InfoHub Logo

Egemendi elimizdiń talabyna saı memlekettik tildi meńgerý, oqytý, qazirgi zamanǵa saı bilimdi de, tárbıeli urpaq tárbıeleý pedagogtar enshisinde. Mektepke deıingi balalarǵa tárbıe men bilim berý jumystaryn uıymdastyrýda olardyń sóıleý, tilin damytý, baılanystyryp sóıleý mádenıetin jetildirýge, qurastyra sóıleýge, sózdik qorynyń molaıýyna basa kóńil bólgen jón.

Zaman ózgergen saıyn ádis – tásilder kóbeıip, jańaryp, tolyǵyp jatyr. Balalardyń tilin damytýdy, qyzyqty úıretý úshin jańa ádister men tehnologıalardy óz tájirıbemizde qoldanýǵa izdenemiz. Jańa tehnologıany, ádis - tásilderdi tıimdi qoldaný bilim sapasyn arttyrady. Sonymen qatar tilin damytý, baılanystyryp sóıleý barysynda balalardyń jas ereksheligin eskerý ádis-tásilderdi tańdaýmen saı keledi, sabaq ótkizgende birinshi orynǵa oıyn jáne oıyn túrleri qoıylady. Oıyn – oqý úderisindegi oqytýdyń ári formasy, ári ádisi retinde derbes dıdaktıkalyq sanat. Til damytýda oıyndy kórneki quraldar, túrli sýretter , kesteler, oıynshyqtar, mýzyka jáne t.b. materıaldar sabaqty kórkemdep otyrsa, balalardyń sózdik qory birshama tolyǵady, aýyzsha sóıleý túrleri keńeıedi. Árbir sabaqta oıyn túrlerin jáne ózara sóıleý úlgilerin taqyrypqa saı qoldanǵan jón jáne tıimdi. Til damytý barysynda oıyn elementterin dıdaktıkalyq materıal retinde paıdalanýdyń paıdasy bar. Dıdaktıkalyq oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi.

Oıyn sabaqtyń basynda – ótken sabaqty eske túsirý.
Sabaqtyń ortasynda – kóńil-kúıin sergitý, erik-jigerin damytý, sabaqqa yntasyn arttyrý.
Sabaqtyń sońynda – taqyrypty bekitý, sabaqta alǵan bilimdi jınaqtaý maqsatyn kózdeıdi.
Oıyn arqyly balalardyń tilderin damytyp, sózdik qoryn baıytady, jańa materıaldy jaqsy qabyldaıdy, este saqtaıdy, zeıini damıdy, qyzyǵýshylyǵy artady. Mektepke deıingi uıymdarda sózdik qordy damytý jumystary túsindirý, suraq- jaýap, sóılesý, áńgimelesý, áńgime, kórnekilik ádis – tásilder arqyly júzege asady. Sózdik qordy damytýǵa baǵyttalǵan ádisterdiń jalpy mindeti - sózdiń maǵynasyn durys túsinip, ony óz sózinde durys qoldaný.

Túsindirý ádisi - jańa sóz, sóz tirkesi, sóılemderdi túsindirýde qoldanady. Sabaq saıyn úıretiletin jańa sózder boıynsha, ıaǵnı sózdik jumysynda iske asady.
Kórnekilik ádisi – sabaq saıyn júrgiziletin ádis. Balalarǵa túrli sýretter men zattardy, oıynshyqtardy kórsetý arqyly sózderdi úıretýge bolady. Kórnekilik taqyrypqa saı, kózge tartymdy bolýy kerek .
Mysaly : «Ulttyq zattar» taqyrybyn ótken kezde kıiz úıdiń sýretin kórsetý arqyly nemese kádimgi oıynshyq kıiz úıdi kórsetý arqyly júzege asyrylyp otyrady.

Mysaly: Alma sózin almany kórsetý arqyly uǵyndyramyz. Bul ádis – jemis- jıdekter, oıynshyqtar, taǵamdar, taqyryptarynda júzege asady. Ár túrli tirek kesteler jáne tablısalarmen sózderdi, sóz tirkesterin úıretýge bolady.
Mysaly, almany sıpattaý: almanyń túsi qyzyl, pishini – domalaq, dámi – tátti. Ol aǵashta ósedi, jemis. Men alma jeımin.
Mysaly, jemister – kókónister taqyrybyna baılanysty «Dúken» oıynyn oınaýǵa bolady.Ústel ústine jemisterdiń mýlájdaryn «satýǵa» qoıyp, oınaý. Bala dúken oıyny kezinde dúkenge kirip amandasady, kerek zatyn suraıdy. Maǵan alma berińizshi. Qandaı alma alasyz? (tústerdi ajyrata bilý). Mynaý ashshy, tátti degen sózder sóılemde qoldanylady.

Osy taqyrypqa baılanysty mynadaı oıyndar ótkizýge bolady: «Dáminen ajyrat», «Ne artyq?», «Qansha jemis kórdiń, sonshama qol shapalaqta», balalardyń nazaryn baqylaý úshin kez kelgen sózge emes tek qana jemisterdi estigende shapalaqtaý, jumbaq jasyrý, mysaly túsi qyzyl, sary, dóńgelek tátti aǵashta ósedi – bul ne? jáne de basqa da taqyryptarǵa keltirýge bolady.
Dybystyq jattyǵýlardy ótkizýde balalar sózderdegi qazaq tiline tán dybystardy durys aıtýǵa jattyǵady, daýystyń yrǵaǵy damıdy.
Mysaly: shaq – shaq – shaq – kishkentaı qulynshaq.
Yr- yr – yr – yryldaıdy qasqyr.

Balalardyń dúnıetanymyn keńeıtip, oıyn óristetip, til baılyǵyn jetildirýde kórkem ádebıettiń alatyn orny erekshe. Balabaqshada balalardy durys sóıleı bilý mádenıetine aınala qorshaǵan ortamen, sondaı-aq kórkem ádebıetpen teńestirý arqyly júzege asyrýǵa bolady. Árbir uıymdastyrylǵan oqý is-áreketinde dıdaktıkalyq oıyndardy qoldaný arqyly balalardyń qıalyn sharyqtatyp, oılaý qabiletin ushtaýǵa bolady.
Dıdaktıkalyq materıaldarmen balalar jattyqqan saıyn olardyń zeıini, tapqyrlyǵy, yntalylyǵy, ózindik oılaý jumysy damı túsedi. Balaǵa áńgimelep aıtýǵa, oqyp tyńdaýǵa, jattaýǵa arnalǵan materıaldar olardyń damý deńgeıine, jas shamalaryna laıyqty bolý qajet.
Balalarǵa toptardaǵy sýretti kitapshalardy kórsetip, mazmunyn aıtyp berý qolaıly. Bul jastaǵy sábılerge oqıǵasy sátti aıaqtalatyn, qorqynysh sezimin týdyrmaıtyn bolý kerek.
Olarǵa «Besik jyry», «Baýyrsaq», «Torǵaı», «Maqta qyz ben mysyq» sıaqty shyǵarmalar arqyly dybystardy anyq aıtý, baılanystyryp sóıleý, áńgimeleı bilýge úıretýge bolady.

Ertegi sahnalaý arqyly balalardy rolge bólip berý, ár keıipkerdiń daýystaryn keltirip aıtýǵa mashyqtandyrý qajet.
Shyǵarmalardy oqyǵan kezde is-áreketterge baılanysty jańa sózderdiń mán-maǵynasyn túsindirip otyrǵan jón.
Dybystardy anyq durys aıta bilýge jańyltpashtardyń da orny erekshe. Al jumbaq balanyń sóıleý qabiletin damytady. Jumbaqtyń sheshýin tabý arqyly zattardyń, jan-janýarlardyń, kıim-keshek attaryn este saqtaý qabileti kúsheıedi. Bala tilin damytýda maqal-mátelderdiń de alatyn orny erekshe. Qazaqtyń maqal-mátelderiniń kóbisi eldikti, yntymaqty, jaqsy men jamandy ajyratýǵa múmkindik beredi.
Balalarmen kúnniń İİ jartysynda oınalatyn dıdaktıkalyq oıyndar, jelili - roldi oıyndary arqyly sóıleý mádenıetin qalyptastyrýǵa bolady.Árbir suraqtarǵa tolyq, ári naqty jaýap bere bilýge daǵdylandyrý kerek.

Estigenderin qaıtalap aıtyp, qandaı keıipkerdiń bar ekenin balalar aıtyp berdi. Sonymen qatar sózdik jumys júrgizý, suraq-jaýap ala otyryp, sózdik qorlaryn baıytyp, áńgimeleı bilýge úıretý.
Kórkem shyǵarmalarmen balalardy erte kezden tanystyrý, oqytý tárbıeleý isterinde qoldanyp otyrý arqyly balalardy erkin sóıleýge, túsinip, mánerlep aıtýǵa daǵdylandyrý kerek.
Qoryta aıtqanda, balabaqshada balalardyń tilin damytýda árdaıym ádis-tásilder izdenýde bolý kerek. Oıyn – balalardyń negizgi is - áreketteriniń bir túri. Bala ómiri oıynǵa baılanysty. Sondyqtan da til damytý sabaqtarynda sózdik qoryn baıytýǵa oıyn elementterin paıdalanýdyń balalardyń oı belsendiligin arttyrýdaǵy mańyzy zor.