InfoHub Logo

Júrdek qalamdy sergek oıly jýrnalıser qashanda kez kelgen gazettiń aıdynyn asyryp, abyroıyn asqaqtatqan. Bul keshe de, búgin de solaı. Solaı bolyp qala da bermek.

Tek keshe gazettegi bılik basyndaǵylar qaramaǵyndaǵy  qalam ustaǵan jas jýrnalıserge: «Sender gazettiń partıalyq organ ekenin, senzýra baryn nege umytasyńdar osy»,­ – dep tilshi baıǵustyń aıtpaq oıyn ózinshe shubarlap, birin- biri sáýlelendirip turǵan sóz tirkesterin syzyp tastaıtyn.

Ádebı til, kórkem oı, olardyń baǵamdaýlarynsha, sol kezdegi «Lenınshil jas», «Qazaq ádebıeti» gazetterinde ǵana oryn alýǵa haqyly bolatyn. Bul kúnde sol tártip kelmeske ketken. Oǵan biz ózimizdiń «Saryarqa samaly» gazetiniń ár sanynda turaqty beriletin «Oqshaý oı» jáne de basqa da aıdarlaryndaǵy materıaldardy oqý arqyly kóz jetkizip otyrmyz.

«Oqshaý oıda» gazettiń sol sanynyń kezekshi redaktorlary sóz alady. Olardyń jazý stıli, til mádenıetin meńgerýleri, kóterip otyrǵan máseleleri birine- biri uqsamaıdy. Degenmen qoǵamdy tolǵandyrǵan tolǵaqty oıdy oqyrmandar ortasyna salýdaǵy maqsat birligi aıqyn ańǵarylady. Ol– ómirimizde oryn alyp otyrǵan eleýli olqylyqtardy jarqyrata jazyp, oqyrmanmen oı bólisýdi, óz pikirlerin búkpesiz aıtý arqyly azamattyń tilshilik ustanymyn jalpaq jurtqa jarıa etý.    

Osy oraıda oqyrmannyń utary mol. Ol oı bólisýshiniń tilshilik qabilet –qarymyn, eń bastysy, ana tilimizdi qaı dárejede meńgergenin, qanshalyqty týra sóılep otyrǵanyn bilýge múmkindik alady.

Endi biz ústimizdegi jyldyń tamyz aıyndaǵy «Oqshaý oı» aıdaryndaǵy  jaryq kórgen keıbir kezekshi redaktorlardyń materıaldaryna kóz júgirtip, oı sarabynan ótkizip kórelik.  Ásemgúl Qabdýahıt óziniń «Kelinge qoı deıtin qoja joq» atty oı tolǵamynda Qazaqstan atynan «Oskarǵa» usynylǵan fılmniń ulttyq naqyshtan da qandaı da bir tanymdyq aýylynan alys jatqanyn ashyna sóz etedi.

Onyń: «...Halyq namysyn qorlap, el tarıhyn burmalap, azǵyndyq pen haıýandyqty tý etken fılmniń shetelde ne úshin nasıhattalyp júrgeni qupıa emes. Qazaqstanda jarnamalaýǵa úles qosqan «Boratqa» endi «Kelin» qosylyp, bedelimizdi asyratyn boldy»,- degen ashshy kekesini festıválge tolyqqandy óner týyndysynyń ornyna soraqylyq pen sumpaıylyqty jar etýshi lentany usynýshy «óner bedelderine» oı salǵaı da.

Farhat Ámireniń «Orazany ne úshin ustaımyz?» atty maqalasy alǵashqysynda maǵan nege ekeni belgisiz aıtyla- aıtyla jaýyr bolǵan orazanyń paıdasy týraly jattandy pikir sıaqty kóringen. Degenmen oıly dúnıelerimen kórinip júrgen jýrnalıs inimizdiń jurtshylyqqa keńinen tanymal oraza týraly ne jazǵanyna kóz júgirtýdi jón kórdim. Joq, Farhat jalpy paıymdaýdan góri ómirimizde oryn alyp otyrǵan naqtyly jaıdy kúl biltelemeı ashyq jazǵan eken. Endi soǵan az- kem toqtalaıyq.

Jýyrda Aqsý qalasyna jaqyn týysynyń úıine aýyz asharǵa barǵanda, Pavlodar qalasyndaǵy «Ádil» degen dúkende satýshy bolyp jumys isteıtin Aıdyn esimdi bólesinen oraza ustaǵan satýshy qyzdardyń biri saǵat saıyn syrtqa shyǵyp, shylym shegetinin estipti. «Sen oraza ustap júrgen joqsyń ba? Shylym shegýge bolmaıdy ǵoı»,- degenderge: «Ia je ne kýshaıý,  a prosto kýrú»,- degen eken. Bul sıaqty pendeshilik qýlyqtyń artynda ózimen kúndelikti aralasyp júrgen  adamdarǵa ózin dindar, kúnádan pák jan etip kórsetý pıǵyly jatqany anyq. Tek patsha qudaıdy aldaımyn deý, Farhatsha aıtsaq, «qasıetti aıdyń qasıetin qashyrý» kúná bitkenniń eń úlkeni bolsa kerek.

Bir qyzyǵy, «Aramyzda Alashtyń olımpıada alamanyndaǵy qýanyshyna mán bere qoımaıtyn beıbaqtar da tabylady eken. Maııa qyzymyz altyn alǵanda, boıymdy shattyq kernep, shydaı almaı ınternet betine: «Bárekeldi! Altyn aldyq úshinshi, Alash úshin zor qýanysh túsinshi» dep taqpaqtatyp jiberippin»,- dep jazady Nurbol Jaıyqbaev.

Al onyń súıinshilegen júrekjardy qýanyshyna áldekim: «Óziń altyn alǵandaı nege masaıraısyń?»-dep jaýap qatypty. Oǵan Nurbol : «Qazaqstan úshin qýaný da- erlik»,- dep jazyp jiberipti. Talas týdyrmaıtyn tújyrymdy pikir. Atalarymyz mundaıda «alystaǵynyń aty ozǵansha, aýyldastyń taıy ozsyn» der edi. Bul kúnde kópshiliktiń aýzynan túspeıtin «Qazaqstandyq patrıotızm» - degen, bálkim, osy bolar.

Al kezekshi redaktor Gúljaına Túgelbaıqyzymyzdyń da qalamyna jaz shyqsa, jurttyń kóńilin alań eter basty máselelerdiń biri- «Qaıda baryp demalǵan jón?»- degen saýal ilikken eken. Qyzyq, qaltasy maıly baılardyń kóbi Gúljaınanyń bul maqalasyn oqýlary ekitalaı. Olar: «Qap- qap aqshasy bar adamǵa áldebir tilshi qyzdyń pikiri qajet pe, táıiri»,- dep oılaýlary múmkin. Al qansha tyrysyp eńbek etse de, tıynnan teńge quraı almaı júrgen kópshiliktiń eleń eteri haq.

Psıhologtardyń keńesine qulaq asyp, qolda baryn uqsatsa, durys demalýǵa bolady eken deı kelip, tehnıkalyq mamandyq ıelerine tabıǵat aıasynda demalýǵa keńes beretinin, keńsede  qyzmet isteıtinderge dýmandy keshterge kóbirek barýdy usynatynyn aıtady. Munyń ózi kópshiligimizdiń qaıdan aqsha tapsaq eken dep alań bolmaı, týǵan tabıǵat aıasynda demalyp, dýmandy keshterde san alýan taǵdyrlas adamdarmen qarym- qatynas jasaýdyń taptyrmaıtyn múmkindigi emes pe.

Elimiz táýelsizdik alǵan 20 jylda qazaq tiliniń taǵdyry jaıly kim ne demedi, ne jazbady. Solardyń kóbi, bálkim, til bolashaǵyn sóz ete turyp, tildiń tabıǵatyn túbegeıli túsine almaıtyn kópirme qyzyl sóz bolǵandyqtan ba, este qalmapty.   

Saıa Moldaıyptyń «Ń» atty maqalasy osy bir olqy soǵyp júrgen tusymyzdy dóp basqan eken. Saıa aıtsa aıtqandaı, sońǵy jyldary «Ń»-nyń basyna tımegen soıyl kemde- kem. Mektep oqýshylarynyń kópshiligi «ń» men «n»- ny shatystyrýdan kóz ashpaı keledi. Tipti «atań» degendi «atan» (túıeniń ataýy ǵoı), «matań bar ma?» - deýdiń ornyna «Matan bar ma?»  - (adam aty) dep turǵandary. «...Sol fransýz ben aǵylshyn tilderinde qos áriptiń dybystalýy qazaqtyń kádimgi «ń» árpi bolyp estiledi»,- dep jazǵan eken Saıa.

Bilemin deıtinderdiń paıymdaýynsha, qazaq áripteri dybystalýy jaǵynan álem halqy tilderiniń ortasynda ózindik orny bar til. Qazaqtardyń álemniń kóptegen tilinde basqa halyqtarǵa qaraǵanda aksentsiz sóıleýiniń syry osynda bolsa kerek. Tek sol baılyǵymyzdy ornymen paıdalana bilsek qoı.  «Oqshaý oıdy» árdaıym qýana, qyzyǵa oqımyn. Jas áriptesterimniń qalam qarymy arta bersin degim keledi.

Súleımen Baıazıtov

---