InfoHub Logo

Oqýshylardyń densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrý máseleleri
... Adam denesiniń jetilýi – onyń saýlyǵy;
eger deniń saý bolsa, onda ony saqtamaq kerek, al eger saý bolmasa, onda dendi saýyqtyrý kerek.
Ál - Farabı.

Árbir órkenıetti memlekettiń aldyna qoıǵan basty maqsaty – óz halqynyń densaýlyǵyn jaqsartýdy qamtamasyz etý bolyp tabylady. Elimizdiń damý baǵytyn bekitken Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan - 2050» strategıasy qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý, dene tárbıesimen, sportpen shuǵyldaný máseleleri – osy basym baǵyttardyń biri.

Qazirgi kezde bilim berý mekemeleriniń aldynda turǵan mindetterdiń biri - jas urpaqtyń salaýatty ómir súrýge kózqarasyn qalyptastyrý, olardyń densaýlyǵyn saqtaýǵa, qorshaǵan ortasyn taza ustaýǵa jáne joǵary, sapaly bilim alyp, sol bilimdi keleshektegi ómirinde paıdalana bilýge tárbıeleý.

Elbasymyz mindet etip qoıǵandaı ózindik ómir órnegin jasaı alatyn, ózindik damý arnasyn belgilep, ómirdiń qıyr kókjıegine batyl qadam basatyn búgingi básekeniń qatal zańyna ıkemdi urpaqtyń tuǵyry mektepten bastalady. Onyń alǵy sharty oqýshy boıynda ómirlik beıindilikterdi qalyptastyrý men densaýlyǵyn saqtaýmen oryndalady - deıdi. Qazaq eliniń Ata zańyna sáıkes árbir azamattyń saýlyǵy - memleketimizdiń saýlyǵy dep eseptelinedi. Halyq danalyǵy «Elim baı bolsyn deseń - deniń saý bolsyn» dep densaýlyqtyń eldik, halyqtyq, ulttyq, otandyq maǵynasyna aıryqsha kóńil aýdarady. Sondyqtan da ár adam «Meniń saýlyǵym - urpaǵymnyń saýlyǵy» dep túsingeni abzal.

Mektepte oqýshynyń salaýatty ómir súrý mádenıetin qalyptastyrý bul:
- Birinshiden, jeke tulǵanyń ózin qorshaǵan jansyz jáne jandy tabıǵı ortamen jan - jaqty úılesim taýyp, óz ǵumyryn Otany, eli, otbasy jáne ózi úshin barynsha paıdaly ótkizý daǵdysyn qalyptastyrý;
- Ekinshiden salaýatty ómir salty - ol densaýlyqtyń úılesimdi damyp, saqtalýy men ornyǵýyn qamtamasyz etý maqsatynda densaýlyqty nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan is - sharalardy júrgizý.
Mekteptegi oqýshy densaýlyǵyn saqtaý men qalyptastyrýdyń basty maqsaty: oqýshylardyń psıhologıalyq, dene - qımyl áreketteriniń múmkindikteri men jas erekshelikterin eskerip, gıgıenalyq uǵymdy, salaýatty ómir saltynyń ýájdamalaryn, jeke bas tazalyǵyn jete túsindirý; olardyń minez - qulqynda belgili gıgıenalyq turaqtylyqty qalyptastyrý, ózine - ózi qyzymet etý, densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý, mádenı - gıgıenalyq minez - qulyq daǵdylaryn qalyptastyrý bolyp tabylady.[1].
Mektep jumystarynyń negizgi baǵyttarynyń biri - adam densaýlyǵy mádenıetin qalyptastyrýdyń negizi bolatyn «Densaýlyq» baǵdarlamasyn júzege asyratyn dene tárbıesi men sportty belsendi damytý, bilim berý prosesine densaýlyq saqtaý tehnologıalaryn engizý arqyly oqýshynyń fızıologıalyq, psıhologıalyq, áleýmettik turǵydan jan - jaqty damýyna jaǵdaı jasaý áreketin júzege asyrý bolyp tabylady.
Egemen eldiń týyn kókke kóteretin, árıne, órkenıetti urpaq. Endeshe sol eldiń eldigin tanytatyn búgingi urpaq qandaı bolýy kerek?
Ókinishke oraı, qazirgi kezde jasóspirimderdiń bir bóligi salaýatty ómir saltyna qaıshy keletin is - áreketterge baratyny barlyǵymyzǵa belgili jaıt.
Sondyqtan búgin bilim berý júıesinde elimizdiń ósip órkendeýine saı, zaman talabyna jaýap beretin rýhanı - adamgershilik qasıetterin qalyptastyrǵan, qoǵamdyq ómirge ıkemdelgen, bilim jáne óner syrlaryn boıyna muqıat sińirgen, qoǵam, memleket jáne otbasy aldyndaǵy jaýapkershiligin sezinetin, salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý men densaýlyqty saqtaý jáne nyǵaıtý máselelerine aıryqsha mán berý kerek.
Sabaqtardy oqytýdyń belsendi túrlerin paıdalanyp ótkizgen durys: sújetti oıyndar, test, referat, pres - konferensıalar, semınarlar ótkizý, ǵylymı qarapaıym ádebıetpen jáne buqaralyq aqparat quraldarymen jumys.
Sonymen qatar valeologıadan alǵan bilim men tárbıeniń birlesken júıesi boıynsha salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý barysynda kóptegen is - sharalar ótkizilýi qajet.
Sebebi mekteptegi barlyq jumystyń baǵyty salaýatty ómir saltynyń negizgi quraldaryn oryndaý bolyp tabylady, ıaǵnı balanyń
- densaýlyqqa degen kózqarasyn tárbıeleý;
- jas kezden bastap durys tamaqtanýy;
- jas kezden bastap belsendi demalys mádenıetin, qozǵalystyń qajettigine tárbıeleý;
- zıandy ádetterdiń aldyn alý, sol zattardyń zıanyn túsindirý[3, 4] t. b.
Osydan kelip oqýshylardyń densaýlyq máselelerine baılanysty saýattylyǵyn arttyrý máselesi týyndaıdy.
Mekteptiń oqý - tárbıe úderisinde densaýlyq saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń negizgi ıdeıasy tómendegi ólshemder arqyly belgilenedi:
a) oqýshylardyń densaýlyǵyn jaqsartý;
á) oqýshylardyń salaýatty ómir súrýge suranysy men qundylyqtyq baǵyttylyǵyn qalyptastyrý;
b) mektepte jáne mektepten tys ýaqytta salaýatty ómir súrýdi nasıhattaý;
Mekteptiń oqý – tárbıe úderisinde densaýlyqty saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń kelesi prınsıpterine súıenedi:
1. Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń oqytýdyń maqsatyna sáıkestigi.
2. Oqý - tárbıe jumystarynyń densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń zańdylyǵyna sáıkestigi.
3. Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdaǵy oqýshynyń sanalylyǵy jáne belsendiligi.
4. Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń kórnekiligi.
5. Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń júıeliligi jáne birizdiligi.
6. Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyna baılanysty bilim, bilik, daǵdynyń bir - birimen baılanysy.
Densaýlyqty saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń negizgi maqsaty bolyp: Deni saý, jany saý oqýshy tulǵasyn qalyptastyrý.
Densaýlyqty saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdyń negizgi quraldary:
1) qozǵalysqa baǵyttalǵan quraldar.
2) tabıǵattyń saýyqtyrý kúshteri.
Densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrýdaǵy oqytý - tárbıe úderisindegi negizgi jumystar:
ü fızıkalyq jattyǵýlar;
ü sergitý mınýttary men úzilistegi boıjazýlar;
ü emosıany basý men «tynyshtyq mınýttary»;
ü saýyqtyrý gımnastıkasy;
ü emdik dene shynyqtyrý;
ü qozǵalysty oıyndar;
ü massaj, psıhogımnastıka, trenıń t. b.
ü tabıǵattyń saýyqtyrý kúshterin qoldaný;
ü taza aýadaǵy sabaq.

A. Taımanov atyndaǵy
№34 mektep – gımnazıasy
dene tárbıesi páni muǵalimi Haıdar Sabırov

Oqýshylardyń densaýlyq saqtaý saýattylyǵyn qalyptastyrý máseleleri. júkteý