InfoHub Logo

Urpaǵy bilimdi halyqtyń bolashaǵy bulyńǵyr bolmaıdy degendeı, jas urpaqqa sanaly, mán-maǵynaly, ónegeli tárbıe men bilim berý búgingi kúnniń talaby. Shetel tili bizdiń memleketimizdiń halyqaralyq baılanystaryn damytýǵa múmkindik beretin tulǵaaralyq jáne mádenıetaralyq qarym-qatynastardyń asa mańyzdy quraly bolyp tabylady.

Prezıdentimiz N. Á. Nazarbaevtyń arnaıy tapsyrmasyna sáıkes 2013  jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap 1-shi synyp oqýshylaryna aǵylshyn tilin oqytý engizildi.

Qazirgi zamanǵy ǵylym shet tilin úıretý 6-7 jastaǵy balalar mıynyń damýyn yntalandyratynyn dáleldep otyr. Shet eldik lıngvıs ǵalymdardyń zertteýleri boıynsha 6-7 jas shet tilin úırený úshin eń qolaıly, sebebi osy jastaǵy balalardyń psıhologıalyq erekshelikteri boıynsha tilderdi qabyldaý eń joǵarǵy deńgeıde bolady.

Erte jastan aǵylshyn tilin oqytý oqýshylardyń kommýnıkatıvti damý biliktiligin arttyrady, oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa múmkindik alady.  Álemdik til retinde beıresmı túrde ornyqqan aǵylshyn tilin meńgerý ulttyń básekege qabilettiligin shyńdaı túsedi. 6-7 jastaǵy balalarǵa  neni úıretseń sony sanasyna sińiretin naǵyz qabyldaý jasynda bolǵandyqtan, meıli qandaı til bolmasyn óte tez ıgerip alý múmkindigine ıe.

Psıhologtardyń aıtýy boıynsha bastaýysh synyptyń balalary oıyn is-áreketinen oqý is-áreketine kóshedi. Degenmen, oıynnyń mańyzy bul jasta mol. Balalar 10-12 jasqa deıin oınaıdy. Balalar mektepti unatady, biraq balalardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn oıyn elementteri, muǵalimmen qarym-qatynas arttyrady. Oıyn arqyly balalar shet tilinde jeńil qarym-qatynas jasaı alady jáne oıyn kezinde oqýshylar sharshaǵandyǵyn sezbeı, qyzyǵa otyryp shet tilin tez úırenedi.

6-7 jastaǵy balalardyń qyzyǵýshylyǵy mol. Jańa taqyrypty qabyldaǵanda ádemi, qyzyqty zattarǵa nazar aýdarady, biraq olardyń nazary turaqsyz bolyp keledi. Balalar muǵalimniń 2-3 mınýttan astam áńgimesin tyńdaı almaıdy, sondyqtan sabaq túsindirgende suraq-jaýap tásilin qoldanǵan jón. Bastaýysh synyp oqýshylary qımylsyz uzaq otyra almaıdy, tez sharshaǵysh bolady, sondyqtan 10-15 mınýt saıyn oıyndar, jattyǵýlar ótkizgen  jón nemese jumystyń túrin ózgertý qajet.

Shetel tilinen sabaq berýdiń deńgeıin sapalyq jaǵynan jetildirý jónindegi mindet únemi shetel tilin úıretýdiń neǵurlym tıimdi joldaryn izdestirýdi talap etedi.

Qımyl-qozǵalysqa baǵyttalǵan tásil bastaýysh synypta oqý úrdisiniń mańyzdy bóligi bolyp tabylady. Oqýshylarǵa jańa sózderdi úırený barysynda,bekitý kezeńinde nemese tekserý ýaqytynda da qımyl-qozǵalysty paıdalandyrý olardyń tek tyńdap nemese oqyp este saqtaýynan da nátıjelirek-sezinip este saqtaýlaryna jaǵdaı týǵyzady. Qımyl-qozǵalysqa negizdelgen ánder aıtqyzyp, án tarmaqtaryndaǵy qımyldardy jasatý oqýshylardyń kóńil-kúıin kóterip, olardy tabıǵı shetel tili atmosferasyna engizedi. Jańa sózder men sóz tirkesterimen jumys jasaý barysynda da naqty qımyl arqyly kórsetýge, al naqty qımyldarmen kórsete almaıtyn sózderge ym-ısharalar qoldanýǵa bolady. Mysaly swim, fly, clap sekildi sózder qımyl arqyly tez jattalady jáne kelesi sabaqtarda qımyldy kórsete otyryp oqýshylardan sózderdi suraýǵa bolady. Mysaly: ınternetten onlaın júıesinde «Nappy song», «Bingo» t.s.s. ánderdi beınege qarap turyp oryndasa, oqýshylar sergip, qyzyǵýshylyqtary oıanady.Bir jaǵynan, tilderi jattyǵady,  ekinshi jaǵynan, aǵylshynsha ánder jattaıdy.

Fonetıkalyq oıyndar.

Maqsaty: Oqýshylardy aǵylshyn dybystaryn esh  qıyndyqsyz dybystaýǵa, alfavıtti meńgerýge úıretý.

Fonetıkalyq oıyndarǵa:

- Estý qabiletin damytýǵa arnalaǵan oıyndar men jattyǵýlar(aǵylshyn tiliniń dybystaryn durys qabyldaý úshin qajetti);

- Durys ıntonasıalaý daǵdysyn qalyptastyrýǵa arnalǵan oıyn tásilderi jatady. Mysaly

“Aralar” oıyny

Qural-jabdyqtar:kovboı qalpaǵyn kıgen aǵylshyn arasy men taqıa kıgen qazaq arasynyń sýreti.

Oıyn barysy: Muǵalim eki arany  tanystyrady. Aǵylshyn arasy [∂] dep, (tilimizdi tistep «z» dep aıtý) yzyldaıdy, al qazaqtyń arasy [ʒ] dep yzyldaıdy. Eki ara bir gúldiń ústinde kezdesip qalyp bir-birine eki eldiń jańalyqtaryn aıtyp jatyr.(kezek-kezek [∂],[ʒ] dep aıtý)

“Story”

 Belgili bir dybysqa arnalǵan kez kelgen sózderdi paıdalanýǵa bolady. Sodan soń áńgime qurastyrylady. Áńgimede sol dybysqa arnalǵan sózder kezdesse, balalarǵa ony kartochkadan kórsetip, olar ony hormen aıtady.

Mysaly: Bir kúni (Rabbit) bolypty. Onyń tamasha (rope) bar eken. Bizdiń (Rabbit)  óziniń (rope) men (road) arqyly júrgendi jaqsy kórdi.(road) boıynda óte ádemi (roses) ósedi eken. Eger kúnde tańerteń (rain) jaýmasa, bizdiń (Rabbit) ádemi (roses)derdi terip alyp óz dostaryna aparyp berer edi!

“Is it true or not?” oıyny

Oıyndy doppen ótkizýge bolady. Dopty kez kelgen oıynshyǵa laqtyrýǵa bolady jáne bir sóz tirkesin aıtyp, “Is it true or not?” degen suraq qoıady. Oıynshy dopty qaǵyp alyp “Yes,it’s true”nemese “No,it’s not true”  dep jaýap beredi. Sosyn sol adam dopty basqa oıynshyǵa laqtyrady

Ertegi arqyly úıretý ádisi.

Burynǵy ótken zamanda, Rex degen kishkentaı ıt ómir súrdi. Bir kezde ol ormanǵa shyǵyp adasyp ketti. Bir ýaqytta ol shóptiń arasynan shyǵyp kele jatqan jylannyń  dybysyn  estidi 0-0-0. Rex qoryqqanynan júgire ketti, aıaq astynan ony bireý qatty tistep aldy. Ol shybyn boldy. Denesiniń aýyrǵanynan Rex  r-r-r dedi. Tóbesinen yzyldaǵan dybys estildi dz, ol ushyp bara jatqan arany kórip, qýystyń arasyna tyǵylyp, sol jerde uıyqtap qaldy. Túnde w-w-w- degen dybystan oıanyp ketti, ol fılınniń qanat qaǵysy eken.  Rex qasha jóneldi, onyń demi qatty boldy hhh. Biraq joldy oǵan pysyldaǵan poıyz bógedi t-d-t-d. Rex poezǵa sekirip minip úıine ketti.

Ertede til ómir  súrdi

Terezesi joq úıshikte.

Az-azdan sóıleıtin.

Tańerteń jattyǵý jasaıdy – [t] [d] [n].

Óziniń tósegin jınaıdy,

Tisin ysady , jýady,

Esikti aıqara ashady [p-w],

Ol qydyryp kelýge shyqty,

Taza aýamen demalýǵa [h].

Til qydyryp júrgende,

Tez arada tońyp qaldy

Tiliniń shetin tistep dirildedi,

Azǵantaı júgirip,

Sol kezde ol jylynady

Shýsyz dybys estildi.

Qarańǵy úıde turý tildi sharshatty

Tóbede tereze jasaýdy sheshti.

Tiliniń shetin kóterdi

Tóbeni soǵa bastady [t] – [d].

Bir kezde bizdiń dosymyz

Ormanǵa qydyrýǵa shyqty

Soqpaq boıymen adymdady [t] – [t] –[t],

Sergek án aıtty: [la:] – [ la:] – [la:].

Kenetten aldynan qasqyr shyqty: [u:], [u:],

Aıtar-aıtpasta tilshik úndemeı qaldy.

Biraq, oılama balaqaı

Záresi ketti dep

Bizdiń tilshik erjúrek,

Dańqty jigit – batyl.

Ol azdap shegindi,

Qastary kóńilsiz qabaǵyn túıdi,

Qaıyryldy, tik turdy,

Óte qorqynyshty yryldaı bastady: [r] – [r],

Qasqyr qorqyp, qashyp ketti.

[R] – dep aıtty tilshik.

Jymıdy [i:], kerildi [R:],

Ushyn tóbege kóterdi

Ándetti: [la:] – [la:] – [la:].

"Oılan, tap" oıyny. Maqsaty: Oqýshylardy sózderdi durys qurýǵa úıretý.Oqýshylar eki topqa bólinedi. Taqtany ekige bóledi.  Árbir topqa áripteri túsip qalǵan sózder beriledi. Oqýshylar kezekpen taqtaǵa shyǵyp, qalyp qoıǵan áripti qoıyp sózdi tolyq oqıdy.

Mysaly: c..t, a..d, a..m, p..n, r..d, c..r, s..t, r..n, t..n, o..d, l..g, t..a, h..n, h..r, h..s, f..x, e..g, e..t, b..d (cat, and, arm, pen, red, car, sit, ran, ten, old, tea, leg, hen, her, his, fox, egg, eat, bed).

"Think and write" oıyny. Maqsaty: Oqýshylardy durys jazýǵa úıretý. Oıyn barysy: Muǵalim taqtaǵa qandaı da bir sózdi jazady, mysaly: schoolchildren. Osy sózdegi áripterden sóz qurastyrýy kerek. Máselen: schoolchildren: he, she, side, shoe, nose, ill, red, doll, line, child, school jáne t.b. Qaı top kóp sóz qurasa, sol top jeńiske jetedi.

Bul leksıkalyq oıyndardy qoldaný arqyly  oqýshylardyń sózdik

qorlaryn tekserip, olardyń sózderdi durys oqý jáne jazý daǵdylaryn

damytýyna múmkindik beremiz.

Bastapqy satyda aǵylshyn tiliniń dybystaryn  oqýshylarǵa  úıretý barysynda kelesideı jattyǵýlardy qoldaný oqýshylardyń fonetıkalyq daǵdylaryn damytyp,  dybystardy durys aıtyp úırenýge múmkindik beredi.

[u]

 A cook has a good look in a cookery book.

[a:]

1. Are these pass marks?

2. Cars can’t be passed here after dark.

4. Mark has a smart car.

[ai]

1. White kite, white kite, up the sky.

2. What can you see there ,flying so high?

3. Fly, fly, little fly, to the sky.

4. Mike likes to ride a bike.

5. Kate, take a plate.

6. What is white?

Snow is white.

It is white

Even at night.

7.Good night, good night,

My little child.

Get up gay and bright

In the morning light.

Amerıkan ǵalymy jáne fılosofy Deıl Karnegı «Eń birinshi adam boıyndaǵy qajettilikti týǵyza bilý kerek. Ondaı is qolynan keletin adam búkil álemdi moıyndata alady» degen eken. Bala boıyndaǵy qajettilikti týdyrý úshin birinshi mindet shetel tilin  úıretý kerek. Balanyń tildi ońaı meńgerýi úshin úlken ynta, zeıin, talap, sondaı-aq oqýshynyń tilge degen beıimdiligi, qyzyǵýshylyǵy bolýy kerek.

Soltansharıvqyzy Aıtańsyq

---