Mektep jasyna deıingi balalardyń dıdaktıkalyq oıyndary
Oıyn - bala ómirindegi tárbıeniń sheshýshi sharty. Bala ózin qorshaǵan ortany, ómir súrip otyrǵan aınalasyndaǵy qubylystar men zattardy oıyn arqyly túsinip uǵynady.
Belgili psıholog E. A. Arkınniń paıymdaýynsha, oıyn jáne oıynshyq balalar ómirin sıpattaıtyn birden - bir jalpy uǵym: «Balaqaı ósimdik sıaqty óz ishinen ósip jetiledi. Jáne bul úrdis qatal túrde ár jeke balanyń ózine ǵana tán. Bala tirshiliginiń negizgi zańdarynyń biri osyndaı».
Kezinde K. D. Ýshınskıı, V. A. Sýhomlınskııler balabaqsha tárbıelenýshisi – balalyq úshin olardy tárbıeleıtindeı orta týǵyzý, jaǵdaı jasaý kerektigin atap kórsetken bolatyn.
Oqý men tárbıege baılanysty jumystardy úılestirýde izdestirý barysynda S. T. Shaskıı qazirge deıin mańyzyn joımaǵan mynadaı pikir aıtqan edi: «Bizdiń qolymyzda kúsh pen qarjy bolǵandyqtan, biz tek arnaýly mektep ǵımarattaryndaǵy emes, odan tys jerlerdegi pedagogıkalyq úrdisterdi zertteýimiz kerek».
«Balalardyń oıyn áreketin uıymdastyrýdy qalaı jaqsartýǵa bolady? Bul másele pedagogıkalyq úrdiste qandaı oryn alady?» degen suraqtaryna jaýap izdep kórelik. Oıyn áreketi balalardyń baǵaly ómiriniń alǵashqy kúninen bastap – aq mańyzdy oryn alady. Alaıda jaqsy, durys uıymdastyrylǵan oıyn ǵana tıisti, qalaǵanyńdaı nátıje bere alady. Oıyn mektepke deıingi tárbıeshilerdiń birden - bir kómekshisi bolýy kerek degen.
Dıdaktıka - termıni grektiń «dıdaktos», ıaǵnı úıretetin degen sózden shyqqan. Dıdaktıkalyq quraldar oqý mindetterine saı arnaıy ázirlenedi.
K. D. Ýshınskıı mektep jasyna deıingi balalardyń erekshelikterin eskerse, bylaı dep jazady: «Bala tabıǵatty kórnekilikti asa qajetsinedi. Balaǵa ózine belgisiz bes sózdi jalań úırete bastasańyz, kóp ýaqytty zaıa ketirip, bosqa qınalasyz. Al endi jıyrma sózdi sýrettermen baılanystyra úıretseńiz, bala ony lezde qaǵyp alady. Siz balaǵa qarapaıym ǵana oıyńyzdy qansha túsindirseńiz de, ońaı uǵa qoımaıdy. Dál sol oıdy kúrdeli sýretter kórsete baıandasańyz, ol sizdi tez túsinedi».
Dıdaktıkalyq oıyn – onyń aty aıtyp turǵandaı, balanyń aqyl - oıyn damytyp, tanym túsinikterdi ajyratýdaǵy ádisterdiń biri. Oıyn arqyly oqytý – mektep jasyna deıingi kezeńniń, negizgi ereksheligi. Bilimdi meńgerý jáne ony bekitý úshin, daǵdy men ádet qalyptastyrýda balaǵa qaıtalaý jáne jattyǵý qajet. Eger balanyń oılaýy obrazdy, emosıalyq áserde bolsa, ol soǵurlym jaqsy nátıje beredi, sondaı - aq bilim qyzǵylyqty áreketpen baılanysty bolsa, balanyń is - áreketimen ishteı qabysyp jatsa, ondaı bilimdi bala durys meńgeredi. Bala árbir zatty ustap, dámin tatyp, san ret baıqap kóredi. Balabaqshada bala psıhıkasynyń damýyna oıyn áreketi sheshýshi ról atqaratyndyǵy týraly belgili ǵalymdar (J. Aımaýytuly, M. Jumabaev,
Sh. Qudaıberdiuly, S. Toraıǵyrov, T. Tájibaev t. b) óz eńbekterinde aıtyp ketken. Pedagogıkalyq úrdisti jetildirýde oıynnyń alar orny jóninde qazaqstandyq ǵalym N. Quljanova da zerttegen. Oıyn bala úshin elikteý, ınstınkt kúndelikti negizgi is - áreket jáne ómiri dep dáleldegen. N. Quljanovanyń aıtýy boıynsha oıyndy ádeptilik, tárbıelik maqsatqa paıdalaný – bolashaq ómirine túzý jol salý, úlkenderge elikteý jáne ómirdiń talaptaryna saı beıimdeý dep túsindirgen.
Balanyń tárbıesindegi mektepke deıingi mekemelerdiń, ásirese dıdaktıkalyq oıyndar arqyly balanyń matematıkalyq qabiletterin oıatýdyń áserin Reseı ǵalymdary T. V. Lodkına, A. I. Zaharov, V. S. Mýhına, A. M. Leýshına, E. I. Sherbakova, E. O. Smırnovalar atap kórsetken. Dıdaktıkalyq oıyndardyń yqpalyn balanyń sezinip, túısinýi jáne sóz túrinde beıneleýiniń mańyzyn A. V. Zaporojes, A. D. Kosheleva jáne t. b. belgilegen. Bir nárse jasaýǵa tyrysý, birge oınaý, bir nársemen shuǵyldaný, ortaq maqsat qoıý jáne ony júzege asyrý isine ózderi qatysýǵa talpynys paıda bolady. Munyń bári de balanyń jeke basynyń qoǵamdyq baǵytyn anyqtaıdy, onyń ómirge belsendi ustanymyn birte - birte qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn balanyń qorshaǵan dúnıe týraly túsinigin keńeıtip jáne ony bekitip naqtylaı túsedi.
Bala baqylaý, oqyǵan kitap, estigen ertegi arqyly aınalasyn tanıdy. Olardyń túsinigi alǵashqy kezde aıqyn bolmaıdy. Tárbıeshi balanyń túsinigin dıdaktıkalyq oıyndar arqyly naqtylap, damytyp sanaly túrde túsinýin óristetedi. Mysaly, bir zattyń túsin atańdar? Boıaýdyń qandaı túrin bilesińder? Úı janýarlarynyń úsheýin atańdar. Bala dıdaktıkalyq oıyn arqyly ár zatqa baılanysty jańa bilimdi meńgerip, túsinigin tıanaqtaıdy.
Árbir dıdaktıkalyq oıyn oılaı bilýge baýlyp, sózdik qoryn ósiredi, aqyl - oı qyzmetin qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn adamgershilikke tárbıeleýdiń quraly bolyp tabylady. Dıdaktıkalyq oıynmen uıymdastyrylǵan sabaq balalarǵa kóńildi jeńil keledi. Sondyqtan dıdaktıkalyq oıyndy iriktep alýǵa naqtyly sabaqtyń maqsaty, múmkindikteri men jaǵdaılaryn eskertýge erekshe nazar aýdarǵan jón.
Dıdaktıkalyq oıyn – balalar úshin oqý da, eńbek te. Oıyn - aınaladaǵy dúnıeni tanýdyń tásili. Ol balalarǵa ómirde kezdesken qıynshylyqtardy jeńý jolyn úıretip qana qoımaı, uıymdastyrýshylyq qabiletin qalyptastyrady. Pedagogıkada dıdaktıkalyq oıyndarǵa bylaı anyqtama beriledi: dıdaktıkalyq oıyndar degenimiz – balalarǵa belgili – bir bilim berip, iskerlik pen daǵdyny qalyptastyrý maqsatyn kózdeıtin is - áreket.
Dıdaktıkalyq oıyndardyń maqsaty:
1. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylar jaıynda túsinik berý;
2. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy qalyptastyrý;
3. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy tıanaqtaý jáne bekitý;
4. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy qaıtalaý jáne pysyqtaý;
5. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy tekserý.
Dıdaktıkalyq oıynnyń mindeti:
1. Balanyń qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý;
2. Balanyń belsendiligin arttyrý.
Balabaqshadaǵy tárbıeleý - oqytý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qorlaryn damytý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný, ári ony kúndelikti is - áreket kezindegi tildik qarym - qatynasta qoldana bilýge jattyqtyrý isine erekshe mán berilgen.
Belgili psıholog E. A. Arkınniń paıymdaýynsha, oıyn jáne oıynshyq balalar ómirin sıpattaıtyn birden - bir jalpy uǵym: «Balaqaı ósimdik sıaqty óz ishinen ósip jetiledi. Jáne bul úrdis qatal túrde ár jeke balanyń ózine ǵana tán. Bala tirshiliginiń negizgi zańdarynyń biri osyndaı».
Kezinde K. D. Ýshınskıı, V. A. Sýhomlınskııler balabaqsha tárbıelenýshisi – balalyq úshin olardy tárbıeleıtindeı orta týǵyzý, jaǵdaı jasaý kerektigin atap kórsetken bolatyn.
Oqý men tárbıege baılanysty jumystardy úılestirýde izdestirý barysynda S. T. Shaskıı qazirge deıin mańyzyn joımaǵan mynadaı pikir aıtqan edi: «Bizdiń qolymyzda kúsh pen qarjy bolǵandyqtan, biz tek arnaýly mektep ǵımarattaryndaǵy emes, odan tys jerlerdegi pedagogıkalyq úrdisterdi zertteýimiz kerek».
«Balalardyń oıyn áreketin uıymdastyrýdy qalaı jaqsartýǵa bolady? Bul másele pedagogıkalyq úrdiste qandaı oryn alady?» degen suraqtaryna jaýap izdep kórelik. Oıyn áreketi balalardyń baǵaly ómiriniń alǵashqy kúninen bastap – aq mańyzdy oryn alady. Alaıda jaqsy, durys uıymdastyrylǵan oıyn ǵana tıisti, qalaǵanyńdaı nátıje bere alady. Oıyn mektepke deıingi tárbıeshilerdiń birden - bir kómekshisi bolýy kerek degen.
Dıdaktıka - termıni grektiń «dıdaktos», ıaǵnı úıretetin degen sózden shyqqan. Dıdaktıkalyq quraldar oqý mindetterine saı arnaıy ázirlenedi.
K. D. Ýshınskıı mektep jasyna deıingi balalardyń erekshelikterin eskerse, bylaı dep jazady: «Bala tabıǵatty kórnekilikti asa qajetsinedi. Balaǵa ózine belgisiz bes sózdi jalań úırete bastasańyz, kóp ýaqytty zaıa ketirip, bosqa qınalasyz. Al endi jıyrma sózdi sýrettermen baılanystyra úıretseńiz, bala ony lezde qaǵyp alady. Siz balaǵa qarapaıym ǵana oıyńyzdy qansha túsindirseńiz de, ońaı uǵa qoımaıdy. Dál sol oıdy kúrdeli sýretter kórsete baıandasańyz, ol sizdi tez túsinedi».
Dıdaktıkalyq oıyn – onyń aty aıtyp turǵandaı, balanyń aqyl - oıyn damytyp, tanym túsinikterdi ajyratýdaǵy ádisterdiń biri. Oıyn arqyly oqytý – mektep jasyna deıingi kezeńniń, negizgi ereksheligi. Bilimdi meńgerý jáne ony bekitý úshin, daǵdy men ádet qalyptastyrýda balaǵa qaıtalaý jáne jattyǵý qajet. Eger balanyń oılaýy obrazdy, emosıalyq áserde bolsa, ol soǵurlym jaqsy nátıje beredi, sondaı - aq bilim qyzǵylyqty áreketpen baılanysty bolsa, balanyń is - áreketimen ishteı qabysyp jatsa, ondaı bilimdi bala durys meńgeredi. Bala árbir zatty ustap, dámin tatyp, san ret baıqap kóredi. Balabaqshada bala psıhıkasynyń damýyna oıyn áreketi sheshýshi ról atqaratyndyǵy týraly belgili ǵalymdar (J. Aımaýytuly, M. Jumabaev,
Sh. Qudaıberdiuly, S. Toraıǵyrov, T. Tájibaev t. b) óz eńbekterinde aıtyp ketken. Pedagogıkalyq úrdisti jetildirýde oıynnyń alar orny jóninde qazaqstandyq ǵalym N. Quljanova da zerttegen. Oıyn bala úshin elikteý, ınstınkt kúndelikti negizgi is - áreket jáne ómiri dep dáleldegen. N. Quljanovanyń aıtýy boıynsha oıyndy ádeptilik, tárbıelik maqsatqa paıdalaný – bolashaq ómirine túzý jol salý, úlkenderge elikteý jáne ómirdiń talaptaryna saı beıimdeý dep túsindirgen.
Balanyń tárbıesindegi mektepke deıingi mekemelerdiń, ásirese dıdaktıkalyq oıyndar arqyly balanyń matematıkalyq qabiletterin oıatýdyń áserin Reseı ǵalymdary T. V. Lodkına, A. I. Zaharov, V. S. Mýhına, A. M. Leýshına, E. I. Sherbakova, E. O. Smırnovalar atap kórsetken. Dıdaktıkalyq oıyndardyń yqpalyn balanyń sezinip, túısinýi jáne sóz túrinde beıneleýiniń mańyzyn A. V. Zaporojes, A. D. Kosheleva jáne t. b. belgilegen. Bir nárse jasaýǵa tyrysý, birge oınaý, bir nársemen shuǵyldaný, ortaq maqsat qoıý jáne ony júzege asyrý isine ózderi qatysýǵa talpynys paıda bolady. Munyń bári de balanyń jeke basynyń qoǵamdyq baǵytyn anyqtaıdy, onyń ómirge belsendi ustanymyn birte - birte qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn balanyń qorshaǵan dúnıe týraly túsinigin keńeıtip jáne ony bekitip naqtylaı túsedi.
Bala baqylaý, oqyǵan kitap, estigen ertegi arqyly aınalasyn tanıdy. Olardyń túsinigi alǵashqy kezde aıqyn bolmaıdy. Tárbıeshi balanyń túsinigin dıdaktıkalyq oıyndar arqyly naqtylap, damytyp sanaly túrde túsinýin óristetedi. Mysaly, bir zattyń túsin atańdar? Boıaýdyń qandaı túrin bilesińder? Úı janýarlarynyń úsheýin atańdar. Bala dıdaktıkalyq oıyn arqyly ár zatqa baılanysty jańa bilimdi meńgerip, túsinigin tıanaqtaıdy.
Árbir dıdaktıkalyq oıyn oılaı bilýge baýlyp, sózdik qoryn ósiredi, aqyl - oı qyzmetin qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn adamgershilikke tárbıeleýdiń quraly bolyp tabylady. Dıdaktıkalyq oıynmen uıymdastyrylǵan sabaq balalarǵa kóńildi jeńil keledi. Sondyqtan dıdaktıkalyq oıyndy iriktep alýǵa naqtyly sabaqtyń maqsaty, múmkindikteri men jaǵdaılaryn eskertýge erekshe nazar aýdarǵan jón.
Dıdaktıkalyq oıyn – balalar úshin oqý da, eńbek te. Oıyn - aınaladaǵy dúnıeni tanýdyń tásili. Ol balalarǵa ómirde kezdesken qıynshylyqtardy jeńý jolyn úıretip qana qoımaı, uıymdastyrýshylyq qabiletin qalyptastyrady. Pedagogıkada dıdaktıkalyq oıyndarǵa bylaı anyqtama beriledi: dıdaktıkalyq oıyndar degenimiz – balalarǵa belgili – bir bilim berip, iskerlik pen daǵdyny qalyptastyrý maqsatyn kózdeıtin is - áreket.
Dıdaktıkalyq oıyndardyń maqsaty:
1. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylar jaıynda túsinik berý;
2. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy qalyptastyrý;
3. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy tıanaqtaý jáne bekitý;
4. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy qaıtalaý jáne pysyqtaý;
5. Baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik jáne daǵdylardy tekserý.
Dıdaktıkalyq oıynnyń mindeti:
1. Balanyń qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý;
2. Balanyń belsendiligin arttyrý.
Balabaqshadaǵy tárbıeleý - oqytý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qorlaryn damytý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný, ári ony kúndelikti is - áreket kezindegi tildik qarym - qatynasta qoldana bilýge jattyqtyrý isine erekshe mán berilgen.
You Might Also Like
-
11 - synyp. Algebra jáne analız bastamalary.
