InfoHub Logo

Qylqan japyraqtylardyń ishinde bul aǵashtyń qalyń ósken ormany 1769 j. Tynyq muhıt jaǵalaýynan tabylǵan sekvoııa aǵashy. Súregi qyzyl bolǵandyqtan ekinshi aty — qyzyl aǵash, bul ataý osy kúnge deıin atalyp keledi. «Sekvoııa» dep Soltústik Amerıkadaǵy úndi taıpalary shetel qul ıelemýshilerine qarsy kúreste ult-azattyq qozǵalystyń kósemi — Sekvýdiń (1770-1843 j.) qurmetine qoıylǵan.

Sekvoııa óte erte zamannan beri belgili. Ertede jer betine óte kóp taralǵan. Qazirgi kezde máńgi jasyl sekvoııa degen túri Tynyq muhıt jaǵalaýlarynda Ońtústik batys Oregonnan Kalıfornıadaǵy Santa-Lýsıa jotalarynda teńiz deńgeıinen 600-900 m. bıiktikte ósedi. Amerıka ǵalymdary sekvoııa dińiniń kóldeneń kesindisinen 2000-6000 jyl jasaǵan túrlerin anyqtaǵan.

Sekvoııanyń bıiktigi 110-112 m, jýandyǵy 6-11 m., qabyǵynyń qalyńdyǵy 70-80 sm. Kesilgen dińiniń jýandyǵy sonshalyqty, oǵan 50 oryndyqty meıramhana syıyp ketken. 5 adam 25 metr jeriniń qabyǵyn 3 aıda zorǵa sylyp bitirgen. Dińiniń jýandyǵy 20-23 metrge jetetinderi de kezdesken. Aǵashtyń salmaǵy 1000 tonnadan artyq. Bir aǵashtan 2000 tekshe metr taqtaı tilýge bolady.

Eýropada sekvoııanyń kesilgen túbirine roıál, orkestr, 35 adamnan turatyn bıshiler ansambli syıyp ketkendigi kórsetilgen kórme uıymdastyrylǵan. Bir aǵashyn tasýǵa 60 vagon kerek eken. Súregi jeńil, ýaq tesikti, topyraqta da, sýda da shirimeıdi. Sekvoııa jyldam (tez) ósedi, parazıt sańyraýqulaqtarmen zaqymdanbaıdy, sebebi ushqysh ýly zat (fıtonsıd) bóledi. Ushqysh zaty barlyq zıandy jándikterdi qyrady (jolatpaıdy). Sekvoııanyń basqa barlyq qylqan japyraqtylarǵa tán emes bir qasıeti bar: ol túbirinen jas órkenderdiń damýy. Daýyldan qulap qalǵan eski dińiniń túbindegi buıyqqan búrshikterinen jas órkender shyǵady.

Ertede sekvoııanyń 15 túri ósse, qazirgi kezde 2 túri ǵana saqtalǵan olar: alyp sekvoııa (mamont aǵashy dep te ataıdy) men máńgi jasyp sekvoııa. Alyp sekvoııany «mamont aǵashy» deıtin sebebi — eski butaqtary mamonttyń soıdaq tisine uqsaǵandyqtan solaı ataǵan. Máńgi jasyl sekvoııa Kalıfornıada ósedi, bıiktigi 132 m. Dińin qurylysqa, jıhaz, vagon, telegraf baǵanalary, temirjolǵa tósenish, qaǵaz jasaýǵa paıdalanady. Súreginiń ıisi bolmaıdy, sondyqtan temekige qorap, bal saqtaıtyn kespek jasaıdy. Tez ósetindikten kógaldandyrýǵa, orman sharýashylyǵynda kóbirek ósiredi. Sekvoııany tuqymynan, jas órkenderinen ósiredi. Tuqymy óte usaq, dıametri 3 mm, bir búrinde 150-200-ge deıin tuqym bolady. Qyrym, Kavkaz, Orta Azıanyń ońtústigińde tuqymynan ósiredi, Ol — 18-20°S aıazǵa shydaıdy. Ońtústik Qyrym, Kavkazdyń Qara teńiz jaǵalaýlarynda alyp sekvoııa ósedi. Sekvoııanyń oranjereıada ósip turǵandaryn Sankt-Peterbýrg, Máskeý, Mınsk, Kıev jáne t.b. qalalardan kórýge bolady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Aǵash

Eń ýly aǵash

Banán aǵashy

Kóp sút beretin aǵash

Aǵashty sýretke túsirýge ketken 32 kún

---