InfoHub Logo

Táýelsizdik alǵannan keıingi shaqtan bastap Qazaqstan úshin nebir jańa esikter ashyldy. BUU quramyna, sonymen qatar SHYU, EO, EQYU múshe bolyp, saıası baılanysty birshama nyǵaıtqan memleketimizdiń qazirgi zamandaǵy álemdik arenadaǵy orny, bylaıyraq aıtar bolsaq, róli erekshe. Ekonomıkalyq damýy basqa uıym músheleriniń aıtýy boıynsha mardymdy, mesheý memleket sanatyna jatpaıdy, qarqyndy damý ústinde. Hanifa Mezoui:«Men Astanada jáne Almatydaǵy Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-da boldym. Alǵan áserimdi sózben aıtý jetkiliksiz. Biz qazaqstandyqtardyń rýhanı baılyǵy jáne mádenı murasy jaıly ózgelermen bólisýge daıyn turatynyna tánti boldyq. Elderińiz kóp jetistikke jetti. Árıne, joǵary turǵan basqa memleketter de bar. Biraq, sizderdegi dostyq sezimi erekshe. Qazaqstan Ortalyq Azıada ekonomıkalyq jáne rýhanı baılanys turǵysynan erekshelenedi»-degen bolatyn 2018 jyly 28 maýsymda. Bul sheteldikterdiń Qazaqstan jaıyndaǵy shaǵyn ǵana oıy. Al men bul jerge ózimniń mıymda qalyptasqan Qazaqstandy álemdik ordaǵa qoıyp, óz turǵymnan tolyqtyrǵym keledi. 

Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy ornyn geografıalyq kartadan izdestirip kóreıik. Bizdiń jerimiz materıaldyq mádenıettiń kóptegen dúnıesiniń paıda bolǵan orny, bastaý bulaǵy desek, asyra aıtqandyq emes. Qazirgi qrǵam ómiriniń ajyramas bólshegine aınalǵan kóptegen buıym kezinde bizdiń ólkemizdi oılap tabylǵan. Uly dalany meken etken ejelgi adamdar talaı tehnıkalyq jańalyqtar oılap taýyp, buryn-sońdy qoldanylmaǵan jańa qúraldar jasaǵan. Bulardy adamzat balasy jerjúziniń ár túkpirinde áli kúnge deıin paıdalanyp keledi. Kóne jylnamalar búgingi qazaqtardyń arǵy babalary ulan-ǵaıyr Eýrazıa qúrlyǵyndaǵy saıası jáne ekonomıkalyq tarıhtyń betalysyn talaı ret túbegeıli ózgertkeni týraly syr shertedi. Tabıǵaty, taza tirshiligi talaı sheteldikterdiń kózine túsip úlgerdi. Tańdaı qaqtyrarlyq tarıhı jerler, keskini kóz tartarlyq tabıǵat, negizinen, týrısik úzdik aımaqqa kirýi haq. Ásirese Ońtústik, Shyǵys Qazaqstan aımaqtaryndaǵy tabıǵat erekshe. Ońtústik Koreıalyq shoýdyń birinde Qazaqstannyń kartada kórsetilip, onyń tabıǵaty týraly tyń derek berýi meni shyn máninde qýantty. Kóp adam Qazaqstan jaıly kóp bilmegenimen, kelip kórýdi qalaıtyndyǵyn jetkizdi. Jalpy, bul bizdegi týrızm salasyna salǵyrt qaramaýymyzǵa túrtki bolatyndaı sebep. Óz kezeginde ekonomıkalyq damýǵa óte úlken úles qosady. Demalys oryndaryn kóbeıtip, qurylys jáne qyzmet etý deńgeıin birshama joǵarylatqan jón. Memleket tiregi-til. Iá, til. Bizdegi eń úlken máselelerdiń biri. Dál osy bizdiń qazaq tiline qyzyǵýshylar men úırenýshiler sany artqan. Negizinen, mýzyka álemimen tyǵyz baılanysty. Dımash Qudaıbergen  jáne Ninety one tobynyń jankúıerleri solardyń ánderin jatqa aıtý úshin de qazaq tilin úırenýge bel býǵan. Eń qyzyǵy, olar tipti, bizdiń tilde án kaverlerin jazǵan. Men úshin bul-álemdik deńgeıge shyǵýdyń bir joly.«Sóz jetkizbegendi,án jetkizedi».Bizdiń dombyra, bizdiń aıtys. Bunyń bárin álem kórýi kerek emes pe? Dombyra únine qulaq túrip, qobyzben birge jylaıtyndary qanshama. Nege olardyń barlyǵyn kórsetpeske. Iadrosyz álem-Qazaqstan negizi. Jerimizdegi qanshama resrýs. Qazaqtan-túrki áleminiń besigi. Qazaqstan-alma men qyzǵaldaqtyń otany. Qazaqstan-Uly Jibek jolynyń altyn qaqpasy. Qazaqstan-atqa miný mádenıetiniń kóshbasshysy. Qazaqstan-ań stıliniń negishin salýshy saqtardyń túp negizi. Qazaqstan-Altyn adam tabylǵan qasıetti meken. 

Árıne, álemdik arenadaǵy oryn Qazaqstan úshin Táýelsizdik alǵannan keıin baryp qana jańa jol ashty. Meniń oıymsha, oǵan deıingi tarıh áreket etpese, bul orynda bolmaq túgili, elimizdiń bas áripin kórýdiń ózi arman bolar ma edi? Handyq qurylǵannan soń qazaqqa qara bult úıirtken jońǵarlardyń kesiri tym kóp te edi. XVIII ǵasyrdyń 23-25 jyldar aralyǵynda "Elim-aı" dep zar ılegen qara halyq  "Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulamanyń"  bir qurbanyna aınalyp, Goloshekınniń solaqaı, ozbyrlyq saıasatynyń da dámin tatyp, ashtyqtan ishegi shyryldaǵan tar zamandy da bastan ótkerdi. Atyn estigende denege titirkendirgish reaksıasyn beretin sum soǵysty kórgen qaıyspas myqtylarym,  Aýǵannyń otty kúnderin kórip, jeltoqsannyń óńmenińnen óterlik sýyǵy men qandy daýylyna da shydap baqty. Qanshama eńbek, qanshama ter!  Azapty kúnderdi bastan ótkergen halyqtyń "qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zamanǵa"  qol detkizýi haq. Sondaǵy bir maqsat! Bir ǵana maqsat-egemendik . Urpaǵynyń laqtyrǵan tastan torǵaılarsha úrkýi emes,  "Mine, menmin qazaq" dep keýdesin qaǵa, erkin aıtýynda edi. 1991 jyly taralǵan jańalyq ár qazaq pen árbir Qazaqstandyqtyń qulaǵyna maıdaı jaqty emes pe? Jyl boıy emes, ǵasyr boıy ańsaǵan Táýelsizdikke qol jetkizý-"Máńgilik eldiń" qıramas irgetasyn qalap úlgergendi. 

«Bizdiń baı tarıhymyzdyń materıaldyq emes murasy tereń rýhanı maǵynaǵa ıe jáne ol ulttyń mádenı qundylyqtarynyń negizi sanalady.Táýelsizdik jyldaryndaǵy Qazaqstannyń bir jetistigi IýNESKO-men yntymaqtastyq qarym-qatynas ornatýy bolyp sanalady.Sonyń nátıjesinde 2014-2015 jyldary adamzattyń búkilálemdik materıaldyq emes mádenı muralar tizimine qazaqtyń kıiz úıi,aıtys jáne kúı óneri kirdi. Qazaqtyń kıiz úıi, sýyrypsalma aıtysy men kúmbirlegen kúıi endi qazaqtyń ǵana emes, búkil adamzattyń rýhanı baılyǵy.»-dep atap ótti I. Tasmaǵambetov. 

IýNESKO-nyń tizimine muralardy tirkeý Qazaqstannyń materıaldyq emes mádenı muralaryn elimizde jáne halyqaralyq deńgeıde keńinen nasıhattaýǵa, sondaı-aq olardy qorǵaý boıynsha ulttyq deńgeıde júıeli sharalar qabyldaýǵa yqpal etti. 

Al bıyl, dál osy Teýelsizdiktiń-30 jyldyq mereıtoıy atalyp ótilýde. «30 jyl»-300 áreket, 3000 talpynys, sheksiz qyzmetpen teńestiriledi. Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy orny sharyqtaý shaǵyna jetedi. Buny tek bastamasy retinde qarastyrǵym keledi. Qolǵa alatyn dúnıe qanshama, olardy júzege asyrý jalpy reıtıńke áser etedi. Biz tek uıym quramynda ekonomıkalyq jaǵynan emes, mádenı, rýhanı qundylyǵymyzben erekshelenýimiz kerek. 

Qabdulkákim Aqerke Sansyzbaıqyzy

---