Nan - dastarhan baılyǵy
«Symbat»jeke mektebiniń bastaýysh muǵalimi
Aldabergenova Úzildik Jomartqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Nan – dastarhan baılyǵy
Sabaqtyń maqsaty: 1) Nandy qasterleýge, as atasy –nan ekendigin, nannyń adam ómirindegi eń mańyzdy as ekendigin, onyń ońaı jolmen kelmeıtindigin aıtyp uǵyndyrý. Nannyń qalaı dastarhanǵa keletinin aıtyp oǵan kóptegen adamdar eńbek etkendigin túsindirý.
2) Ómirden alǵan bilimderin, túsinikterin jetildirý
3) Eńbek adamdaryn syılaı, nandy qasterleı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, fızıkalyq karta, dastarhan, pisirilgen nan túrleri, úlestirmeli sýretter.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý bólimi.
Hor: «Qazaqy dastarhanym»
- Án qalaı atalady? Dastarhanǵa qoıylatyn dastarhan sáni, eń qadirli as qalaı atalady?
- Nan.
İİ. Negizgi bólim
- Olaı bolsa, búgingi sabaǵymyz « Nan –dastarhan baılyǵy» dep atalady.
- Balalar «Nan – bereke bastaýy», «Dastarhan kórki – nan» demekshi búgingi sabaǵymyzdy nan týraly taqpaqtan bastasaq.
Nan týraly taqpaqtar
1-oqýshy: Nan –ardaqty adal as,
Kári-jas odan attamas.
Nandaı joq qoı asyl dán,
Jep úıregen jasyńnan.
Dastarhannan nan ketse,
Bereke keter asyńnan.
2-oqýshy: Eı, balalar, balalar,
Bolmańdar, sirá, nanǵa tar.
Ómirdiń altyn arqaýy,
Bar qasıet nanda bar.
3-oqýshy: Dalanyń arynan,
Dalanyń tańynan,
Dalanyń janynan ósedi,
Nan – jemisi ol keshegi.
Nan-ómir,
Jemispen alyp kelgen keshegi.
Nanǵa pirim dep,
Jyrym dep tabynam.
4-oqýshy: Nanda ómirdiń ıisi men dáni bar,
Nanda adamnyń eńbegi men ary bar.
Nan - ómirdiń ana súti, arqaýy,
Nansyz jerde qaı ómirdiń sáni bar.
5-oqýshy: Elimizdiń qudiretin asyryp turǵan
Meniń de,
Seniń de,
Onyń da mereıin ústem qyp turǵan
Ol - Nan!
Hormen:
Nandy kim qorlaıdy,
Ashtyqtan sol sorlaıdy.
- Balalar, nan neden alynady?
- Bıdaıdan
- Bıdaı astyq tuqymdasyna jatatynyn bilesińder me? Endeshe senderdi astyq tuqymdasyna jatatyn daqyldarmen tanystyraıyn.
Sahnalyq kórinis:
Bıdaı: Nan anasy bıdaımyn,
Elge astyq syılaımyn.
Dánim tolyp piskende
Qaýyzyma syımaımyn.
Arpa: Kúmis murtty arpamyn,
Yrys qutty arpamyn.
Eńbek etip baptaǵan
Elime syı tartamyn.
Tary: Aq, qaramyn, sarymyn,
Men ónimdi tarymyn.
Halqym eńbek sińirse,
Qaıtaramyn qarymyn.
Suly: Men sulymyn, ulannyń
Tulparyna unadym.
Baptaǵan ár dıqanǵa
Basymdy ıip turamyn.
Kúrish: Kúndi súıgen kúrishpin.
Kúlli jurtqa yryspyn.
Alsyn dep el mol ónim
Ala jazdaı sý ishtim.
Kórinis: «Qaıdan keldiń, baýyrsaq?»
- Balalar, baýyrsaqtyń qaıdan, qalaı kelgenine toqtalaıyq. Qyrmannan, dıirmennen, naýbaıhanadan, dúkennen dastarhanǵa kelgen. Nan – dastarhannyń kórki. Olaı bolsa, myna sýretke nazar aýdaraıyq. Aýylda toı dastarhanynyń sáni – baýyrsaq. Baýyrsaqty aýylda ájeler men apalar qara qazanǵa pisiredi. Qazan mańynda baýyrsaq jep júrgen balalar erekshe kóńildi.
- Balalardyń kóńildi, ári qýanyshty ómir súrýi úshin dastarhanǵa keletin bir túıir nanǵa qanshama adamnyń mańdaı teri sińedi. Endi soǵan tereńirek toqtalaıyq.
- Erte kóktem kelisimen adamdar traktormen jer jyrtyp, dán sebedi. Ony kútip, baptaıdy. Tyńaıtqyshtar seýip, aram shópterin julyp, zıankesterge qarsy dári seýip jaz boıy egin basynda júredi.
- Egin pisken kezde adamdar ony kombaınmen jınaýǵa kirisedi. Kún demeı, tún demeı egin alqabynda egin jınaýmen bolady. Jınalǵan egindi mashınaǵa quıyp, dıirmenge aparady.Dıirmende bıdaıdan un tartady. Unnyń úsh sorty bolady. Undy qapqa salyp, vagondarǵa tıep, qalalar men aýyldarǵa jóneltedi. Qapqa salynǵan un naýbaıhanalarǵa aparylady. Naýbaıhanada unnyń ár sortynan nan túrleri pisiriledi. Naýbaıhanada unnan qamyr ılep, qamyrdan nannyń formasyn jasap, peshke salyp pisiredi. Naýbaıhanadan dúkenderge jiberiledi. Dúkennen adamdar satyp alyp, dastarhanǵa qoıady.
Mine, nannyń dastarhanǵa kelýi úshin qanshama adamnyń mańdaı teri sińedi.Tek qana qazirgi zamanda ǵana emes el basyna qater tóngen aýyr da qasiretti kúnderde de adamdar egin basynda erinbeı, jan aıamaı eńbek etken. Óndirgen ónimderin Uly Otan soǵysyna jiberip otyrǵan. Soǵysqa qatysqan atalarymyzǵa as-sýdy soǵys kezinde elde qalǵan áıel-analar kúni-túni jumys istep jiberip otyrǵan.Soǵys kezinde elde qalǵan er azamattar men áıelder jan aıamaı eńbek etken. Sondaı azamattardyń biri – Ybyraı Jaqaev. Ol – kúrish atasy degen atpen tanymal.
Sonymen birge Shyǵanaq Bersıev ata tary egýden rekord jasaǵan. Soǵysqa kóp-kóp qap astyq jiberip otyrǵan. Soǵys aıaqtalǵanmen el jaǵdaıy birden jaqsaryp kete qoıǵan joq. Egin basynda er azamattarmen qatar áıelderde eńbek etti. Ataǵy búkil elge taraǵan Kámshat Dónenbaeva syndy apalarymyz da bar. Ol - qazirgi kezde nemere tárbıelep otyrǵan ardaqty áje.
- Bizdiń elimizde kóptegen oblystarda bıdaı egilip jınalýda. Atap aıtqanda Aqmola, Aqtóbe, Qostanaı, Pavlodar, Oral oblystarynda bıdaı egilip, óndiriledi. Bizdiń elimiz óte baı. Osy baılyǵymyzdy Qazaqstan Respýblıkasynyń rámizderiniń biri Eltańbada kórsetken.
- Dastarhan kórki nanmenen,
Toıdyń sáni ánmenen - demekshi endigi kezekte nan týraly maqal-mátel aıtaıyq.
1.Qonys kórki – tam,
Dastarhan kórki – ... (nan)
2.Dastarhanynda nany joqtyń
Tamaǵynyń .... joq. (dámi)
3.Nan bolsa, ... bolady. (án)
4.Tistem nannyń qadirin,
Taryqqanda ... (bilesiń)
5.Nan qıqymyn shashpańdar,
Jerde jatsa ... (baspańdar)
Tyıym sózder
1.Nandy bir qolmen úzýge bolmaıdy.
2.Nandy tóńkerip qoıýǵa bolmaıdy.
3.Nandy aıaq astyna tastama.
4. Dúkenge barǵanda nannyń sapasyn qolyńyzben anyqtamańyz. Bul tazalyqqa da, mádenıettilikke de jatpaıdy.
5.Nandy satyp alǵanda taza dorbaǵa salyńyz.
Ulaǵatty sózder
1.Dúnıede baılyqtyń túri kóp. Solardyń ishindegi eń negizgisi–osy nan baılyǵy. (Ǵabıden Mustafın)
2. “Eger menen álemdegi eń asyl ne?”deı qalsa, bógelmesten “Nan” dep jaýap berer edim. Sebebi, nan álemniń jaryǵy kúnnen nur alady, adamǵa kúnniń nuryn quıady.Onyń ómirin kúndeı jarqyratady. (Ybyraı Jaqaev)
Sózjumbaq sheshý.
1. Astyq neden alynady?
2. Mehanızator áıeldi ata.
3. Nan qaıda pisiriledi?
4. Unnyń sorty
5. Bıdaıdan un jasaıtyn jer.
6. Tary atasy kim?
7. Bıdaıdy nemen orady?
8. Kúrish atasy atanǵan adam.
Qorytyndy.
Nan qıqymyn shashpańdar,
Jerde jatsa baspańdar.
Terip alyp qasterlep,
Torǵaılarǵa tastańdar! –deı kele búgingi «Nan – dastarhan baılyǵy» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.
Aldabergenova Úzildik Jomartqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Nan – dastarhan baılyǵy
Sabaqtyń maqsaty: 1) Nandy qasterleýge, as atasy –nan ekendigin, nannyń adam ómirindegi eń mańyzdy as ekendigin, onyń ońaı jolmen kelmeıtindigin aıtyp uǵyndyrý. Nannyń qalaı dastarhanǵa keletinin aıtyp oǵan kóptegen adamdar eńbek etkendigin túsindirý.
2) Ómirden alǵan bilimderin, túsinikterin jetildirý
3) Eńbek adamdaryn syılaı, nandy qasterleı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, fızıkalyq karta, dastarhan, pisirilgen nan túrleri, úlestirmeli sýretter.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý bólimi.
Hor: «Qazaqy dastarhanym»
- Án qalaı atalady? Dastarhanǵa qoıylatyn dastarhan sáni, eń qadirli as qalaı atalady?
- Nan.
İİ. Negizgi bólim
- Olaı bolsa, búgingi sabaǵymyz « Nan –dastarhan baılyǵy» dep atalady.
- Balalar «Nan – bereke bastaýy», «Dastarhan kórki – nan» demekshi búgingi sabaǵymyzdy nan týraly taqpaqtan bastasaq.
Nan týraly taqpaqtar
1-oqýshy: Nan –ardaqty adal as,
Kári-jas odan attamas.
Nandaı joq qoı asyl dán,
Jep úıregen jasyńnan.
Dastarhannan nan ketse,
Bereke keter asyńnan.
2-oqýshy: Eı, balalar, balalar,
Bolmańdar, sirá, nanǵa tar.
Ómirdiń altyn arqaýy,
Bar qasıet nanda bar.
3-oqýshy: Dalanyń arynan,
Dalanyń tańynan,
Dalanyń janynan ósedi,
Nan – jemisi ol keshegi.
Nan-ómir,
Jemispen alyp kelgen keshegi.
Nanǵa pirim dep,
Jyrym dep tabynam.
4-oqýshy: Nanda ómirdiń ıisi men dáni bar,
Nanda adamnyń eńbegi men ary bar.
Nan - ómirdiń ana súti, arqaýy,
Nansyz jerde qaı ómirdiń sáni bar.
5-oqýshy: Elimizdiń qudiretin asyryp turǵan
Meniń de,
Seniń de,
Onyń da mereıin ústem qyp turǵan
Ol - Nan!
Hormen:
Nandy kim qorlaıdy,
Ashtyqtan sol sorlaıdy.
- Balalar, nan neden alynady?
- Bıdaıdan
- Bıdaı astyq tuqymdasyna jatatynyn bilesińder me? Endeshe senderdi astyq tuqymdasyna jatatyn daqyldarmen tanystyraıyn.
Sahnalyq kórinis:
Bıdaı: Nan anasy bıdaımyn,
Elge astyq syılaımyn.
Dánim tolyp piskende
Qaýyzyma syımaımyn.
Arpa: Kúmis murtty arpamyn,
Yrys qutty arpamyn.
Eńbek etip baptaǵan
Elime syı tartamyn.
Tary: Aq, qaramyn, sarymyn,
Men ónimdi tarymyn.
Halqym eńbek sińirse,
Qaıtaramyn qarymyn.
Suly: Men sulymyn, ulannyń
Tulparyna unadym.
Baptaǵan ár dıqanǵa
Basymdy ıip turamyn.
Kúrish: Kúndi súıgen kúrishpin.
Kúlli jurtqa yryspyn.
Alsyn dep el mol ónim
Ala jazdaı sý ishtim.
Kórinis: «Qaıdan keldiń, baýyrsaq?»
- Balalar, baýyrsaqtyń qaıdan, qalaı kelgenine toqtalaıyq. Qyrmannan, dıirmennen, naýbaıhanadan, dúkennen dastarhanǵa kelgen. Nan – dastarhannyń kórki. Olaı bolsa, myna sýretke nazar aýdaraıyq. Aýylda toı dastarhanynyń sáni – baýyrsaq. Baýyrsaqty aýylda ájeler men apalar qara qazanǵa pisiredi. Qazan mańynda baýyrsaq jep júrgen balalar erekshe kóńildi.
- Balalardyń kóńildi, ári qýanyshty ómir súrýi úshin dastarhanǵa keletin bir túıir nanǵa qanshama adamnyń mańdaı teri sińedi. Endi soǵan tereńirek toqtalaıyq.
- Erte kóktem kelisimen adamdar traktormen jer jyrtyp, dán sebedi. Ony kútip, baptaıdy. Tyńaıtqyshtar seýip, aram shópterin julyp, zıankesterge qarsy dári seýip jaz boıy egin basynda júredi.
- Egin pisken kezde adamdar ony kombaınmen jınaýǵa kirisedi. Kún demeı, tún demeı egin alqabynda egin jınaýmen bolady. Jınalǵan egindi mashınaǵa quıyp, dıirmenge aparady.Dıirmende bıdaıdan un tartady. Unnyń úsh sorty bolady. Undy qapqa salyp, vagondarǵa tıep, qalalar men aýyldarǵa jóneltedi. Qapqa salynǵan un naýbaıhanalarǵa aparylady. Naýbaıhanada unnyń ár sortynan nan túrleri pisiriledi. Naýbaıhanada unnan qamyr ılep, qamyrdan nannyń formasyn jasap, peshke salyp pisiredi. Naýbaıhanadan dúkenderge jiberiledi. Dúkennen adamdar satyp alyp, dastarhanǵa qoıady.
Mine, nannyń dastarhanǵa kelýi úshin qanshama adamnyń mańdaı teri sińedi.Tek qana qazirgi zamanda ǵana emes el basyna qater tóngen aýyr da qasiretti kúnderde de adamdar egin basynda erinbeı, jan aıamaı eńbek etken. Óndirgen ónimderin Uly Otan soǵysyna jiberip otyrǵan. Soǵysqa qatysqan atalarymyzǵa as-sýdy soǵys kezinde elde qalǵan áıel-analar kúni-túni jumys istep jiberip otyrǵan.Soǵys kezinde elde qalǵan er azamattar men áıelder jan aıamaı eńbek etken. Sondaı azamattardyń biri – Ybyraı Jaqaev. Ol – kúrish atasy degen atpen tanymal.
Sonymen birge Shyǵanaq Bersıev ata tary egýden rekord jasaǵan. Soǵysqa kóp-kóp qap astyq jiberip otyrǵan. Soǵys aıaqtalǵanmen el jaǵdaıy birden jaqsaryp kete qoıǵan joq. Egin basynda er azamattarmen qatar áıelderde eńbek etti. Ataǵy búkil elge taraǵan Kámshat Dónenbaeva syndy apalarymyz da bar. Ol - qazirgi kezde nemere tárbıelep otyrǵan ardaqty áje.
- Bizdiń elimizde kóptegen oblystarda bıdaı egilip jınalýda. Atap aıtqanda Aqmola, Aqtóbe, Qostanaı, Pavlodar, Oral oblystarynda bıdaı egilip, óndiriledi. Bizdiń elimiz óte baı. Osy baılyǵymyzdy Qazaqstan Respýblıkasynyń rámizderiniń biri Eltańbada kórsetken.
- Dastarhan kórki nanmenen,
Toıdyń sáni ánmenen - demekshi endigi kezekte nan týraly maqal-mátel aıtaıyq.
1.Qonys kórki – tam,
Dastarhan kórki – ... (nan)
2.Dastarhanynda nany joqtyń
Tamaǵynyń .... joq. (dámi)
3.Nan bolsa, ... bolady. (án)
4.Tistem nannyń qadirin,
Taryqqanda ... (bilesiń)
5.Nan qıqymyn shashpańdar,
Jerde jatsa ... (baspańdar)
Tyıym sózder
1.Nandy bir qolmen úzýge bolmaıdy.
2.Nandy tóńkerip qoıýǵa bolmaıdy.
3.Nandy aıaq astyna tastama.
4. Dúkenge barǵanda nannyń sapasyn qolyńyzben anyqtamańyz. Bul tazalyqqa da, mádenıettilikke de jatpaıdy.
5.Nandy satyp alǵanda taza dorbaǵa salyńyz.
Ulaǵatty sózder
1.Dúnıede baılyqtyń túri kóp. Solardyń ishindegi eń negizgisi–osy nan baılyǵy. (Ǵabıden Mustafın)
2. “Eger menen álemdegi eń asyl ne?”deı qalsa, bógelmesten “Nan” dep jaýap berer edim. Sebebi, nan álemniń jaryǵy kúnnen nur alady, adamǵa kúnniń nuryn quıady.Onyń ómirin kúndeı jarqyratady. (Ybyraı Jaqaev)
Sózjumbaq sheshý.
1. Astyq neden alynady?
2. Mehanızator áıeldi ata.
3. Nan qaıda pisiriledi?
4. Unnyń sorty
5. Bıdaıdan un jasaıtyn jer.
6. Tary atasy kim?
7. Bıdaıdy nemen orady?
8. Kúrish atasy atanǵan adam.
Qorytyndy.
Nan qıqymyn shashpańdar,
Jerde jatsa baspańdar.
Terip alyp qasterlep,
Torǵaılarǵa tastańdar! –deı kele búgingi «Nan – dastarhan baılyǵy» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Belgisiz azaıtqyshty tabýǵa berilgen esepter
