi. Qyzǵyshtaı – qyzǵyshtaı qorydy, (qorǵady) – qorǵashtady, ara turdy.
Japan dalada tizginin bos tastap, bir salt atty kisi keledi. Boıynda asynǵan qarý - jaraǵy bar, qabaǵy salyńqy. Reńi jabyrqaý. Bul ózi kesheleri qol bastap, jalań qylyshpen jaı otyndaı jarqyldap, han jasaǵyn, patsha áskerlerin japyra, at oınatqan kisi edi.

«Táńirim salsa, ne amal bar!» Aǵalap aldynda ustaǵan, búkil el ardaqtysy, kóterilis basshysy batyr Isataı o Dúnıelik bolǵan. «Qaýmalaǵan qaryndas» ta endi qasynda joq, japadan – jalǵyz, japan túzde aryǵan atynyń tizginin bos salyp, aıańdap keledi. Aty toqtap, áýdem jerdegi jarqyraǵan sýǵa tigile qarap qalypty. Kól ústinde qus bitkenniń záresin qashyryp, bir qaraıǵan júıtkıdi. Tájirıbeli jolaýshy onyń lashyn ekenin bildi. Ol oıyn jıdy, oý, bul tanys kóldiń turaqty kúzetshisi - bir qyzǵysh bar edi ǵoı! Ol qaıda? Sóıtkenshe bolǵan joq, salt attynyń kózi tóbesinde shyryldaǵan qyzǵysh qusqa tústi. Beıshara – aı, á! Al munyń óziniń, batyr Mahambettiń, háli qalaı bul kúnde?! Munyń «kóli» - eli qaıda, bul neǵyp aıdalada aryǵan atymen jalǵyz kele jatyr? O, táýbe, kól qoryǵan qyzǵyshtyń da, el qoryǵan er Mahambettiń de taǵdyr talaıy birdeı eken – aý! Osyǵan uqsas birdeńe buryn da bolǵan sıaqty edi ǵoı... Jo – oq. Aqyn óziniń bir tolǵaýyn esine túsirdi.

Kósher edi - aý bizdiń el,
Sonaý Edilden bergi jatqan jerdeıin.
Qonar edi – aý bizdiń el,
Arqada qonys tóldeıin,
Nuralydan qalǵan kóp tentek
Búldirmegen edi elimdi
Lashyn qus, búrkit shaıqaǵan kóldeıin, -
degen bolatyn. Naq sonyń kebi kelip tur ǵoı, «Ereýil atqa er salmaıdaǵy» aıtqandary da aınymaı aldynan shyqqan. Aqyndyq boljam sózdiń óstıtini bar... Aqynnyń erni jybyrlap, kózi taǵy da tóbedegi shyryldaǵan tıtimdeı qusqa tústi.
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
Qanatyń qatty, moınyń bos.
Isataıdan aırylyp,
Jalǵyzdyqpen boldym dos.
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
El qoryǵan men edim,
Men de aıryldym elimnen.
Kól qoryǵan sen ediń,
Sen de aıyryldyń kólińnen.
Aspanda ushqan qyzǵysh qus,
Seni kólden aıyrǵan -
Lashyn qustyń tepkini.
Meni elden aıyrǵan –
Han Jáńgirdiń ekpini.
Aıtyp, aıtpaı nemene?
Qusalyqpen ótti ǵoı,
Mahambettiń kóp kúni.

Iá, bári aına qatesi joq, tap osylardaı. Osylaısha tek qazaq poezıasynda ǵana emes, álemdik poezıadaǵy da, bir elegıalyq ǵajaıyp kórkem óleń dúnıege keldi. «Týǵan jerge kindiginen baılaýly bolmasa (Ǵ. Qaıyrbekov), biri – basqa jerdi jerlep, ekinshisi - basqa kóldi kóldep, qaǵany qaryq, saǵanaǵy sarq júre bermes pe edi.»
(Oqýshylarǵa mánerlep oqytý)

Kórnekilik arqyly óleńniń ıdeıasyna toqtalý.
- Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinde aqynnyń eline, halqyna degen súıispenshiligi, Otanyna degen sezimi tamasha órnektelgen.
Aqyn adamnyń kóńil kúıin tabıǵat qubylystarymen salystyra egizdeýdi sheber qoldana otyryp, qyzǵysh pen óz taǵdyryn salystyrady. Qyzǵysh qustyń kólsiz tirshiligi bolmasa, aqynnyń týǵan elinsiz, týǵan topyraǵynsyz tirshiligi joq.
Mahambet kól qoryǵan qyzǵyshtaı eli úshin otqa túsedi. Qyzǵysh qustyń jaýy – lashyn, al Mahambettiń jaýy – Jáńgir. Elinen aıyryp, qýǵynǵa ushyratqan da – Jáńgir.

Kórnekilik: Adam jáne tabıǵat
Sondyqtan da aqyn:
Aspanda ushqan qyzǵysh qus!
Seni kólden aıyrǵan –
Lashyn qustyń tepkini;
Meni elden aıyrǵan –
Han Jáńgirdiń ekpini –
dep, qas jaýynyń kim ekenin aıqyn ańǵartady. Nemese:
Aıtyp – aıtpaı nemene?!
Qusalyqpen ótti ǵoı,
Mahambettiń kóp kúni!!! –
dep, eli úshin qabyrǵasy qaıysady, qusalyqpen kún keshedi.
Sózdikpen jumys
Qusalyq – qusa bolǵandyq (ýaıym, sher), qasiretke batýshylyq.
Qustar galereıasy
Qyzǵysh – jelkesinde qara qaýyrsyndy aıdary bar, kishkentaı qońyr ala qus.
Lashyn – tepkini qatty tegeýrindi qus.

Toppen jumys
- Mahambettiń taǵy da basqa qandaı óleńderinen qustar beınesin kóre alamyz?
«Soǵys» (Qyzǵyshtaı bolǵan asyl er)
«Arǵymaqtyń balasy» (Suńqarlar úlgi alar dep)
«Munar kún» (Lashyn qýǵa tóngen kún)

«Oraı da boraı qar jaýsa» (Lashyn, suńqar jún tókse, dalada qalǵan súıek dep, shenine qarǵa jolar ma)
«Aımaq kól» (Egizimnen aıyrylyp, men de bir aqqý boldym halyqtan soń)
«Qarshyǵa degen bir qus bar» (Qarshyǵa degen bir qus bar, qanaty aıdyń astynda)
( Osy óleńderden oqýshylar úzindi oqyp, mysal keltiredi, qustardy mysal oqyp bolǵannan keıin qustardy taqtaǵa iledi )
- Mahambet poezıasynda samǵaı ushqan, shúıilgen, eriksiz egilip, muńǵa
batqan, shyrqaı kóterilgen qustar beınesi – asa jıi beınelenetin kórkem obraz.
Endeshe, Mahambet óleńderinen aqqýdan qyzǵysh qusqa deıingi aralyqtaǵy qanattylar galereıasyn taba alamyz.
Óleńge kompozısıalyq taldaý jasaý.
Óleńdi salystyrý.
«Soǵys» óleńi «Qyzǵysh qus» óleńi

Shýmaǵy:
Tarmaǵy
Býyny:
Uıqasy:
Óleńdegi beıneli sózder:
«5 jol óleń» qurastyrý
1. Mahambet Ótemisuly
2. aqberen aqyn, adal dos
3. óleń jazdy, kúresti, ókindi
4. segiz qyrly, bir syrly
5. batyr

Bekitý suraqtary:
1. Mahambet Ótemisuly qaı jerde dúnıege kelgen?
2. Mahambet qaı jerde jerlengen? ( Qaraoı)
3. Jergilikti aqyn - jazýshylardyń Mahambetke arnaǵan qandaı shyǵarmalaryn bilesińder?
4. Mahambet armanyna jetti me?
Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinen qandaı qasıetterdi boıyńa sińirdiń?
Jaýaby
a)
á)
Osy qasıetterdiń qaısysy qazirgi jastar boıynda kezdespeıdi?
Jaýaby
a)
á)
Sabaqty qorytyndylaý
- Búginde, qudaıǵa shúkir, zaman – bizdiki! Dáýir de ózimizdiki!
Ǵasyr da bizdiń ıgilik ǵasyrymyz bolýǵa tıis. Mine, qazirgi tańda Qazaqstan – egemen el, óz erki ózindegi azat, óz aldyna derbes memleket. Búginde bizdiń basshymyz qazaq eliniń erkindigine tusaý etip qaraýylǵa qoıǵan quqyqsyz han emes, ózimiz qalap, saılap, el erkindigin qorǵaıtyn mártebeli Prezıdent.
Aqyry jetti kún búgin,
Aqyryp teńdik suraǵan.
Túnektiń túrip túndigin,
At mindiń sulý quladan.
Paryzyń búgin ótelgen,
Ár iziń jatyr jańǵyryp.
Azattyq týyn kótergen,
Aqynnyń jyry máńgilik!

Baǵalaý.
Úı tapsyrmasy: óleńdi jattaý, tirek sózderdi paıdalana otyryp «Mahambet - patrıot aqyn» taqyrybynda shaǵyn shyǵarma jazý
Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinen qandaı qasıetterdi boıyńa sińirdiń?
Jaýaby
a)
á)
Osy qasıetterdiń qaısysy qazirgi jastar boıynda kezdespeıdi?
Jaýaby
Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinen qandaı qasıetterdi boıyńa sińirdiń?
Jaýaby
Osy qasıetterdiń qaısysy qazirgi jastar boıynda kezdespeıdi?
Jaýaby
Qyzǵysh qus Lashyn Qarshyǵa
Aqqý Quzǵyn Suńqar
- Mahambettiń taǵy da basqa qandaı óleńderinen qustar beınesin kóre alamyz?
«Soǵys» (Qyzǵyshtaı bolǵan asyl er).
«Arǵymaqtyń balasy» (Suńqarlar úlgi alar dep).
«Munar kún» (Lashyn qýǵa tóngen kún).
«Oraı da boraı qar jaýsa» (Lashyn, suńqar jún tókse, dalada qalǵan súıek dep, shenine qarǵa jolar ma).
«Aımaq kól» (Egizimnen aıyrylyp, men de bir aqqý boldym halyqtan soń).
«Qarshyǵa degen bir qus bar» (Qarshyǵa degen bir qus bar, qanaty aıdyń astynda).

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama