InfoHub Logo

Muhtar Omarhanuly Áýezov (1897—1961) — qazaqtyń áıgili jazýshysy, qoǵam qaıratkeri, Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń akademıgi, fılologıa ǵylymynyń tuńǵysh doktory, profesor, Qazaq KSR-nyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri.

Týǵan jeri — burynǵy Semeı ýeziniń Shyńǵys bolysy (qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdany).

Ákesi Omarhan men atasy Áýez saýatty kisiler bolǵan. Muhtar atasynyń qolynda ósken. Atasy Áýez ben ájesi Dinasyldyń tárbıesinde bolǵan bala Muhtardyń alǵash saýatyn ashýshy da atasy. Sonyń arqasynda ol alty jasynan Abaıdyń óleńderin aýyldastaryna jatqa oqyp beretindeı dárejege jetedi.

1908 jyly Semeıdegi Kamalıddın haziret medresesinde oqyp, odan orys mektebiniń daıyndyq kýrsyna aýysady. 1910 jyly bes klastyq orys ýchılıshesine túsedi. Osy jerde oqyp júrip «Daýyl» atty alǵashqy shyǵarmasyn jazady. 1915 jyly Semeı qalalyq muǵalimder semınarıasyna qabyldanady. Oqyp júrgende Shákárim Qudaıberdiulynyń «Jolsyz jaza» dastany negizinde «Eńlik-Kebek» pesasyn jazyp, ony 1917 jyly maýsym aıynda Oıqudyq degen jerde tirkestirip tikken kıiz úı sahnasyna shyǵarady. 1918 jyly M.Áýezov Semeı qalasynyń ókili retinde Omby qalasynda ótken jalpy qazaq jastarynyń quryltaıyna qatysyp, onyń ortalyq atqarý komıtetiniń múshesi bolyp saılanady. Quryltaıda «Alashorda» úkimeti men Alash qozǵalysynyń baǵytyn ustanǵan «Jas azamat» atty Búkilqazaqstandyq jastar uıymy qurylady. Uıymnyń belsendi múshesi bola júrip, «Abaı» ǵylymı-kópshilik jýrnalyn shyǵarýǵa (J. Aımaýytovpen birge) atsalysady. 1919 jyly — Semeı gýbrevkomynyń janynan ashylǵan qazaq bóliminiń qyzmetkeri, 1920 jyldyń aqpanynan bólim meńgerýshisi. «Qazaq tili» gazetiniń resmı shyǵarýshysy bolyp taǵaıyndalady. 1921 jyly Semeı oblrevkomynyń tóralqa múshesi, atqarý komıtetiniń tóraǵasy qyzmetin atqarady. 1921 jylǵy qarasha aıynda Qazaq AKSR-i OAK-niń tóralqa músheligine saılanyp, onda saıası hatshy mindetin atqaryp, kadr máselesimen aınalysady. Muhańnyń «Eńbekshi qazaq» gazetine basshylyq jasaıtyn tusy da osy kezeńmen dálme-dál keledi. Bir qys Tashkenttegi Orta Azıa memlekettik ýnıversıtetinde, tórt jyl Lenıngrad ýnıversıtetinde oqyp, fılologıa fakúltetin bitiredi. Sol jyly Orta Azıa ýnıversıtetiniń Shyǵys fakúltetiniń janyndaǵy aspırantýrada oqıdy.

Ulttyq teńsizdik pen saýatsyzdyqty, ashtyqty joıý jónindegi ashyq pikiri men shyǵarmalary úshin «ultshyl, alashordashyl» atanyp, saıası sahnadan shettetý bastalǵan tusta Muhań biryńǵaı shyǵarmashylyq jumyspen aınalysýǵa kóshedi. Ǵylymı jumystardy da qolǵa alady. 1930 jyly ıdeıalyq kózqarasy úshin tutqynǵa alynady. Tergeý uzaqqa sozylyp, 1932 jylǵy sáýir aıynda úsh jylǵa shartty túrde bas bostandyǵynan aıyrý týraly úkim shyǵarylady. Osy jylǵy 10 maýsym kúngi «Sosıalısik Qazaqstan» jáne «Kazahstanskaıa pravda» gazetterinde M. Áýezovtiń «Ashyq haty» jarıalanady. Onda Muhań óziniń qazaq ádebıetiniń tarıhy jáne Abaı týraly zertteýlerinen, «Qaragóz», «Eńlik-Kebek», «Han Kene», «Qıly zaman» sıaqty shyǵarmalarynan bas tartatynyn málimdeýge májbúr boldy. Sonan keıin ǵana ol túrmeden bosatylyp, oqytýshylyq jumyspen aınalysýǵa ruqsat aldy. 1961 jyly qaıtys bolǵannan keıin Respýblıka Úkimeti qaýly qabyldap, uly jazýshynyń esimin máńgi este qaldyrý maqsatymen Ǵylym akademıasynyń Ádebıet jáne óner ınstıtýty men Qazaqtyń memlekettik akademıalyq drama teatryna Muhtar Áýezovtyń aty beriledi, ádebı memorıaldyq murajaıy ashylyp, birqatar mektep, kóshe jáne Almatynyń bir aýdany M.Áýezov atymen ataldy.

Oqýǵa keńes beremiz:

Muhtar Áýezov

Muhtar Áýezovtyń óleńderi

Muhtar Áýezovtyń týyndylary

Muhtar Áýezovtyń naqyl sózderi

---