InfoHub Logo

Bólmede ósiriletin ósimdiktiń paıdalylyǵy olardyń kórkemdigi men azyn - aýlaq jemisinde ǵana emes, olar bólmeniń aýasyn tazartady. Ósimdikter aýadan kómir qyshqyl gazyn boıyna sińirip, ottegin ózinen bólip shyǵarady. Demek, ósimdik bólmedegi zıandy gazdaryn azaıtyp, adamǵa kerekti otteginiń mólsherin únemi tolyqtyryp otyrady.

Aýada jaı kózge kórinbeıtin alýan túrli mıkrobtar toby bolady. Olardyń kópshiligi adamnyń densaýlyǵyna zıan keltiredi. Al úıde mıkrobtardyń tirshiligine keri áser etetin ár túrli zattar bólip shyǵarady. Ony ǵylym tilinde fıtonsıdter dep ataıdy.
Adam densaýlyǵy kúshti, aýrý - syrqaýdan aman bolý úshin turǵyn úıdiń aýasynyń ylǵaldylyǵy orta eseppen 50% bolýy shart. Biraq kóp retterde olaı bolmaıdy. Aýanyń ylǵaldylyǵy, ásirese ortalyq (jylý bir jerden taraıtyn) jylytý sıstemasy bar úılerde óte tómen bolady. Bólmede ósetin ósimdikter topyraqtaǵy jáne ósimdik boıyndaǵy sýdy býlandyrý arqyly aýanyń ylǵaldylyǵyn árdaıym arttyryp otyrady.

Bólme jaǵdaıynda ósirgende ósimdikter jaryqty, jylýdy qajet etedi. Qysqy ýaqytta olar turǵan bólmeniń temperatýrasy +10 - 12 gradýs shamasynda bolý kerek, ósetin topyraǵy qyshqyl bolmaýy qajet.
Bolashaqta bólme ósimdikterimen ǵylymı zertteýlerdi tikeleı júrgizbek oımen biz aldymen, bólme ósimdikteriniń túrlerine, onyń bıologıasyna ǵylymı ádebıettermen jumystanýdy maqsat ettik, ósimdik túrleriniń zerttelýin qarastyrdyq.
Bólmede ósiriletin ósimdikterdiń taralý aımaqtary.
Bólmede ósiriletin ósimdikterdiń basym kópshiligi tropıktik jáne sýptropıktik Azıa, Afrıka, Amerıka, Avstralıa elderiniń ormandy, dalaly shóldi aımaqtarynan taraǵan ósimdikter. Olardyń tirshilik áreketi, syrtqy pishini osy bastapqy shyqqan oryndarynyń jaǵdaıyna beıimdelip qalyptasqan. Sondyqtan bólmede ósiriletin ár ósimdiktiń ereksheligin, onyń tirshiligine qajetti sharttardy bilý úshin olardyń árqaısysynyń qaıdan taraǵany, ondaǵy syrtqy ortanyń jaǵdaılary jóninde habardar bolý kerek.
Ekvatordyń eki jaǵy ylǵaldy tropıkalyq orman bolyp keledi. Munda jylyna 12000mm deıin, orta eseppen 3600mm jańbyr jaýady. Aýanyń ylǵaldylyǵy 90 - 94 prosentke jetedi. Jyldyq ortasha temperatýra +25 — 28 gradýs jylylyqtyń tóńireginde bolady. Sondyqtan da bul jerlerde ıin tiresken máńgi jasyl orman ósedi. Bólmede ósiriletin fıkýs, monstera, fýksıa, banan, pálma, begonıa, paporotnıkter, landar, t. b. osy ylǵaldy tropık ormandardan taraǵan.
Shyǵys Azıa men Soltústik Indıa, Ońtústik jáne Soltústik Afrıka, Ońtústik Amerıka aımaqtarynyń klımat jaǵdaıy ózgeshe. Munda jyldyq jaýyn - shashynnyń mólsheri 1500mm aspaıdy. Tropıktik aımaqtarda jaýyn - shashyn onan da kem túsetin jazyq dalalyq aýdandarda bar. Bul aýdandarda bıiktigi 3 - 5 m - ge jetetin shóptesin jýashyq ósimdikter ósedi. Aǵash pen buta ósimdikteri munda sırek kezdesedi. Kóptegen ádemi gúldi krıným, gıppeastrým, ama sıaqty jýashyqty ósimdikter osy aýdandardan taralǵan. Bul ósimdikter aýanyń qýańshylyǵyn kótergenimen jaryqty, jylýdy kóp tileıdi.
Tropıktik óńirlerde shóldi aımaqtar kóp. Munda jylyna orta eseppen 200mm - den artyq jańbyr jaýmaıdy. Bultty kúnder joqtyń qasy. Jazy óte ystyq, aýasy qurǵaq, salqyn túspeıdi, qys bolmaıdy. Sondyqtan da munda ósetin ósimdikter tapshy sýdyń ózin únemdi paıdalanýǵa beıimdelgen. Olardyń tamyrlary óte tereńge ketedi. Kaktýstar, súttigender, agavalar, aloe, sıaqty ósimdikterdiń japyraqtary men sabaqtary osy jaǵdaılarǵa beıimdelip ulpaly - tikendi bolyp ózgergen. Olardyń ústin balaýyz, kýtıkýla basqan. Osyndaı ózgeristerdiń saldarynan keıbir agavalar, kaktýstar ózderiniń ulpa japyraqtary men sabaqtarynda 200 - 300 l - ge deıin sý saqtaı alady.

Bólme jaǵdaıynda ósirgende mundaı ósimdikter jaryqty, jylýdy qajet etedi. Qysqy ýaqytta olar turǵan bólmeniń temperatýrasy +10 - 12 gradýs shamasynda bolý kerek, ósetin topyraǵy qyshqyl bolmaýy qajet. Ádemi japyraqty jáne ásem gúldi abýtılon, trahıkarpýs pálmasy, lavr, samshıt, aýkýba, oleandr, kamelıa, rododendron, azalıa, magnolıa, qylqan japyraqty sekvoıa, tıss, týıa, araýkarıa, kıparıs, taǵy basqalar ósedi. Bulardyń barlyǵy da sýptropıktik elderden taralǵan.