Mı. Mıdyń bólimderi
Mańǵystaý oblysy,
Jańaózen qalasy, Teńge aýyly
Joldasbaeva Záýre Konakbaevna
Sabaqtyń taqyryby: Mı. Mıdyń bólimderi.
Sabaqtyń maqsaty: Mıdyń qurylysy, mı bólimderi, qyzmeti týraly túsinik berý.
Sabaqtyń mindeti: bilimdilik: mıdyń qurylysy, mı bólimderi, qyzmeti týraly túsinik berý, bilimdi qalyptastyrý.
damytýshylyq: este saqtaý, oılaý, jattaý, baıandaý, kópshilik aldynda erkin sóıleý qabiletterin damytý;
tárbıelik: organızmniń kúrdeli shartsyz reflekstik áreketin retteýshi mı bólimderi bolǵandyqtan densaýlyqty kútýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: plakat, mıdyń naq pishini, slaıdtar.
Sabaqtyń túri: aralas.
Sabaqtyń ádisi: áńgimeleý, suraq - jaýap, ózindik jumys, salystyrý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Synypty sabaqqa daıyndaý, oqý quraldaryn, qatynasty tekserý.
İİ. Uı jumysyn suraý.
«Kim tapqyr»
1. Júıke júıesi qandaı bólimderge bólinedi?
2. Julyn deneniń qaı jerinde ornalasady?
3. Julynnyń sur zaty neden turady?
4. Julynnyń ótkizgishtik qyzmeti qandaı?
5. Julyn júıkesi aralas degendi qalaı túsinesińder?
6. Julynnyń aq zaty neden quralǵan? Ol julynnyń qaı jaǵanda ornalasqan?
7. Julynnyń reflekstik qyzmetin atańdar.
8. Julynnyń sur zatynda neshe túbir bolady?
9. Julynnan neshe jup júıkeler taralady?
10. Julynnyń júıke ortalyǵy degenimiz ne?
11. Julyn qansha túrli qyzmet atqarady?
12. Menıngıt aýrýy jáne onyń belgilerin atań.
Bıologıalyq dıktant
1. Eger reflekstik doǵanyń bir bóligi zaqymdansa............. joıylady.
2. Reflekstik doǵa............. bastalady.
3. Júıke júıesi múshelerdiń.......... retteıdi.
4. Neıronnyń denesine qozý........... arqyly keledi.
«Tapqyr bolsań taýyp kór!»
İİİ. Jańa taqyryp
Mı bólimderi
↓
1 – Úlken mı syńarlary
2 – Aralyq mı
3 – Ortańǵy mı
4 – Mı kópiri
5 – Sopaqsha mı
6 - Mıshyq
Mı bassúıektiń mı saýytynyń ishinde jatady. Mıdyń ortasha salmaǵy ortasha 1300 - 1400g.
Julyndaǵydaı mıda aq zat pen sur zattan quralǵan. Julynnan aıyrmashylyǵy - mıdyń aq zaty ishki jaǵynda, sur zaty syrtynda bolady. Mıdyń ishinde mı suıyqtyǵy tolǵan qýystar bar. Olardy mı qarynshalary deıdi, sebebi ishinde móldir ári tutqyr suıyqtyq bolady.
Mı bólimderi: 1) sopaqsha mı; 2) mıshyq (artqy mı); 3) ortańǵy mı; 4) aralyq mı; 5) aldyńǵy mı syńarlary.
1. Sopaqsha mı - julynnyń joǵarǵy shetiniń jalǵasy. Julyndaǵy sıaqty, sopaqsha mıdyń aq zaty syrtynda, sur zaty ish jaǵynda ornalasady. Sopaqsha mıdyń uzyndyǵy 2, 5 - 3sm. Sopaqsha mıda bir mı qarynshasy ornalasqan. Onda emý, jutý, jótelý, túshkirý, kózdi jypylyqtatý refleksteriniń ortalyǵy bar. Sur zatynda tynysalý, qan tamyrlaryn, asqorytýdy retteıtin ortalyqtar ornalasqan.
2. Artqy mıǵa - mıshyq pen mı kópiri jatady. Mı kópiri ortańǵy mı men sopaqsha mıdyń aralyǵynda ornalasqan. Sopaqsha mı men ortańǵy mıdy baılanystyryp turatyndyqtan, ony mı kópiri deıdi. Mıshyq - sopaqsha mı men mı kópiriniń artqy jaǵynda jatady. Mıshyq qańqa bulshyqetteriniń úılesimdi jıyrylýyn retteıdi. Ásirese moıyn, tulǵa, aıaq - qol bulshyqetteriniń qozǵalysyn, deneniń qol - aıaǵy tez sharshaıdy, qozǵalysy, tepe - teńdigi, sózi buzylady.
Ortańǵy mı - artqy mı men aralyq mıdyń arasynda ornalasqan. Ol aldyńǵy mı men artqy mıdy birimen - birin jalǵastyryp turady. Teride pıgmenttiń boıaýtektiń túzilýin retteıdi. Kenetten shyqqan dybys, jaryq titirkengishterin tez baǵdarlaýdy retteıdi. Mı bólimderiniń mıshyqtan basqalary mı baǵanasyn quraıdy. Odan 12jup bassúıek - mı júıkeleri taralady. Bul júıkeler kórý (İİ jup), estý (Vİİİ jup), kózdi qorǵaýshy (İİİ jup), kezegen (X).
4. Aralyq mı - ortańǵy mıdyń aldyńǵy jaǵynda jatady. Kórý, dám sezý, estý jáne t. b. reseptorlardan keletin qozý aralyq mı arqyly aldyńǵy mıdyń úlken mı syńarlarynyń qyrtysyna ótedi. Aralyq mı zat almasý, júrek - qantamyrlary júıesi, ishki sekresıa bezderi, zárshyǵarý, uıqy jumysyn retteıdi. Aǵzanyń ishki ortasy, dene temperatýrasy, tynysalý, qan qysymynyń turaqty bolýy aralyq mıǵa baılanysty. Mı men julyn jumsaq qabyǵynyń qabynýynan kóbinese sábıler nemese balalar menıngıt - delbe dep atalatyn juqpaly aýrýǵa shaldyǵýy múmkin. Aýrýdyń jalpy belgileri: bas aýyrady, qusady, esinen aıyrylady jáne t. b.
Jańa týǵan balanyń mıynyń salmaǵy 100g bolsa, bir jasta eki ese úlkeıip, alty jasta 1kg - nan asady. Al, 20 - 30 jasta qalyptasyp, 60 jastan keıin kishireıý baıqalady. Keıbir janýarlarda mı salmaǵy adam mıynan aýyr keledi. Mysaly kıtte - 7000g, delfınde - 5200g, pilde - 4000g.
Adamnyń aqyl - oıy, daryndylyq qabiletin mı salmaǵymen baılanystyrýǵa bolmaıdy.
Mıdyń qyzmeti sur zattyń jalpy kólemine, onda jatqan 18mlrd mı neırondarynyń qabiletine baılanysty keledi. Bala men eresekterde neıron sany ózgermeıdi. Júıke talshyqtarynyń ósýi men ósindileriniń pishini ózgere beredi. Mysaly: ataqty jazýshy S. Týrgenovtyń mı salmaǵy 2012g bolsa, jazýshy Franstyń mı salmaǵy 1012g, dáriger, psıhıator Behtorovtyń - 1720g, ataqty fızıolog I. P. Pavlovtyń - 1653g, ataqty hımık I. D. Mendeleevtiń - 1571g bolǵan
İV. Sabaqty bekitý.
Termınologıalyq qobdısha.
Kópir – sopaqsha mıdy barlyq mı bólikterimen jalǵastyrýshy ortalyq.
Mıshyq – eki syńarly ıirim men júlgelerden turatyn shúıde bóligi.
Semantıkalyq karta.
Mı bólimderi ----------------------- Qyzmeti
Úlken mı syńarlary ------------ Adamnyń barlyq is - áreketteri qozǵalý, estý, kórý, sezý,
sóıleý júzege asady.
Aralyq mı
Ortańǵy mı
Sopaqsha mı
Artqy mı (mıshyq)
«Zerdeli bala bárin biledi»
Operasıa jasap, mıdyń belgili bir bóligin alyp tastaǵannan keıin ıt atyn atap shaqyrǵanda, tamaqtyń ıisine jaýap bere almady. Ittiń mıynyń qaı bóligi alynyp tastalǵan?
Emhanada jol apatynan bir adam jatyr, ol júrgende teńselip júredi, durys sóıleı de almaıdy. Emdelýshiniń mıynyń qaı bólimi zaqymdalǵan?
Sergitý sáti.
Syrty orman
Aldy jazyq qurlyqty,
Aralasań
Tabasyń jeti qudyqty
(Bas)
Kórmegen eshkim,
Dámin tatyp.
Qara orman asty,
Uıyǵan qatyq.
(Mı)
V. Qorytyndylaý.
Venn dıagramsy.
Julyn - ekige bólinedi, salmaǵy 34 - 38g
Mı - beske bólinedi, salmaǵy 1300 - 1400g
Vİ. Baǵalaý.
Berilgen paraqshalarǵa tapsyrmalardy oryndalýyn belgilep otyrady, solar arqyly baǵalaý.
Vİİ. Úıge tapsyrma berý.
§15. Mı jáne julyn aýrýlary týraly habarlama daıyndap kelý.
Tolyq nusqasyn júkteý
Jańaózen qalasy, Teńge aýyly
Joldasbaeva Záýre Konakbaevna
Sabaqtyń taqyryby: Mı. Mıdyń bólimderi.
Sabaqtyń maqsaty: Mıdyń qurylysy, mı bólimderi, qyzmeti týraly túsinik berý.
Sabaqtyń mindeti: bilimdilik: mıdyń qurylysy, mı bólimderi, qyzmeti týraly túsinik berý, bilimdi qalyptastyrý.
damytýshylyq: este saqtaý, oılaý, jattaý, baıandaý, kópshilik aldynda erkin sóıleý qabiletterin damytý;
tárbıelik: organızmniń kúrdeli shartsyz reflekstik áreketin retteýshi mı bólimderi bolǵandyqtan densaýlyqty kútýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: plakat, mıdyń naq pishini, slaıdtar.
Sabaqtyń túri: aralas.
Sabaqtyń ádisi: áńgimeleý, suraq - jaýap, ózindik jumys, salystyrý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Synypty sabaqqa daıyndaý, oqý quraldaryn, qatynasty tekserý.
İİ. Uı jumysyn suraý.
«Kim tapqyr»
1. Júıke júıesi qandaı bólimderge bólinedi?
2. Julyn deneniń qaı jerinde ornalasady?
3. Julynnyń sur zaty neden turady?
4. Julynnyń ótkizgishtik qyzmeti qandaı?
5. Julyn júıkesi aralas degendi qalaı túsinesińder?
6. Julynnyń aq zaty neden quralǵan? Ol julynnyń qaı jaǵanda ornalasqan?
7. Julynnyń reflekstik qyzmetin atańdar.
8. Julynnyń sur zatynda neshe túbir bolady?
9. Julynnan neshe jup júıkeler taralady?
10. Julynnyń júıke ortalyǵy degenimiz ne?
11. Julyn qansha túrli qyzmet atqarady?
12. Menıngıt aýrýy jáne onyń belgilerin atań.
Bıologıalyq dıktant
1. Eger reflekstik doǵanyń bir bóligi zaqymdansa............. joıylady.
2. Reflekstik doǵa............. bastalady.
3. Júıke júıesi múshelerdiń.......... retteıdi.
4. Neıronnyń denesine qozý........... arqyly keledi.
«Tapqyr bolsań taýyp kór!»
İİİ. Jańa taqyryp
Mı bólimderi
↓
1 – Úlken mı syńarlary
2 – Aralyq mı
3 – Ortańǵy mı
4 – Mı kópiri
5 – Sopaqsha mı
6 - Mıshyq
Mı bassúıektiń mı saýytynyń ishinde jatady. Mıdyń ortasha salmaǵy ortasha 1300 - 1400g.
Julyndaǵydaı mıda aq zat pen sur zattan quralǵan. Julynnan aıyrmashylyǵy - mıdyń aq zaty ishki jaǵynda, sur zaty syrtynda bolady. Mıdyń ishinde mı suıyqtyǵy tolǵan qýystar bar. Olardy mı qarynshalary deıdi, sebebi ishinde móldir ári tutqyr suıyqtyq bolady.
Mı bólimderi: 1) sopaqsha mı; 2) mıshyq (artqy mı); 3) ortańǵy mı; 4) aralyq mı; 5) aldyńǵy mı syńarlary.
1. Sopaqsha mı - julynnyń joǵarǵy shetiniń jalǵasy. Julyndaǵy sıaqty, sopaqsha mıdyń aq zaty syrtynda, sur zaty ish jaǵynda ornalasady. Sopaqsha mıdyń uzyndyǵy 2, 5 - 3sm. Sopaqsha mıda bir mı qarynshasy ornalasqan. Onda emý, jutý, jótelý, túshkirý, kózdi jypylyqtatý refleksteriniń ortalyǵy bar. Sur zatynda tynysalý, qan tamyrlaryn, asqorytýdy retteıtin ortalyqtar ornalasqan.
2. Artqy mıǵa - mıshyq pen mı kópiri jatady. Mı kópiri ortańǵy mı men sopaqsha mıdyń aralyǵynda ornalasqan. Sopaqsha mı men ortańǵy mıdy baılanystyryp turatyndyqtan, ony mı kópiri deıdi. Mıshyq - sopaqsha mı men mı kópiriniń artqy jaǵynda jatady. Mıshyq qańqa bulshyqetteriniń úılesimdi jıyrylýyn retteıdi. Ásirese moıyn, tulǵa, aıaq - qol bulshyqetteriniń qozǵalysyn, deneniń qol - aıaǵy tez sharshaıdy, qozǵalysy, tepe - teńdigi, sózi buzylady.
Ortańǵy mı - artqy mı men aralyq mıdyń arasynda ornalasqan. Ol aldyńǵy mı men artqy mıdy birimen - birin jalǵastyryp turady. Teride pıgmenttiń boıaýtektiń túzilýin retteıdi. Kenetten shyqqan dybys, jaryq titirkengishterin tez baǵdarlaýdy retteıdi. Mı bólimderiniń mıshyqtan basqalary mı baǵanasyn quraıdy. Odan 12jup bassúıek - mı júıkeleri taralady. Bul júıkeler kórý (İİ jup), estý (Vİİİ jup), kózdi qorǵaýshy (İİİ jup), kezegen (X).
4. Aralyq mı - ortańǵy mıdyń aldyńǵy jaǵynda jatady. Kórý, dám sezý, estý jáne t. b. reseptorlardan keletin qozý aralyq mı arqyly aldyńǵy mıdyń úlken mı syńarlarynyń qyrtysyna ótedi. Aralyq mı zat almasý, júrek - qantamyrlary júıesi, ishki sekresıa bezderi, zárshyǵarý, uıqy jumysyn retteıdi. Aǵzanyń ishki ortasy, dene temperatýrasy, tynysalý, qan qysymynyń turaqty bolýy aralyq mıǵa baılanysty. Mı men julyn jumsaq qabyǵynyń qabynýynan kóbinese sábıler nemese balalar menıngıt - delbe dep atalatyn juqpaly aýrýǵa shaldyǵýy múmkin. Aýrýdyń jalpy belgileri: bas aýyrady, qusady, esinen aıyrylady jáne t. b.
Jańa týǵan balanyń mıynyń salmaǵy 100g bolsa, bir jasta eki ese úlkeıip, alty jasta 1kg - nan asady. Al, 20 - 30 jasta qalyptasyp, 60 jastan keıin kishireıý baıqalady. Keıbir janýarlarda mı salmaǵy adam mıynan aýyr keledi. Mysaly kıtte - 7000g, delfınde - 5200g, pilde - 4000g.
Adamnyń aqyl - oıy, daryndylyq qabiletin mı salmaǵymen baılanystyrýǵa bolmaıdy.
Mıdyń qyzmeti sur zattyń jalpy kólemine, onda jatqan 18mlrd mı neırondarynyń qabiletine baılanysty keledi. Bala men eresekterde neıron sany ózgermeıdi. Júıke talshyqtarynyń ósýi men ósindileriniń pishini ózgere beredi. Mysaly: ataqty jazýshy S. Týrgenovtyń mı salmaǵy 2012g bolsa, jazýshy Franstyń mı salmaǵy 1012g, dáriger, psıhıator Behtorovtyń - 1720g, ataqty fızıolog I. P. Pavlovtyń - 1653g, ataqty hımık I. D. Mendeleevtiń - 1571g bolǵan
İV. Sabaqty bekitý.
Termınologıalyq qobdısha.
Kópir – sopaqsha mıdy barlyq mı bólikterimen jalǵastyrýshy ortalyq.
Mıshyq – eki syńarly ıirim men júlgelerden turatyn shúıde bóligi.
Semantıkalyq karta.
Mı bólimderi ----------------------- Qyzmeti
Úlken mı syńarlary ------------ Adamnyń barlyq is - áreketteri qozǵalý, estý, kórý, sezý,
sóıleý júzege asady.
Aralyq mı
Ortańǵy mı
Sopaqsha mı
Artqy mı (mıshyq)
«Zerdeli bala bárin biledi»
Operasıa jasap, mıdyń belgili bir bóligin alyp tastaǵannan keıin ıt atyn atap shaqyrǵanda, tamaqtyń ıisine jaýap bere almady. Ittiń mıynyń qaı bóligi alynyp tastalǵan?
Emhanada jol apatynan bir adam jatyr, ol júrgende teńselip júredi, durys sóıleı de almaıdy. Emdelýshiniń mıynyń qaı bólimi zaqymdalǵan?
Sergitý sáti.
Syrty orman
Aldy jazyq qurlyqty,
Aralasań
Tabasyń jeti qudyqty
(Bas)
Kórmegen eshkim,
Dámin tatyp.
Qara orman asty,
Uıyǵan qatyq.
(Mı)
V. Qorytyndylaý.
Venn dıagramsy.
Julyn - ekige bólinedi, salmaǵy 34 - 38g
Mı - beske bólinedi, salmaǵy 1300 - 1400g
Vİ. Baǵalaý.
Berilgen paraqshalarǵa tapsyrmalardy oryndalýyn belgilep otyrady, solar arqyly baǵalaý.
Vİİ. Úıge tapsyrma berý.
§15. Mı jáne julyn aýrýlary týraly habarlama daıyndap kelý.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
