InfoHub Logo

Osy pikirdi negizge ala otyryp, men osy Baǵdarlamany ustana otyryp jáne Birinshi "Betpe-bette" alǵan bilimderime súıene otyryp mektep tájirıbesine jańalyq engizý úshin aldymen mektep dırektorymen júzdestim. Júzdesý barysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń pedagog qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý kýrstarynyń úshinshi deńgeı baǵdarlamasynyń mazmunymen tanystyrdym. Bul baǵdarlamanyń negizinde álemde keń taraǵan syndarly (konstrýktıvti) oqytý teorıasy jatqandaǵyn jáne de mektep ákimshiligi men bilim berý júıesindegi basqarý organdarynyń muǵalimderdi tıisti resýrstarmen qamtamasyz etý qyzmetinen góri, oqýshylardy tárbıeleý, damytýǵa baǵyttalǵan muǵalimniń synyptaǵy kúndelikti jumysy oqytý  úderisi men oqýshylardyń oqý nátıjelerine oń yqpal eteýi (Barber and Mourshed, 2007) kerek ekendigin baıandadym. Meniń jańashyl ıdeıany alyp kelgenime mektep dırektory oń kózben qarap, óz tarapynan jáne mektep ákimshiligi tarapynan  qoldaý kórsetetinin aıtty. Osy suhbattasýdan keıin mektep muǵalimderimen kezdesý uıymdastyryp, ózimniń alyp kelgen jańa tásilderimmen bólisý úshin úshinshi sabaǵymdy "Ashyq esik kúni" etip jarıalap, muǵalimderdi qatysýǵa shaqyrdym. Úshinshi sabaǵymnyń taqyryby "Nútonnyń úshinshi zańy. Salystyrmalyq prınsıpi" boldy. Osy sabaqta jeti modýldi tolyq yqpaldastyryp jáne Blým taksonomıasy boıynsha josparlap ótkizdim. Sabaqty ótkizgennen keıin muǵalimdermen jáne mektep ákimshiliginmen kezdesý uıymdastyrdym. Kezdesý barysynda muǵalimder tarapynan kóptegen suraqtar týyndady, sebebi, bizdiń mektepte úsh aılyq kýrstardan ótken muǵalimder bolmaǵandyqtan. Kóptegen muǵalimniń tarapynan "Oqýshylardyń jańa bilimdi meńgerý kezeńi uıymdastyrylǵan joq qoı" degen suraqtar qoıyldy. Men bul suraqqa bul baǵdarlamanyń negizinde oqýshylar muǵalimniń janama áreket etý barysynda jańa sabaqtyń taqyrybyn ózderi anyqtap, maqsatyn qoıyp, maqsatqa jetý úshin qandaı áreket jasaý kerekterin jáne qandaı strategıalar qoldaný arqyly jetýge bolatyndyqtaryn  ózderi tańdap, ıgerýleri kerek ekendikterin  nusqaýlyqqa súıene otyryp túsindirý jumystaryn júrgizý arqyly jaýap berdim. Taǵy muǵalimder tarapynan týyndaǵan suraq: "Poster jumysy degen qandaı ádis jáne qaı kezeńde uıymdastyrylady?". Meniń túsindirý jumystaryn júrgizý negizinde poster jumysynyń toptyq jumysty uıymdastyrǵanda, ıaǵnı toptarǵa qandaı da bir taqyryp bere otyryp, olardyń júıelengen bilimderin kórý, baǵalaý maqsatynda jasalatyn jumys ekendigin túsindirdim. Meniń tarapymnan túsindirý jumystaryn júrgizý barysynda bul ádiste usynylǵan túsinikter men tásilder eńbek jolyn jańa bastaǵan muǵalimderge, sondaı-aq tájirıbeli ustazdardyń kóp jylǵy tájirıbesine de engize berýge bolatyndyǵyn aıttyp óttim. Meniń ótkizgen sabaǵym jáne túsindirý jumystarymnyń negizinde kóptegen muǵalimder ózderiniń tájirıbesine engizetindikterin qolǵa alatyndyqtaryn jáne ózderiniń de Kembrıdj ýnıversıtetiniń usynǵan baǵdarlamasy negizinde Qazaqstanda uıymdastyrylǵan úsh aılyq kýrstardan ótýdi maqsat etýdi kózdegendikterin aıtty. Sonymen qatar muǵalimder tarapynan usynys retinde ekinshi "Betpe-betten" kelgennen keıin de semınar ótkizýimdi surady. Ótkizgen ashyq sabaǵymnyń áserinen muǵalimderden qoldaý tapqandyqtaryna qýanyshtymyn. Meniń bul bastamam mektep tájirıbesine kóptegen ózgerister engizetine kámil senemin. Kembrıdj ýnıversıteti usynǵan baǵdarlama meniń tájirıbemde jańashyldyq bolǵandyqtan bul meniń sabaǵymdy da túbegeıli ózgertti, sonymn qatar oqýshylaryma áser etken yqpaly da kóp boldy. Jeti modýldiń oqýshylarǵa tıgizgen áserine toqtalyp ótsem deımin.

Oqytý men oqýdaǵy jańa tásilder

"Sana túbinde habardar bolý satysy sanaly habardar bolmaý satysyna ótedi, ol óz kezeginde sanaly habardar bolýǵa aýysady.   Qoǵamdyq ómirde keıingi bolyp jatqan ózgerister jeke tulǵanyń, onyń ishinde balanyń jeke tulǵalyq quqyqtaryn jáne ózine erkindigin qurmetteýdiń ósýimen sıpattalady. Bilim berý júıesiniń artyqshylyqty qundylyǵy balaǵa erkin tańdaýdy jáne jeke ózin-ózi  ashý múmkindigin berý bolady".

Birinshi sabaqqa jospar qura otyryp, oǵan jeti modýldi kiristirý ońaı bolǵan joq. Sabaq josparyn synı turǵydan oılaýǵa úıretý tehnologıasynyń úsh satyly kezeńi boıynsha josparladym. Birinshi kezeń − qyzyǵýshylyqty oıatý, ekinshi kezeńi − maǵynany taný, úshinshisi − oı-tolǵanys kezeńi.

Oqýshynyń oı-órisin shekteı otyryp, «tynysh oqýshy» formasynda qalyptastyramyz. Meniń eń úlken qateligim osy ekenin bildim. Balaǵa baǵa emes, bilim kerek. Balamyz mektepten kelgende: «Búgin qandaı baǵa aldyń?» dep dúrse qoıa beremiz. Kerisinshe «Búgin sabaqtan ne túsindiń?» degen sıpattaǵy suraqtardy qoıa otyryp, balamyzdyń synı oılaýyn qalyptastyrýymyz kerek degen toqtamǵa keldim.

 Kútiletin nátıjege qol jetkizýimiz úshin ne isteımin?

 - Oqytýdyń jańa ádisterin tıimdi paıdaný;
 - Muǵalim baǵyt-baǵdar beredi, oqýshylarǵa qajet bolǵanda kómek kórsetedi, olardyń tanymdyq tapsyrmalardy óz betimen oryndaýyn qadaǵalaıdy;
 - Taqyrypty qysqa tujyrymdamalar arqyly oqýlyq materıaldaryn bekite otyryp, osyndaı nusqalyq beınebaıandar arqyly meńgertý;
 - Logıkasy ár túrli kestelermen jumys isteı bilý, solardyń negizinde qorytyndy jasaı alý;
 - Ózin-ózi damytý daǵdylary;
 - Óziniń deńgeıin baǵalaý, ony joǵarylatý baǵytynda júıeli jumys jasaý, belgilengen maqsatqa jetip baryp qanaǵattaný.

Mekteptegi praktıka kezinde tizbektelgen sabaqtar toptamasyna jospar qura otyryp, neni qalaı jáne qaıtip ózgertemin degen oı jeteginde boldym.

Kez kelgen sabaqty muǵalim qyzyqty, tartymdy ótkizýi kerek. Sabaq − óte kúrdeli, san qyrly. Men tájirıbemdegi árbir sabaǵymda oqýshylardyń tanymdyq belsendiligin arttyrý maqsatynda basty nazar aýdaratynym:

 - taqyrypty naqty josparlaýǵa;
 - sabaqtyń tıpin, ádisterin ózgertip, problemalyq izdenis, zertteý týǵyzý;
 - sabaqty ómirmen baılanystyrý;
 - qosymsha ádebıet, kórkem shyǵarmalardy basshylyqqa ala otyryp ony sabaqtan tys jumystarda jalǵastyrý.

Bir sabaqtyń ár kezeńderinde túrli ádisterdi ornymen paıdalaný arqyly kóp nátıjege jetýge bolady. Osyndaı ádisterdiń biri- dıalog. Dıalog negizinde bilim berý men bilim alý oqýshylardyń ózara suhbattasýy jáne muǵalim men oqýshy arasyndaǵy dıalogtiń shákirtterdiń ózindik oı pikirin júıeleý men damytýyna kómektesetin amal ekenin meńzeıdi (Nusqaýlyq, 12 -bet).Dıalog meniń ár sabaǵymda kórinis tapty. «Mehanıkadaǵy kúshter» taqyrybynda ótkizilgen sabaǵymda  oqýshylardy dıalogqa tartý, synı oılaýyn baıqaý maqsatyn kózdep jas erekshelikterin eskerip úı tapsyrmasyn suraý maqsatynda oqýshylarǵa bir suraq daıyndaýǵa tapsyrma berdim jáne oılanýlaryna ýaqyt berdim. Sodan keıin daıyndaǵan suraqtaryn ózderiniń juptaryna qoıýdy usyndym, al ol óz kezeginde suraqqa jaýap berip qarsy suraq qoıady. Osy tusta birinshi bolyp A.Baýyrjan men S.Baýyrjan qol kóterdi. Birinshi bolyp A.Baýyrjan "Inersıalyq qubylys degenimiz ne?" dep suraq qoıdy. S.Baýyrjan oǵan "Deneniń jyldamdyǵyn saqtaý qubylysyn ınersıa qubylysy dep ataımyz" dep jaýap berip, ózi "Inersıalyq emes sanaq júıesi" degen suraq qoıdy. Oǵan  A.Baýyrjan "Nútonnyń zańy oryndalmaıtyn sanaq júıesi" dep jaýap qaıyrdy. Ekinshi bolyp Aıdana men Tımýr dıalog qurdy. Birinshi bolyp  Tımýr suraǵyn qoıdy: "Denelerdiń ózara árekettesýlerin zertteıtin mehanıkanyń bólimin qalaı ataıdy?". Tımýrdyń qoıǵan suraǵyna Aıdana "Denelerdiń ózara árekettesýlerin zertteıtin mehanıka bólimi dınamıka dep atalady" dep jaýap berip, Tımýrǵa qarsy suraǵyn "Sen maǵan dınamıkaǵa baılanysty suraq qoıǵandyqtan men de saǵan dınamıkadan suraq qoıaıyn. Dınamıkany alǵash ashqan kim dep?" qoıdy. Óz kezeginde Tımýr oǵan "Isaak Núton" dep jaýap berdi. Úshinshi, ıaǵnı sońǵy bolyp Ádilet pen Arnaı dıalog qurdy. Ádilet "Inersıalyq sanaq júıesi degenimiz ne?" suraq qoıýdan bastady. Arnaı "Nútonnyń birinshi zańynda oryndalatyn sanaq júıesin ınarsıalyq sanaq júıesi dep ataıdy" dep jaýap berip, "Nútonnyń birinshi qandaı? dep óziniń suraǵyn qoıdy. Ádilet oǵan "Eger denege syrttan kúshter áreket etpese, ol sol tynyshtyq kúıin saqtaıdy nemese birqalapty túzý syzyqtyq qozǵalysyn jalǵastyrady" dep jaýap berýi oqýshylardyń san túrli túsinikterin kórsetkendeı boldy. S deńgeıdegi oqýshylardyń ózderi de namysqa tyrysyp qalǵan oqýshylardan qalmaı jaýap beretindikterine kózim jetti. Oqýshy oqýlyqtaǵy daıyn materıaldy, ıaǵnı daıyn jaýappen qanaǵattanady.Oılaý,izdený daǵdysyn qalyptastyrmaıdy. Osy baǵdarlamany meńgere otyryp suraq qoıý júıesin úırendim.Qalyń suraqtyń oqýshylar oı-órisin damytýda, synı oılaný, oı qorytý, oı túıindeý maqsatynda alar orny erekshe ekendigin paıymdadym. Ne úshin? ne maqsatpen? nelikten?qalaı? ne sebepti? degen suraqtardy qoıa otyryp, oqýshylardyń synı oılaýǵa jeteledim. Muǵalimder bastapqyda qoıatyn suraqtar ǵana emes, oqýshylardyń jaýaptarymen muqıat tanysqannan keıin týyndaıtyn suraqtardyń da mańyzy zor.  Dıalogtik oqytý oqýshylardyń qomaqty bilim alýyna úlken úles qosady. Dıalog barysynda oqýshylar, sonymen qatar olardyń muǵalimderi de kelisilgen nátıjege jetý úshin kúsh-jigerin jumsaıdy jáne bilimdi birlesip alýda nemese «pikir almasý» barysynda teń quqyly seriktes bolyp tabylady. Synypty topqa bólýde oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda "Sýretti jalǵastyr", "Mazaıka", suraqtar qoıý negizinde toptastyryp otyrdym. Oqýshylar toptyq jumysta ózderiniń jaýapkershilikterin sezine otyryp, poster qurýdy úırendi.Topbasshysynyń belsendiligi artty jáne topbasshysynyń uıymdastyrý qabileti arqyly toptyq jumystyń belsendiligin arttyrdy. Toptyq ádis − oqýshylardyń básekelestik qabiletin arttyryp, oqýshylardyń aýyzbirshiligin, syılastyǵyn, jaýapkershiligin sezinýge yqpal jasaıdy. Dástúrli sabaq júıesindegi «tynysh oqýshynyń» sabaqqa belsene qatysýyna yqpal etedi.Meniń bul jerde baıqaǵanym oqýshylardyń bul ózgeriske oń kózben qaraǵandyǵy. Oqýshylarǵa úı tapsyrmasyn suraq − jaýap ádisi arqyly dıalog ornata otyryp, jańa taqyrypty ashyp otyrdym. Postermen jumys barysynda da synı oılaýǵa arnalǵan suraqtar qoıyp otyrdym.Toptyq jumys barysynda beınebaıan mazmunyna súıene otyryp, poster jumysyn qorǵaǵanda túrtki bolý suraqtaryn qoıyp jánesoǵan ala otyryp poster jumystaryn tolyqtyryp otyrdym. Oqýshylar tapsyrmany túsindi. Ár sabaqtyń sońynda refleksıa alyp otyrdym, sol refleksıa boıynsha oqýshylar qysqasha óziniń oıyn jazyp otyrdy… Munan túıgenim, jańa baǵdarlama strategıalarynyń oqýshylaryma áseri boldy. Árkim óz múmkindikterine qaraı sóıleýge, jaýap berýge tyrysty. Kelesi sabaqtaǵy ózgeristi aıqyndaý úshin topty basqa tásilmen bóldim. Ekinshi sabaqta mazaıka  arqyly bólinse, úshinshi sabaqta "sýretti jalǵastyr" ádisi  arqyly bóldim. Buryn óz erikterine salǵanda úlgerimi joǵary oqýshylar biryńǵaı otyryp alyp, úlgerimi tómen oqýshylar eskerýsiz qalyp qoıatyn. Dástúrli oqytý men jańasha oqytý arasynda qandaı aıyrmashylyqtar bar? Men dástúrli sabaq pen jańasha oqytýdyń arasyndaǵy aıyrmashylyqty bylaı saralap kórsetkim keledi. Dástúrli oqytýda:

 - Oqýshy oqýlyqtaǵy daıyn bilimdi jattandy ádis arqyly meńgeredi;
 - Sabaq barysynda tek belsendi úsh-tórt oqýshy sabaqqa jaýap beredi;
 - Oqýshy muǵalim kómegine júginedi,óz betinshe oı túıe almaıdy;
 - Muǵalim ózi ǵana baǵa qoıady, oqýshy pikirimen sanaspaıdy..

Jańasha oqytý úderisinde:

 - Oqýshy qalaı jáne qaıtip oqýdy biledi;
 - Mátinge baılanysty synı kózqarasy qalyptasady, ózindik pikiri damıdy, oı qorytýǵa daǵdylanady;
 - Ózin-ózi retteý, ózgeni syılaýǵa beıimdeledi;
 -  Ózin de, ózgeni de baǵalaı alady.

Synı turǵydan oılaý – Qazaqstandaǵy bilim berýdi damytý úshin mańyzdy bolyp tabylatyn qazirgi eń basty pedagogıkalyq túsinik (Nusqaýlyq, 49 bet).Synı turǵydan oılaý – baqylaýdyń, tájirıbeniń, oılaý men talqylaýdyń nátıjesinde oılaýǵa, baǵalaýǵa, taldaýǵa jáne sıntezdeýge baǵyt alady.

Oqytý úshin baǵalaý jáne oqytýdy baǵalaý.

Baǵalaý – bilimdi tekserýdegi kútiletin nátıje. Baǵalaý eki túrli: formatıvti, jıyntyq. Oqytý úshin baǵalaý – formatıvti. Oqýdy baǵalaý – jıyntyq. Baǵalaýdyń maqsaty oqýshynyń qaı deńgeıde turǵandyǵyn bilý, bilimin tekserý, aldaǵy maqsatqa jeteleý. Baǵalaý úshin oqýshynyń neni biletinin,qandaı qıyndyq bolýy múmkin ekenin baqylaý kerek.Baǵalaýdy muǵalimniń ózi júrgizýi durys emes. Bala baǵalaýǵa óz pikirin aıtýǵa, dostarynyń pikiri, muǵalimniń krıterıılerine sáıkes bolýy shart.Basqa tapsyrmalarǵa qaraǵanda osy jaýap alý úderisin baǵalaý jáne jalpy baǵalaý týraly taqyryptarynda eshqandaı qıyndyq týmaıdy dep paıymdaǵan edim, alaıda eń qıyny, eń tanys emesi baǵalaý bolyp shyqty. Bul biz biletin eski júıedegi baǵalaý emes. Biz buryn jańa taqyryp berip nemese suraq suraǵanda ony qaıtalap bizge jaýap beretin, bizge oqýshy taqyrypty aıtyp berdi, tolyq baǵalaı alamyn dep baǵasyn qoıyp jibere salatyn edik. Meniń úırengenim baǵalaý − óte kúrdeli mehanızm, tipti tapsyrmalardyń ishinde eń mańyzdysy desem de bolady. Óıtkeni baǵalaý arqyly oqýshylardyń yntasyn arttyrýǵa, olardy qorytyndylaýǵa, oqýshylarmen jaqsy qarym-qatynas ornatýǵa eń sheshýshi faktor dep esepteımin.Baǵalaý tek qana baǵa qoıý emes. Bul kýrs boıynsha baǵalaý kezinde oqýshylardyń óz praktıkasynda, óz ómirinde ne túsingenin bilý jáne ony baǵalaý qajet. Baǵalaý júıesinde toptyq jáne juptyq baǵalaý, top basshysynyń baǵasy,ózin-ózi baǵalaý túrlerin qoldandym. Blob aǵashy, krıterııler negizinde baǵalaý jáne sabaqtyń sońynda keri baılanysty qamtamasyz etip otyrǵanym oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, olardyń belsendiligin arttyrdy.

Bilim berýde aqparattyq–komýnıkasıalyq tehnologıalardy qoldaný.

Sabaqta aqparattyq–komýnıkasıalyq tehnologıalardyqoldaný balanyń oı-órisin, tanymyn, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.Qoǵamda aqparattyq tehnologıalar kúnnen kúnge damyp óristep keledi. AKT qoldaný arqyly biz sabaǵymyzdyń dástúrli sabaqtardan kóptegen aıyrmashylyǵy bar ekenin jáne tehnıkany meńgertemiz, álemdi tanytamyz, pán aralyq baılanys jasaımyz, jeńildetemiz. Men óz sabaǵymda aqparattyq −komýnıkasıalyq modýldi yqpaldastyrý úshin sergitý sátin uıymdastyrý úshin, ınsert kestesin elektrondy túrde toltyrý, jańa sabaqty ashý maqsatynda beınebaıandardy noýtbýkti paıdalandym.

Bilim berýdegi basqarý jáne kóshbasshylyq.

Dástúrli sabaqtardy kóbinese synyptaǵy kóshbasshy kóp jaǵdaıda muǵalim sanalǵan. Bilim berýde muǵalim kóshbasshy, biraq synyptarǵa, is árekette emes. Synyptaǵy kóshbasshy ol – oqýshylar bolýy tıis. Kóshbasshylyqty damytý boıynsha jumys mektepte jańa bilimdi qalyptastyrady, degenmen mektepten tys jerde alynǵan jańa bilimderdi berýde muǵalimniń óz mektebine orasan zor paıdasyn tıgizedi.Ǵylymı zertteý nátıjeleri osy modýldiń ishinde dıalogtiń mańyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Dıalogtyq oqytý oqýshylarǵa jáne sabaqtaǵy oqý úrdisine qatysty synypta sheshýshi pozısıa alatyn asa mańyzdy tásil. Oqýshylarǵa áli de bolsa, ózi oryndaı almaıtyn tapsyrmalardy oryndaý úshin olarǵa muǵalimniń qabiletti oqýshylardyń, úlkenderdiń kómegi qajet.

Qoldaý túri arqyly qarym-qatynasta bolǵandaǵy «sózder» oqýdyń asa mańyzdy quraly bolyp tabylady. Synyptaǵy oqýshylardyń birlesken áńgimelesýi kóp paıda ákeledi. Oqýshylar taqyrypty ózi túsingeni boıynsha aıtady. Ár oqýshynyń óz pikiri saqtalady. Sóıleý, oılaý erkindigi oqýshynyń aqyl-oı qabiletin damytady. Dıalogtyq oqytýdy synypta juptyq, toptyq jáne jeke tapsyrmalar, saýalnamalar retinde qarastyrdym. Tapsyrmany jeke, juppen, toppen oryndaǵan kezde basqanyń pikirin tyńdaý, aýyzeki sóz, sóıleý, talqylaý jáne dáıekter keltirý kezinde de oqýshy bilim alady.

Refleksıa nemese keri baılanys júrgizý,oqýshylar úshin qyzyqty úderis boldy.Óz pikirlerin bildire otyryp, aldaǵy ýaqytta sabaq júıesin qurylymdaýda ustazǵa usynar talap pen tilekke negizdelip otyrady.

Talantty jáne daryndy balalardy oqytý

Barlyq muǵalimder balalarǵa bilim berýde barynsha joǵary jetistikterge qol jetkizý úshin qolaıly orta jasaýǵa tyrysady. Daryndy jáne talantty balalarǵa qatysty bul oılaýdy, talqylaýdy jáne muqıat josparlaýdy talap etetin edáýir kúrdeli másele [Nusqaýlyq, 72bet]. Osy nusqaýlyqtyń aıtylǵan oıdy negizge ala otyryp, men oqýshylardyń daryndylyq qabiletterin damytý anyqtaý maqsatymda óz sabaqtarymda "deńgeılik tapsyrmalar", "bes joldy óleń" ádisterin paıdalandym. Osyndaı tapsyrmalar arqyly oqýshylardyń qandaı daryndylyq qabiletteri bar ekenin anyqtap, bolashaqta osyny eskere otyryp olardyń osy qabiletterin damytý maqsatynda tapsyrmalardy laıyqtap, daıyndap, jumysymdy júrgizemin.   

Qoryta aıtqanda, oqýshylardyń biletindigin jáne bilmeıtindigin anyqtaý úshin jaqsy qarym-qatynastyq tildik daǵdylar jáne túsinistikpen qaraý kerek.

Siltemeler:

1. Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq.Baǵdarlama.
2. Mekteptegi tájirıbe kezeńinde oryndaýǵa arnalǵan tapsyrmalar

 

Almaty obylysy, Alakól aýdany
Baızerek negizgi orta mektebiniń
Fızıka-matematıka páni muǵalimi
Sagyndykova Asıa Serıkovna

---