InfoHub Logo

Biz úshin mádenıet degen ne? Biz, qazirgi urpaq degen sózdi qalaı túsinemiz? Bireý úshin Mádenıet-bul rýhanı, ádemi, kemeldi nárse; bireý mádenıetti tek sıqyrly óner týyndylarymen baılanystyrady: sózsiz sýretter, sheber jazylǵan ádebı shyǵarmalar, názik ánder nemese áserli fılmder; jáne taǵy bireý mádenıettiń túsinbeýshilikter men túrli problemalardy boldyrmaýǵa kómektesetin belgili bir jaǵdaıda adamnyń minez-qulqynyń jalpy qabyldanǵan Erejeleri ekenin kórsetedi. Kórip otyrǵanyńyzdaı, kóptegen túsindirýler bar jáne olardyń barlyǵy jeke maǵynaǵa ıe. Meniń ómirimdegi Mádenıet mańyzdy oryn alady jáne meniń barlyq kórinisterimde erip júredi dep aıta alamyn.

Kún saıyn tańerteń sabaqqa barǵanda, adamdar kóp jınalatyn jerlerde, qoǵamdyq kólikterde minez-qulyq mádenıetin ustanýǵa tyrysamyn. Árıne, keıde emosıalar tolyp ketetin jaǵdaılar bolady, jáne siz belgili bir qolaısyzdyqtar týdyrǵan adamnan keshirim suraýdy umytyp ketesiz, siz óz álemińizge kirip, telefonmen qatty sóıleı bastaı alasyz nemese mýzyka tyńdaı alasyz, ıá, kóptegen núanstar bar, biraq ádette Men ózime jáne árqaısymyzǵa berilgen sheńberden shyqpaýǵa tyrysamyn.minez-qulyq mádenıeti. Men úshin qazirgi jastardyń sóıleý mádenıetin saqtaý taqyryby erekshe aýyr. Zıandy sleng,sýrjık, maǵynasyz sózder, túsiniksiz tirkester jáne ádepsiz sózderdi belsendi qoldaný-bul qazirgi sóıleý mádenıeti. Bizdiń orys tilimiz qaıda ketti? Onyń sulýlyǵy endi jas júrekterdi baýrap almaıdy, bizdiń janymyzǵa áser etpeıdi me? Tilińizdi umyttyńyz ba? Bul bizdiń basty problemamyz. Óıtkeni, sóıleý mádenıeti-bul báriniń negizi, bul gúldengen qoǵamdy qalyptastyratyn kúsh. Al biz osy kúshin joǵaltty, prenebreglı ol umytqan jatqandaı máńgilikke vybrosılı óz ómirin. Múmkin, toqtaý ýaqyty keldi me? Múmkin, Jastar ádemi sóılese, biz bir satyǵa kóterilip, kóp nársege qol jetkizemiz be? Múmkin Reseı emdeıdi...

Biraq men materıaldyq óner týyndylarynda kezdesetin mádenıetke beı-jaı qaramaımyn. Men óz ómirimdi kitaptarǵa, fılmderdi kórýge jáne kartınalar týraly oılaýǵa arnaımyn. Baısaldy! Bala kezimnen men ádebıetti jaqsy kóremin, óıtkeni kitaptardyń arqasynda men keremet paralel álemge enemin, onda tek baqyt pen qýanysh bar, jáne ár másele oqıǵanyń sońynda baqytty sheshiledi. Fılmder - bul bólek áńgime. Men myńǵa jýyq fılmdi qaıta qaradym! Fılmder-bul kóptegen adamı daǵdylardy biriktiretin naǵyz óner: akterlik sheberlik, senarılerdi jaqsy jaza bilý jáne prosestiń ózin túsirý, saıttaǵy áreketterdi baqylaý jáne akterlerdiń jumysyn retteý múmkindigi, kompúterdi ornatýǵa nemese dybystardy óńdeýge arnalǵan ártúrli baǵdarlamalardy sheber meńgerý jáne taǵy basqalar. Sondyqtan shette qalyp, osyndaı orasan zor m bolýy kerek emes pe. Sýretterge keletin bolsaq, olar meniń demalý quraly. Osy shedevrler týraly oılana otyryp, meniń janym men mıym úılesimdilik tabady, al men demalyp, talantty sýretshiler maǵan bergen sulýlyqty unatamyn.

Sondyqtan mádenıet-bul meniń jáne sizdiń ómirińizdiń ajyramas bóligi. Meniń kúndelikti ómirimde mádenıettiń osy kórinisteriniń arqasynda men áli kúnge deıin az nemese az beıimdelgen jáne qyzyqty adam bolyp qala beretinime senimdimin. Sondyqtan, barlyǵyna osy Tujyrymdamanyń bar ekenin umytpaýdy jáne ony óz ómirine múmkindiginshe belsendi túrde engizýdi tileımin.

"Mádenıet"sóziniń maǵynasy qandaı? Bul uǵym adam ómiriniń ártúrli salalarynda kóptegen maǵynaǵa ıe. Jalpy, mádenıet adamnyń ózin-ózi kórsetý jáne ózin-ózi taný aspektileri dep atalady. Mádenıet etıket nemese óner sıaqty uǵymdarmen sınonım bola alady, barlyǵy osy termın qoldanylatyn salaǵa baılanysty.

Qazirgi adamnyń ómirin mádenıetsiz elestetý qıyn, múmkin emes dep batyl aıta alamyn ba? Men IÁ dep sanaımyn. Sebebi bolmaıdy elestetý bolýy, sondaı-aq bilim berý, óner, minez-qulyq erejelerin qoǵamda jáne banalnyh etıka normalaryn. Bul jerde mádenıet bolmasa, adamzattyń damý deńgeıi ejelgi adamdar deńgeıinde qalatyn faktor mańyzdy ról atqarady. Mádenıetti ádette "joǵary"jáne" tómen " dep bólý mańyzdy. Bul uǵymdardyń mánin ashý úshin, árıne, adamnyń minez-qulqyn qalaı qabyldaıtynym týraly naqty mysal qajet. Minez-qulyqtyń" tómen mádenıetin "dórekilik pen qorlaý dep ataýǵa bolady, al" joǵary", kerisinshe, sypaıylyq pen tektilik. Kóbine mádenıetke úlken úles qosatyn adamdardy qoǵam qurmetpen, yqylaspen jáne qurmetpen qorshaıdy. Mundaı adamdardyń mysaldary-Dmıtrıı Ivanovıch Mendeleev, tamasha orys ǵalymy jáne hımıgi, Afanasıı Afanasevıch Fet, uly orys aqyny jáne jazýshysy jáne ǵylym men ónerdiń ártúrli salalaryndaǵy kóptegen basqa tanymal tulǵalar. Bala kezinen árqaısymyzǵa "joǵary" mádenıetke umtylý mańyzdy jáne qajet dep aıtylady. Mádenı adam bolý mańyzdy ma? Árıne, ıá ekenine kúmán joq. Olar ne aıtsa da, shekarany biletin jáne óz oılaryn durys jetkize alatyn bilimdi adammen qarym-qatynas jasaý jáne yntymaqtastyq jasaý áldeqaıda jaǵymdy. Mádenı adam bolý mańyzdy ma? Árıne, ıá ekenine kúmán joq. Olar ne aıtsa da, shekarany biletin jáne óz oılaryn durys jetkize alatyn bilimdi adammen qarym-qatynas jasaý jáne yntymaqtastyq jasaý áldeqaıda jaǵymdy.

Sonymen qatar, mádenıet uǵymy tek osy maǵynalarmen ǵana shektelmeıdi. Kelisińiz, sebebi biz áskerı mádenıet, dene shynyqtyrý, tamaqtaný mádenıeti jáne basqa da osyǵan uqsas sózderdi jıi estımiz. Bul jaǵdaıda suraq týyndaıdy. Mundaı órnekterdi qalaı túsinýge bolady? Ár adam ár túrli jaýap beredi, biraq tutastaı alǵanda olardy adamgershilik jáne gýmanıtarlyq qundylyqtardy júzege asyrý dep ataýǵa bolady. Men muny shyǵarmashylyqqa qaraǵanda birshama tehnıkalyq Anyqtama dep ataıtyn edim.

Joǵaryda aıtqanymdaı, mádenıet-bul adam ómiriniń salalaryna baılanysty kóptegen maǵynalary bar uǵym degen qorytyndyǵa kelýge múmkindik beredi. Mádenıet bolmasa, adamdardyń ómir súrýi múmkin emes, óıtkeni ol dıalog júrgizý nemese úı tapsyrmasyn jazý sıaqty qarapaıym áreketterde de mańyzdy ról atqarady.

Búgingi tańda mádenıet sıaqty áleýmettik qubylys árqaısymyzdyń ómirimizde óte mańyzdy ról atqarady. Biraq mádenıet termıniniń artynda ne jatyr?

Mádenıet anyqtamalardyń alýan túrliligine ıe jáne fılosofıadan bastap mádenıettaný men pedagogıkaǵa deıingi kóptegen salalardy zertteý taqyryby bolyp tabylady.

Bul tujyrymdama, atap aıtqanda, adamnyń is-áreketin onyń barlyq kórinisterinde, eń aldymen adamnyń ózin-ózi kórsetýdiń ártúrli formalary men tásilderinde túsinedi.

Ekinshi jaǵynan, adamnyń belgili bir jaǵdaıda ózin qalaı ustaý kerektigin anyqtaıtyn erejeler júıesi bar.

Meniń oıymsha, mádenıet uǵymynyń anyqtamasy neǵurlym sátti bolady: Mádenıet-bul adamzat nemese onyń bir bóligi belgili bir ýaqyt ishinde alǵan jáne bir-birimen úılesetin materıaldyq jáne rýhanı jetistikter júıesi. Bul adamnyń minez-qulqy men aınalasyndaǵy álemdi qabyldaýdy anyqtaıtyn moraldyq normalar. Materıaldyq zattar, mysaly, óner týyndylary: kartınalar, músinder, kartınalar, mýzykalyq shyǵarmalar jáne t. b.

Mádenıet uǵymynyń osyndaı anyqtamasyna súıene otyryp, ol týraly birneshe qorytyndy jasaýǵa bolady:
– Mádenıet-adam men qoǵam qyzmetiniń nátıjesi.
– Bul ýaqyt óte kele jınaqtalatyn qundylyqtar júıesi. Sonymen, ár ýaqytta ol ártúrli.
– Eger mádenıet qoǵamdyq uǵym bolsa, onda qoǵam ómirindegi ózgeristermen mádenıet te ózgeredi. Muny adam qyzmetiniń kórinisterinde de, atap aıtqanda shyǵarmashylyqta da kórýge bolady. Jáne minez-qulyq normalary. Júz jyl buryn qalypty minez-qulyq dep sanalǵan nárse qazir ózektiligin joǵaltty.

Bul kúnderi mádenıet qoǵam ómirinde mańyzdy oryn alady. Biraq birden aıta ketý kerek, bul HH ǵasyrǵa qaraǵanda áldeqaıda birtekti boldy. Degenmen, negizgi qundylyqtar ózgerissiz qaldy: ata-analarǵa qurmet, adam ómiriniń qundylyǵyn taný, adam tańdaý erkindiginiń qundylyǵy jáne t. b.

Mádenıet adam úshin qoǵamda ózara árekettesýge kómektesetin nusqaýlyq júıesi retinde áreket etedi. Bul myńdaǵan jyldar buryn ózekti boldy, qazir ózekti jáne bolashaqta ózekti bolady.

Maqala avtory: Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń , Mádenıettaný mamanyǵynyń , 2 Kýrs stýdenti , Akıjanova Zýlfına.

Praktıka jetekshisi: Esbolova Moldır Aýeltaevna

---