InfoHub Logo

Taqyryby: Minez - adam kórsetkishi (Tárbıe saǵaty)
Synyby: 4 synyp

Maqsaty:
• Oqýshylardyń minez - qulyq týraly túsinikterin keńeıtý. Minezdegi jetistikter men minderdi ajyrata bilýge úıretý;
• Jaqsy minez qalyptastyrýǵa yqpal etý;
• Adamgershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: áńgimelesý, suraq - jaýap, oıyn
Sabaqtyń kórnekiligi: proektor, adamnyń minez - qulqyn jyldar, taǵam, aılar arqyly salystyrý sýretteri, t. b. ).

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý bólimi
Shattyq sheńberi: «Seni kórgenime qýanyshtymyn, sebebi...»
Jaqsy minez, jyly sóz - jan dárýi,
Jigittiń kerek muny ańǵarýy.
Beıpil sóılep, tik minez tanytqannyń
Tipten ońaı adasyp, sandalýy.
Minezder bar jaqsy - jaman, ár alýan,
Ádeptilik ádildikten nár alǵan.
Keń bolǵannyń kem bolǵanyn kórmedim,
Teńizge uqsap tasyp jatqan sharańnan.

İİ. Negizgi bólim
Minez – adam boıyndaǵy qasıetter men erekshelikterdiń jıyntyǵy. Osy qasıetter men erekshelikter ár kezde ártúrli qatynastarǵa baılanysty baıqalady. Minez grekshe - harakter degen maǵynany bildiredi. Ózine degen qatynas: ózimshil, synshyl, zattarǵa uqypty, qyzmetine adal bolýy múmkin.

Oılanaıyq, pikirleseıik
• Nelikten «Minez - adam kórsetkishi» bolady dep oılaısyz?
• Adamnyń jaqsy minezine neler jatady?
• Minezi jaman adamda jaqsy qasıet bola ma?
• Jaman minezdi qalaı túzeýge bolady dep, oılaısyz?

Osy berilgen suraqtarǵa oqýshylar shynaıy túrde jaýaptaryn aıtyp, minezdiń jaqsy - jaman túrlerin, jaman minezdiń adamnyń is - áreketine kedergi keltiretinin, jaqsy minezdiń árdaıym jaqsylyqqa aparatynyn aıtyp ótedi.
Abaı
Oıǵa tústim, tolǵandym,
Óz minimdi qolǵa aldym,
Minezime kóz saldym,
Tekserýge oılandym.
Ózime - ózim jaqpadym,
Endi qaıda syıa aldym?
Boıdaǵy mindi sanasam,
Taý tasynan az emes.
Júregimdi baıqasam,
Inedeıin taza emes.
Arshyp alyp tastaýǵa,
Aspandaǵy saz emes.
Bári boldy ózimnen,
Táńirim salǵan naz emes.
Osynshama aqymaq bolǵanym
Kóringenge qyzyqtym.
Ǵadiletti júrektiń
Ádiletin buzyppyn.
Aqyl menen bilimnen
Ábden úmit úzippin;
Aıla menen amaldy
Merýertteı tizippin;
Jalmaýyzdaı jalańdap,
Ar, uıattan kúsippin;
Qýlyq penen sumdyqqa
Quladyndaı ushyppyn;
«Siz bilesiz» degende
Kúnge kúıip, pisippin;
Maqtanbasqa maqtanyp,
Dep júrippin «pysyqpyn».

• Abaı aıtqandaı adam boıyndaǵy minderdiń búgingi kúndegi kórinisteri qandaı?
• Óz boıyńyzdaǵy minińiz týraly oılanyp kórdińiz be?
«Adamnyń minezin túzeýge bolmaıdy degen kisiniń tilin keser edim»- dep taýsylypty Abaı. Sizder she, keliser me edińder?
(oqýshylardyń pikirleri tyńdalady)
Týǵan jylyńnyń áseri
Qazaqsha jyl qaıyrý boıynsha adam jasynyń on eki jyly bir múshel bolyp sanalady. Alaıda adam óziniń alǵashqy músheline 13 jasynda tolady da, kelesi múshelin oǵan on eki jyldy qosý arqyly anyqtap, qalǵan múshelderin árbir múshel jasqa on eki jyldan qosý arqyly bilip otyrady. Qazaqsha jyl qaıyrýǵa sáıkes 12 jyl 12 janýardyń atymen atalǵan. Juldyznamashylardyń aıtýynsha kim qaı jyly týdy, onyń minez - qulqy sol jyl atalǵan janýardyń minez-qulqyna uqsaıtyn bolady. Álqıssa, endigi áńgime adamnyń týǵan jylyna tuspa - tus keletin minez - qulyq nyshandary haqynda.
1. Tyshqan jyly týylǵandar
Olar ústi - basyn taza ustap, saq júredi. Dýman - toı, yrdý - dyrdýdan boıyn aýlaq salýǵa tyrysady. Minezi – tákappar, sál nársege ókpelegish.
2. Sıyr jyly týylǵandar
Ustamdy keledi. Týǵan-týystarynyń, óziniń qaıǵysyna qatty kúızelip, kimge bolsyn kómegin aıamaıdy. Keıde bul qylyǵy ózine zıanyn tıgizedi. Adamdar bulardyń jaqsylyǵyn tez umytady, alaıda qıys bassa, oǵan túsinistikpen qaraıdy.
3. Barys jyly týylǵandar
Qyzba minezdi, ashýlan - shaq, basqaǵa bılik júrgizgendi unatady, eshnársege kóńili tolmaıdy, bir isti qolǵa alsa, bóget bolǵan adamdardy unatpaıdy, olardy betten alyp, renjitip tastaıdy.
4. Qoıan jyly týylǵandar
Qorqaq. Kez - kelgen nárseden úreılenedi, syr saq - taýǵa olaq. Mańyzdy iste óz betinshe sheshim qabyldaı almaıdy. Qashanda kóńil - kúıine qaraı áreket etetin jan.
5. Ulý jyly týylǵandar
Tuıyq minezdi, barynsha qarapaıym kórinýge tyrysatyn, baısaldy, qupıany saqtaı biletin, kóbinese ún - siz júrýdi unatatyn adam. Onyń qolynan úlken isterdi atqarý keledi, qaı isti de óz aqylymen, ońasha sheshýge umtylady.
6. Jylan jyly týylǵandar
Syrt kózge uıań, mańyzdy isterden qashqaqtap júredi. Qoıylǵan saýalǵa naqty jaýap qaıtarmaıdy. Taısaqtap jaýap beredi. Basyna pále bolyp jabysatyn nárse – tili. Shamyna tıse, uıańdyǵyn qoıyp, shynaıy minez - qulqyn kórsetedi. Janyńdy jaralap alǵyń kelmese jylandardan aýlaq júr.
7. Jylqy jyly týylǵandar
Olar – «jumys aty» sıaqty. Jumystan eshqashan da jalyqpaı, tańerteńnen keshke deıin bir tynym tappaıdy. Áıteýir, kúni boıy typyrlap, mazasyz kúı keshedi.
8. Qoı jyly týylǵandar
Sál nársege ashýlanady, qısaıǵan betinen qaıtpaıdy. Sondaı sátterde ózine de, janynda júrgenderge de qaýipti. Ózin jarǵa jyǵatyn minezi – sheshimdi tym asyǵys qabyldaıtyndyǵy.
9. Meshin jyly týylǵandar
Olar - ózine - ózi ǵashyq jan - dar. Sánqoı, yrdý - dyrdýy kóp kóńildi bas qosýlardy unatady. Ózin ózgelerden ar - tyq sanaıdy.
10. Taýyq jyly týylǵandar
«Úıkúshik». Úı - úıelmenine qamqor bolyp, kez-kelgen adammen tez til tabysady, otbasynda adal. Aqyl - oıy bir basyna jeterlik.
11. It jyly týylǵandar
Minezi sózsheń, talas - tartys, daý-damaıǵa lezde aralasyp ketedi. Ony ózi de bilmeı qalady. Alaıda esh - kimge zıany joq.
12. Dońyz jyly týylǵandar
Ońasha, tabıǵat aıasynda, baý - baqshada eńbek etkendi, kóńildi keshterge qatysqandy unatady. Kóp nársege basyn qatyrmaıdy, ol jóninde kóp oılanbaıdy. Otbasynda bala-shaǵasy kóp bolady.
Týǵan aıyńnyń áseri
Bir jylda on eki aı bar bolsa, olardyń árqaısy kóktem, jaz, kúz, qys mezgilin bildiredi. Soǵan sáıkes ol kezdegi aýa - raıy qalaı ár - túrli bolsa, sol aılarda týylǵandardyń da minez - qulqy árqıly. Biz endi sol jónindegi boljamdarǵa nazar aýdaralyq.
Qańtar aıynda týylǵandar Olar – shydamdy da jigerli. Taǵdyrdyń qandaı taýqymetin tartsa da týǵan - týystaryna salmaq túsirmeıdi, barlyq aýyrtpalyqty ózi kóterip, qaısarlyq tanytady.
Aqpan aıynda týylǵandar Olar – tik minezdi, ustamsyzdyq tanytatyn kezderi kóp. Minezi kóńil kúıine baılanysty ózgerip otyrady. Jan - dúnıesine tán qasıet: qıyndyqtardan qorqýdy bilmeý, tez sheshim qabyldaý, qandaı shyǵynǵa batsa da, ony ótegen soń qynjylmaı umytyp ketý. Bul aıda týylǵandar kekshil, ózin jábirlegenderdi keshire bermeıdi, álsizderdi mensinbeıdi, únemi aqkóńildik, meıirimdilik tanyta qoımaıdy. Bireýdiń aramdyǵyn ishteı sezip tursa da, bilme - gen syńaı tanytady. Ózi syı - lastyq tanytqan adamy syılastyqpen jaýap qaıtarmasa, ol týysy ma, dosy ma, bári bir, keıde onymen qarym - qatynasy «qatyp» qalady. Negizinen, munyń bári osy aıda týylǵan er adamdarǵa tán. Olar sulýlyqty, tazalyqty, ásem áýen, sýretterdi, tabıǵatty súıedi.
Naýryz aıynda týylǵandar Olar – óte sezimtal jáne ásershil. Tek sátsizdikterge moıyǵysh, bul qyzmettegi ósýi - ne basty kedergi. Egerde moıyǵysh, ýaıymshyldyǵyn qoıyp, birbetkeılik, tabandylyq tanytatyn bolsa, almaıtyn asýy az.
Sáýirde týylǵandar Kókek (sáýir) aıynda jaryq dúnıe esigin ashqandardyń minezi – qatal. Olar óz maqsatyna jetý úshin batyldyq, tabandylyq tanytady, sheshimdi tez qabyldaıdy, ózine - ózi esep berip, qateligin, kemshiligin, jetistigin saralap, salmaqtap otyrady. Ózderiniń turmys jaǵdaıy olardy qatty tolǵandyrady. Birqalypty ómir súrgendi qalaıdy.
Mamyrda dúnıege kelgen áıelder kekshil, ózine jamandyq jasaǵandardy ońaılyqpen keshire almaıdy.
Maýsym aıynda týylǵandar Olar – ýaıymshyl, jany tez jaralanǵysh, óz isterine baıyppen, sergektikpen qaraıtyndar. Daryndylyq pen alǵyrlyq, meıirimdilik minez-qulqyna, boıyna tán qasıetter. Jaqyndary minez - qulqyn kóp tanı bermeýi, olardy tuıyq sanaýy múmkin. Olar týystarynyń olaı oılaýyna jol bergenimen, syrt adamdarmen ashyq - jarqyn qarym - qatynasta bolady, sheshilip sóılesedi. Daý - damaıdy unatpaıdy, odan boıyn aýlaq ustaıdy.
Shilde aıynda týylǵandar Olar - ózimshil, ustamsyz, shydamsyz bolyp keledi. Tákappar, ózin ózgelerge táýeldi etpeıdi. Alaıda dos, joldas, qurbylarynyń aıtqanynan shyǵa almaıtyn kónbis.
Tamyz aıynda týylǵandar Olar – birbetkeı, qýatty, ásershil. Jemisti eńbek etedi, keıde ańǵal. Bul aıda dúnıe esigin ashqan erler – sezimtal, aınalasyndaǵylardan maqtaý kútetin, ózin synaǵandardy jek kóretin, kóbinese alǵashqy otbasysy uzaqqa barmaıtyn jandar.
Qyrkúıek aıynda týylǵandar Olar – qyzýqandy, ásershil, maqsat qoıǵysh, janjalqoı, aqshany únemdep jumsaıtyn, ózin - ózi jaqsy kóretin, esepke óte júırik jandar. Únemi aldyna belgili bir maqsat qoıyp, soǵan jetýdiń jolyn izdestirip júredi.
Qazan aıynda týylǵandar Olar – qarapaıym. Bul olardyń basty ereksheligi. Qazanda týylǵan erler ótirikke jaqyn, onyń sóziniń qaısy shyn, qaısy jalǵan, sezý qıyn. Aqyldy da dostyqty joǵary baǵalaıtyn, qarjymen baıypty jumys isteıtin, sheshimdi kóp oılanyp qabyldaıtyn, onyń aldynda aqyldy adamdarmen sóılesip alatyn, alaıda kóbinese óz kózqarasyn durys sanaıtyn adamdar. Qazanda týylǵan áıelder – prınsıpshil. Satqyn - dyq pen ekijúzdilikti keshirmeıtin, este saqtaý qabileti joǵary, ómir boıy shańyraǵynyń shaıqalmaýy úshin kúresetin jandar. Úı sharýasyna pysyq. Ózin synaǵandardy jek kóredi.
Qarasha aıynda týylǵandar Bular – esepke júırik, óz turmys jaǵdaıy úshin unamsyz isterge de baratyn, qasyndaǵylarǵa sarań bolǵanymen, sońǵy aqshasyna qydyrýǵa ázir adam - dar. Sodan qarjy tapshylyǵyn jıi kóredi, biraqta odan qorytyndy shyǵar - maıdy. Jeltoqsan aıynda tý - ylǵandar Olar – sezimtal jáne kóńilshek. Jeltoqsanda kindik qany tamǵan erler ashýlanǵanda ózin - ózi ustap tura almaıdy. Sodan sál nársege qabaq shytyp, aıqaı - shý shyǵarýy múmkin. Minezinde urynshaqtyq bar. Jaǵym - syz jaılarǵa jıi sebep - ker bolady. Birqalypty ómirden tez jalyǵady, qyzýqandy, óte nápsiqumar, dos - joldastarynyń kóp bolǵanyn qalaıdy.
Taǵam arqyly minez - qulyqty anyqtaý
1. Táttini unatatyndar – stresti ıgere alatyn isker, maqsat - múddesi aıqyn adamdar. Olardyń mılary aqaýsyz jumys isteıdi.
2. Et jegishter – rezonoperler, meıirimsizder dep te esepteledi. Olar óz maqsattaryna jetý úshin neden bolsa da taıynbaıdy. Otbasynda mazasyz, kúdikshil.
3. Un taǵamdary men unnan daıyndalǵan áshekeıli ony-munylardy súısinip jeıtinder ózgege jamandyq jasamaıdy. Qulshynysy kem, bolbyrlaý keledi. Jurttyń áreketterin talqylap otyrýǵa beıim. Jumys ornyn kóp ózgertedi. Otbasynda momaqan, úıdegilerdiń aıtyp jatqan syn - eskertpelerin júre tyńdaıdy.
4. Taptyra bermeıtin ekzotıkalyq taǵamdar men ashshy tuzdyqtar, dámdeýishterge áýester – aqylsyz, ushqalaq, kirpıaz, ótirikke beıim keledi. Syn kótermeıdi, ókpeshil, fantasıkalyq kitaptar oqıdy, saıahatshyl. Dostyqqa ónimsiz. Jaqsy basshy emes. Oǵan qanshama aqsha quıylyp jatqanymen sýsyp qolynda turmaıdy.
5. Kartop jegishter – flegmatıkter, jatypisherler, biraq qolǵa alǵan isteri ónimdi. Birden sheshim qabyldamaıdy. Bir máseleni sheshse, ol tıanaqty. Salıqaly mándi kitaptar oqıdy, fılosofıalyq oı aıtýdan da qashpaıdy. Ǵylymı teledıdarlardy kóredi. 6. Bárin de jeı beretinder jan - jaqty keledi. Olar eńbekqor. Balalaryn da solaı tárbıeleıdi. Uzaq ómir súredi, aýyrsa tez jazylyp ketedi.
Sergitý sáti.
Oqýshylar keste toltyryp, ol týraly óz oılaryn aıtady.
Minezimniń jaqsy jaqtary ---------------------
Minezimniń minderi -----------------------

«Jaqsy minez bitpes baılyǵyń, jaman minez - ómirlik azabyń» degen qanatty sózdermen búgingi tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.