InfoHub Logo

Baǵyttaýshy dáris. Dene tárbıesi – adamnyń dene múshelerin shynyqtyryp, bala psıhıkasynyń damýyna áser etetin, adam aǵzasynyń barlyq jaǵynan jetilýine, qımyl áreketi men daǵdysynyń, bilimniń qalyptasýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan kóp qyrly pedogogıkalyq proses. Deneniń damýy- tárbıeniń jáne bizdiń qorshaǵan ishki, syrtqy ortanyń áserinen aǵzanyń bıologıalyq fýnksıalarynyń jáne adam denesindegi bulshyq et taramdary men túrleriniń ózgerýi men ósýi. Dene jetilýi- eńbekke qabilettiligi, dene damýynyń eń joǵary dárejesine jetýi. Aǵzanyń ósýi (sandyq ózgeris) onyń qurylysy men fýnksıasynyń (sapalyq ózgeris) ózgerýmen baılanysty. Aǵzada sandyq jáne sapalyq ózgeristerdiń jınaqtalýy jas shamasyna qaraı damýdyń bir baspaldaǵynan ekinshi baspaldaǵyna aýysýy bolyp tabylady.

Dene tárbıesiniń maqsaty – balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý, denesiniń durys damýyn qamtamasyz etý, qolaıly jaǵdaı jasaý.

Mindetteri:

1. Balanyń densaýlyǵyn saqtaý jáne nyǵaıtý.
2. Mádenı-gıgıenalyq daǵdylar men ádetterdi qalyptastyrý.
3. Bala denesin shynyqtyrý.
4. Balalardyń júrý, júgirý, sekirý, órmeleý, laqtyrý sıaqty negizgi qımyl áreketterin damytý. 

2. Dene tárbıesinde qajetti jaǵdaılar: balalardyń kútimi men ósiýine qolaıly mádenı – gıgıenalyq jaǵdaı jasaý, durys jasalǵan kún tártibi, tamaqtandyrý, deneniń tazalyǵy, balanyń jasyna jáne aýa raıyna jyly-jaıly kıiný, gımnastıka jáne qımyldy oıyndar oınatý, uıqysyn uıymdastyrý, serýenge shyǵaý, kúndi, aýany, sýdy tıimdi paıdalaný. Shynyqtyrý quraldary: aýa, sý, kún. Kúndelikti ómirde tárbıeshi bulardy saýyqtyratyn prosedýra túrinde , aýa jáne kún vanasyn, shomylý, sýly shúberekpen ysqylaný, ústine sýyq sý quıyný túrinde paıdalanady.

3. Basqa tárbıe salalary sıaqty balabaqsha dene tárbıesin uıymdastyrý barysynda da balabaqsha meńgerýshisi jaýapty. Ol balalar ómiriniń kún tártibin jasaýǵa, onyń oryndalýyn baqylaýǵa, tárbıeshilerdiń jumystaryn tekserýge tıis. Balalarmen jumysty tikeleı tárbıeshi júrgizedi jáne olardyń ómirine , densaýlyǵyna , damýyna derbes jaýap beredi. Meńgerýshi men tárbıeshi balalarmen jumysty medbıkemen tyǵyz birlikte júrgizedi. Tárbıeshi únemi balalar arasynda bolyp, olardy baqylaıdy, is-áreket barysynda basshylyq jasaıdy, baıqaǵandary jaıynda dárigermen keńese otyryp , saýyqtyrý sharalaryn jasaıdy. Olar kelise otyryp kún tártibin túzedi. Kún tártibi degenimiz- balayń kúndelikti qaıtalanyp otyratyn is-áreketiniń, tynyǵatyn kezeńderiniń naqty , belgili bir júıemen aýysyp kelýin kózdeıdeıtin, tıimdiligi ǵylymı negizdelgen, úırenshikti ómir tártibi. Bul balanyń durys ósýine jaǵdaı jasaý úshin jas shamasyna, psıhıkalyq-fızıologıalyq erekshelikterine, densaýlyǵyna, ata-analardyń jumys isteý ýaqytyna baılanysty qurylady. Mektep jasyna deıingi balalardyń kún tártibin uıymdastyrýda úlkenderdiń róli erekshe. Balalar kún tártibin úlkenderdiń basshylyǵymen oryndaıdy. Ony uıymdastyratyn tárbıeshi. Ol alǵashqy kúnnen bastap júıeli túrde balalardyń kún tártibin oryndaýǵa úırenetedi,, qadaǵalaıdy, ár balanyń ózi oryndaıtyndaı deńgeıge jetkizedi.

3. QR prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń halyqqa joldaǵan «Barlyq Qazaqstandyqtardyń ósip-órkendeýi, qaýipsizdik jáne ál-aýqatynyń artýy» atty Qazaqstan -2030 damý strategıasyn júzege asyrý barysynda QR úkimetiniń №1678 buıryǵymen 1997 jyldyń 3 jeltoqsanynda salaýatty ómir salty qalyptastyrý qyzmeti quryldy. Sol ýaqyttan beri salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý máselesi boıynsha aýrýdyń aldyn alý men halyqtyń densaýlyǵyn nyǵaıtýda aıtarlyqtaı jetistikterge qol jetkizdik. Ári densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń qoldaýymen salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý qyzmeti tómendegideı máselelerdiń sheshimin tapty:

• Salaýatty ómir salty (SÓS) qalyptastyrý qyzmetiniń qurylymen baılanystary jasalyp, materıaldyq-tehnıkalyq resýrstary qamtamasyz etiledi;
• Gıgıenalyq tárbıe prosesine jańa tehnologıalarengizildi;
• Densaýlyqty saqtaý men bilim berýdi uıymdastyrý úshin SÓS qalyptastyratyn mamandar daıarlaý qolǵa alynýda;
• SÓS –yn qalyptastyrýdyń ulttyq saıasaty anyqtaldy, onyń tujyrymdamalyq negizi retinde «Salaýatty ómir salty» atty keshendi baǵdarlama jasalǵan.

Qortyndy: Mektepke deıingi jastaǵy dene tárbıesi jáne onyń maqsat-mindetteri naqtylandy. Dene tárbıesine qajetti jaǵdaılar jáne dene tárbıesin balabaqshada uıymdastyrýdyń joldarymen tanysady. Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý sharalaryn túsinip, tájirıbede paıdalaný múmkindikterin qarastyrady.

Aqtaý qalasy MKQK №35 «Baldyrǵan» bóbekjaıy

pedagog-psıholog: Kentanova Lázzat Kýanyshkalıkyzy

---