InfoHub Logo

Men kishkentaı kezimde oń aıaǵym qaısy, sol aıaǵym qaısy — ajyrata almaýshy edim. Oń aıaqtyń, sol aıaqtyń ózderin emes. Etikti. Etiktiń qaı syńary qaı aıaqqa keletinin aıyra bilmeımin. Aldymen bir aıaǵymdy kıem. Oılanyp otyryp, ekinshisin kıem. Eki aıaqty qatar qoıyp, salystyryp qaraımyn. Teris sıaqty. Aýystyryp qaıta kıem. Durys. Joq, teris. Qaıta aýystyram. Eki etiktiń basyn túıistirip, soǵystyryp, salǵastyryp kórip, taǵy biraz oılanyp turam. Aýystyrsam ba eken, aýystyrmasam ba eken? Aqyry dalaǵa shyǵam. Basqa balalar oıynǵa kiriskeli qashan. Al men... Men ázir emespin. Áýeli oń men soldy anyqtaý kerek... Qary taptalmaǵan, biraq onsha kúpsek te emes, tazalaý bir jerge baryp, eki aıaǵymdy qatar qoıyp, etik tabanyn tańbalaımyn. Sodan soń op-ońaı. Qatar mórlengen eki izdiń bastary janasa tursa — bári durys: oń etik — oń aıaqta, sol etik — sol aıaqta. Eger eki izdiń basy qaıqaıyp, eki jaqqa qarap tursa — teris, ıaǵnı, sol jaq aıaqqa oń etik, oń jaq aıaqqa sol etik kıilgeni. Bir ǵajaby, aq qar betine bederleı basyp, naqty tańbasy arqyly teksergende kóbine-kóp etigimdi teris kıgen bolyp shyǵam. Bul kezde oıyn ábden qyzǵan; esik aldynda kúıbeńdep áli júrgenińdi baıqaǵan balalar daýystap shaqyra bastaıdy. Olarǵa ońaı. Syrma pıma, kón shaqaı; kıiz baıpaq ile salǵandary da bar. Etik kıgen bireýi joq. Oń qaıda, sol qaıda dep bas aýyrtpaıdy. Al sen ózińe-óziń yza bolyp, mundaı qorlyqtan jylaı jazdap, úıge qaıta kiresiń. Etikti taǵy bir ret aýystyryp kıý kerek. Etik aýystyrý — erikkenniń isi emes. Shubatylǵan shulǵaýy bar. Alaı jazyp, bylaı qaıyryp, orap, sozyp, tartyp... Kóp jumys. Naǵyz beınet. Onyń ústine manadan beri neshinshi ret...

Kóp oılansam kerek. Kóp qınalsam kerek. Aqyry, etik kúdiń eń ońaı tásilin taptym. Qaısysy oń, qaısysy teris dep bal ashpaımyn. Jaqsylap shulǵanamyn da, qolyma ilingenin kez kelgen aıaǵyma suǵa salam. Bógelmeı tysqa shyǵam. Qarǵa basyp, qatar iz salam. Eki etik súıkene tabysyp, tatý tursa, birden oıynǵa qosylasyń. Bastary birikpeı, teris tursa da oqa emes, ishke kirip, almastyryp kıesiń. Tep-tez. Búginge birinshi ret qana. Tamasha!

Al jazdy kúni qaıtemiz? Qar joq, iz qalaı ajyratylady? Op-ońaı. Jazda etik kımeımiz. Báteńke, sandal degen atymen joq. Kóktem týyp, kún jylynsa bitti — jalań aıaq shaýyp ketemiz. Áýelde aıaqqa tas tıetini, nemese shóńge kiretini bar. Biraq arada onshaqty kún ótpeı-aq tabanymyz kón bolady da shyǵady. Taǵaly attaı taıpań qaǵasyń. Osy ystyqta aıaq kıimmen pysynap júrgen úlkenderge janyń ashıdy. Keıin sen de úlken bolasyń, jurttan uıat, aıaqqa birdeńe kıýge týra keledi. Biraq oǵan deıin áli talaı zaman bar. Qandaı jaqsy. Rahat!

Al sodan soń she? Qazir? Aǵa boldyq. Áke boldyq. Ata boldyq. Bar erkiń basyńda sıaqty. Biraq elden bólektenip, qalaýyńsha júre almaısyń. Kún shyjyp tursa da aıaqqa birdeńe kıý kerek. Úlken bizdi aıtasyń, qazirgi bala-shaǵaǵa deıin besikten shyqpaı jatyp tar qalypqa túsedi. Aıaq qalyby, bas qalyby. Sóz qalyby... Jer solaı, aýa solaı, ýaqyt solaı. Bura tartar múmkindik joq. Úzdiksiz damý, ákelik qamqorlyq, josparly tirshilik osyǵan alyp keldi. Bul, árıne, bizdiń taqyrybymyzdan tys áńgime...

Manaǵy oń men solǵa kelsek, qazir qapysyz ajyratam. Etik bolsa da, týflı bolsa da. Odan arǵysy qıynyraq. Oń jaq qaısy, sol jaq qaısy, umsynar baǵyt, umtylar meje qaıda, ne boldy, ne bolmaq — birden ajyrata almaı, oılanyp qalatyn jaǵdaılar áli de kezdesedi. Qarǵa basyp teksereıin deseń, izi joq. Qınalasyń, tolǵanasyń, sodan soń... qolyńa qalam alasyń. Jańaǵy kúmándi, buldyr, aýyr oı shynjyrsha sozylyp, qaǵaz betinde órnektele bastaıdy. Kúmán seıiledi, tuman aıyǵady, jarqyrap kún shyǵady. Álem tolqyna qubylyp, bar beder-bytysymen aldyńa tartylady. İz degen osy. Ótken ómirińniń, qazirgi tirligińniń, bolashaq baǵdaryńnyń sýreti. Óz isiń, óz sýretiń ǵana emes, ata-baba rýhy, búgingi áýlet tynysy, keleshek urpaq muraty — búkil tarıh tańbasy. Óziń ǵana kórmeısiń, búkil el kóredi. Oqıdy, tanıdy. Oń qaısy, sol qaısy, eki aıaqty qalaı teń basý kerek, qaıda baramyz, nege umtylamyz, aqyrǵy murat ne — sonyń bári beınelengen. Qarǵa emes, qaǵaz betine túsken, tasqa basylǵan, máńgige bederlengen, jel de, boran da, tasqyn men sel de óshire, joǵalta almaıtyn, balańnyń balasynan ótip, shópshektiń týajatyna jetetin úlgi. Myń jasar urpaqqa qaldyrǵan ósıet.

Sonyń bári — appaq qar betine túsken, oń men soldy aıyratyn alǵashqy tańbadan bastalypty.

Shyny — osy.

1990.

---