InfoHub Logo

— Otaǵasy, jınalystaryń aıaqtaldy ma? Tez keldiń ǵoı.

— Jınalys emes, aýyl ósegin tasyp júrgen bir qýaıaqtardyń tirligi dersiń. Eshkimge sóz bermeı, jan balasyn tyńdamaı ketti ǵoı, — Egemberdi aýdan ákimdiginiń «kele jatyr» degen daqpyrty zor, eldi kóp kúttirgen jınalysyna kóńili tolmaǵanyn daýsynan ańǵartty.

— E, onyń nesine renjısiń? Olar bári jaqsy dese, jaqsy bolǵany. –Báıbishesi otaǵasynyń kóńilin aýlaǵany, ne bılik ókilderine sonsha sengeni belgisiz, sabyrǵa shaqyra sóıledi.

— Kóremiz bıylǵy kóktemde ne jańalyq bolatynyn. Bárin qaǵazda ǵana saıratpasa boldy. Aıtpaqshy erteń men aýdanǵa júremin. Jumys jaıyna qajet zattar alýym kerek.

— Áke, men de baraıynshy. «Apańa kómektesip, elgezek bolsań, ózimmen birge alyp júremin» dep ýáde berip ediń ǵoı, — dep úlken uly Oljabaı sóz oraıyn paıdalanyp, ákesi men sheshesiniń áńgimesin kıip ketti.

Qyzylaǵash tańy kúndegideı araılana, syrbazdana atty. Tún sulýy Aı jaryq nurdyń padıshasy Kúnge tirshilik ataýlynyń amandyǵyn amanat etkendeı yǵysa berdi. Kún uıasynan kóterilmeı jatyp, tiri jan bitkenniń bárine shýaǵyn tógip, bir túgendep alǵandaı. Ádettegi aýyl tirligi bastalmaı turyp, Egemberdi Oljabaıyn ýáde boıynsha ertip, jolǵa shyqty. Úıde Zeınep pen kishkentaı uly Kenjetaı qaldy. Sheshesiniń etegine oratylyp júrip, Kenjetaı oıynǵa da úlgeretin. Kúni boıǵy sylbyr tirlik keshke qaraı tipten kóbeıip ketkendeı. «Tańnyń atqanynan keshtiń batqany tez» dep kúńkildegen Zeınep malyn qoralady. Ne jumys istese de, kóńili alań. Otaǵasy áli kelmedi. «Jolaýshynyń bógelgeninen súıin» dep ózin ishteı jubatsa da, júregi órekpip qoıar emes.

Tirshilikti bar shýaǵymen aımalap, aıalaǵan kún qyp-qyzyl shapaqtaryn shashyp, jer betin qımaı turǵandaı. Búgingi túndi appaq sáýlesimen bóktirýge aı da asyǵar emes. Kıeli kúnniń amanatyna qıanat jasaǵysy kelgendeı, kesh qaraýytyp, kúńgirttenip bastaldy.

— Jeńeshe, aǵam áli kelmegen be? — Úıge kóńildi kirgen otaǵasynyń kishi inisi Qosjan Kenjetaıdy qushaǵyna aldy.

— Iá, áli kelgen joq. Bulaı keshikpeıtin edi. Tórlet, shaı daıyndaıyn.

— Jeńgemniń shaıy bal tatıdy ǵoı, shirkin. İship bir armanda, ishpeı eki armanda júrmiz, mine,

— Qaljyńyńdy qoıa turshy, Erke bala. Bir jaısyzdyq bolyp qalatyndaı júregim qysyp tur. — Zeınep eńsesin ezgen qaıǵysy bardaı alańǵa berile sóıledi.

— Túý, jeńge, aǵam kúni boıy janyńyzda bolmaǵanǵa júregińiz qysyp tur ma? Qyzǵanyshty qoıyp, maǵan bal tatyǵan, qaımaq qatqan shaıyńyzdan berińiz! — Qosjan jeńgesin ázilmen bastyrmalatyp, ezý tartqannan basqaǵa amalyn qaldyrmady.

— Apa, Qosjan aǵam qonaq qoı, ıá? Qonaqqa kóp kámpıt saalsyz ba? — Óz jaıyn qamdaǵan Kenjetaı qýlyǵyn asyrǵysy kelip otyr.

— Kenjesh, Qosjan aǵań kámpıtti unatpaıdy. Sol úshin dastarhanǵa táttiler salmaımyz.

— Apa, kámpıt! Apa, kámpıt! — Qyńqyldap júrip óz degenin oryndatyp úırengen Kenjetaı jýyq arada sabasyna túser emes. Aqyry Qosjan Kenjetaıdyń janynda qaldy da, Zeınep dúkennen táttiler alýǵa syrtqa shyqty.

Kóńilindegi belgisiz túıtkildi áldeneden tarqata almaǵan Zeınep aýyldyń qarańǵy kóshesinde túrtinektep kele jatyr. Kıeli kúnniń «tirshilikti sáýleńnen kende etpeshi» degen tilegine qaraýlyq etkisi kelgendeı búgin aı aǵarańdap bolsa da kózge túspedi. Tipti túngi aspannyń sánin keltirer juldyzdardy da túnek bultqa tumshalap tastapty. «Belgisiz muń arqalatqan bul kún de óter, erteń-aq appaq bolyp tań atar» dep ózin ishteı jubatqan Zeınep dúkenge jaqyndaı bergende kenet búkil aýyl ıtteri ulyp ala jóneldi. Tula-boıdy túrshiktirip uzaq ulydy. Áldebir jamandyqtyń kelip qalǵanynan habardar etkisi kelgendeı tórt aıaqtylar tym-aq ashshy azynady. Bul azynaý ún Zeıneptiń jadynda bir sátti jańǵyrtty. Anasy o dúnıelik bolǵanda dál osylaı kókke qarap, kókiregin tyrnap zarlaǵany esine tústi. Ol kezde órimdeı jas edi-aý... Óz ómirin anasynsyz elestete almaı, onyń kóz aldynan ketkenine sene almaı, eshkimge jubatý bermeı egilip edi sol kúni. Ǵumyrynda úlken qasiret shekkeni de sol kún. Ol kezde Zeınep anasyn joqtap edi, al búgin myna ıtter dál sol daýyspen... Óz oıyn aıaqtaýǵa seskenip, jaryǵy jyltyraǵan dúkenge kire berdi. Munda da aýyr tynyshtyq bılep alypty.

— Sáýlesh, kesh jaryq! Jaqsy kámpıtiń bolsa bershi. Kenjeshim qıǵylyq salyp jatyr. — Zeınep satýshymen sóılesip, oıyndaǵy manaǵy sekemin seıiltkisi kelip-aq turdy.

— Kenjeshińniń qıǵylyǵy qıyn soǵatyn túri bar saǵan. Dúkende kámpıt taýsylyp qalǵan. Erteń taýarǵa baramyn dep turmyn. — Sáýlesh jadyrańqy júzben til qatty.

Joǵyn jolyqtyra almaǵan Zeınep qyr kóshege tústi. Kenjeshine qalaı táttisiz barsyn?! Kámpıt izdep shyqqan sapary nege sátsiz bolsyn?! Dárigerler «ekinshi ret qursaq kóterseń ólim qushasyń» dep órekpip óre túregelgende, Qudaıdan «Oljabaıym jalǵyz bolmasyn» dep jylap-surap alǵan Kenjetaıy emes pe?! Adamnyń aıtqany kelmeı, Allanyń qalaýy jeńip, Oljabaıynyń sońynan ergen byldyr tildi tátti kenjesi emes pe?! Al Zeınep balasy kámpıt emes, jan pıda bolýyn surasa esh oılanbaıtyn ana bolatyn.

Qyr kóshege de jetti. Úlken dúkenniń jaryǵy alystan kózge urady. Bul dúkennen izdegenin tabatynyna bek senip, aıaǵyn tezdete basty. Kútpegen jerden túsiniksiz dúmpý estildi. Bul dúmpý áıeldiń júregine qasiret qanjaryndaı bolyp qadaldy. Ne sumdyq bolǵanyn anyq bajaılaı almasa da, bir zulmattyń oryn alǵanyn anyq sezip, úıine qaraı jan ushyra júgirdi. Tek ulynyń ómirine degen qorqynysh baıqus ananyń adymyn ashtyrmady. Ál-dármeni quryp, býyny dirildegen Zeınep úıine qaraı tyrmysa berdi. Aýa qarmanyp, qur tyrbanǵan ananyń qulaǵyna ulyǵan ıtterdiń úni men jylaǵan sábı daýsy anyq estildi.

Jerdiń ústindegi ómir nuryn, tipti búkil tiri jan ataýlyny tynystan ada etemin dep, jaryq nurda esesi ketkendeı túnekti orana jetken bul joıqyn tajal aýyl irgesindegi sý qoımasynan shyqqan edi. Sý qoımasyna adam qolymen qamalǵan ajal ajdahasy búgin aýyzdyǵyn sypyryp tastap, erkindikke elire shyqty. Qoımadan bıik tolqyn bolyp atyla shyǵyp, aryndap aýyl shetine ilindi. Ata dushpanyn alqymnan alǵandaı bolyp jaıpaı jetti. Jolyndaǵy kók shópti de aıap jatpady. Tapap ótip, azan-qazan shýǵa tolǵan aýyl ishin kezip ketti. Qybyrlaǵan qumyrsqa da sý dolysynan qutyla almady. Dúleı tasqyn aıar sheńgelin taryltyp, boıynda jany bardyń bárin ajal alaqanynda oınatty. Qashyp qutylýǵa qaýqary qalmaǵan aýyl adamdaryn mazaq etkendeı kúrkirep kúlip, «qarsy turar qaısyń bar» dep keketkendeı jolyndaǵyny japyryp jóneı berdi. Úıinen qashyp shyǵyp, qolyndaǵy nárestesin ólimnen qorǵamaq bolyp baýryna qysqan bir jas anany alapat tasqyn tolqynymen túırep áketip, kelesi tolqynǵa qaqpaqyl etti.Aıaýdy bilmeıtin jendet anamen qudiret teńestirigisi kelgendeı onyń baýryndaǵy náresteni aıyryp áketpek bolyp julqylady. Ajal darıasyna aldymen sábıdiń súńgigenin kórýge asyǵyp, ananyń álýetin qashyryp, óz aılasyn asyryp oınaq saldy. Qansha qutyrynǵanymen, ananyń qushaǵyndaǵy sábıdi ala almady. Ana qudiretimen kúreste jeńiliske ushyraǵanyna jyndanyp, qushaqtary aıqasqan ana men balany tasqynǵa shym batyrdy. Ábden kúshine engen túnek tasqyn jolynda kezdesken taǵy bir balany ákesiniń qutqarýyna jetkizbeı sýp-sýyq qushaǵyna aldy. Kóz aldynda shyrqyraǵan balasyna járdem ete almaǵan sharasyz ákeni úı-ormanymen birge jutyp jiberdi. Aıyr tilin sýmańdatyp, aýyl ishin toıymsyzdana tintkilegen sum tasqyn ajaldyń upaıyn túgendep berip, ózimen kúshi teń kelmeıtin qarsylasyn jer qaptyryp, ólimshi kúıden ólim álemine laqtyryp, aýyl ústinde aıyzy qanǵansha jyn oınaq saldy. Qarsy kezdesken tirini óli etti, túzýdi búkir etti. Ajaldyń bıin túrlendire bılep, aýyldy alasapyran etip kete berdi. Sońynda qulaǵan, qıraǵan úıindiler men bultqa búrkenip betpaqtanǵan aıǵa qarap ulyǵan ıtterdiń únin qaldyrdy. It ekesh ıt te erteńin oılamaǵan esersoq Adamnyń qolynan ońtaıly sátte júgenin sypyryp, týlap qashqan tajaldyń oıranyn aza tutyp uzaǵynan ulyp jatty.

Tasqyn lap kelgende Zeınep úıine qaraı umtylǵan edi. Biraq aıaǵy áldenege súrinip ketip, qatty zatqa basyn soǵyp, esinen tanyp qulaǵan bolatyn. Áıeldiń esin jıǵyzǵan jarasynyń jeńildigi emes, naýryz aıyndaǵy áli jylı qoımaǵan kóktemgi jerdiń sýyq yzǵary bolatyn. Ajal tolqyndary qyr kósheni emin-erkin qırata almaı, tek oı kóshelerdi oısyrata apatqa ushyratty. Zeınep aıaǵyn táltirekteı basyp, tas túnekte úıiniń baǵytyna qaraı bet aldy. Júrgeninen qulaǵany kóp. Shekesinen shyp-shyp aqqan qany kózine quıylyp jatsa da, ár qulaǵanda jerden jegen taıaǵy tánine batsa da, ólermendenip qaıta umtyldy. Aýyldy urymtal tustan ańdyp kelip tap bergen ólim ózeni endi es jıdyrmaı shor-shor aǵyp jatty. Zeınep esil-derti balasy bolyp alǵa umtyla berdi. Jan-dúnıesi qatty alasuryp, sálden soń bolyp jatqan jaıtty aqylmen zerdeleýden qaldy. Súrinip ketip qandy sýǵa qulap tústi. Qulap jatyp qolyna ilingen jumyr zatty jalma-jan baýryna basty. Týra bir sábıin áldeneden qutqarǵysy kelgendeı qushaǵyna qysyp turyp «Kenjeshim, tońyp qalypsyń ǵoı ábden. Keldim, mine, qulynym! Endi jaýramaısyń!» — dep shyrpyǵa meıirlenip sóıleı jóneldi. Bir sát qandy sýdy belýarynan keship turyp boıyn tiktep aldy da, «Kámpıt? Balam, men kámpıt ákelmedim! Keshirshi apańdy! Keshirshi!» — dep ańyrady. Kókke jeterdeı kúńirengen ananyń sherli únine ıtteriniń ulyǵan daýsy qosyldy...

...

Jeroshaq basynda ekeý otyr. Búk túsip otyrǵan áıel otqa qarap qadalyp qalǵan. Oılanyp emes opyq jep otyrǵandaı. Qozǵalyssyz otyrǵan áıel qý shyrpyny syǵymdaı ustaǵan. Ata jaýyna atylar ońtaıly sátti kútkendeı ishteı shıyrshyq atqan bir kúı. Ot jalyny áıeldiń júzinde bıleı túsip, birese onyń júreginde shókken sherdi ańǵartyp qalsa, birese ózegin órtegen zapyran ókinish órnegin janarynda shyq bolyp oınatty. Bul otyrǵan Zeınep edi. Azaly kúni aqylynan aljasqandaı aýyl ishin zarlaı kezip júrgen jerinde Egemderdi men Oljabaı jolyqtyryp, sabasyna túsirmek bolǵan edi. Kenjeshinen esh habar bolmaı, qaıǵyǵa bókken otaǵasynyń qasiretin áıeliniń myna beıshara kúıi tipten eselep jibergen bolatyn. Qara ormany sý astynda qalǵan, inisi men búldirshin ulynan bir-aq kunde kóz jazǵan otaǵasynyń júreginde aty-jóni joq jek kórýshilik sezimi oıandy. Kóńili qalmaı qaıtsin, qujatsyz qalǵandaryn aıtyp ákimdikke barǵanda «Seniń Egemberdi ekenińdi, al ana esi aýǵan áıeldiń Zeınep ekenin qaıdan bileıik? Dáleldeıtin qujattaryń bar ma?» degen arsyz kúlkige qalǵan. Oshaǵyn oısyratyp ketken oırandy mekennen kóńili sýyp, Egemberdi «barmaımyn, Kenjemdi qalaı tastap ketemin?!» degen áıeliniń bebeýine de qaramastan osy jalǵyz úıli fermaǵa malshy bolyp jumysqa ornalasty. Sharýa qojalyǵy Dáýlet darhan minezdi kórinip, ári qujat jaǵyn retteýge de kómektesýge qaýqarly ekenin aıtyp, osynda alyp kelgen. Sodan beri otbasy úshin azapty kúnder bastaldy. Oljabaı balalyq kúıden arylyp, ata-anasynyń qabaǵyna jaýtańdaýmen júr. Tátti qylyqty baýyrynyń naqty qaıda ketkenin bilmese de, ishteı onyń bir sumdyqqa tap bolǵanyn bajaılaıtyn bala júregi. Ásirese anasynyń tiri arýaqqa aınalyp, eleske erip esten tanǵany bala janyn qınap bitti.

— Apa, sút tasyp ketti! — Oljabaı anasynyń ıyǵynan qaqty. Oǵan selt etken Zeınep bolmady.

— Apa, sút tasyp, betine sap-sary bolyp qaımaq qatty. Qazandy úıge apara bereıin be? — Oljabaı bul suraǵyna da jaýap ala almady. Kenet Zeınep ornynan jyldam turyp, sút toly qazandy úıge alyp kirdi. Eńsesi tómen tar úıge kire salysymen, tezdete sham jaqty. Asyǵys dastarhan jasaýǵa kiristi. Qımylynda «úlgermeı qalsam qaıtem?» degendeı bir qaýip bar. Maldy qoralap úıge otaǵasy da endi. Dastarhan basynda úsheý ǵana otyrsa da, Zeınep tórtinshi bir adamǵa kese qoıdy. Janynda bir kesede qaımaq tolyp tur.

— Kenjeshim jańa pisken súttiń qaımaǵyn jaqsy jeıdi. Sýyp qalmasyn dep shaıdy shapshań daıyndaǵanym sol, — dep sham jaryǵyna qarap kúlimdeı sóıledi.

— Zeınep, sen tiri qalǵan balańdy múlde aıamaısyń. Onyń qamy seni alańdatýdy qoıǵan. Oljabaıdyń kózinshe bar aıtaryń — Kenjesh.

— Men Kenjesh desem odan bireý zıan shege me eken? Qáne, kim bar meniń balamdy saǵynyp kútkenimnen qınalyp qalǵan? — Zeınep daýsyn kóterip, shıryǵa bastady.

— Qaıǵydan qan jutqan jalǵyz sen emessiń. Kenjesh-meniń de úlken qaıǵym, Oljabaıdyń saǵynyshy. Biraq sonyń bárin sen attap ótip, ańǵarmaǵansyp sher bitkenniń ýyn óziń simirip, bizge de eriksiz simirtip júrsiń!

— Kenjesh meniń qaıǵym emes, syzdaǵan saǵynyshym. Ony kórmegenime qansha kún, qansha tún ótti?! Esebinen jańyldym. Onyń habarynan, amandyǵynan beımálim jerge syrǵaqtap kelip, meni tunshyqtyrǵan sensiń. Ulym ana aýylda úıimizge kelgen bolar! Odan da beıhabarmyn. — Áıel sham jaryǵynan júzin teris áketip, qarańǵy buryshǵa qarap birbetkeı kúıde kúbirledi. Quddy bir otbasynyń janynda emes,aıdaýda júrgen ǵaripteı taýsyla kúńkildedi. Osy sát Egemberdiniń shytynap júrgen shydamy shydas bermeı sógile berdi. Ol Zeıneptiń ulyna dep qoıǵan kesesin alyp qulashtaı laqtyrdy. Ákesiniń bul áreketine Oljaıýaı shyr ete qaldy. Úreıi-anasynyń janyn burynǵydan da beter jaralap almaýy. Biraq Zeınep jylamady. Synǵan keseden sap-sary qaımaqty ýystap aldy da, «balapanymnyń yrzyǵyn eshkim tóge almaıdy» dep basqa kesege aýystyryp sala qoıdy. Sham sóndi. İshilmegen shaı, jınalmaǵan dastarhan bir berekesizdikti bildirip qala berdi.

Zeıneptiń «ulymmen qaýyshar sát jaqyndaı tússin» degen tilegin oryndaǵysy kelgendeı jańa bir tań atty.Alaıda jańa tań jaqsylyq syılaı almady. Sol burynǵy kúıbeń tirlik, qaltyraǵan úmit, shytylǵan qabaqtar. Tańǵy shaı ústindegi únsizdik jalǵasa berer me edi, qojaıyn Dáýlet kirip keldi.

— Á, qalaısyńdar? Mal basy aman ba? Basqa fermalardy aralap, senderge jetken betim osy, — dep qyrqyldaı sóılep dastarhanǵa jaıǵasty.

— Mal-jan aman. It-qus tıgen joq. Tynyshtyq áıteýir, — dep Egemberdi jaýabyn qysqa qaıyrdy.

— Onysy jaqsy bolǵan eken. Búgin sharýa qaýyrt bolaıyn dep tur. Egemberdi, sen maldy óriske uzatyp jaı. Oljabaı, sen de bar. Ákeńe kómektes! — Dáýlet ámir bere ákireńdep úıdegilerdi tegis syrtqa shyǵardy. Egemberdi shyǵa bere tórde turǵan Zeıneptiń baladaı baýryna basyp emirenetin shybyǵyn ala ketti.

Ún-túnsiz tirlikterin tyndyryp bolǵan Zeınep úıge kirdi. Tórde ózi qoıǵan jerde shybyqtyń joq ekenin kórip shyńǵyrǵan kúıi syrtqa atyldy. Týra bir týǵan perzentin áldekim kúshpen alyp ketip bara jatqandaǵy ana jantalasy. Kóligimen qaıta aınalyp kelgen Dáýlet áıeldi toqtatty.

— Eı, ne boldy dalbasalap? Jyn kórgendeı julqynǵanyń ne?

— Kenjem, balapapynm! Egemberdi áketti! — Zeınep qolyn sermep otaǵasy ketken tusty nusqady.

— Shybyqty áketse ne bopty? Janyńdy alyp ketken joq qoı bastysy! — Dáýlet kebeje qarnymen áıeldi qaǵa-soǵa ishke kirgizdi. Álýetti qoldarymen dármensiz áıeldi súıreleı jóneldi. Zeınep bar pármenimen tysqa shyqpaq bolyp qansha tyrmyssa da, erkektiń qarýly qolynan qutyla almady. Dáýlet aram oıyn iske asyrmaq bolyp, jumysshylaryn ádeıi alysqa túrli tapsyrmalarmen jumsap jiberip ózi qaıtyp oralǵan edi. Ojar qolymen Zeınepti sıpalaı bastady. Bul sát Zeınep kúıeýi shybyqty emes Kenjetaıyn alyp ketkendeı shyrqyraı berdi. Beıkúná áıel tipti taǵdyrynyń ózine taǵy bir teperish tartý etip turǵanyn túsingen de joq.

— Jiber! Kenjeme baram! Bosat! — dep tis arasynan tistene sóılep alysa berdi arsyzben.

— Esýas qatyn, aptaldaı erkekterdiń ózi tasqynǵa ketip ólgende seniń qurttaı balań aman qalyp pa? Armanyń adam sengisiz eken. Ha-ha-ha!

— Mende neń bar? Dalaǵa baram! Ulym kútip qaldy! — Zeınep esersoq erkektiń túpki oıyn túsinbeı arpalysa berdi. Dáýlet áıeldi jyǵyp alyp jaman oıyn júzege asyrmaqqa kiristi. Tek sol sátte áıel shyr ete qaldy. Myna kespirsizdiń ózin ulynan emes arynan aıyrýǵa jetkenin janymen sezdi. Sol sát qaıǵynyń qara bulty batpandaı bolyp shókken Zeıneptiń jany tirildi. Zeınep tirildi. Súlesoq, del-sal halden arylyp, qıanatqa qarsy kúresý kerektigin sezdi. Sezdi de taıdaı týlap tura keldi. Jan dármen degende asadal tusqa taıap, qorǵanar zat izdep qarmandy. Qoly qur qalmaı kishkentaı kezdikke ilindi. Eser neme esirip kelip taǵy taıanǵanda kezdikti jalań etkizip ashyp úlgerdi.

— Ajalyńa asyqsań kel! Men bir ret balamdy qorǵaı almaı qapyda qaldym! Bul joly múmkindigimdi qalt jibermeımin! Oljabaıymnyń anasy arsyz, Egemberdiniń jary sanasyz bolmaýy úshin kúresem! Men jeńem bul kúreste! — dep aıbyndana aqyrǵan áıelge Dáýlet batyp bara almady. Bar bitirgeni bylapyt sóılep, alystan túkirý ǵana boldy. Buǵaýdan bosanǵan tutqyndaı úıden atyp shyqqan Zeınep eri men uly ketken óristi baǵytqa alyp qustaı ushty. Qolynda kezdik. Ómirdegi jaqyndarymen qaıta tabysýǵa asyqqan áıeldiń aıaǵyna shóp te oralǵy bolmady, tiken de qadalyp tusaý bolmady. Qaıta tabıǵat ta áıel janymen úndesip, úılesim tapqandaı, jolyna kúzgi quraqty izgilik soqpaǵy etip tósep, aldynan samal jel soqtyryp, sergektik raıyn syılady. Tıtteı keshikse uly men qosaǵynan máńgige aırylyp qalardaı záre-quty qashqan Zeınep olardy tez-aq taýyp jetip bardy. Qolyna kezdik alyp aıaǵyna shań ilestire jetken áıelin kórip Egemberdi shoshyp atyp turdy. Oljabaı anasyna qarsy júgirdi. Ana kezdigin tastamastan ulyna qushaq jaıdy.

— Qulynshaǵym-aý, anańa tomaǵa-tuıyq júrdi dep renjidiń be? Túnderde ertegi aıtyp, meıirlene sıpap uıyqtatpady dep toryqtyń ba? Qamymdy jemeı, jyly júz bermeı kete me dep qoryqtyń ba? Keshir, balam, anańdy!

— Apa! Apa! — Jarty jyldan beri anasynyń sheshile sóılegenin kórmegen, qystyqqan úreı bılegen Oljabaı sansyz sezimder jeteginde anasyna tyǵyla berdi. Balanyń kóz aldyna Qyzylaǵashta júrgen kezi kúlimdep kele qaldy. İnisi ekeýi aýla ishinde asyr salar edi. Ekeýi áldebir zatty bólise almasa dereý anasyna jetip baryp shaǵymdanar edi. Anasy qos ulynyń da ózine shaǵymdanǵanyna shattana kúlip, ekeýin birdeı baýryna basar edi. Týra sol sátte osy ystyq qushaq pen ana ısin sezetin. Bala jany pánıde saǵyný men azap shegý bar ekenin bilmesten baqyt pen shattyq aýlyn kezetin. Analaryna máre-sáre bolyp erkelegen qos baýyr bólise almaǵan oıynshyqtaryn bólisip, táttilerin de tatý otyryp jeıtin. Mine, sol eles jaqyndap kelip, Oljabaıdy shynaıy sıpatymen sıqyrlap alardaı arbaı jóneldi. Kezdik ustaǵan qolymen ulyn qushaqtaǵan áıelin kórip Egemberdi seskenip qalyp júgire basyp jetti.

— Tasta kezdikti! Balany jazym etesiń! — Aǵyl-tegil jylap, júrektegi shemenderin jaspen bulaǵan ana men balanyń qushaqtaryn Egmberdi jaza almady.

— Joq, tastamaımyn! Men osy kezdikpen Oljabaıymnyń anasynyń aryn qorǵap qaldym! Osy kezdiktiń arqasynda seniń áıelińniń namysyna syzat túsken joq! — Zeınep jasyn súrtpesten baýryndaǵy balasyn qushqan kúıi ornynan turdy. Kezdikti alyp qudiret kúshindeı kórip súıip-súıip qoıdy. Súıip turyp Qudaıyna rızashylyǵyn aıtyp kókke qarap qolyn jaıdy. Janarynda jasy jarqyldaǵan, ebil-debil bolyp jaıylyp ketken shashy jelmen jalbyraǵan, kózderinde ot ushqyndaǵan áıeli Egemberdige osy sát has sulýdaı kórinip ketti. Qanshama ýaqyt qaıǵysyn jubatyp ta, tipti aıǵaımen qorqytyp ta qashyra almaǵan jarynyń jarqyn júzben til qatqanyna balasha qýanǵan otaǵasy Zeınep pen Oljabaıyna qushaǵyn jaıa umtyldy.

— Kezdikti kezenetin jaýym bolsa taǵy da, qorǵap qalam máýesi mol baǵymdy! Qapy qalmaı, ózek talmaı jetem kúlim shaǵyma! — Zeınep tirshilik anasy Kúnniń aldynda ant etip turǵandaı appaq nurǵa shomyp ajarlana tústi.

— Apa, áke, aýylǵa qaıtaıyqshy! Saǵyndym! — dep Oljabaı jylamsyrady. Kimdi qalaı saǵynǵanyn atap aıtpasa da, úsheýi de bilip turdy.

— Otaǵasy, osy ýaqytqa deıin Kenjeshim dep qan juttym. Qaıǵy zárin seniń júregińe ý etip quıdym. Tiri ólik bolyp, janym sherge tolyp, sendegi sulý kóńildiń gúli solyp, baz keshtirdim bárinen! Endi ol Zeınep joq! Ózińe súıeý bolyp, júzińdi jaryq qylyp attanaıyq aýylǵa! – kesimdi sóılep aılar boıǵy «esin jımasa, eles qýyp júre berse kúnim ne bolmaq» degen qorqynyshyn qýanyshpen almastyrǵan jaryna Egemberdi bas ızeýden aryǵa aspady. Toǵaı túbine súıep qoıǵan Zeıneptiń baladaı kórip emirenetin shybyǵyn Egemberdi ózi alyp kelip áıeline ustatty. Endi ol shybyq Egemberdi úshin bolashaǵyna degen qorqynysh pen qaýip-qaterdiń nyshany emes edi.

Úsheýi qol ustasyp emeksigen kem kóńilderin demder jubanysh izdep aýyldaryna qaıtyp kele jatty. «Óz aýlamda burynǵydaı asyr salyp oınaımyn. Knjetaı da kelgen shyǵar bizdi saǵynyp,» — dep oılady Oljabaı. «Iá, aýlyma baram, biraq ajal tapqan baýryma bara almaımyn,» — dep qamyqpa oıǵa berildi Egemberdi. «Aýylǵa barar jol úmitke toly. Kenjeshimnen bir oń habar estip qalardaı júregim alyp-ushyp kele jatqany,» — dep úmitiniń talyna taǵy da jan bitirdi Zeınep. Shańyraǵyn qaıǵy qulatqan otbasy óliara shaqtan soń ómirge qaıta kelip, irgesin bekite bastady.

...

Qandy sý Qyzylaǵash aýlyna qaıtyp aınalyp kelmese de, ólim elesi aýyl ishin kezýmen boldy. Belgisiz úreı árbir tútinge taıap kelip tunshyqtyrǵysy kelgendeı kúbirleıtin. Bul joly aýyldy dúr silkindirgen-óldige jorylǵan Egemberdi men áıeliniń úlken uldaryn ertip din aman oralýy. Tek kishi uldary ǵana qastarynan kórinbedi. Sol alasapyran kúni bul shańyraqtyń sý túbine shókkenin eshkim kózimen kórmese de, solaı dep syrttaı ton piship qoıǵan edi. Qazir Qyzylaǵashta qýyrshaqtaı úıler qaz-qatar tizilgen. Kósheleride túzýlengen. Qarǵys atqan tasyr kúndegideı tas qarańǵy emes kóshe shamdarmen jaryqtanǵan. Joǵary basshylyq aýyldy qansha sylap-sıpaǵanymen, turǵyndardyń jan jarasyn múlde jaza almady...

— Oıbaı-aý, baýyrym, barmysyń?! Seni búkil otbasyńmen óldi dep oıladyq qoı! Tiri ekensiń ǵoı! Osyndaı ǵajap meniń basymda da bolsashy! Úsh birdeı balamnan aırylyp sorlap qaldym emes pe! — Kórshileri Keldibaı bastaǵan bir top aýyldastary óz úıleriniń ornyna kelgen úsheýin kórip eńireı kóristi.

Iá, Qyzylaǵash áli de qaıǵynyń qursaýynda edi.

— Keldeke, Allanyń buıryǵy osyndaı boldy. Ne dep jubataıyn ózińdi? Meniń de kóńilim jarty. Kenjemnen aırylyp... — Egemberdiniń sózin aıaqtatpastan Zeınep kıip ketti.

— Joq, ulymyz tiri. Qazir osy mańaıdan shyǵa keletinin ishim sezip tur. Ony óldi dep aýzy qısaımaı aıtatyndarǵa tańym bar. Onyń ólgenin ne bir deregin anyq biletinder bar ma? Qane, qaısyń balamnyń sýyq denesin kórdińder? –Aýyl adamdary kúńirene shýlap ketisti.

— Meniń qos qyzymnyń denesin kórgen de eshkim joq. Biraq bári óldi desip otyr. Ushty-kúıli joǵalǵandardyń qataryna jazdy da qoıdy ákimshilik.

— Meniń áke-sheshem opat bolǵan. Denelerin áreń taýyp edik. Men qalada bolyp aman qalǵanym bolmasa...

— Osharly otbasynan aırylǵan adamdy aman qaldy dep ataý da aıanyshty. Júrmiz ǵoı qur súlderimiz!

— Meniń jetkinshek bolyp qalǵan balam kóz aldymda shyrqyrap túnekke batpady ma?

— Kóńildi sýytýdan basqa laj joq qoı, joq!

— Bar! Men eshqashan sábıimdi ólimge qımaımyn. Ony tiri degen bir úmitpen óqmir súrem. Men úshin bastalǵan ólimnen keıingi ómirdiń sybaǵasy aýyr bolatynyn ishteı paıymdap turmyn. Biraq Kenjeshimnen kóńil sýytýǵa batpaımyn! — Zeınep myna jany jaraly, únderi azaly topty qansha aıasa, sol qaterge uryndyrǵan taǵdyryn sonshalyqty jek kórip turdy.

— Qalaı umytamyz opat bolǵan et jaqyndarymyzdy? Onyń ústine bizdi, qaıǵymyzdy mazaq etkendeı aýyldyń qaq ortasyna anturǵan apatty eske salatyn eskertkish ornatpady ma bul jazǵandar?! Eskertkishke tasqyn sýdyń sýretin órnektep kelmeske ketkenderdi máńgi aza tutsyn dep qorlady emes pe?

— Eskertkish? Ákesi, júr jeteıik eskertkishke! Oljabaı, tezdet,balam! Kenjeshim amandyǵyn bildirip qalar dál búgin! — Toptan qıystaı shyǵyp, ortalyq kóshedegi eskertkishke qaraı júgirgen úsheýge jınalǵandar aıanysh pen qyzyǵýshylyqqa toly kóben qarap turdy. Iá, esh jazyǵy bolmasa da qynadaı qyrylǵagdar myna úsheýi sıaqty qol ustasyp tirilip kelse, myna jer ulan-asyr toıǵa aınalar edi-aý!

Eskertkishke tez-aq jetip tura janyna baryp aıaldaǵan úsheý ózderi úmittengen súıinshi habardan ada sýyq keıipti kórip sostıyp qalysty. Zeınep bıik etip turǵyzylǵan tasqa taıap kelip júresinen otyra ketti. Myna tastyń kúnge shaǵylysqan solǵyn sáýleleri Egemberdige ajal oǵyndaı kórindi. Ákesiniń qolynan qysyp ustaǵan Oljabaı jaqyn kelýge áldeneden bata almaı qatarlasyp tura berdi. Zeınep ózi tastamaı alyp kelgen shybyqty kókiregine basyp turyp eskertkishke tik qarap sóılep ketti. Sózindegi tolǵan zar, daýsyndaǵy tunǵan sher kúzgi aspanda áýeledi: «Qulynym, seni qara taspen bastyryp tastaǵan ba? Qaıtyp tura almastaı etip janshyp tastaǵan ba? Osynsha ýaqyt seni ajalǵa qımaǵan, sensiz myna jalǵanǵa syımaǵan kóńilim dál qazirgideı oqystan sýnyady dep oılappyn ba men baıqus? Aýyldan ólim ısin anyq sezip turmyn! Sol óńsiz tústiń arasynan seni de kórdim, qaıteıin, balapanym! Qol sozym jerde turyp nege buldyrap barasyń? Seni eshkim umytpasyn dep «aqyldy aǵalaryń» myna tasty ornatypty! Sol «aqyldy aǵalar» tasqynǵa tap osyndaı qorǵanys qurmady ma? Aqylynyń jetken jeri osy ǵana eken arsyzdardyń? Seni máńgige búldirshin etken sol «aqylmandar!» Kósemnen sana qashqanda eldi albasty basady degen! Qoımadan shyqqan ajal perisi Qosjan aǵań ekeýińdi ertip áketti me? Álde barmaımyz dep qos baýyr jantalas hal keshkende, jaryq jalǵannyń sońǵy nury óshkende tilim-tilim etti me? Sońǵy sátte aǵańnyń baýryna tyǵyldyń ba? Qosjan aǵańnyń sen degende shyǵarda jany birge edi ǵoı. Aǵańdy qushyp ajalmen betpe-bet kelgende anańdy kúttiń be, kúnim? Ákeńdi shaqyryp kómekke bebeý qaqty ma zar úniń? «Qutqarshy, aǵa» dep shaqyrýǵa Oljabaıdy úlgertpedi me ajal sum? Tátti ákelem dep ketip, saǵan qoly qaıtyp jetpegen sorly anańdy jek kórdiń be? Keshirshi beıbaq anańdy! Keldim búgin aqyry, biraq taǵy da keshirim et! Táttim de joq ákelgen, ýysym tolmaǵan shekerge! Erkelep qarap júgirip shyǵyp, kámpıtke qaıta jumsamasyńdy bilemin bekerge! Saǵan degen saǵanysh pen qutqara almaǵan ókinishimniń jasyn tógip kúnine, kelip turam myna tastyń túbine! Seni bar degen úmitimniń óleksesin júregimniń túbine tereń jasyrdym! Jalǵan dúnıe menen, sorlaǵan bizden aılasyn asyrdy!»

Anasy sonsha solqyldap jylap jarty jylda shyǵarmaǵan bar jasyn bulap álsirep baryp túbine sulap túsken eskertkishke Oljabaı jaýyǵa qarady. Áıeli azaly ún kótergende surlanyp qana turǵan Egemberdiden qajyry qashyp, júrek túkpirinde tunshyqqan nala kúı tasyp erik berdi kóz jasyna. Kenjeshinen kóz jazǵanyna kimdi kinálaryn bilmegen Egemberdi eńkildep jylap turdy.

Úsh muńlyqtyń úzilip-sozylyp shyqqan zaryna tas ekesh tas ta shydamaı qaqyraı jóneldi...

---