InfoHub Logo

Barlyq adamdar mezgil-mezgil alańdaýshylyq sezimin sezinedi. Mysaly, jaqyn adamyńyzben urysyp qalǵanda nemese emtıhan tapsyrar aldynda qobaljýyńyz múmkin. Mazasyzdyqtyń ózi óte jaǵymdy emosıa emes, biraq bul qalypty jaǵdaı.

Keıde alańdaýshylyq turaqty jáne basqarylmaıtyn bolady. Ol kúndelikti ómirge kedergi keltiretin, turaqty nemese tym ótkir sıpatqa ıe bolǵan jaǵdaılarda máseleni elemeýge bolmaıdy. Mamanǵa habarlasyp, sizdiń jaǵdaıyńyzda mazasyzdyqtyń neni bildiretinin anyqtaý kerek. Sizge bilikti kómek qajet bolýy múmkin.

Mazasyzdyq buzylystary qazirgi qoǵamdaǵy eń kóp taralǵan psıhıkalyq aýrýlardyń biri bolyp tabylady. Ádette, adam mazasyzdyqtyń ne ekenin túsinbeıdi, odan qutylý múmkin emes. Aýrý ózin eshqandaı sebepsiz qorqynysh pen mazasyz sezinedi. Eger emdelmese, bul uzaq merzimdi problemaǵa aınalady jáne ómir sapasyn aıtarlyqtaı tómendetedi. Sonymen qatar, naýqas mazasyzdyqtyń qaı túrinen zardap shegetinine qaramastan, tájirıbeli maman árqashan aýrýdy jeńýge kómektesetin terapıany tańdaıdy.

Mazasyzdyq, ol qandaı bolsa da, árqashan tán belgiler men sebepterge ıe. «Mazasyzdyqtyń buzylýy» túsinigi jalpylanǵan jáne árqaısysynyń ózindik sıpattamalary bar birneshe dıagnozǵa sáıkes keledi.  Durys dıagnoz qoıý jáne durys emdeýdi tańdaý úshin bireýin ekinshisinen ajyrata bilý mańyzdy. Tájirıbe men joǵary biliktilik mamanǵa muny qıyndyqsyz jasaýǵa múmkindik beredi.

Jalpy mazasyzdyqtyń buzylýy (GAD) — turaqty emes mazasyzdyqpen sıpattalatyn psıhıkalyq aýrý.  Bul naqty jaǵdaılarǵa baılanysty emes, turaqty jáne baqylanbaıtyn negizsiz alańdaýshylyq. Mazasyzdyqqa vegetatıvti belgiler túrindegi fızıkalyq kórinister qosylady.  Munyń bári oqýǵa, jumys isteýge jáne qarym-qatynas jasaýǵa úlken kedergi jasaıdy. Klınıkalyq mańyzdylyǵy 6 aı ishinde GAD belgileriniń bolýy.

Aıyryqsha ereksheligi — túısikterdiń jalpylanýy: JAO-daǵy turaqty mazasyzdyqtyń naqty stressory joq, ol jalpy ómirlik jaǵdaılarǵa, sonyń ishinde bolmashy jáne yqtımal emes jaǵdaılarǵa baǵyttalǵan. Kýrs turaqty, sımptomdar árqashan bolady, mezgil-mezgil kúsheıedi, biraq dúrbeleń shabýyldary sıaqty eshqashan ótkir formaǵa ıe bolmaıdy.

Dúrbeleńniń buzylýy (dúrbeleń shabýyldary) — ólim qorqynyshymen jáne fızıkalyq kórinistermen júretin dúrbeleń men jaısyzdyqtyń kenetten epızodtary: júrek jetkiliksizdigi, entigý sezimi, bas aınalý.

GAD-ten aıyrmashylyǵy, dúrbeleń shabýyldary ózdiginen jáne ótkir. Pasıentter shabýyldy únemi kútýde, olarda álsiregen mazasyzdyq sezimi paıda bolady. GAD kezinde adam únemi alańdaýshylyq jaǵdaıynda bolady, biraq ol shabýyldy kútýmen emes, ómirlik jaǵdaılardyń barlyq túrine qatysty qorqynysh pen qorqynyshpen baılanysty.

Dúrbeleń shabýyldaryn fobıalyq buzylýlardan ajyrata bilý de mańyzdy. Shabýyldar fobıa belgileriniń biri bolýy múmkin jáne onyń aýyrlyǵyn kórsetedi. Eger bastapqy fobıa bolsa, onda ol negizgi dıagnoz bolady.

Bul buzylysty obsessıvti-kompýlsıvti buzylyspen (OKB) saralaý kerek, onda dúrbeleń shabýyldary obsessıvti oılardy basý áreketi kezinde ǵana paıda bolýy múmkin jáne jaraqattan keıingi stresstik buzylýlarmen (PTSD). Sońǵy jaǵdaıda alańdaýshylyq tek belgili bir jaǵdaılarda paıda bolady, bul naýqasty psıhıkalyq jaraqatqa baılanysty eske salady.

Fobıalyq buzylys (fobıalar) — bul belgili bir jaǵdaılarmen jáne obektilermen baılanysty dúrbeleń shabýyldarynyń jedel epızodtary. Bul buzylysy bar adamdar olardyń ómir saltyna aıtarlyqtaı shekteýler qoıýy múmkin qorqynyshty jaǵdaılardan aýlaq bolý úshin baryn salady.

Fobıalardyń ishinde áleýmettik fobıa erekshelenedi — áleýmettik ózara árekettesýden qaıtpaıtyn qorqý jáne ashyq jáne jabyq keńistikterden qorqýmen baılanysty uqsas qorqynyshtar kesheni bolyp tabylatyn agorafobıa. Basqa oqshaýlanǵan fobıalar bar, biraq bul túrdiń aıryqsha ereksheligi — qorqynysh qatań anyqtalǵan jaǵdaılarda paıda bolady jáne olarmen ǵana shekteledi.

Mazasyz depressıa. Mazasyzdyq buzylysynyń ádettegi belgileri — júıke, titirkený, uıqynyń buzylýy jáne shoǵyrlaný. Biraq, basqa buzylýlardan aıyrmashylyǵy, depressıalyq komponent de qajet — depressıalyq kóńil-kúı, melanholıa, ómirge qyzyǵýshylyqtyń bolmaýy. Aralas mazasyzdyq pen depressıalyq buzylystarda mazasyzdyq pen depressıa sımptomdary bir-birinen aıqyn basymdylyqsyz birdeı bolady, bul olardy bir-birinen bólek qarastyrýǵa múmkindik bermeıdi.

Mazasyzdyqtyń sebepteri. Dıagnostıka

Mazasyzdyqtyń sebepteri túrleriniń ózi sıaqty ártúrli.  Ádette, negizsiz mazasyzdyqtyń patologıalyq kúıinde sebepter faktorlardyń kúrdeli ózara árekettesýinen turady, olar mynalardy qamtýy múmkin:

— genetıkalyq beıimdilik;

— neırotransmıtterlerdegi teńgerimsizdik;

— tulǵalyq qasıetter: turaqsyz psıhıkasy bar, sezimtal temperamenti bar, jaǵymsyz emosıalarǵa beıim adamdar;

— stresstik jaǵdaılar, psıhıkalyq jaraqattar, qolaısyz ómir súrý jaǵdaılary, somatıkalyq aýrýlar;

— esirtkini, alkogóldi, durys emes dárilerdi qoldaný.

Mazasyzdyqtyń sebepterin durys anyqtap, kómek kórsete alatyn bilikti psıhıatr ǵana. Siz kómek suraýdy keıinge qaldyra almaısyz, óıtkeni jaǵdaı áleýmettik oqshaýlanýmen, sýısıdtik árekettermen jáne ártúrli táýeldilikpen nasharlaýy jáne asqynýy múmkin.

Mazasyzdyq pen mazasyzdyqty emdeý

Emdeý buzylystyń túrine baılanysty jáne kelesi ádisterdiń bireýin nemese kombınasıasyn qamtýy múmkin.

Jeke psıhoterapıa buzylystyń kez kelgen túrin emdeýdiń negizgi ádisi bolyp tabylady. Mazasyzdyqtyń nelikten paıda bolǵanyn jáne onyń patologıalyq ekenin anyqtaýǵa múmkindik beredi. Klınıkalyq belgileri taldanyp, problemalary óńdeledi.

Kognetıvti minez-qulyq terapıasy mazasyzdyq buzylystaryn, ásirese fobıalyq, OCD jáne GAD túzetýdiń eń tıimdi ádisteriniń birine aınaldy. Problemalyq jaǵdaılardy ımıtasıalaý arqyly naýqas dárigerdiń jetekshiligimen dúrbeleń shabýylymen kúresýdi úırenedi jáne qalypty ómir saltyna oralýǵa múmkindik beretin daǵdylardy meńgeredi.

Jedel sımptomdardy joıý, alańdaýshylyq pen depressıany jeńildetý úshin dárilik terapıa, qajet bolǵan jaǵdaıda antıdepressanttarmen nemese zamanaýı trankvılızatorlarmen jeńil farmakoterapıany qoldanýǵa bolady.

 Beıimdelýdi tezdetetin jáne stressti jeńýge kómektesetin qosymsha ádister retinde fızıoterapıa, tynys alý jattyǵýlary, art-terapıa jáne bıokeri terapıa qoldanylady.

Nazerke Belgozıeva
“Turan” ýnıversiteti

---