InfoHub Logo

Asımılásıa sıpatyna qaraı avtotrofty, geterotrofty jáne mıksotrofty organızmderdi ajyratady. Avtotrofty (grek. autos-ózim, trophe-qorek), nemese ózdiginen qorektenýshi organızmder, — bul organızmder, neorganıkalyq (kómir-qyshqyl gaz, sý jáne azot pen kúkirttiń neorganıkalyq qosylystarynan) zattardan organıkalyq zattardy sıntezdeýge qabilettiler. Tutynatyn energıanyń kózine teýeldi avtotroftar fotosıntezdeýshi jáne hemosıntezdeýshi organızmder dep bólinedi.

Birinshileri jaryq energıasyn paıdalansa, ekinshileri ekzotermıaly hımıalyq reaksıalardyń energıasyn (neorganıkalyq qosylystardyń aınalýy kezinde), ıaǵnı ártúrli neorganıkalyq qosylystardyń (sýtek, kúkirtti sýtek, amıak jáne basqalary) totyǵýy kezinde túziletin energıany paıdalanady. Fotosıntezdeýshi organızmder japyraqtarynda fotosıntez júzege asatyn ósimdikter bolyp tabylady.

Jasyl ósimdikter japyraqtardan tamyrǵa qaraı qozǵalatyn kómirsýlar túzeıdi, olar tamyrda amıakpen reaksıaǵa túsedi jáne amınqyshqyldaryn túzeıdi. Hemosıntezdeýshi organızmderge mıkroorganızmder azotty, kúkirtti bakterıalar, sýtekti bakterıalar jáne temirli bakterıalar jatady. Bos azotty azotty bakterıalar sińiredi.

Geterotrofty (grek. heteros — basqa, trophe — qorek) organızmder — bul organızmer, daıyn organıkalyq qosylystarǵa muqtajdar. Bularǵa janýarlar, sonymen qatar, mıkroorganızmder de jatady. Geterotrofty organızmder energıany organıkadyq qosylystardyń totyǵýy jolymen alady. Janýarlar úshin geterotrofty qorektenýdiń golozoılyq tásili tán, onyń máni qorekti qatty bólshekter túrinde tutyný jáne sońynan mehanıkalyq jáne hımıalyq óńdeý.

Kerisinshe, mıkroorganızmder úshin geterotrofty qorektenýdiń osmostyq tásili tán. Qorektenýdiń bul tásilinde erigen qorektik zattar denesiniń barlyq betimen sińiriledi. Mıksotrofty (lat. Mixtus-aralas) organızmder — bul organızmder, organıkalyq zattardy sıntezdeýge de, olardy daıyn kúıinde paıdalanýǵa qabilettiler. Mysaly, jasyl evglena jaryqta avtotrof, qarańǵyda- geterotrof bolyp tabylady. Dısımılásıa sıpatyna qaraı aerobty jáne ı anaerobty organızmderdi ajyratady. Aerobty (grek. aer-aýa) organızmder tynys alý úshin (totyǵý) bos ottekti paıdalanady. Aerobtarǵa qazirgi kezde tirshilik etetin kóptegen organızmder jatady. Kerisinshe, anaerobtar sýbstrattardy, mysaly, ottek joq jerde qantty totyqtyrady, ıaǵnı tynys alýy olar úshin ashý bolyp tabylady. Anaerobtarǵa kóptegen mıkroorganızmder, gelmıntter jatady. Mysaly, dınıtrıtteýshi anaerobty bakterıalar organıkalyq qosylystardyń neorganıkalyq totyqtyrǵyshtary bolatyn nıtrıtterdi paıdalana otyryp, totyqtyrady.

Avtotroftar men geterotroftar qorektený (qorektik tizbekter) jene energetıkalyq jol arqyly bir-birimen baılanysty, nátıjesinde onyń bireýiniń tirshiligi ekinshisine táýeldi jáne kerisinshe bolady. Mysaly, aerobtardyń ottekti qajet etýi tolyqtaı avtotroftarǵa (jasyl ósimdikterge) táýeldi. Sońǵylary geterotroftardyń, qorshaǵan ortaǵa túsiretin S02 paıdalanady. Barlyq tiri zattar energıany aýystyrýdy qamtamasyz etetin júıelerge ıe bolady jáne entropıany tómendetýge qabiletti. Qorektený tıpteri ártúrli organızmderdiń tirshilik áreketteri tabıǵatta zattar aınalymyn túzeıdi.

---