Dástúrdi dáripteıik
Ótkizgen: Ótepbergenova Qundyz Saǵatqyzy
Taqyryby: Dástúrdi dáripteıik
Maqsaty: Ata - analar men balalardy saıysqa qatystyra otyryp balanyń ata - ana ómirindegi mańyzyn, ata - analardyń balalarǵa degen tálim - tárbıesin kórsetý;
Oqýshylardy ata – babalarymyzdyń dúnıe tanymyn qasterleýge, dástúrimizdi dáriptep, saltymyzdy syılaýǵa úıretý; Mektep pen ana - ana arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtý;
Barysy.
(Sahnada sazdy áýen, «Saryarqa» kúıi oınalady)
Kirispe sóz:
Jınalyppyz sátti kúni bárimiz de,
Úlken - kishi, jasymyz, kárimiz de.
Tórletińder, qadirmendi qonaqtarym,
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimizge.
Týǵan soń adam bop,
Bilimsizden jaman joq.
El dástúrin bilmeseń,
Jurt aıtady nadan dep.
Baýyrlasqan tánimiz,
Buzylmaǵan antymyz.
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq deıtin halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
- deı kele búgingi «Dástúrdi dáripteıik» taqyrybyndaǵy ashyq tárbıe saǵytymyzdy ashyq dep jarıalaımyz.
Búgingi tárbıe saǵatymyzdyń taqyrybyn: «Dástúrdi dáripteıik» dep alǵan sebebimiz - óz halqymyzdyń salt - dástúrin, tilin, dinin syılap, mártebesin kóterý. Salt – sana men dástúr bizdi basqa halyqtardan ajyratatyn birinshi belgi. Dástúr ata - babalarymyzdyń dúnıe tanymymen astarlas. Ǵasyrlar boıy urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp kele jatqan qasıetti qazynamyz. Basqa halyqtardan erekshelep turatyn ulttyq qujatymyz. Ony syılaý, bolashaq urpaqqa aman - esen jetkizý - bizdiń mindetimiz.
Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin ustanǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Bizdiń halqymyzdyń tárbıe tásilderi men tájirıbeleri óte kóp. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jazǵan zor eńbekteri – salt - dástúr, ádet - ǵuryp úlgileri men ónegeleri sonyń aıǵaǵy.
Toı dep búgin kóńil shirkin tasady,
Toı dep búgin halqym shashý shashady.
Aramyzda búgin bolar saıysty
Sózden júırik jyrshy betin ashady.
(Sodan keıin osy saıystyń bastalý saltanatyna qart áje tilegin aıtyp, batasyn berip, shashý shashylady. Shashý shashylyp jatqanda ádemi bir áýen oınalady. Áýeniń yrǵaǵymen júrgizýshi toıdyń ashylýyna baılanysty jyr joldaryn oqıdy.)
Negizgi bólim.
(Muǵalim búgingi saıysymyzdyń ár kezeńimen tanystyryp ótedi.)
Ata - analar saıysynyń kezeńderi:
İ kezeń. «Surasań meniń tegim...»
İİ kezeń. «Erýdıtter baıqaýy»
İİİ kezeń. Ata - baba dástúri - ádeptilik negizi
IV kezeń. «Bilekti birdi jyǵar, bilimdi myńdy jyǵar»
Vİ kezeń. «Ulttyq óner - ulttyq taǵam»
Aqty aq dep, aqqa jaq bop baǵa berer
Alqasy ádilqazy - kemeńgerler.
Berińizder ádil bıdeı ádil baǵa,
Shyndyqty urpaqtaryń sonda kórer.
(ádilqazylarmen tanystyrý)
İ kezeń. «Surasań meniń tegim...» (Tanystyrý)
(Ár otbasy ózin - ózi tanystyrady, osy kezeńdi ne óleńmen, ne qara sózben tanystyrý kerek.)
İİ kezeń. «Erýdıtter baıqaýy» (suraq - jaýap)
(Ulttyq kıimdegi eki qyz bala tabaqshamen sandyq jáne konvertti alyp shyǵady. Ár otbasynan balalar ortaǵa shaqyrady. Sandyq ishindegi nómirlengen asyqtardy alý arqyly tapsyrmalaryn anyqtaıdy. Tapsyrmadaǵy suraqtarǵa otbasy aqyldasyp, birigip jaýap beredi.
1.«Baıǵazy» jáne «Kórimdik» salt - dástúrleriniń mazmunyn túsindirińiz, aıyrmashylyǵy nede?
«Baıǵazy»- balalardyń, jastardyń jańa kıimi, zaty úshin beriledi. mysaly, qamshy, shana, ertoqym t. b.
«Kórimdik»- jańa týǵan bala, jas kelinge, qudasyna, kúıeýge beredi. Munyń mańyzy alyp berýde ǵana emes, jaqyn - jýyqtyń adamgershiligin, nıetin, ashyq qoldyǵyn tanytýdyń belgisi retinde qaralady.
Aıyrmashylyǵy kórimdik adamǵa, jandyǵa beriledi, baıǵazy kóbinese jansyz dúnıelerge baılanysty.
2.«Jasaý» jáne «Enshi» salttarynyń maǵynasyn túsindirińiz, aıyrmashylyǵyn atańyz.
Jaýaby. 1) «Jasaý»- uzatylǵan qyzǵa beriletin dúnıe - múlik. Halyq qyzdyń jasaýyna jaqsy buıym, kilem, tekemet, ydys - aıaq, tósek - oryn, kıim - keshek, ásem áshekeıli zattar bergen. Aýqatty adamdar aq otaý tigip uzatqan. Jasaý qyzdyń enshisi dese de bolady.
«Enshi»- balalary er jetip jeke úı bolǵanda ata - anasy oǵan otaý tigip, dúnıe - múlik, mal beredi. Muny enshi dep ataıdy.
Qyzdarǵa beriletin dúnıe - múlik «jasaý» dep atalady, al balalardy úı qylyp shyǵarsa (ıaǵnı ata - anasynan bólek otaý) ony enshi deıdi.
3.«Itkóılek» («Itjeıde») jáne «Qyrqynan shyǵarý» salt - ǵuryptarynyń maǵynasyn túsindirińiz. «Qyrqynan» jáne «qyrqy» sózderiniń maǵynasyn ajyratyńyz.
Jaýaby: 1) Yrymshyl halqymyz bala (týǵanyna qyryq kún) «qyrqynan» shyǵarylǵannan keıin onyń kóılegine (jeıdesine) tátti túıip ıttiń moıynyna baılap jiberetin dástúr bar. Itti balalar qýyp jetip, moıynyndaǵyny sheship alyp, táttisin bólip jeıdi.
Kóılekti (jeıdeni) balasy joq kelinshekter yrym qylyp alady nemese adamdar alys jolǵa shyqqanda jol amandyǵyn tileý barysynda apattyń bolmaýyn yrym etip boılarynda saqtaǵan.
It moınyna baılanǵandyǵy ony jeti qyzynanyń biri dep ári balamyz kóp bolsyn degen yrymmen astasyp jatyr.
2) Ádette bala týǵanyna qyryq kún tolǵan soń ydysqa 40 qysyq sý quıyp shomyldarady. Buǵan úlken ájeler, áıelder qatysady, káde beriledi, dastarhan jaıylady. sábıdiń qaryn shashy alynyp, ony sábıdiń óziniń kıimine, mataǵa orap tigip qoıatyn bolǵan.
«Qyrqynan» degen, balany týǵanyna qyryq kún tolǵan soń sýǵa shomyldyrady, tyrnaǵyn, shashyn alady, sony aıtady.
Qaıtys bolǵan adamnyń qyryq kúnnen keıin «Qyrqy» beriledi. Muny shatastyrýǵa bolmaıdy.
4.«Tábárik» jáne «Erýlik» salt - ǵuryptarynyń maǵynasyn túsindirińiz. «Tábárik» túrlerine toqtalyńyz.
Jaýaby. 1) «Erýlik» - aýylǵa jańa úı kóship kelse qonystansa sol aýyldyń burynǵy adamdary jańa úıge «erýlik» dep as pisirip tabaqtartady. Bul – jańa adamdardy bótensiretpeı, óz ortasyna tartýdyń syılasýdyń úlken belgisi.
2) «Tábárik» - bireý oıyn – toıda báıge, júlde alsa nemese qudalyq salt – dástúrge káde alsa, odan janyndaǵylarǵa úles berýi kerek. Mundaıda jurt «tábárik ber» dep surap alady. Oljaly adam ádep boıynsha tábárik berýge mindetti, bermese sarań bolǵany.
5. Tyıymdar - halyqtyń tálim - tárbıe, úlgi - ónege, aqyl keńes berýdegi tárbıe quraldarynyń biri. Bul negizinen balalarǵa arnalyp, olarǵa jaman ádet, jat pıǵyl, ersi qımyl, ádepsiz isterden saqtandyrýda óte úlken qyzmet atqarady.
1. Myqynyńdy taıanba (Jaqyn adamy qaıtqan kisi myqynyn taıanyp jylaıdy)
2. Úıge qaraı júgirme (Bireý qaıtys bolǵanda nemese hal ústinde jatqan adamǵa kómek berý kerektigin habarlaýǵa asyqqanda júgiredi)
3. Tizesin qushaqtamaý (Bul eshkimi joq adamdar ǵana tizesin qushaqtaıdy)
4. Úıde ysqyrmaý (Úıdiń yrysyn ketiresin)
5. Úlken adamnyń jolyn kespe (1. ádepsizdik 2. joly bolmaıdy)
6. Jeti ataǵa deıin alysyp, qyz berispeý (Qan tazalyǵyn saqtaý)
İİİ kezeń. Ata - baba dástúri - ádeptilik negizi (Salt - dástúr kórsetý)
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
Tilim bar da, qazaǵym bar, halqym bar,
Dástúrim bar, ata joly saltym bar.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
Taqyryby: Dástúrdi dáripteıik
Maqsaty: Ata - analar men balalardy saıysqa qatystyra otyryp balanyń ata - ana ómirindegi mańyzyn, ata - analardyń balalarǵa degen tálim - tárbıesin kórsetý;
Oqýshylardy ata – babalarymyzdyń dúnıe tanymyn qasterleýge, dástúrimizdi dáriptep, saltymyzdy syılaýǵa úıretý; Mektep pen ana - ana arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtý;
Barysy.
(Sahnada sazdy áýen, «Saryarqa» kúıi oınalady)
Kirispe sóz:
Jınalyppyz sátti kúni bárimiz de,
Úlken - kishi, jasymyz, kárimiz de.
Tórletińder, qadirmendi qonaqtarym,
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimizge.
Týǵan soń adam bop,
Bilimsizden jaman joq.
El dástúrin bilmeseń,
Jurt aıtady nadan dep.
Baýyrlasqan tánimiz,
Buzylmaǵan antymyz.
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq deıtin halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
- deı kele búgingi «Dástúrdi dáripteıik» taqyrybyndaǵy ashyq tárbıe saǵytymyzdy ashyq dep jarıalaımyz.
Búgingi tárbıe saǵatymyzdyń taqyrybyn: «Dástúrdi dáripteıik» dep alǵan sebebimiz - óz halqymyzdyń salt - dástúrin, tilin, dinin syılap, mártebesin kóterý. Salt – sana men dástúr bizdi basqa halyqtardan ajyratatyn birinshi belgi. Dástúr ata - babalarymyzdyń dúnıe tanymymen astarlas. Ǵasyrlar boıy urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp kele jatqan qasıetti qazynamyz. Basqa halyqtardan erekshelep turatyn ulttyq qujatymyz. Ony syılaý, bolashaq urpaqqa aman - esen jetkizý - bizdiń mindetimiz.
Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin ustanǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Bizdiń halqymyzdyń tárbıe tásilderi men tájirıbeleri óte kóp. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jazǵan zor eńbekteri – salt - dástúr, ádet - ǵuryp úlgileri men ónegeleri sonyń aıǵaǵy.
Toı dep búgin kóńil shirkin tasady,
Toı dep búgin halqym shashý shashady.
Aramyzda búgin bolar saıysty
Sózden júırik jyrshy betin ashady.
(Sodan keıin osy saıystyń bastalý saltanatyna qart áje tilegin aıtyp, batasyn berip, shashý shashylady. Shashý shashylyp jatqanda ádemi bir áýen oınalady. Áýeniń yrǵaǵymen júrgizýshi toıdyń ashylýyna baılanysty jyr joldaryn oqıdy.)
Negizgi bólim.
(Muǵalim búgingi saıysymyzdyń ár kezeńimen tanystyryp ótedi.)
Ata - analar saıysynyń kezeńderi:
İ kezeń. «Surasań meniń tegim...»
İİ kezeń. «Erýdıtter baıqaýy»
İİİ kezeń. Ata - baba dástúri - ádeptilik negizi
IV kezeń. «Bilekti birdi jyǵar, bilimdi myńdy jyǵar»
Vİ kezeń. «Ulttyq óner - ulttyq taǵam»
Aqty aq dep, aqqa jaq bop baǵa berer
Alqasy ádilqazy - kemeńgerler.
Berińizder ádil bıdeı ádil baǵa,
Shyndyqty urpaqtaryń sonda kórer.
(ádilqazylarmen tanystyrý)
İ kezeń. «Surasań meniń tegim...» (Tanystyrý)
(Ár otbasy ózin - ózi tanystyrady, osy kezeńdi ne óleńmen, ne qara sózben tanystyrý kerek.)
İİ kezeń. «Erýdıtter baıqaýy» (suraq - jaýap)
(Ulttyq kıimdegi eki qyz bala tabaqshamen sandyq jáne konvertti alyp shyǵady. Ár otbasynan balalar ortaǵa shaqyrady. Sandyq ishindegi nómirlengen asyqtardy alý arqyly tapsyrmalaryn anyqtaıdy. Tapsyrmadaǵy suraqtarǵa otbasy aqyldasyp, birigip jaýap beredi.
1.«Baıǵazy» jáne «Kórimdik» salt - dástúrleriniń mazmunyn túsindirińiz, aıyrmashylyǵy nede?
«Baıǵazy»- balalardyń, jastardyń jańa kıimi, zaty úshin beriledi. mysaly, qamshy, shana, ertoqym t. b.
«Kórimdik»- jańa týǵan bala, jas kelinge, qudasyna, kúıeýge beredi. Munyń mańyzy alyp berýde ǵana emes, jaqyn - jýyqtyń adamgershiligin, nıetin, ashyq qoldyǵyn tanytýdyń belgisi retinde qaralady.
Aıyrmashylyǵy kórimdik adamǵa, jandyǵa beriledi, baıǵazy kóbinese jansyz dúnıelerge baılanysty.
2.«Jasaý» jáne «Enshi» salttarynyń maǵynasyn túsindirińiz, aıyrmashylyǵyn atańyz.
Jaýaby. 1) «Jasaý»- uzatylǵan qyzǵa beriletin dúnıe - múlik. Halyq qyzdyń jasaýyna jaqsy buıym, kilem, tekemet, ydys - aıaq, tósek - oryn, kıim - keshek, ásem áshekeıli zattar bergen. Aýqatty adamdar aq otaý tigip uzatqan. Jasaý qyzdyń enshisi dese de bolady.
«Enshi»- balalary er jetip jeke úı bolǵanda ata - anasy oǵan otaý tigip, dúnıe - múlik, mal beredi. Muny enshi dep ataıdy.
Qyzdarǵa beriletin dúnıe - múlik «jasaý» dep atalady, al balalardy úı qylyp shyǵarsa (ıaǵnı ata - anasynan bólek otaý) ony enshi deıdi.
3.«Itkóılek» («Itjeıde») jáne «Qyrqynan shyǵarý» salt - ǵuryptarynyń maǵynasyn túsindirińiz. «Qyrqynan» jáne «qyrqy» sózderiniń maǵynasyn ajyratyńyz.
Jaýaby: 1) Yrymshyl halqymyz bala (týǵanyna qyryq kún) «qyrqynan» shyǵarylǵannan keıin onyń kóılegine (jeıdesine) tátti túıip ıttiń moıynyna baılap jiberetin dástúr bar. Itti balalar qýyp jetip, moıynyndaǵyny sheship alyp, táttisin bólip jeıdi.
Kóılekti (jeıdeni) balasy joq kelinshekter yrym qylyp alady nemese adamdar alys jolǵa shyqqanda jol amandyǵyn tileý barysynda apattyń bolmaýyn yrym etip boılarynda saqtaǵan.
It moınyna baılanǵandyǵy ony jeti qyzynanyń biri dep ári balamyz kóp bolsyn degen yrymmen astasyp jatyr.
2) Ádette bala týǵanyna qyryq kún tolǵan soń ydysqa 40 qysyq sý quıyp shomyldarady. Buǵan úlken ájeler, áıelder qatysady, káde beriledi, dastarhan jaıylady. sábıdiń qaryn shashy alynyp, ony sábıdiń óziniń kıimine, mataǵa orap tigip qoıatyn bolǵan.
«Qyrqynan» degen, balany týǵanyna qyryq kún tolǵan soń sýǵa shomyldyrady, tyrnaǵyn, shashyn alady, sony aıtady.
Qaıtys bolǵan adamnyń qyryq kúnnen keıin «Qyrqy» beriledi. Muny shatastyrýǵa bolmaıdy.
4.«Tábárik» jáne «Erýlik» salt - ǵuryptarynyń maǵynasyn túsindirińiz. «Tábárik» túrlerine toqtalyńyz.
Jaýaby. 1) «Erýlik» - aýylǵa jańa úı kóship kelse qonystansa sol aýyldyń burynǵy adamdary jańa úıge «erýlik» dep as pisirip tabaqtartady. Bul – jańa adamdardy bótensiretpeı, óz ortasyna tartýdyń syılasýdyń úlken belgisi.
2) «Tábárik» - bireý oıyn – toıda báıge, júlde alsa nemese qudalyq salt – dástúrge káde alsa, odan janyndaǵylarǵa úles berýi kerek. Mundaıda jurt «tábárik ber» dep surap alady. Oljaly adam ádep boıynsha tábárik berýge mindetti, bermese sarań bolǵany.
5. Tyıymdar - halyqtyń tálim - tárbıe, úlgi - ónege, aqyl keńes berýdegi tárbıe quraldarynyń biri. Bul negizinen balalarǵa arnalyp, olarǵa jaman ádet, jat pıǵyl, ersi qımyl, ádepsiz isterden saqtandyrýda óte úlken qyzmet atqarady.
1. Myqynyńdy taıanba (Jaqyn adamy qaıtqan kisi myqynyn taıanyp jylaıdy)
2. Úıge qaraı júgirme (Bireý qaıtys bolǵanda nemese hal ústinde jatqan adamǵa kómek berý kerektigin habarlaýǵa asyqqanda júgiredi)
3. Tizesin qushaqtamaý (Bul eshkimi joq adamdar ǵana tizesin qushaqtaıdy)
4. Úıde ysqyrmaý (Úıdiń yrysyn ketiresin)
5. Úlken adamnyń jolyn kespe (1. ádepsizdik 2. joly bolmaıdy)
6. Jeti ataǵa deıin alysyp, qyz berispeý (Qan tazalyǵyn saqtaý)
İİİ kezeń. Ata - baba dástúri - ádeptilik negizi (Salt - dástúr kórsetý)
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz
Tilim bar da, qazaǵym bar, halqym bar,
Dástúrim bar, ata joly saltym bar.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
You Might Also Like
