InfoHub Logo

Axmet Baıtursynulynyń taǵdyry- qıyn,biraq kisi qyzyǵarlyq taǵdyr. Ǵumyry ashshy armanǵa toly,alaıda adamzatqa ónege bolarlyq ǵumyr.

Qazaq degen ulysty óz jerinde ógeısitken alpaýyttarǵa qarsy turǵan batyldyǵymen, tól tilimizdi órge súıregen jankeshtiligimen,meıli "xalyq jaýy" dep qara tańba tańylǵanyna qaramastan, báıterekterimiz el jadynda ózgeshe bir ystyq yqylas qaldyrǵany xaq. Solardyń biri ári biregeıi, qazaq ádebıetiniń mańdaıyna baq bolyp bitip,biraq óz mańdaıyn kún shalmaı ótken, bir kezderi qazaqty qarańǵylyqtan "masa" bolyp yzyńdap oıatqan, aqıyq arystarymyzdyń lıderi- Axmet Baıtursynuly. "Ótkensiz -búgin,búginsiz-keleshek joq" demekshi, Axańnyń taǵdyr tálkegine túsken ómirimen jaqsyraq tanysý úshin, tiri kózindeı bolǵan murajaı-úıine saıaxattaýǵa  jol tarttym.

Taǵasyzdana kútken sát te kelip jetti. Murajaı esigi ashylǵanda,óne-boıymdy túsiniksiz sezimder baýrap, quddy bir sol zamanǵa kirip ketkendeı boldym. Eń birinshi "Qaıta oralý" bólmesine aıaq bastyq. Bul jerde zańǵar aqynnyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıly qundy derekteri, úzeńgiles qalamgerlerdiń oı-pikirlerimen tanystyq. Sonymen qatar, Axmettiń jekelegen jáne ujymdyq fotosýretteri,maıly boıaýdaǵy birneshe portretteri,qorda ǵalymnyń óz tusynda jaryq kórgen eńbekteriniń túpnusqalary,ǵalym atyndaǵy altyn,kúmis,qola medaldardyń eskızi men túrli madaqtaý qaǵazdary ilýli tur.

Ekinshi zalǵa kirer kezde esiktiń joǵarǵy jaǵynda ornalasqan qazaq álipbıine kózim tústi. Munda Axańnyń tóte jazýynyń kestesi, kırıl árpimen qatar berilgen. Islamı saýaty zor Axańnyń qazaq ultyna ǵana tán dybystardy bere alatyn arab tańbasyndaǵy tóte jazýdy kenetten tańdamaǵan ári  Quran-kárimniń qasıetti jazýy alash jurtyn ıgi isterge tárbıeleıdi dep túsingen onyń túrlegen álipbıi eshbir túzetýdi qajet etpeıtin,tarıx tórine shyqqandyǵyn maqtanyshpen aıta alamyz!

Kelesi bólmede: Axmettiń alys-jaqyn týystary men axmettanýshy ǵalymdar tarapynan jetkizilgen qundy jádigerler,naqtyraq aıtsaq ózi qoldanǵan: jazý mashınkasy, qalamsap, mórtańba,sıasaýyt syndy zattary tur , Qudaı qosqan jary  Badrısafa anamyz ustaǵan asúılik quraldary erekshe áser qaldyrmaı qoımady. Osy tusta Axańnyń qalaı úılengeni týraly mynadaı qyzyqty xıkaıatty qaperlerińizge salǵym keledi. Biri bilse, biri bilmes, Badrısafa anamyzdyń nyspysy-orys, ári ol ýaqytta ózge ult ókiline úılenýge ruqsat bolmaǵan.Axmetteı jigit padıshasyna jar bolý úshin,Aleksandra Ivanovna Tom shaharyndaǵy Musylmandar úıiniń qyzmetkeri Zeınolla ıshannyń qaraýynda eki aıdaı ımanı sabaq alǵan. Ol musylmandyq mekteptiń ózine qoıylǵan synaǵynan súrinbeı ótedi.Musylman dinin rıasyz aq peıilmen qabyldaǵan Aleksandradaı arýǵa Axmettiń júrek qalaýynan shyqqan "Badrısafa" degen jańa nyspy berilý tarıxy osyndaı. "Aqyly-kórkine saı" arýdyń musylman dinine,diline,tiline kirýi- jary Axmetke degen appaq seziminiń aıǵaǵy ekendigine kúmánimiz joq!

Kelesi sórede Axmettiń eń sońǵy "Mádenıet tarıxy" kitabynyń maketi. Jyly shyraıly aǵaıymyz onyń ne sebepti úshke kesilgendiginiń tarıxyn baıandap berdi. Qazaq xalqynyń ulttyq mádenıetine orasan nuqsan keltirgen Keńes úkimetin synaǵany úshin,bul kitap "asa qaýipti" dep tanylyp,Axmettiń egde jasyna qaramastan, taǵy da qýdalaýǵa túsip, azaptaǵanyn estigende eriksiz kózge jas úıirildi...

Úshinshi zalda turǵan qýystaǵy oryndyq pen aspaly sham Axmettiń túrmede sansyz suraqqa alynyp, jazyqsyz japa shekken kúnderinen kórinis. Al shynjyrly kisen men tikenek sym Axmettiń azat oılary men aqıyq armandaryna qursaý bola alǵan joq.Aqıqat báribir jeńdi... 

Ýaqytymyz óz máresine jetip, qaıtýǵa jınalǵanda boıymdy kımastyq sezim baýrady.Rýxanı saıaxattyń qyzyqty bolǵany sonshalyq, tipti qaıtqym kelmedi. Keterde áserimdi qonaqtarǵa arnalǵan tilek kitapshasyna jazyp qaldyrdym. Murajaıǵa barǵan kún men úshin rýxanı baılyq jınaǵan kún bolyp,máńgi esimde qalmaq. Óskeleń urpaq, ıaǵnı bizder úshin, kóneden jetken jádigerlerimizdi "kóziniń qarashyǵyndaı" qaz-qalpynda saqtaǵan  murajaıdyń dırektory, axmettanýshy  Raıxan Saxybekqyzyna sheksiz alǵysymdy bildiremin. Sizge tilerim baıandy baqyt, sarqylmas densaýlyq. Sizdeı xalqyna janashyr adamdar kóp bolsa, nur ústine nur bolar edi. Óz atymnan, qurmetti kitap súıer qaýym, osy maqalam arqyly siz bilmegen tyń derekterdi jetkizip, murajaıǵa barýǵa qushtarlyqtaryńyzdy sál de bolsa oıattym degen senimdemin! 

---