InfoHub Logo

Tájirıbeli psıholog jáne ustaz Kerol Morgan oqyrmandaryna 2 suraq qoıady: bala kúninde kim bolýdy armandadyńyz jáne sol armanyńyz iske asty ma? Teris jaýap bergenderge ómirleriniń qur ótip jatqandyǵyn bildiretin 13 belgini aıtqan eken. Kerol usynǵan maqalany oqyp kórińiz.

1. Siz laıyqsyz zattarǵa tym kóp ýaqyt jumsaısyz 
 Beıneoıyndar. Teledıdar. Internet. Tym kóp tamaq. Shamadan tys ishimdik. Tizimdi jalǵastyra berýge bolady. Ómirińizge baısaldy qarańyzshy. Ýaqytyńyzdyń kóp bóligin qaıda jáne qalaı ótkizesiz? Bul sizge paıda ákele me? Bul sizdi jaqsy ómirge jeteleı me? Eger joq bolsa, sizge kúndelikti áreketterińizdi qaıta qarastyryp, ózgerister engizý qajet. 

2. Siz tym kóp shaǵymdanasyz 
 Áraqashan óz ómirine kóńili tolmaıtyn jáne bul jaıly aıtýdy doǵarmaıtyn adamdardy bilemin. Siz solardyń birisiz be? Jumysyńyzǵa, bastyǵyńyzǵa, jalaqyńyzǵa, kórshilerińizge nemese jubaıyńyzǵa kóńilińiz tolmaı ma? Eger solaı bolsa, siz eshteńe ózgertýge talpynbaısyz, tek qana aınalańyzǵa jaǵymsyz energıa taratýshysyz. Shaǵymdar sizdi tyǵyryqqa tireıdi. Unamaıtyn zattar jaıly emes, jaqsy kóretin zattaryńyz jaıly jıi aıtyńyz, nátıjesi kóp uzamaı biline bastaıdy. 

3. Siz aqyl-oıyńyzdy qorektendirmeısiz 
 Eger siz tulǵa retinde óspeseńiz jáne damymasańyz, onda turyp qalǵan, baldyr basqan toǵanǵa uqsaıtyn bolasyz. Bul sizdiń aqyl-oıyńyzǵa da qatysty, eger siz ony belsendi keıipte ustamasańyz jáne jańa zattardy meńgermeseńiz. Túrli máseleler men synaqtar aqyl-esińizge keresinshe oń áser etedi. 

4. Óz-ózińizben ishteı teris dıalog qurasyz 
 İshki dıalog siz úshin taǵdyrsheshti bolýy múmkin. Genrı Ford aıtpaqshy: «Siz ne oılasańyz da – isteı alsańyz da, almasańyz da, siz durys oılaısyz». Eger siz jumys babymen kóterilýge nemese jeke kásippen aınalysýǵa jetkilikti túrde aqyldy emespin dep oılasańyz – bul shyndyq. Eger siz qandaıda bir ózgeris jasaýǵa sharshaýmyn deseńiz – siz durys aıtasyz. Óz-ózińizge ne deseńiz de, bul sizdiń bolmysyńyzǵa aınalady. Oılaryńyzdy baqylaýda ustańyz, sonda ómir soǵan saı bola túsedi. 

5. Siz shabytty sezinbeısiz 
 Sizdiń birdeńege qulshynysyńyz bar ma? Men qulshynysym joq dep oılaıtyn kóptegen adamdy bilemin. Siz asa zor yjdahattyqpen isteıtin bir is bolýy kerek. Sizdi tolǵandyratyn birdeńe tabyńyz jáne sonymen kóbirek aınalysýǵa tyrysyńyz. 

6. Siz bolashaǵyńyzdy josparlamaısyz 
 Árıne, «búginmen» ómir súrip, «osy sátten lázzat alý» keremet, biraq túbinde qaıda bararyńyzdy bilý úshin keıde bolashaqty da oılap qoıý kerek. Eger sizdiń maqsatyńyz nemese josparyńyz bolmasa, onda siz áıteýir bir jerge tap bolarmyn dep muhıtta bir orynda qalqyp turǵan qaıyqqa uqsaısyz. Mundaı nátıje sizdi qanaǵattandyra ma? Belgilengen jerge baǵyttaıtyn GPS sıaqty, sizdi alyp júretin ishki GPS-ke zárýsiz. 

7. Sizdiń ósýińizge eshqalaı yqpal ete almaıtyn adamdarmen kóp ýaqyt ótkizesiz 
 Sizdi alǵa jeteleýge yqpal ete almaıtyn adamdarmen ýaqyt ótkizip, bir orynda turyp qalý qaýpi bar. Olardyń janynda siz baıaǵy kezeńde qala beresiz. Mundaı «dostardy»«energetıkalyq qanisherler» deýge bolady. Olar sizdiń ómirińizdi soryp alyp, ornyna eshqandaı oń áser bermeıdi. Ósýge talpynatyn adamdardyń aınalasynda kóbirek bolyńyz, sonda ózińiz de alǵa umtylasyz. 

8. Siz telefonyńyzǵa táýeldisiz 
 Sózsiz, zamanaýı uıaly telefondar – bul kez kelgendi baýrap alatyn tamasha qurylǵylar. Biraq oılap kórińizshi, súıikti «oıynshyǵyńyzǵa» qansha ýaqyt ketiresiz? Al budan qandaı qarym-qatynastar qurtylýy múmkin? Otbasyńyzben tamaq iship otyryp, SMS jiberip, ınternet aqtaryp otyratyndardyń qatarynansyz ba? Onda siz jaqyndasýdyń tamasha sátterin jiberip alyp júrsiz – nemese bolashaqty josparlaýǵa bolatyn ýaqytty. 

9. Siz qajet emes zattarǵa aqsha qurtasyz 
 «Maǵan kerek» pen «qalaımyn» degenniń arasynda aıyrmashylyq bar. Ony tipti bala-baqshada da úıretken shyǵar. Degenmen, zamanaýı qoǵamda shekara kórinbeıdi. Nesıeden shyǵa almaı júrse de, qoldaryna sońǵy úlgidegi gadjetterdi ustap júrgen kóptegen adamdy bilemin. Al shyn máninde adamǵa kóp nárse qajet emes: tamaq, sý, turatyn jer men súıikti adam. Qalǵanynyń bári – jaı ǵana bonýstar. Sol sebepti aqshańyzdy qaıda jumsap jatqanyńyzdy oılanyńyz, sonda qandaı ózgeris jasaı alatynyńyz túsinikti bola bastaıdy. 

10. Uıqyńyz qanbaıdy 
 Men dáriger emespin, biraq uıqynyń sergitetin kúshi jaıly kóptegen kitaptardy oqydym. Uıqynyń densaýlyq úshin mańyzy zor. Eger siz uıqyńyz qanyp uıyqtaý úshin tym jumysbasty bolsańyz nemese túngi úshke deıin sergek júrýdi ádetke aınaldyrsańyz, bul saltty qaıta qarastyryp kórińiz. 

11. Siz deneńizdi kútpeısiz 
  Densaýlyq úshin sonymen qatar tamaq pen sport ta mańyzdy. Árıne, munymen men jańalyq ashyp otyrǵan joqpyn. Biraq úılestirilgen taǵam men fızıkalyq jattyǵýlardyń oń áseri artyq salmaqtan arylýmen ǵana shektelip qalmaıdy. Psıhıkalyq jaǵdaıyńyz, jalpy jaǵdaıyńyz jaqsarady. Kúndelikti jep júrgen taǵamdaryńyzǵa ózgerister engizip, belsendilik deńgeıin kóterýdi bastańyz, kóp uzamaı munyń bári ómirińizdiń sapasyn qalaı jaqsartqanyna tań qalasyz. 

12. Siz jaıly aımaqtan shyqqyńyz kelmeıdi 
 Jaıly aımaqta ómir súrý qandaı ońaı ekenin bilemin. Tanys meıramhanaǵa barsam, árdaıym sol bir taǵamdarǵa tapsyrys beremin. Jańa birdeńe jep kórýden qorqamyn emes, tapsyrys bergen taǵamdy jaqsy kórgendikten. Biraq bul men aıtyp otyrǵan jaıly aımaq emes. Men ómirińizdi jaqsartý úshin táýekelge barý jaıly aıtyp otyrmyn. Sonymen qatar, «táýekel» men «eseptelgen táýekel» arasynda úlken aıyrmashylyq bar ekenin eskerińiz. Kez kelgen táýekeldiń ajaldy bolý qaýpi bar, biraq eseptelgen táýekel – barlyq nusqalardy tarazylap, áreket etýge jaqsy, oıly jospar qurylǵany. 

13. Siz ózińizge unamaıtyn ómirdi súrip jatyrsyz 
 Tabystylyqty men árdaıym baqyt deńgeıimen ólsheımin. Siz shynymen baqyttysyz ba? Eger joq bolsa, onda birdeńeni ózgertetin sát keldi. Tipti qanaǵattanarlyq sezim de tolyqqandy ómir súrip jatqanyńyzdy bildirmeıdi. Ómirińiz qyzyqty bolý úshin jáne sizge lázzat ákelý úshin qolyńyzdan kelgenniń bárin jasańyz. 

Eger osy 13 tarmaqtyń bireýi siz jaıly bolsa, eńseńizdi túsirmeńiz. Siz árqashan ózgeris engize alasyz. Biraq eń aldymen ózgertý kerek tus, - eshteńeni ózgerte almaımyn degen oıdan arylý. Kóbine siz óz oılaryńyzben ózińizge bóget jasaısyz. Sondyqtan oılaryńyzdy tarazylaýdan bastańyz. Osylaısha ómirińiz de ózgeredi.

Begimhan KERİMHANULY

M.Áýezov atyndaǵy JOBB mekteptiń qazaq tili men ádebıeti muǵalimi

Pavlodar qalasy

Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi

---