Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi
Sabaqtyń taqyryby: Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi.
Maqsaty:
a) Bilimdilik: oqýshylarǵa sezimmen óleń órgen jyr pyraǵy - Muqaǵalı Maqataevtyń baı shyǵarmashylyq dúnıesimen tanystyryp, jas býyndy poezıa nárimen sýsyndatý. Muqaǵalı óleńi arqyly qazaq aýyz ádebıetindegi qıal - ǵajaıyp ertegilerdiń qazirgi tańda shyndyqpen baılanysyn kórsetý.
b) Tárbıelik: oqýshylardy poezıany súıe otyryp, óz halqynyń ádebıettegi baı murasyn qurmetteýge, qasıetti nárselerdi qadir tutýǵa tárbıeleý. Aqynnyń salǵan fantazıasyn,
talǵamyn shyńdaý, oqýshylardy ómirge degen qushtarlyqqa tárbıeleý.
V) Damytýshylyq: oqýshynyń sóıleý tilin damytý. Óz oıyn erkin, jatyq jetkize bilýge daǵdylandyrý, izdenýshilik qabiletin damytý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa bilimdi ıgertý sabaǵy
Sabaqtyń túri: İzdendirý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, túsindirý, izdendirý.
Kórnekiligi: kitap kórmesi,, ınterbelsendi taqta, aqynnyń ómir jolyn beıneleıtin slaıd, flıpchart.
Sabaqtyń barysy:
a)Uıymdastyrý kezeńi.
Balalar, túgelsińder me? Kezekshi kim?
- Qane, endi, taqtaǵa nazar aýdaraıyq.
1 - slaıd
2 - slaıd.
Slaıd arqyly trenıń júrgizý.
Jarqyrap kún de ashyldy,
Aınalaǵa nur shashyldy.
Qaıyrly kún! Biz kóńildi balamyz,
Qaıyrly kún! Sálemdesip alamyz.
Maqsatymyz - bilim alý,
Mindetimiz - eńbektený
Eńbektený arqyly
“5 “- ke qoldy jetkizý!
3 - slaıd. Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Elimizdiń bolashaǵy - bilimdi urpaq qolynda»degen qanatty sózin búgingi sabaǵymyzda basshylyqqa alamyz.
Úı tapsyrmasyn suraý: Balalar, úıge qandaı tapsyrma berildi?
Qýandyq Shańǵytbaevtyń «Sabalaq» dep atalatyn óleńi.
- Endeshe, óleńdi mánerlep oqıyq.
(Kúı «Jumyr qylysh» jaı oryndalyp turady)
Oqýshylar 2 shýmaqtan kezektese oqyǵannan keıin.
- Balalar, jaqsy, úıde daıyndalǵandaryń kórinip tur. Endi ActivWord arqyly bilimderińdi synap kóreıik
1. Qýandyq Shańǵytbaev kim?
2. Sabalaq kim?
3. Abylaı qaı jyldary ómir súrgen?
4. Q. Shańǵytbaevtyń qandaı shyǵarmalary bar?
5. Abylaı kim?
Qorytyndysy taqtadan kórsetiledi.
Muqaǵalı Maqataevtyń « Oıhoı qazaq dalasy ne kórmediń» óleńi kompúterden tyńdalady.
Slaıd « Qazaq dalasy» kórsetiledi.
4 - slaıd. « Meniń elim - Qazaqstan». «Qazaqstan - barshamyzdyń otanymyz. Qazaq jeri - Abylaı syndy batyr babalarmyzben qosa, arqaly aqyndardan da kende emes»- dep jańa sabaqpen baılanystyrý.
- Endeshe sezimmen óleń órgen jyr pyraǵy - Muqaǵalı Maqataevtyń baı shyǵarmashylyq dúnıesimen tanysý maqsatynda jańa sabaǵymyzdy bastaımyz.
Flıpchart arqyly
Sabaǵymyzdyń taqyryby: Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi.
Dápterlerińdi ashyp, jazyp qoıyńdar.
Interbelsendi taqtadan Muqaǵalıdiń sýretin kórsetý. (Kompúterden M. Maqataev portreti kórinip, «Meniń anketam» óleńin oqımyn.)
Meniń anketam
- Týǵan jeriń?
- Ulanymyn Qarasaz dep atalatyn aýyldyń.
- Týǵan jylyń?
- 1931. Qurdasymyn Shámildiń.
- Meken jaıyń?
- Meken jaıym - jer meniń,
Jerde júrgen aqyn degen pendemin.
Qalam, qaǵaz, ýaqyt ber tek azdaǵan,
Men ómirdi jyrlaý úshin kelgenmin.- deıdi aqyn ózi týraly.
Balalar, jekelegen oqýshylarǵa aldyn - ala tapsyrmalar berilgen bolatyn. Endeshe, Qundyzdy tyńdaıyq.
Qundyz.
Aqyn kúndeliginen
14 aqpan 1976 jyl
«Eger bir kezderde meniń ómirim, tvorchestvom áldekimniń kóńilin aýdarsa, olarǵa bylaı der edim: Meniń qymbatty dostarym! Eger sizder shynymen meniń ómirbaıanymdy, tvorchestvomdy zerttemek bolsańdar, onda men ne jazsam, sonyń bárin túgel oqyp shyǵýdy umytpaǵaısyńdar. Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinem. Esterińizde bolsyn, meniń óleńderim jeke turǵanda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda, ol poema ispetti. Basy jáne aıaǵy bar. Ol keıde kúlimdegen, keıde túńilgen janymnyń quddy daýsyndaı. Sondyqtan men ózimniń «Menim» arqyly jasyrmaı, jappaı ómirimniń shejiresin jasap shyqtym. Janymnyń muńy men qýanyshy – bári sonda. Solar basqa júrekterge óz sáýlesin túsirýge tıis dep oılaımyn. Meniń búkil jazǵanym – bar - joǵy bir ǵana bútin poema. Eger nanbasańdar, barlyq óleńderimdi jınap, bir jınaqqa toptastyryp kórińdershi. Eger meni sodan tappasańdar, onda meniń aqyn bolmaǵanym.»
Jaqsy. Endi, Aıagózdi tyńdaıyq.
Aıagóz: Muqaǵalı Maqataevtyń ómir jolyn zertteý kezinde biz bylaı keste arqyly jınaqtadyq.
Ýaqyt Oqıǵa
1931 jyl 9 aqpan Muqaǵalı Maqataev Almaty oblysy, Narynqol aýdany, Engels atyndaǵy kolhozdyń Qarasaz degen jerinde dúnıege kelgen.
1941jyl Ákesi Súleımen ózi suranyp soǵysqa attanady. Muqaǵalı 10jasynan bastap, soǵysqa ketken ákesine arnap óleńder jaza bastaǵan.
1948 jyl Tuńǵysh óleńi Narynqol aýdandyq gazetinde basyldy.
Ómir ótkelderi Erte eseıgen balalyq
Aýyldyq keńes hatshysy
Qyzyl otaýdyń meńgerýshisi
Komsomol qyzmetkeri
Jeti jyldyqmekteptiń muǵalimi
1954 - 62 jyldar Qazaq radıosynda dıktor jáne pedagogıkalyq qyzmet atqarǵan.
1962 jyl Almaty qalasyna kóship keledi.
1962 - 72 jyldar «Sosıalısik Qazaqstan», «Qazaq ádebıeti» gazetteri, «Mádenıet jáne turmys», «Juldyz» jýrnaldarynda bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
1972 - 73 jyldar Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynda ádebı keńesshi bolyp qyzmet atqarǵan.
1976 jyl 5 naýryz Almaty qalasynda uzaqqa sozylǵan naýqastan qaıtys boldy.
1985 jyldan beri Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy úzdik ádebı shyǵarma avtorlaryna beriletin M. Maqataev atyndaǵy syılyq taǵaıyndaǵan.
Aqqý ne aıtar eken?
Shyǵarmalary
Jyldary Shyǵarmalary
1962 jyl «Appasıonata»
1964 jyl «Ilıch»
1966 jyl «Armysyńdar, dostar»
1968 jyl «Qarlyǵashym, keldiń be»
1970 jyl «Mavr»
1972 jyl «Darıǵa - júrek»
1974 jyl «Aqqýlar uıyqtaǵanda»
1975 jyl «Shýaǵym meniń»
1976 jyl «Ómir dastan»
1978 jyl «Ómir - ózen»
1981 jyl «Básire»
1982 jyl «Soǵady júrek» (tańdamaly 2 tomdyq)
1984 jyl «Sholpan»
1988 jyl «Qosh mahabbat»
1989 jyl «Jyrlaıdy júrek»
2001 jyl Aqynnyń «Amanat» jınaǵy Memlekettik syılyq ıelendi
Aqyn ómiri jaıly taǵy kim ne biledi?
M. Maqataev 1931 jyly Almaty oblysy Raıymbek aýdanyna qarasty Qarasaz aýdanynda dúnıege kelgen. Aqynnyń balalyq shaǵy Uly Otan soǵysyna tuspa – tus keldi. Muqaǵalı 10 jasynan bastap soǵysqa ketken ákesin saǵynyp óleńder jazǵan. Muqaǵalı úshin óleń jazýdyń artyq baqyt bolmaǵan. Ol óleń bolyp ómir súredi, óleń bop ómirden ótti.
1964 jyly «Ilıch» atty tuńǵysh poemalar jınaǵy jaryq kóredi, «Qarlyǵash keldiń be?», «Darıǵa júrek», «Aqqýlar uıyqtaǵanda»,
«Ómir - dastan», «Ómir - ózen», «Sońǵy júrek» óleńder jınaqtary shyqqan. «Qosh mahabbat» pessasynyń avtory Ý. Ýntmenniń óleńderin
V. Shekspırdiń sonetterin, Danteniń «Qudyretti» komedıasyn aýdarǵan.
Flıpchart
Al endi, balalar, osy óleńderiniń ishinde Muqaǵalı aǵamyzdyń búgingi tanysaıyq dep otyrǵan óleńi «Fantazıa». Qalaı oılaısyńdar, fantazıa degen ne?
Ertegi Qıal
Fantazıa
Arman
Sıqyr
Muǵalim: Al endi osy «Fantazıa» óleńiniń mátinimen tanysaıyq (kitappen jumys)
Men oqımyn.
Oqýshylar oqıdy.
Ózderine tanys jáne tanys emes sózderdiń astyn syzyp qoıyńdar («Túrtip alý» strategıasy)
Flıpchart
Tanys emes sózder taqtada:
Óleńdegi túsinigi qıyn sózderdiń maǵynasyn anyqtaý (Túsindirmeli sózdikpen jumys)
Fantazıa – oı elestete bilýge qabilettilik, qıal
Aqıqat – shyndyq, shyn, aıqyn bar bolmys
Ǵalam – búkil jer júzi, álem
Ǵalamat – tań qalarlyq, ǵajaıyp
Ǵulama – arab tilinde ǵalym degen maǵynany beredi
Jaı – naızaǵaı, jasyl
Qat – qabat degen maǵynany beretin sóz
Qıal – fantasıkalyq oı, arman
Galıleo Galıleı – HÚİ - HÚİİ ǵasyrda ómir súrgen Italıanyń ataqty ǵalymy
Nıkolaı Kapernık – HÚİ ǵasyrda ómir súrgen poláktyń uly ǵalym.
Balalar, jeti qat jer, jeti qat aspan, qıal, ertegi, ǵalamattar degen sózderdi qaı taqyryptardy ótkende jıi qoldandyq?
Oqýshy: Ertegilerdi ótkende.
Muǵalim: Ertegilerdiń qandaı túrleri bar?
Oqýshy:
1. Haıýanattar týraly ertegiler.
2. Qıal ǵajaıyp ertegiler.
3. Shynshyl ertegiler.
Muǵalim: Osynyń ishinde bizge jaqyny qaısy, qandaı ertegilerdi unatasyńdar?
Oqýshy: Qıal – ǵajaıyp ertegileri.
Muǵalim: Qıal ǵajaıyp ertegiler degenimiz ne?
Oqýshy: Qıal - ǵajaıyp ertegilerde erjúrek batyr adamdardyń basynan keshken san qıly, san alýan erlik oqıǵalary baıandalady.
Muǵalim: Endi óleń men ertegi arasyndaǵy baılanysty ashyp kóreıik.
Flıpchart
Jeti qat jerin myna tóńkerilgen,
Jeti qat aspanymen kómkerilgen,- dep aqyn nege sanmen óleńdi bastaıdy?
Oqýshy: Óıtkeni jeti sany – kıeli san
Muǵalim: Ertegi oqıǵalarynda qandaı sandar kezdesedi?
Bizdiń qazaq halqynda qandaı syrǵa toly sandardy kıeli dep sanaımyz?
Oqýshy: 3, 7, 9, 40 t. b ataıdy.
Jeti atany atap berińdershi?
Ǵalamattar týylǵan ertegiden
Bul joldan ertegimen qandaı baılanys kórip turmyz?
Qıaldan jer betine syıa almaǵan
Oılap - oılap otyryp kilemimen
Aspanǵa ushýdan da uıalmaǵan
3. Qaı ertegide aspan shaharyna saıahat keshken?
Qıaldap, meniń dana baıǵus babam,
Alaıda, atqa minip, Aıǵa ushpaǵan
Babamnyń qıalymen qanattanyp,
Búgin men Aıǵa qonyp, jaıdy ustaǵam.
Muǵalim: Aqynnyń osy joldary qazirgi tańdaǵy shyńdyqqa janasa ma?
Oqýshy: Iá, qazir ertede ata – babalarymyz qıaldaǵan kilemmen ushý, aıǵa qonyp, jaıdy ustaǵany, qazirgi tańda ushaq, tik ushaq, ǵarysh kemeleri almastyryp otyr.
Muǵalim: Al endeshe, balalar, ata – babalarymyzdyń qıalynan týǵan oqıǵalarmen búgingi shyńdyqtyń baılanysy bar ma eken?
Oqýshy: Baılanysy bar. Ertegidegi qıal búgingi tańda shyndyqqa aınalyp otyr.
Muǵalim: Endeshe aqyn aǵamyzdyń aıtqysy kelgeni de osy.
Kelesi taldaý jumystary:
Óleń qurylysyna taldaý. 3 balaǵa kespe qaǵazdar beriledi. Olar ornynda otyryp taldap, taqtaǵa jazady.
Kelesi taldaý jumystary:
1. Óleń qurylysyna taldaý.
4 3 4
Ertegiden/ jańaryp/ qala turǵan// a
4 3 4
Ertegiden/ ǵulama/ dana týǵan// a
3 4 4
Bul kúngi/ ǵalamattar/ aldymenen// b
3 4 4
Adamnyń/ qıalynda/ jaratylǵan// a
Úsh býnaqty (4+3+4; 3+4+4), 11 býyndy 4 tarmaqty 5 shýmaqtan turatyn, qara óleń uıqasymen (aaba) jazylǵan óleń.
Óleń taldanǵansha kózge arnalǵan jattyǵýlarǵa kezek bereıik.
«Gúl shoǵyry», «Balyqtar»
Flıpchart arqyly tekserý.
Qazir endi óleń qurastyraıyq. Dápterlerińe qarap, jańa sózderdi qoldanýlaryńa bolady.
Bes joldy tujyrym
1 zat esim
2 syn esim
3etistik
4 sózdi sóılem
Sınonım
Pozıa mınýty.
Kim aqynnyń óleńderin oqıdy? Múmkin, bizdiń qonaqtar oqıtyn shyǵar? Qazirgi kezde Muqaǵalı ánderin halyq súıip tyńdaıdy. Mýzyka pániniń muǵalimi, búgingi qalamyzǵa tanymal bolǵan ánshi - Altynbek aǵalaryńnan bir án suraıyq.
Osynaý ásem ánnen soń, kezekti taǵy da estelikterge bereıik.
Qundyz:
Muǵalim: Bul óleńge Svetlana Ábdihalyqova degen apamyz án jazyp, ándi qazaqtyń Aq Baıany atanǵan Mádına Eralıeva tuńǵysh ret sahnaǵa alyp shyǵady. Bireýi – aqıyq aqyn. Ekinshisi – aqynnyń dosy, birtýar sazger. Úshinshisi – asqaq úndi ánshi. Osy án arqyly halyq úsheýin de umytpaı, esine alyp júredi.
Muqaǵalı aqynnyń daýysymen. « Esińe meni alǵaısyń» óleńi oqylady.
Sabaqty qorytyndylaý: Shyǵarmashylyq jumys «Muqaǵalı aǵaǵa hat» («Esińe meni alǵaısyń» áni oınalyp turady).
Búgingi kún - naýryzdyń 5 - juldyzy - Muqaǵalı aqynnyń máńgilik ǵumyrǵa attanǵan kúni. Bizdiń halyqta «Óli rıza bolmaı, tiri baıymaıdy»- degen sóz bar. Biz búgin Muqaǵalı aǵany eske túsirdik, aqynnyń arýaǵy bir aýnap túsken shyǵar. Ornymyzdan turyp bir sát eske alaıyq.
- «Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy, Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan» - dep Abaı atamyz aıtqandaı, Muqaǵalı máńgi tiri, ol bizben máńgilik birge, jyrlary da máńgi jasaı bermek. Endeshe oqýshylar, bizdiń búgingi sabaǵymyz osymen aıaqtalmaıdy, áli de bolsa óleńderin oqı otyra taldaımyz. Naǵyz týma talanttyń eki ómiri bar. Biri – shekteýli ómir, ekinshisi – máńgilik ómir. Muqaǵalıdyń shekteýli ómiriniń kúni batqanymen, onyń máńgilik shyǵarmashylyq ómiriniń tańy atyp, kúni shyqty.
- Qanekı, búgingi sabaqta neni bildińder, ne bilgileriń keledi, Insert ádisi boıynsha kesteni toltyryp shyǵyńdar.
Bilemin
Ne bilgim keledi?
Úırenerim
Aldaryńdaǵy júrekshelerge jaqsy tilekter jazyp, qonaqtarǵa syılańdar.
Slaıd. Sabaqtyń sońy. Qazaqstannyń gúldenýi. Mine, búgin biz elimizdiń gúldenýine óz úlesimizdi qostyq.
Úıge tapsyrma:
Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi. Óleńdi jattap kelý.
Mýzyka. Esińe meni alǵaısyń. MR - 3 ( Mýzyka), slaıd « Muqaǵalı»
Maqsaty:
a) Bilimdilik: oqýshylarǵa sezimmen óleń órgen jyr pyraǵy - Muqaǵalı Maqataevtyń baı shyǵarmashylyq dúnıesimen tanystyryp, jas býyndy poezıa nárimen sýsyndatý. Muqaǵalı óleńi arqyly qazaq aýyz ádebıetindegi qıal - ǵajaıyp ertegilerdiń qazirgi tańda shyndyqpen baılanysyn kórsetý.
b) Tárbıelik: oqýshylardy poezıany súıe otyryp, óz halqynyń ádebıettegi baı murasyn qurmetteýge, qasıetti nárselerdi qadir tutýǵa tárbıeleý. Aqynnyń salǵan fantazıasyn,
talǵamyn shyńdaý, oqýshylardy ómirge degen qushtarlyqqa tárbıeleý.
V) Damytýshylyq: oqýshynyń sóıleý tilin damytý. Óz oıyn erkin, jatyq jetkize bilýge daǵdylandyrý, izdenýshilik qabiletin damytý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa bilimdi ıgertý sabaǵy
Sabaqtyń túri: İzdendirý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, túsindirý, izdendirý.
Kórnekiligi: kitap kórmesi,, ınterbelsendi taqta, aqynnyń ómir jolyn beıneleıtin slaıd, flıpchart.
Sabaqtyń barysy:
a)Uıymdastyrý kezeńi.
Balalar, túgelsińder me? Kezekshi kim?
- Qane, endi, taqtaǵa nazar aýdaraıyq.
1 - slaıd
2 - slaıd.
Slaıd arqyly trenıń júrgizý.
Jarqyrap kún de ashyldy,
Aınalaǵa nur shashyldy.
Qaıyrly kún! Biz kóńildi balamyz,
Qaıyrly kún! Sálemdesip alamyz.
Maqsatymyz - bilim alý,
Mindetimiz - eńbektený
Eńbektený arqyly
“5 “- ke qoldy jetkizý!
3 - slaıd. Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Elimizdiń bolashaǵy - bilimdi urpaq qolynda»degen qanatty sózin búgingi sabaǵymyzda basshylyqqa alamyz.
Úı tapsyrmasyn suraý: Balalar, úıge qandaı tapsyrma berildi?
Qýandyq Shańǵytbaevtyń «Sabalaq» dep atalatyn óleńi.
- Endeshe, óleńdi mánerlep oqıyq.
(Kúı «Jumyr qylysh» jaı oryndalyp turady)
Oqýshylar 2 shýmaqtan kezektese oqyǵannan keıin.
- Balalar, jaqsy, úıde daıyndalǵandaryń kórinip tur. Endi ActivWord arqyly bilimderińdi synap kóreıik
1. Qýandyq Shańǵytbaev kim?
2. Sabalaq kim?
3. Abylaı qaı jyldary ómir súrgen?
4. Q. Shańǵytbaevtyń qandaı shyǵarmalary bar?
5. Abylaı kim?
Qorytyndysy taqtadan kórsetiledi.
Muqaǵalı Maqataevtyń « Oıhoı qazaq dalasy ne kórmediń» óleńi kompúterden tyńdalady.
Slaıd « Qazaq dalasy» kórsetiledi.
4 - slaıd. « Meniń elim - Qazaqstan». «Qazaqstan - barshamyzdyń otanymyz. Qazaq jeri - Abylaı syndy batyr babalarmyzben qosa, arqaly aqyndardan da kende emes»- dep jańa sabaqpen baılanystyrý.
- Endeshe sezimmen óleń órgen jyr pyraǵy - Muqaǵalı Maqataevtyń baı shyǵarmashylyq dúnıesimen tanysý maqsatynda jańa sabaǵymyzdy bastaımyz.
Flıpchart arqyly
Sabaǵymyzdyń taqyryby: Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi.
Dápterlerińdi ashyp, jazyp qoıyńdar.
Interbelsendi taqtadan Muqaǵalıdiń sýretin kórsetý. (Kompúterden M. Maqataev portreti kórinip, «Meniń anketam» óleńin oqımyn.)
Meniń anketam
- Týǵan jeriń?
- Ulanymyn Qarasaz dep atalatyn aýyldyń.
- Týǵan jylyń?
- 1931. Qurdasymyn Shámildiń.
- Meken jaıyń?
- Meken jaıym - jer meniń,
Jerde júrgen aqyn degen pendemin.
Qalam, qaǵaz, ýaqyt ber tek azdaǵan,
Men ómirdi jyrlaý úshin kelgenmin.- deıdi aqyn ózi týraly.
Balalar, jekelegen oqýshylarǵa aldyn - ala tapsyrmalar berilgen bolatyn. Endeshe, Qundyzdy tyńdaıyq.
Qundyz.
Aqyn kúndeliginen
14 aqpan 1976 jyl
«Eger bir kezderde meniń ómirim, tvorchestvom áldekimniń kóńilin aýdarsa, olarǵa bylaı der edim: Meniń qymbatty dostarym! Eger sizder shynymen meniń ómirbaıanymdy, tvorchestvomdy zerttemek bolsańdar, onda men ne jazsam, sonyń bárin túgel oqyp shyǵýdy umytpaǵaısyńdar. Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinem. Esterińizde bolsyn, meniń óleńderim jeke turǵanda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda, ol poema ispetti. Basy jáne aıaǵy bar. Ol keıde kúlimdegen, keıde túńilgen janymnyń quddy daýsyndaı. Sondyqtan men ózimniń «Menim» arqyly jasyrmaı, jappaı ómirimniń shejiresin jasap shyqtym. Janymnyń muńy men qýanyshy – bári sonda. Solar basqa júrekterge óz sáýlesin túsirýge tıis dep oılaımyn. Meniń búkil jazǵanym – bar - joǵy bir ǵana bútin poema. Eger nanbasańdar, barlyq óleńderimdi jınap, bir jınaqqa toptastyryp kórińdershi. Eger meni sodan tappasańdar, onda meniń aqyn bolmaǵanym.»
Jaqsy. Endi, Aıagózdi tyńdaıyq.
Aıagóz: Muqaǵalı Maqataevtyń ómir jolyn zertteý kezinde biz bylaı keste arqyly jınaqtadyq.
Ýaqyt Oqıǵa
1931 jyl 9 aqpan Muqaǵalı Maqataev Almaty oblysy, Narynqol aýdany, Engels atyndaǵy kolhozdyń Qarasaz degen jerinde dúnıege kelgen.
1941jyl Ákesi Súleımen ózi suranyp soǵysqa attanady. Muqaǵalı 10jasynan bastap, soǵysqa ketken ákesine arnap óleńder jaza bastaǵan.
1948 jyl Tuńǵysh óleńi Narynqol aýdandyq gazetinde basyldy.
Ómir ótkelderi Erte eseıgen balalyq
Aýyldyq keńes hatshysy
Qyzyl otaýdyń meńgerýshisi
Komsomol qyzmetkeri
Jeti jyldyqmekteptiń muǵalimi
1954 - 62 jyldar Qazaq radıosynda dıktor jáne pedagogıkalyq qyzmet atqarǵan.
1962 jyl Almaty qalasyna kóship keledi.
1962 - 72 jyldar «Sosıalısik Qazaqstan», «Qazaq ádebıeti» gazetteri, «Mádenıet jáne turmys», «Juldyz» jýrnaldarynda bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
1972 - 73 jyldar Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynda ádebı keńesshi bolyp qyzmet atqarǵan.
1976 jyl 5 naýryz Almaty qalasynda uzaqqa sozylǵan naýqastan qaıtys boldy.
1985 jyldan beri Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy úzdik ádebı shyǵarma avtorlaryna beriletin M. Maqataev atyndaǵy syılyq taǵaıyndaǵan.
Aqqý ne aıtar eken?
Shyǵarmalary
Jyldary Shyǵarmalary
1962 jyl «Appasıonata»
1964 jyl «Ilıch»
1966 jyl «Armysyńdar, dostar»
1968 jyl «Qarlyǵashym, keldiń be»
1970 jyl «Mavr»
1972 jyl «Darıǵa - júrek»
1974 jyl «Aqqýlar uıyqtaǵanda»
1975 jyl «Shýaǵym meniń»
1976 jyl «Ómir dastan»
1978 jyl «Ómir - ózen»
1981 jyl «Básire»
1982 jyl «Soǵady júrek» (tańdamaly 2 tomdyq)
1984 jyl «Sholpan»
1988 jyl «Qosh mahabbat»
1989 jyl «Jyrlaıdy júrek»
2001 jyl Aqynnyń «Amanat» jınaǵy Memlekettik syılyq ıelendi
Aqyn ómiri jaıly taǵy kim ne biledi?
M. Maqataev 1931 jyly Almaty oblysy Raıymbek aýdanyna qarasty Qarasaz aýdanynda dúnıege kelgen. Aqynnyń balalyq shaǵy Uly Otan soǵysyna tuspa – tus keldi. Muqaǵalı 10 jasynan bastap soǵysqa ketken ákesin saǵynyp óleńder jazǵan. Muqaǵalı úshin óleń jazýdyń artyq baqyt bolmaǵan. Ol óleń bolyp ómir súredi, óleń bop ómirden ótti.
1964 jyly «Ilıch» atty tuńǵysh poemalar jınaǵy jaryq kóredi, «Qarlyǵash keldiń be?», «Darıǵa júrek», «Aqqýlar uıyqtaǵanda»,
«Ómir - dastan», «Ómir - ózen», «Sońǵy júrek» óleńder jınaqtary shyqqan. «Qosh mahabbat» pessasynyń avtory Ý. Ýntmenniń óleńderin
V. Shekspırdiń sonetterin, Danteniń «Qudyretti» komedıasyn aýdarǵan.
Flıpchart
Al endi, balalar, osy óleńderiniń ishinde Muqaǵalı aǵamyzdyń búgingi tanysaıyq dep otyrǵan óleńi «Fantazıa». Qalaı oılaısyńdar, fantazıa degen ne?
Ertegi Qıal
Fantazıa
Arman
Sıqyr
Muǵalim: Al endi osy «Fantazıa» óleńiniń mátinimen tanysaıyq (kitappen jumys)
Men oqımyn.
Oqýshylar oqıdy.
Ózderine tanys jáne tanys emes sózderdiń astyn syzyp qoıyńdar («Túrtip alý» strategıasy)
Flıpchart
Tanys emes sózder taqtada:
Óleńdegi túsinigi qıyn sózderdiń maǵynasyn anyqtaý (Túsindirmeli sózdikpen jumys)
Fantazıa – oı elestete bilýge qabilettilik, qıal
Aqıqat – shyndyq, shyn, aıqyn bar bolmys
Ǵalam – búkil jer júzi, álem
Ǵalamat – tań qalarlyq, ǵajaıyp
Ǵulama – arab tilinde ǵalym degen maǵynany beredi
Jaı – naızaǵaı, jasyl
Qat – qabat degen maǵynany beretin sóz
Qıal – fantasıkalyq oı, arman
Galıleo Galıleı – HÚİ - HÚİİ ǵasyrda ómir súrgen Italıanyń ataqty ǵalymy
Nıkolaı Kapernık – HÚİ ǵasyrda ómir súrgen poláktyń uly ǵalym.
Balalar, jeti qat jer, jeti qat aspan, qıal, ertegi, ǵalamattar degen sózderdi qaı taqyryptardy ótkende jıi qoldandyq?
Oqýshy: Ertegilerdi ótkende.
Muǵalim: Ertegilerdiń qandaı túrleri bar?
Oqýshy:
1. Haıýanattar týraly ertegiler.
2. Qıal ǵajaıyp ertegiler.
3. Shynshyl ertegiler.
Muǵalim: Osynyń ishinde bizge jaqyny qaısy, qandaı ertegilerdi unatasyńdar?
Oqýshy: Qıal – ǵajaıyp ertegileri.
Muǵalim: Qıal ǵajaıyp ertegiler degenimiz ne?
Oqýshy: Qıal - ǵajaıyp ertegilerde erjúrek batyr adamdardyń basynan keshken san qıly, san alýan erlik oqıǵalary baıandalady.
Muǵalim: Endi óleń men ertegi arasyndaǵy baılanysty ashyp kóreıik.
Flıpchart
Jeti qat jerin myna tóńkerilgen,
Jeti qat aspanymen kómkerilgen,- dep aqyn nege sanmen óleńdi bastaıdy?
Oqýshy: Óıtkeni jeti sany – kıeli san
Muǵalim: Ertegi oqıǵalarynda qandaı sandar kezdesedi?
Bizdiń qazaq halqynda qandaı syrǵa toly sandardy kıeli dep sanaımyz?
Oqýshy: 3, 7, 9, 40 t. b ataıdy.
Jeti atany atap berińdershi?
Ǵalamattar týylǵan ertegiden
Bul joldan ertegimen qandaı baılanys kórip turmyz?
Qıaldan jer betine syıa almaǵan
Oılap - oılap otyryp kilemimen
Aspanǵa ushýdan da uıalmaǵan
3. Qaı ertegide aspan shaharyna saıahat keshken?
Qıaldap, meniń dana baıǵus babam,
Alaıda, atqa minip, Aıǵa ushpaǵan
Babamnyń qıalymen qanattanyp,
Búgin men Aıǵa qonyp, jaıdy ustaǵam.
Muǵalim: Aqynnyń osy joldary qazirgi tańdaǵy shyńdyqqa janasa ma?
Oqýshy: Iá, qazir ertede ata – babalarymyz qıaldaǵan kilemmen ushý, aıǵa qonyp, jaıdy ustaǵany, qazirgi tańda ushaq, tik ushaq, ǵarysh kemeleri almastyryp otyr.
Muǵalim: Al endeshe, balalar, ata – babalarymyzdyń qıalynan týǵan oqıǵalarmen búgingi shyńdyqtyń baılanysy bar ma eken?
Oqýshy: Baılanysy bar. Ertegidegi qıal búgingi tańda shyndyqqa aınalyp otyr.
Muǵalim: Endeshe aqyn aǵamyzdyń aıtqysy kelgeni de osy.
Kelesi taldaý jumystary:
Óleń qurylysyna taldaý. 3 balaǵa kespe qaǵazdar beriledi. Olar ornynda otyryp taldap, taqtaǵa jazady.
Kelesi taldaý jumystary:
1. Óleń qurylysyna taldaý.
4 3 4
Ertegiden/ jańaryp/ qala turǵan// a
4 3 4
Ertegiden/ ǵulama/ dana týǵan// a
3 4 4
Bul kúngi/ ǵalamattar/ aldymenen// b
3 4 4
Adamnyń/ qıalynda/ jaratylǵan// a
Úsh býnaqty (4+3+4; 3+4+4), 11 býyndy 4 tarmaqty 5 shýmaqtan turatyn, qara óleń uıqasymen (aaba) jazylǵan óleń.
Óleń taldanǵansha kózge arnalǵan jattyǵýlarǵa kezek bereıik.
«Gúl shoǵyry», «Balyqtar»
Flıpchart arqyly tekserý.
Qazir endi óleń qurastyraıyq. Dápterlerińe qarap, jańa sózderdi qoldanýlaryńa bolady.
Bes joldy tujyrym
1 zat esim
2 syn esim
3etistik
4 sózdi sóılem
Sınonım
Pozıa mınýty.
Kim aqynnyń óleńderin oqıdy? Múmkin, bizdiń qonaqtar oqıtyn shyǵar? Qazirgi kezde Muqaǵalı ánderin halyq súıip tyńdaıdy. Mýzyka pániniń muǵalimi, búgingi qalamyzǵa tanymal bolǵan ánshi - Altynbek aǵalaryńnan bir án suraıyq.
Osynaý ásem ánnen soń, kezekti taǵy da estelikterge bereıik.
Qundyz:
Muǵalim: Bul óleńge Svetlana Ábdihalyqova degen apamyz án jazyp, ándi qazaqtyń Aq Baıany atanǵan Mádına Eralıeva tuńǵysh ret sahnaǵa alyp shyǵady. Bireýi – aqıyq aqyn. Ekinshisi – aqynnyń dosy, birtýar sazger. Úshinshisi – asqaq úndi ánshi. Osy án arqyly halyq úsheýin de umytpaı, esine alyp júredi.
Muqaǵalı aqynnyń daýysymen. « Esińe meni alǵaısyń» óleńi oqylady.
Sabaqty qorytyndylaý: Shyǵarmashylyq jumys «Muqaǵalı aǵaǵa hat» («Esińe meni alǵaısyń» áni oınalyp turady).
Búgingi kún - naýryzdyń 5 - juldyzy - Muqaǵalı aqynnyń máńgilik ǵumyrǵa attanǵan kúni. Bizdiń halyqta «Óli rıza bolmaı, tiri baıymaıdy»- degen sóz bar. Biz búgin Muqaǵalı aǵany eske túsirdik, aqynnyń arýaǵy bir aýnap túsken shyǵar. Ornymyzdan turyp bir sát eske alaıyq.
- «Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy, Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan» - dep Abaı atamyz aıtqandaı, Muqaǵalı máńgi tiri, ol bizben máńgilik birge, jyrlary da máńgi jasaı bermek. Endeshe oqýshylar, bizdiń búgingi sabaǵymyz osymen aıaqtalmaıdy, áli de bolsa óleńderin oqı otyra taldaımyz. Naǵyz týma talanttyń eki ómiri bar. Biri – shekteýli ómir, ekinshisi – máńgilik ómir. Muqaǵalıdyń shekteýli ómiriniń kúni batqanymen, onyń máńgilik shyǵarmashylyq ómiriniń tańy atyp, kúni shyqty.
- Qanekı, búgingi sabaqta neni bildińder, ne bilgileriń keledi, Insert ádisi boıynsha kesteni toltyryp shyǵyńdar.
Bilemin
Ne bilgim keledi?
Úırenerim
Aldaryńdaǵy júrekshelerge jaqsy tilekter jazyp, qonaqtarǵa syılańdar.
Slaıd. Sabaqtyń sońy. Qazaqstannyń gúldenýi. Mine, búgin biz elimizdiń gúldenýine óz úlesimizdi qostyq.
Úıge tapsyrma:
Muqaǵalı Maqataevtyń «Fantazıa» óleńi. Óleńdi jattap kelý.
Mýzyka. Esińe meni alǵaısyń. MR - 3 ( Mýzyka), slaıd « Muqaǵalı»
You Might Also Like
-
«Oqýshylardyń tildik qoryn damytýdyń joldary».
