Bala tárbıesinde halyqtyq pedagogıkanyń baǵyttary
Balabaqshadaǵy tárbıe – barlyq tárbıeniń bastamasy. Tárbıeshi balalardy adam mádenıetiniń álemine, kúrdeli jáne alýan túrli qarym-qatynastardyń álemine ertetin úlkenderdiń biri. Qazirgi kezde ata-ananyń suranys deńgeıi bıik. Óskeleń jas urpaqty rýhanı-adamgershilik qasıetterge tárbıeleý máselesi qazirgi zamanymyzda ózekti bolyp otyr. Balalardyń bilim berýde, adamgershiliktiń eń qundy qasıetterin boıyna sińirip tárbıeleýde, bilim mekemelerinen, ustazdardan, ata-analardan shyǵarmashylyqty talap etedi.
Balany jan-jaqty, deni saý, úılesimdi bolyp ósýine ata-anasy qarjysyn aıamaı den qoıady. Kishkentaı jastan mýzyka, bı, shet tilder, sporttyq úıirmelerge qatystyrady. Onyń barlyǵy, árıne zaman talaptaryna saı, biraq eń bastysy rýhanı adamgershilik tárbıe - tárbıeniń bastamasy ekendigin eshqashan umytpaǵanymyz durys.
Elimizdiń egemendik alǵan ýaqyt ishinde qoǵamda qanshama ózgerister boldy. Sol ózgerister týǵyzǵan sońǵy jańalyqtar bala ómirine tikeleı áserin tıgizip jatqany belgili. El erteńi, ult bolashaǵy úshin etnopedagogıka men etnopsıhologıa ilimderiniń jetistigin tárbıe quralyna aınaldyrý – búgingi kúnniń basty suranysy. Egemendi elimizge saı urpaq tárbıelep shyǵýdyń birden bir joly - ósip kele jatqan urpaqty estetıkalyq turǵydan shyńdaý. Osyny halyqtyq pedagogıka arqyly júzege asyrýǵa bolady. Halyq pedagogıkasymen aınalysýshylar qoǵam damýynyń alǵashqy satylarynda-aq tárbıege ózindik kózqaras bolǵandyǵyn, maqsatqa saı tárbıelenýdiń joldary oılastyrylǵandyǵyn málimdeıdi.
Elimizdiń erteńi - búgingi jas urpaqtyń qolynda.
Egemendigimiz baıandy bolyp, el erteńi jarqyn bolsyn desek, ult urpaǵyna durys tárbıe berý - paryz! «El bolamyn deseń, besigińdi túze»!
Tárbıelep otyrǵan jas jetkinshekke bala dep qaramaı, kishkentaı kúninen bastap onyń elin súıer búldirshin, ultyn ulyq tutar ulan, maq¬ta¬nyshymyzǵa aınalar otan¬shyl azamat bolyp qalyp¬tasýyna tyrysýy¬myz qajet. Bala boıyna tárbıeniń uryǵyn sebetin, eń aldymen, ata-anasy bolsa, odan k¬eıin, balabaqshasy. Tipti esin biler-bilmes shaǵy¬nan bastap kúnuzaqqa bala¬baq¬sha¬da júretin bala úshin ba¬la¬baqshanyń yqpaly ba¬sym¬daý desek te bolady. En¬de¬she, balabaqshalarymyz balalardyń ultyna saı azamat bolyp qalyptasýy jolynda tálimdi tárbıe bere alyp otyr ma?!
Jazýshy-pedagog J. Aımaýytov: «Balany tárbıeleý úshin árbir tárbıeshiniń ózi tárbıeli bolýy kerek. Sebebi, bala aıtyp uqtyrǵannan góri, kórgenine kóp eliktegish keledi. Solaı bolǵan soń balaǵa ne jaqsy minez bolsyn, ispen kórsetý kerek», - deıdi. Osy bir ulaǵatty oı astarynda otbasynda - ata-anasynań mektepke deıingi uıymda – tárbıeshiden talap etiletin taǵylym júgi jatyr. Jer betinde meken etken adamzattyń bir butaǵy — bir halyqtyń qandaı da dara qasıetke ıe bolyp, qandaı bet-beınesimen kórinýi — sol halyqtyń mektebiniń bet-beınesine, ózindik erekshelikterine tikeleı baılanysty. Árıne, otbasynda bala ulttyq qundylyqtar negizinde tárbıelenip kelip, ol tárbıe balabaqsha men bastaýysh mektepte jalǵasyn taýyp jatsa, bala óte qunarly etnomádenı bilim men taǵylym alary anyq.
Adamgershilik – qoǵamdyq ómirdiń tarıhı – áleýmettik zańdylyqtaryna sáıkes, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynas júıesin rettep otyrýǵa negiz bolyp tabylatyn qaýymdyq, halyqtyq ıgi is-áreketter, minez-qulyqtaǵy ımandylyq pen ınabattylyqty, ádeptilik qalyptaryn kórsetetin tereń mándi uǵym. Tárbıeleý, bilim berý jumysynyń mazmuny men formalary balalardyń múmkindigin eskertý arqyly naqtylanady. Adamgershilikke, eńbekke tárbıeleý kúndelikti ómirde, úlkenderdiń qoldan keletin jumysty uıymdastyrý úrdisinde, oıyn jáne oqý isinde josparly túrde iske asady. Mektepke deıingi tárbıe baǵdarlamasy balalardyń jan-jaqty damýyn, olardyń mektepke degen daıyndyǵyn qarastyrady.
Jas urpaqty sanaly, sergek etip tárbıeleý otbasy men mektepke deıingi uıym qyzmetkerleriniń birden-bir paryzy.
Qazirge kezde ósip kele jatqan jas urpaqty tárbıeleýde qoıylǵan maqsattardyń biri qoǵamǵa paıdaly, úlkenge qurmet kórsetip, kishige qamqor bola biletin, jan-jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrýda halyq pedagogıkasynyń mańyzy zor.
Halyqtyq pedagogıka – ulttar men ulystardyń ǵasyrǵa sozylǵan urpaq tárbıesindegi ulttyq ódet-ǵuryptary men dástúrleriniń, mádenı oılaý úrdisiniń ozyq úlgileriniń jıyntyǵy.
Babalarymyzdyń ıgi dástúrlerin saqtaı otyryp, óz urpaqtarymyzdy adal, úlkendi qurmetteıtin, ádil, erjúrek, izgi qasıetti, ar ojdandy qylyp ósirý tárbıeshiniń, ata-ananyń basty mindeti. Sondyqtan sanaly, salaýatty, halqymyzdyń barlyq dástúrine, álem mádenıetine qanyq, el tizginin berik ustaı biletin urpaq tárbıeleý ár otbasyna jáne mektepke deıingi uıymdaǵy adamgershilik tárbıesine baılanysty.
Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý salasy búgingi basty mindetteriniń biri-ulttyq erekshelikterdi eskere otyryp, jas búldirshinderge tereń bilim men tárbıe berý kerek degen. Mektepke deıingi tárbıeniń 2009 jylǵy jańa oqý standarty boıynsha «Biz mektepke baramyz» baǵdarlamasynda ultjandylyq pen halqymyzdyń mádenı –tarıhı dástúrleri kezinde tárbıeleý arqyly bala boıyna jalpy adamdyq, mádenı jáne adamgershilik qundylyqtaryn damytý mindetteri kirgizilgen. Mektepke deıingi mekeme qyzmetkerleri baǵdarlamalarǵa súıene otyryp, ózimizdiń bilim men tárbıe berip otyrǵan mektebimizde halyq pedagogıkasy negizinde jumystar júrgiziledi. Ár salany, bólimdi oqytý kezinde qazaq halqynyń turmys-salty, ádet-ǵurpy, úlgili dástúrlermen sheber ushtastyryp, bala boıyna ulttyq maqtanysh, ulttyq patrıottyq sezim qalyptastyrý, ony búgingi kún talabyna saı mazmundy da pármendi júrgizýge kúsh salý ár tárbıeshiniń basty mindeti.
Qazirgi tańda qoǵamnyń saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq damýyndaǵy serpindi ózgerister bilim berýdi álemdik keńistikpen yqpaldastyrý talabyn qoıyp otyr. Jahandaný dáýirinde ult retinde joıylyp ketýge soqtyrýy múmkin rýhanı máńgúrttikten saqtaný jáne halyqtyq tájirıbege tán tárbıeniń mazmunyn saqtap qalý úshin ótken tarıhymyz ben mádenı muralarymyzdy zerdeleýge, rýhanı qundylyqtarymyzdy saralap, ony bilim berý júıesine keshendi endirý arqyly urpaq tárbıesin ulttyq negizde qurýǵa basty mán berý óte mańyzdy. Qazaq halqynyń tarıh qoınaýynda qansha ǵasyr ótse de, tálim- tárbıelik mánin joǵaltpaǵan ulttyń bolmysyna, sana-sezimine, tulǵalyq sıpatyna saı jalpy adamzattyq jáne ulttyq qundylyqtar qataryna jatatyn asyl dúnıeler bar ekeni belgili. Osyndaı rýhanı qundylyqtardy tárbıeniń mazmunyna arqaý etý jetilgen tulǵany qalyptastyrý máselesi pedagogıka ǵylymynyń tarıhyna jańasha kózqarasty qajet etedi.
Balany jan-jaqty, deni saý, úılesimdi bolyp ósýine ata-anasy qarjysyn aıamaı den qoıady. Kishkentaı jastan mýzyka, bı, shet tilder, sporttyq úıirmelerge qatystyrady. Onyń barlyǵy, árıne zaman talaptaryna saı, biraq eń bastysy rýhanı adamgershilik tárbıe - tárbıeniń bastamasy ekendigin eshqashan umytpaǵanymyz durys.
Elimizdiń egemendik alǵan ýaqyt ishinde qoǵamda qanshama ózgerister boldy. Sol ózgerister týǵyzǵan sońǵy jańalyqtar bala ómirine tikeleı áserin tıgizip jatqany belgili. El erteńi, ult bolashaǵy úshin etnopedagogıka men etnopsıhologıa ilimderiniń jetistigin tárbıe quralyna aınaldyrý – búgingi kúnniń basty suranysy. Egemendi elimizge saı urpaq tárbıelep shyǵýdyń birden bir joly - ósip kele jatqan urpaqty estetıkalyq turǵydan shyńdaý. Osyny halyqtyq pedagogıka arqyly júzege asyrýǵa bolady. Halyq pedagogıkasymen aınalysýshylar qoǵam damýynyń alǵashqy satylarynda-aq tárbıege ózindik kózqaras bolǵandyǵyn, maqsatqa saı tárbıelenýdiń joldary oılastyrylǵandyǵyn málimdeıdi.
Elimizdiń erteńi - búgingi jas urpaqtyń qolynda.
Egemendigimiz baıandy bolyp, el erteńi jarqyn bolsyn desek, ult urpaǵyna durys tárbıe berý - paryz! «El bolamyn deseń, besigińdi túze»!
Tárbıelep otyrǵan jas jetkinshekke bala dep qaramaı, kishkentaı kúninen bastap onyń elin súıer búldirshin, ultyn ulyq tutar ulan, maq¬ta¬nyshymyzǵa aınalar otan¬shyl azamat bolyp qalyp¬tasýyna tyrysýy¬myz qajet. Bala boıyna tárbıeniń uryǵyn sebetin, eń aldymen, ata-anasy bolsa, odan k¬eıin, balabaqshasy. Tipti esin biler-bilmes shaǵy¬nan bastap kúnuzaqqa bala¬baq¬sha¬da júretin bala úshin ba¬la¬baqshanyń yqpaly ba¬sym¬daý desek te bolady. En¬de¬she, balabaqshalarymyz balalardyń ultyna saı azamat bolyp qalyptasýy jolynda tálimdi tárbıe bere alyp otyr ma?!
Jazýshy-pedagog J. Aımaýytov: «Balany tárbıeleý úshin árbir tárbıeshiniń ózi tárbıeli bolýy kerek. Sebebi, bala aıtyp uqtyrǵannan góri, kórgenine kóp eliktegish keledi. Solaı bolǵan soń balaǵa ne jaqsy minez bolsyn, ispen kórsetý kerek», - deıdi. Osy bir ulaǵatty oı astarynda otbasynda - ata-anasynań mektepke deıingi uıymda – tárbıeshiden talap etiletin taǵylym júgi jatyr. Jer betinde meken etken adamzattyń bir butaǵy — bir halyqtyń qandaı da dara qasıetke ıe bolyp, qandaı bet-beınesimen kórinýi — sol halyqtyń mektebiniń bet-beınesine, ózindik erekshelikterine tikeleı baılanysty. Árıne, otbasynda bala ulttyq qundylyqtar negizinde tárbıelenip kelip, ol tárbıe balabaqsha men bastaýysh mektepte jalǵasyn taýyp jatsa, bala óte qunarly etnomádenı bilim men taǵylym alary anyq.
Adamgershilik – qoǵamdyq ómirdiń tarıhı – áleýmettik zańdylyqtaryna sáıkes, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynas júıesin rettep otyrýǵa negiz bolyp tabylatyn qaýymdyq, halyqtyq ıgi is-áreketter, minez-qulyqtaǵy ımandylyq pen ınabattylyqty, ádeptilik qalyptaryn kórsetetin tereń mándi uǵym. Tárbıeleý, bilim berý jumysynyń mazmuny men formalary balalardyń múmkindigin eskertý arqyly naqtylanady. Adamgershilikke, eńbekke tárbıeleý kúndelikti ómirde, úlkenderdiń qoldan keletin jumysty uıymdastyrý úrdisinde, oıyn jáne oqý isinde josparly túrde iske asady. Mektepke deıingi tárbıe baǵdarlamasy balalardyń jan-jaqty damýyn, olardyń mektepke degen daıyndyǵyn qarastyrady.
Jas urpaqty sanaly, sergek etip tárbıeleý otbasy men mektepke deıingi uıym qyzmetkerleriniń birden-bir paryzy.
Qazirge kezde ósip kele jatqan jas urpaqty tárbıeleýde qoıylǵan maqsattardyń biri qoǵamǵa paıdaly, úlkenge qurmet kórsetip, kishige qamqor bola biletin, jan-jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrýda halyq pedagogıkasynyń mańyzy zor.
Halyqtyq pedagogıka – ulttar men ulystardyń ǵasyrǵa sozylǵan urpaq tárbıesindegi ulttyq ódet-ǵuryptary men dástúrleriniń, mádenı oılaý úrdisiniń ozyq úlgileriniń jıyntyǵy.
Babalarymyzdyń ıgi dástúrlerin saqtaı otyryp, óz urpaqtarymyzdy adal, úlkendi qurmetteıtin, ádil, erjúrek, izgi qasıetti, ar ojdandy qylyp ósirý tárbıeshiniń, ata-ananyń basty mindeti. Sondyqtan sanaly, salaýatty, halqymyzdyń barlyq dástúrine, álem mádenıetine qanyq, el tizginin berik ustaı biletin urpaq tárbıeleý ár otbasyna jáne mektepke deıingi uıymdaǵy adamgershilik tárbıesine baılanysty.
Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý salasy búgingi basty mindetteriniń biri-ulttyq erekshelikterdi eskere otyryp, jas búldirshinderge tereń bilim men tárbıe berý kerek degen. Mektepke deıingi tárbıeniń 2009 jylǵy jańa oqý standarty boıynsha «Biz mektepke baramyz» baǵdarlamasynda ultjandylyq pen halqymyzdyń mádenı –tarıhı dástúrleri kezinde tárbıeleý arqyly bala boıyna jalpy adamdyq, mádenı jáne adamgershilik qundylyqtaryn damytý mindetteri kirgizilgen. Mektepke deıingi mekeme qyzmetkerleri baǵdarlamalarǵa súıene otyryp, ózimizdiń bilim men tárbıe berip otyrǵan mektebimizde halyq pedagogıkasy negizinde jumystar júrgiziledi. Ár salany, bólimdi oqytý kezinde qazaq halqynyń turmys-salty, ádet-ǵurpy, úlgili dástúrlermen sheber ushtastyryp, bala boıyna ulttyq maqtanysh, ulttyq patrıottyq sezim qalyptastyrý, ony búgingi kún talabyna saı mazmundy da pármendi júrgizýge kúsh salý ár tárbıeshiniń basty mindeti.
Qazirgi tańda qoǵamnyń saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq damýyndaǵy serpindi ózgerister bilim berýdi álemdik keńistikpen yqpaldastyrý talabyn qoıyp otyr. Jahandaný dáýirinde ult retinde joıylyp ketýge soqtyrýy múmkin rýhanı máńgúrttikten saqtaný jáne halyqtyq tájirıbege tán tárbıeniń mazmunyn saqtap qalý úshin ótken tarıhymyz ben mádenı muralarymyzdy zerdeleýge, rýhanı qundylyqtarymyzdy saralap, ony bilim berý júıesine keshendi endirý arqyly urpaq tárbıesin ulttyq negizde qurýǵa basty mán berý óte mańyzdy. Qazaq halqynyń tarıh qoınaýynda qansha ǵasyr ótse de, tálim- tárbıelik mánin joǵaltpaǵan ulttyń bolmysyna, sana-sezimine, tulǵalyq sıpatyna saı jalpy adamzattyq jáne ulttyq qundylyqtar qataryna jatatyn asyl dúnıeler bar ekeni belgili. Osyndaı rýhanı qundylyqtardy tárbıeniń mazmunyna arqaý etý jetilgen tulǵany qalyptastyrý máselesi pedagogıka ǵylymynyń tarıhyna jańasha kózqarasty qajet etedi.
You Might Also Like
-
Egemendi elimizdiń talabyna saı memlekettik tildi meńgerý, oqytý, qazirgi zamanǵa saı bilimdi de, tárbıeli urpaq tárbıeleý pedagogtar enshisinde. Mektepke deıingi balalarǵa tárbıe men bilim berý jum...
