InfoHub Logo

«Biz búkil elimiz boıynsha álemdik standarttar deńgeıinde sapaly bilim berý qyzmetin kórsetýge qol jetkizýimiz kerek» dep Elbasymyz Nursýltan Nazarbaev aıtqandaı, dáýirlegen zamanymyzda urpaq tárbıesinde mańyzdy oryn alatyn sala bilim salasy ekeni bárimizge aıan.Bul orynda muǵalim qaýymyna artylatyn júktiń salmaǵy aýyr ekeni belgili. Ustazdyqtyń júgin adal oryndaý-paryz. Eń aldymen, muǵalimge keregi - óz pánin jete meńgerý. Ol úshin úzdiksiz izdenip, adal qyzmet etý, oqýshylardyń múmkindikterine qaraı ozyq tájirıbelerdi iskerlikpen paıdalaný.

Qazaqtyń asa kórnekti qaıratkeri, aqyn, aýdarmashy, lıngvıs ǵalym Ahmet Baıtursynuly aıtqandaı: «Eń áýeli mektepke keregi - bilimdi ári pedagogıkadan, ádistemeden habardar, oqyta biletin muǵalim»-dese, sonymen birge sol ustazdyń mádenıeti, dúnıetanymy joǵary bolsa, ol óz mindetin «paryzym» dep sanasa, naǵyz ustaz der edim. Meniń aıtaıyn degenim, oqytý prosesinde balanyń belsendilik prınsıpi - dıdaktıkanyń eń bastysy bolyp tabylady. Ol bilim men bilikti sanaly túrde qajet etý, nátıjege jetý sıaqty is-áreket sapasynyń túsinigin beredi. Ol jaıdan-jaı paıda bolmaıdy, bul - pedagogıkalyq tehnologıalardy sheberlikpen paıdalanýdyń jemisi. Kez kelgen pándi oqytýda, ásirese, bastaýysh klass oqýshylaryn oqytýda oqytý ádistemeliginiń júıeliligi oqýshydan tabandylyqty, izdenimpazdyqty talap etedi. Qazirgi tańda qoldanyp júrgen bilim berýdiń ozyq tehnologıalary is-árekettiń belsendiligin arttyratyndyǵy aıqyn. Keıbir tehnologıalardy bul quraldar basty ıdeıany jáne nátıje tıimdiliginiń negizin quraıdy. Sondaı-aq jańa tehnologıalardy oıyn elementterimen ushtastyrýǵa da  bolady. Oıyn-adamnyń ómir tanymynyń alǵashqy qadamy. Balalar oıyn arqyly ómirdegi kóptegen málimet alyp, bilimin jetildiredi. Uly Abaıdyń «Oıyn oınap, án salmaı óser bala bola ma?» degen pikirimen bala ómirindegi oıynshyq mańyzdylyǵyna kóz jetkizýge bolady. Oıyn túrleri óte kóp. Oqýshy sabaqtyń qyzyqty túrde ótkenin, qalaıdy, nátıjesinde taqyrypty tereń ıgerip, ońaı eske saqtaıdy. Óıtkeni bastaýysh synyp oqýshylary jas erekshelikterine baılanysty olar oıynǵa óte shıpaly keledi. Oıyn barysynda oqýshylar tez sergip, jyldam, dál oryndaýǵa tyrysady. Orys klastaryndaǵy qazaq tili sabaqtarynda oıyn túrlerin qoldaný-oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyryp, sabaqqa belsendi qatysýyn qalyptastyrady. Árıne, bul talapty kúndelikti júzege asyrý úshin muǵalimniń kóp izdenýine, eńbekteýine týra keledi. Ótetin taqyrypqa baılanysty oıyn túrlerin oılastyrý, daıyndaý ońaı jumys emes ekeni áriptestirge málim. Sondyqtan muǵalim óz jumysyna barynsha berilip, ýaqytpen kúsh-jigerin jumsaýy tıis. Qazirgi kezde qoldanyp júrgen tehnologıalardyń ishindegi M.M.Janpeıisovanyń ustanymdary basshylyqqa alynǵan. Sabaqta «Modýldik oqytý tehnologıasynyń» dıalog bóliminde keńinen qoldana bastaǵan oıyn túrleri de kóp. Bul oıyndarda muǵalimniń mindeti-sol oıyn túrlerin paıdalana otyryp, oqýshylardy ózdigimen jumys isteı bilýge, biliktilik sheberligin meńgerýge qol jetkizý. Oqýshy aıtar oıyn sabaqta jasqanbaı bilýi  erkin, durys, jatyq ári túsinikti etip jetkizip qana qoımaı, tek teorıalyq turǵydan ǵana úırenbeı, bilimin praktıkalyq ómirde keńinen qoldanýy mańyzdy rol atqarady. Mundaı jaǵdaıda jańa tehnologıalardyń dıdaktıkalyq oıyn túrlerin paıdalaný tıimdi. Sabaqta dıdaktıkalyq oıyn túrlerin paıdalanýda bala biliminiń deńgeıin, biliktilik sapasyn kóteretindeı, ulttyq sanaǵa, salt-dástúrge, tárbıege saı bolýyn eskerýimiz tıis. Mysaly: kókpar, asyq  oıyny. Y.Altynsarın eńbekterinde dıdaktıkalyq oıyndar týraly ǵylymı-ádistemelik maǵlumattar berilmegenmen,onyń oqýǵa oqýshylardy qyzyqtyrýdy, túrli jańyltpashtardy, jumbaqtardy keńinen paıdalanǵanyn kóremiz. A.Baıtursynov «Bala bilimdi tájirıbe arqyly ózdiginen alý kerek. Muǵalimniń qyzmeti onyń biliminiń,sheberliginiń kerek orny, ózdiginen alatyn tájirıbeli biliminiń uzaq jolyn qysqartý úshin, sol joldan balalar qınalmaı ótý úshin balaǵa jumysty áline qaraı shaǵyndap berýi men balanyń betin belgilegen maqsatqa túzep otyrý»,-dep tujyrymdaıdy. Demek A.Baıtursynov dıdaktıkalyq oıyndardy balalardyń qýatyn arttyrýda, orfoepıalyq daǵdylaryn qalyptastyrýda tolyq paıdalanǵan. Qazaq tili men ana tili sabaqtarynda qoldanylǵan dıdaktıkalyq oıyndardy  sabaqtyń maqsatyna qaraı mynandaı túrlerge bólip qarastyrǵan:

1. Tapqyrlyq oıyndar;
2. İzdenimdik oıyndar;
3. Róldik oıyndar;
4. İskerlik oıyndar.

1. Tapqyrlyq oıyndar – oqýshylardyń logıkalyq oılaýyn qalyptastyratyn, árbir tapsyrmada  berilgen jaýaptardyń arasynan durys jaýapty tabýdy qajet etetin oıyn túri. Mysaly: asyq oıyny.

2. İzdenimdik oıyndar – oqýshylardy ózdiginen oılaýǵa, meńgergen bilimin júıelep, jınaqtaýǵa, belgisizdik tabýǵa daǵdylandyrýǵa arnalǵan oıyn túri.

3. Róldik oıyndar – oqýshylardyń shyǵarmashylyq oılaý, qabiletin damytýǵa arnalǵan oıyn.

4. İskerlik oıyndar – oqýshylardyń túrli jaǵdaıda durys sóıleýin qalyptastyratyn dıalogtyq jáne monologtyq sóıleý úlgilerin jetildiretin oıyn túri.

Olaı bolsa, oqý-tárbıe úrdisinde dıdaktıkalyq oıyndardy ári ádis, ári qural jańa tehnologıa retinde oryndy qoldana alý bilim nátıjeligin arttyrýdyń da mańyzdy faktor ekendigin daýsyz. «Bir saryndy jáne bir baǵytta uzaq júrgizilgen is-áreket bala ómirine sheksiz zıanyn tıgizedi. Sondyqtan ásirese bastaýysh synyptarda oqytý barysynda ár túrli oqytý ádisteri men formalaryn salystyra otyryp qoldaný kerek», - deıdi K.D.Ýshınskıı. Interbelsendi oıyn jattyǵý arqyly tanymdyq qyzyǵýshylylyqty únemi jańa nárselermen tanysý úshin, belgizizdik aldyndaǵy qorqynyshty jeńe bilý, tynysh jaǵdaıdan shyǵýǵa oqýshynyń ózin-ózi ıtermeleýge jol ashady. Interbelsendi oqý jattyǵýlary arqyly joǵary sapaly kórsetkishterge ıe bolady. Oıyn túrleriniń materıaldary sabaqtyń taqyryby men mazmunyna neǵurlym sáıkes alynsa, onyń tanymdyq, tárbıelik mańyzy da arta túsedi.

Oıynnyń atqaratyn fýnksıasy:

- Kóńil aýlaý (negizgi atqaratyn mindeti-kóńil kóterý, kóńil aýlaý, jandandyrý, qyzyǵýshylyǵyn arttyrý).

- Kommýnıkatıvtik: sóıleý tilin ustartý.

- Oıyn terapıasy: ómirde kezdeser túrli qıyndyqty jeńý joldaryn kórsetedi.

- Dıagnostıkalyq: qalypty tártipten aýytqýdy tabý, oıynda ózin-ózi tanýǵa kómektesý.

- Áleýmettik: adamdardy qarym-qatynas normalaryna beıimdeý.

Oıyn elementteri belgili bir maqsatta, tildi meńgerýge degen yntazarlyqty oıata otyryp, oryndaýshylyq qabiletke de jeteleıdi. Túrli  oıyndardy ótkizý sózsiz sabaqty jandandyryp, qyzyǵýshylyǵyn arttyrady. Oıyn balanyń basqa tilde sóıleý kezinde paıda bolatyn qysylý, uıalý sekildi sezimderin joıady. Oqýshynyń jeńýge degen qumtarlyǵyn arttyrady. Osylaısha oıyn túrleri balanyń durys sóıleýi  men tilin damytýda jetistikke jetkizer joldyń biri bolyp tabylady. Oıyn tehnologıasynda jekeleı oıyndar nemese tek oıyn elementin engizý muǵalimniń mindeti. Sonymen oıyn tehnologıasy belgili bir ortada ózine tán ereksheligimen, túrli zatpen nemese zatsyz t.b.aıqyndalady.

Elimizdiń bolashaqta kórkeıtip órkenıetti elder qataryna qosylýy búgingi urpaq beınesinen kórinedi. Qazirgi bilim berý salasyndaǵy problema áleýmettik pedagogıkalyq jáne uıymdastyrý turǵysynan bilim mazmunyna jańalyq engizýdiń tıimdi, jańa ádisterin izdestirý arqyly oqýshylardyń bilim sapasyn jetildirý. Osyǵan baılanysty qazirgi kezeńde bilim berý salasyndaǵy álemdik bilim keńistigine umtylýǵa baılanysty mektepte muǵalim oqýshylarǵa bilim berip qana qoımaı, olardyń aqparatpen jumys jasaýǵa iskerligin qalyptastyrýǵa, zertteýdiń tıimdi sheshimin qabyldaýǵa talap etedi.  

Álimbaeva Aıajan Ǵıbatqyzy
№26 orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi

---