InfoHub Logo

E.A.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy ýnıversıteti
Tıleýberdı Mádına
Dıplomdyq jumys
5B021000 - «Shetel fılologıasy (aǵylshyn)»

«Qorǵaýǵa jiberildi»
Shetel fılologıasy
Kafedra meńgerýshisi______________A.K.Kıtıbaeva

İzdenetin dáreje: bakalavr
Oryndaǵan: stýdent M.Tıleýberdı
Ǵylymı jetekshisi: g.ǵ.m.,aǵa oqytýshy G.B.Sarbalakova
Ǵylymı keńesshi: PhD, qaýymdas. Profesor A.K.Kıtıbaeva

Mazmuny

Kirispe

1 Sóıleý áreketiniń teorıasy jáne onyń qazirgi til bilimindegi orny

1.1 Sóıleý áreketteri teorıasynyń damýy. Sóıleý aktisi,onyń máni, qurylymy jáne tıpologıasy

1.2 Sóıleý jaǵdaıy jáne sóıleý komýnıkasıasynyń parametrleri

Birinshi bólim boıynsha qorytyndy

2 Orys jáne aǵylshyn ulttyq sıpaty eki etnostyń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń negizi retinde

24 2.1 Ulttyq sıpat orys jáne aǵylshyn tiliniń jeke basynyń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń anyqtamalyq faktory retinde

Ekinshi bólim boıynsha qorytyndy

33 3 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteri

3.1 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıeti ókilderiniń sóıleý komýnıkasıasynda madaqtaýlardy júzege asyrý

3.2 Orys jáne aǵylshyn tilderindegi maqtaý/madaqtaý sózderindegi emosıonaldylyq pen emosıonaldylyqtyń araqatynasy

3.3 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaý jáne jaýap sóıleý áreketteriniń tildik erekshelikteri

Qorytyndy

Paıdalanylǵan derekkózder tizimi

Kirispe

Kez kelgen komýnıkasıanyń negizinde, ıaǵnı. Aýyzsha qarym-qatynastyń negizinde «ózara kod» («ortaq kod»), shyndyqty ózara bilý, qarym-qatynasqa qatysýshylar – sóıleýshi/jazýshy jáne tyńdaýshy/oqyrman arasyndaǵy qarym-qatynas sýbektisin bilý jatady. Tildik qubylystar belgili bir sóıleýshi ​​qaýymnyń áleýmettik ómiriniń faktilerin kórsetedi. Dúnıeniń tildik sýreti álemniń mádenı sýreti arqyly shyndyqty beıneleıdi. Sondyqtan shet tilin qarym-qatynas quraly retinde zertteý osy tilde sóıleıtin elder men halyqtardyń áleýmettik jáne mádenı ómirin zertteýmen tyǵyz baılanysty.

Ádeptilik kategorıalaryn, silteý jáne úndeý formalaryn, taldaýdy dástúrli, durys tildik salystyrmaly zertteýlerden sóıleý aktileri, mádenıetaralyq pragmatıka eń aldymen óziniń fýnksıonaldyq baǵytymen erekshelenedi. Qandaı kommýnıkatıvti strategıa tańdalady, qandaı naqty mádenı senarıde osy nemese basqa málimdeme júzege asyrylady, sáıkes kommýnıkatıvti qaýymdastyqtyń mádenı erekshelikterine baılanysty [1, 1].      

Osylaısha, mádenıetaralyq komýnıkasıa aıqyn qoldanbaly baǵytqa ıe. Bul ǵylym ǵana emes, sonymen qatar meńgerýge bolatyn jáne qajet daǵdylardyń jıyntyǵy. Al, eń aldymen, bul daǵdylar kásibı qyzmeti ártúrli mádenıettermen ózara árekettesýmen baılanysty, qatelikter men komýnıkasıalyq sátsizdikter kelissózderdegi sátsizdikterge, ujymnyń tıimsiz jumysyna, áleýmettik shıelenisterge ákeletin adamdarǵa qajet. Bul qazirgi orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaýd sóıleý áreketteriniń erekshelikterin zertteýge arnalǵan osy dısertasıanyń ózektiligin rastaıdy. Orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasyndaǵy maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń pragmatıkalyq jaǵy zertteý jumysymyzdyń nysany bolyp tabylady. Qarym-qatynas jasaýshynyń belgili bir maqsatqa jetýge baǵyttalǵan sóıleý áreketin madaqtaý menmadaqtaý aıtý jáne olarda qoldanylatyn tildik quraldardy osy baǵytta qarastyrý – bul taqyryptyń qazirgi til mamandarynyń nazaryn aýdaratyn basty ereksheligi. tildi tek qural, qural jáne qarym-qatynas quraly retinde qarapaıym túsindirýmen qanaǵattanǵan. Bul másele V.Gýmboldt pen S.Balıdiń lıngvofılosofıalyq konsepsıalarynda, A.Gardıner men E.Benvenısttiń til jáne sóıleý teorıasynda, M.Bahtınniń aıtylym teorıasynda, psıhologıalyq teorıasynda kórinis tapqan. qyzmeti L.Vygotskıı, sóıleý áreketiniń logıkalyq-fılosofıalyq teorıasynda D Ostın, Dj.Sır, P.Stroýson, Z.Vendler jáne t.b., G.Grıstiń pragmatıkalyq maǵyna teorıalarynda, sonymen qatar L.Lınskııdiń sóıleý aktisi [3, 95 b.].

Osylaısha, bul zertteý nysany orys jáne aǵylshyn tilindegi maqtaý/ madaqtaý sóıleý áreketteri bolyp tabylady. Maqtaý men madaqtaý zamanaýı komýnıkasıanyń ajyramas quramdas bóligi, tulǵaaralyq jáne mádenıetaralyq ózara árekettesýdi úılestirý quraly bolyp tabylady. Ǵylymı bilimniń ártúrli salalary madaqtaýǵa qyzyǵýshylyq tanytady: psıhologıa, áleýmettaný, lıngvısıka. Sheshendik óner de oǵan tıisti kóńil bóledi – sendirý quraldary men ádisteri týraly ǵylym. Qazirgi rıtorıka zertteýlerinde komplıment epıdeıktıkalyq sóıleý janrlarynyń júıesine kiredi. Bul zertteýdiń maqsaty – orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń erekshelikterin anyqtaý, olardyń pragmatıkalyq parametrleriniń erekshelikterin anyqtaý.

Osy dıplomdyq jumystyń maqsatyna jetý úshin aldymyzǵa kelesideı mindetter qoıdyq: 1) orys jáne aǵylshyn tildik tulǵanyń ulttyq sıpatynyń erekshelikterin qarastyrý jáne ulttyq minez ben kommýnıkatıvtik minez-qulyq arasyndaǵy baılanysty anyqtaý; 2) «madaqtaý» jáne «komplıment» uǵymdarynyń mánin zertteý; 3) maqtaý/komplıment sóıleý áreketterin jikteý jáne qarastyrylatyn eki kommýnıkatıvti mádenıette olardyń qoldanylý erekshelikterin anyqtaý; 4) orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý áreketindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń tildik resimdelýiniń erekshelikterin, sondaı-aq osy kommýnıkatıvti mádenıetterdegi osy sóıleý áreketteriniń ekstralıngvıstıkalyq erekshelikterin anyqtaý; 5) orys jáne aǵylshyn tilindegi kommýnıkatıvtik minez-qulyqtaǵy maqtaý men komplımentke qatynasyn jáne olarǵa reaksıasyn zertteý. Mádenıetaralyq kommýnıkatıvti uqsastyqtar men aıyrmashylyqtardy talqylaǵanda, belgili bir kommýnıkanttyń nemese belgili bir kommýnıkatıvtik jaǵdaıdyń jeke erekshelikteri mádenı stereotıpke sáıkes kelmeýi múmkin bolǵandyqtan, jalpylaýdyń joǵary dárejesi sózsiz bolatyny anyq. Bul fakt bizdiń zertteý ádisterimizde kórinedi, onda biz senimdi nátıjelerdi alý úshin kóptegen derekter men statısıkalyq taldaý elementterine súıenemiz.

Osylaısha, zertteý barysynda biz kelesi ádisterdi qoldandyq: 1) sıpattamalyq ádis – maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń júzege asýyna áser etetin pragmatıkalyq parametrlerdi, olardy júzege asyrýdyń lıngvısıkalyq jáne ekstralıngvıstıkalyq faktorlaryn sıpattaǵandyqtan; 2) baqylaý jáne taldaý ádisi (kontekstik, dıskýrsıvti, komponenttik taldaý ádisterin, sonymen qatar fýnksıonaldyq toptastyrýlardy qabyldaýdy qosa) - biz kúndelikti ómirlik jaǵdaılarda sóıleý komýnıkasıasynan maqtaý / komplıment sóıleý aktilerin oqshaýlaý boıynsha jumys júrgizdik. , olardy kórkem shyǵarmalardan jáne telebaǵdarlamalar men fılmderden pýblısısıkalyq mátinderden alý, osy tujyrymdardy qoldanýdyń lıngvısıkalyq jáne ekstralıngvıstıkalyq aspektilerin odan ári taldaı otyryp; 3) salystyrmaly ádis – eki kommýnıkatıvti mádenıetti salystyra otyryp, maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń erekshelikterin zerttegendikten, ortaq zańdylyqtar men aıyrmashylyqtardy anyqtadyq. Fakti materıal kózi retinde biz negizinen orys jáne aǵylshyn kórkem shyǵarmalary men pýblısısıkalyq mátinderdi paıdalandyq. Sonymen qatar, zertteýge arnalǵan materıal shynaıy sóıleý komýnıkasıasynyń kúndelikti jaǵdaılaryndaǵy málimdemeler, sondaı-aq telebaǵdarlamalar men fılmder keıipkerleriniń sóıleý áreketteri boldy. Jalpy jumysta 128 orys jáne 146 aǵylshyn tilindegi aıtylymdar taldandy. Zertteý materıaly retinde ádebı mátinderdiń basym paıdalanylýy «kórkem mátin belgili bir komýnıkasıa túrine elikteýimen» [4, 425 b.], al ádebı shyǵarmada saqtalǵan kontekstterdiń kóp bolýymen negizdeledi. Sonymen qatar, kórkem shyǵarma mátinderiniń materıaly boıynsha maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketterin zertteý óte oryndy jáne oryndy, óıtkeni kórkem shyǵarma avtorlary aýyzsha sóıleýdi jańǵyrtady, óz keıipkerleriniń sóıleýinde ıntýıtıvti túrde ashady jáne kúsheıtedi, ádette, teń jáne tiri sóıleýge tán erekshelikter. Jumys qurylymy. Jumys kirispeden, úsh taraýdan, qorytyndydan jáne paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady. Kirispe tańdalǵan taqyryptyń ózektiligin negizdeıdi, zertteýdiń maqsaty men mindetterin anyqtaıdy, jumystyń teorıalyq jáne praktıkalyq mańyzdylyǵyn negizdeıdi. Birinshi taraýda – «Sóıleý aktileriniń teorıasy jáne onyń qazirgi til bilimindegi orny» – sóıleý áreketi teorıasynyń ǵylym retinde qalyptasý prosesi; sóıleý áreketiniń máni, qurylymy jáne tıpologıasy qarastyrylady; sóıleý jaǵdaıattary men sóıleý komýnıkasıasynyń parametrleri zertteledi. Ekinshi taraýda – «Orys jáne aǵylshyn ulttyq sıpaty eki etnostyń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń negizi retinde» - etnostyń sóıleý minez-qulqyndaǵy mádenıettiń ulttyq ereksheliginiń kórinisi qarastyrylyp, orys jáne aǵylshyn tiliniń negizgi erekshelikteri qarastyrylady. Orys jáne aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvtik minez-qulqyna tikeleı áser etetin faktorlar retinde aǵylshynnyń ulttyq sıpaty anyqtalady. Úshinshi taraýda – «Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý aktileri/komplıment» – «komplıment» sóziniń etımologıasy zerttelip, «komplıment» jáne «madaqtaý» uǵymdarynyń máni aıqyndalady; komplımentterdi obektiler boıynsha, komplımentterdi qabyldaýshylar men qabyldaýshylar boıynsha jikteý beriledi; olardy júzege asyrý joldary boıynsha; Orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý aktileri olardyń mánerliligi, emosıonaldylyǵy jáne shynaıylyǵy turǵysynan zertteledi; orys jáne aǵylshyn tilderindegi sóıleý aktileriniń tildik bezendirilýiniń ereksheligi ashyldy; orys jáne aǵylshyn lıngvısıkalyq tulǵasynyń komplımentke qatynasy jáne komplımentke reaksıasy taldanady. Qorytyndylaı kele, zertteý nátıjeleri jınaqtalyp, qorytyndylar tujyrymdalady. Bul zertteýdiń praktıkalyq mańyzdylyǵy onyń materıaldaryn muǵalimderdiń komýna teorıasy boıynsha sabaqtardy ótkizýde paıdalana alatyndyǵyna baılanysty. katıondar, sóıleý aktileriniń pragmatıka jáne teorıasy, mádenıetaralyq komýnıkasıa, sondaı-aq tildik jáne mádenı aralasýdy barynsha azaıtý maqsatynda aǵylshyn tilinde qarym-qatynas jasaýdy úırený prosesinde qarym-qatynas barysynda. Bul jumystyń teorıalyq mańyzdylyǵy onyń lıngvısıkanyń, mádenıetaralyq komýnıkasıanyń, mádenıetaralyq pragmatıkanyń odan ári damýyna belgili bir úles qosýynda, sonymen qatar qos tildiler arasyndaǵy mádenıetaralyq quzyrettilik pen sáıkesinshe tıimdi komýnıkasıanyń damýyna yqpal etýinde.

1 Sóıleý áreketiniń teorıasy jáne onyń qazirgi til bilimindegi orny.

1.1 Sóıleý áreketteri teorıasynyń damýy.Sóıleý aktisi,onyń máni, qurylymy jáne tıpologıasy.

Sóıleý áreketiniń teorıasy jáne onyń qazirgi til bilimindegi orny HH ǵasyrdyń basynda sóıleýdiń qalyptasýyna qatysty máseleler, t.b. tildik birlikterdiń qarym-qatynas prosesinde qaıtalanýy negizinen aqparatty saqtaýǵa jáne berýge arnalǵan belgilerdiń potensıaldy júıesi retinde sóıleýdi tilmen salystyrý kezinde zertteldi. 20 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda til týraly belsendi konsepsıa damydy; til sóıleýshi ​​men tyńdaýshylardyń ózara áreketiniń bir túri retinde qarastyryla bastady. Sóıleý áreketiniń sýbektisi psıhologıalyq jáne áleýmettik birqatar naqty belgilerdiń tasymaldaýshysy retinde túsinile bastady. Til men sóıleýdi qarastyrýǵa mundaı kózqaras sóıleý áreketi teorıasynyń negizi bolyp tabylady. Sóz teorıasynyń qalyptasýy ǵylym retinde áreket etedi. Sóıleý aktisi,onyń máni, qurylymy jáne tıpologıasy 20 ǵasyrdyń 60-70 jyldarynda Oksford mektebiniń ókilderi bolyp tabylatyn ǵalymdar (Dj. Ostın, Dj. Sırl, G.P. Grıs) qarapaıym adam tilin onyń qyzmet etýiniń tabıǵı jaǵdaıynda zertteýge bet burdy [3, 65]. Bul ǵalymdardyń pikirinshe, tabıǵı tildiń basty maqsaty – adamdar arasynda qarym-qatynas ornatý. Osylaısha, tulǵanyń qarym-qatynasta kózdegen ózindik maqsattary, sondaı-aq qarym-qatynas maqsatyna tabysty jetýge yqpal etetin kommýnıkatıvtik jaǵdaıattyń sharttary lıngvısıkalyq zertteýlerdiń ortalyǵyna kóterildi. Oksford mektebiniń konsepsıasynda obektıvti dúnıe, eń aldymen, kommýnıkatıvti jaǵdaıdy týdyratyn jáne sóıleýshiniń maqsaty men mindetterin anyqtaıtyn faktor retinde kórinedi. 20 ǵasyrdyń basynan bastap lıngvısıkada ústemdik etken qurylymdyq paradıgma birte-birte antroposentrıstik, etnosentrıstik jáne kommýnıkatıvti konsepsıalarmen almastyryldy, olardyń negizgi zertteý obektisi - adamǵa qatysty sóıleý bolyp tabylady. Sóıtip, til biliminde jańa baǵyt – pragmatıkalyq lıngvısıka, pragmalıngvıstıka nemese pragmatıka (grek tilinen. pragma – «bıznes», tektik pad. – pragmatos) paıda boldy. Til mamandarynyń qyzyǵýshylyq salasyna buryn basqa ǵylymdardyń – ólketaný, ensıklopedıalyq, sosıologıalyq, psıhologıalyq aqparattardyń quzyryna jatatyn derekter kirdi. Árıne, formaldy jáne mazmundyq lıngvısıkanyń burynǵy jetistikteri óz mańyzyn joıǵan joq – kerisinshe, tilge degen keńirek kózqaras konsepsıasynyń bir bóligine aınaldy. Kommýnıkatıvtik árekettiń zertteý sheńberi aıtarlyqtaı keńeıdi jáne lıngvısıkalyq bildirý quraldarynan basqa, ekstralıngvıstıkalyq faktorlardyń tutas keshenin qamtıdy: sóıleý áreketine qatysýshylardyń lıngvısıkalyq quzyrettiligi, olardyń qarym-qatynas prosesindegi ózara áreketi, bul áreket etetin orta. qarym-qatynas júzege asady, sóıleýshi ​​men adresattyń maqsatty baptaýlary, sóıleý etıketi, tildik quraldardy qoldanýdyń jeke erekshelikteri jáne t.b. Sondyqtan qazirgi ýaqytta durys pragmatıkalyq zertteý pánin anyqtaıtyn naqty shekaralar joq. Pragmatıka sóıleýdi jasaý jáne ony jarıalaý prosesinde sóıleýdi jiberýshi men qabyldaýshynyń jeke basyna, qarym-qatynasqa qatysýshylar arasyndaǵy qarym-qatynasqa, stılısıkalyq quraldardy paıdalana otyryp, qarym-qatynas júzege asyrylatyn jaǵdaıǵa qatysty máselelerdiń búkil keshenin qamtıdy. jáne tildiń emosıonaldy quraldary. Sonymen, keń maǵynada pragmatıka uǵymy áleýmettik lıngvısıka, psıholıngvıstıka jáne tildiń qoǵamdaǵy qyzmet etýine baılanysty til biliminiń basqa da salalaryn qamtıdy, t.b. pragmatıka sóıleý til bilimi retinde túsiniledi. Pragmatıka «Sózdi qoldaný arqyly ne aıtqyńyz keledi?» degen suraqqa jaýap beredi. Osyǵan sáıkes, bul ǵylymnyń negizgi baǵyttarynyń biri sóıleý áreketiniń teorıasy bolyp tabylady, ol sóıleýdiń tilden basymdylyq prınsıpine negizdelgen [3, 96-97]. Sóıleýdiń tilden ústemdigin til men sóıleý uǵymdaryn bir-birinen ajyratsa da, bir-birine áli anyq qarama-qaıshy kelmeıtin lıngvıs ǵalymdardyń eńbekterinde qazirdiń ózinde baıqaýǵa bolady («til – sóıleý» degen opozısıany alǵash tujyrymdaǵan. F.Sossúr). Al «til» jáne «sóıleý» uǵymdary sınonımder retinde qoldanyla bergenimen, birinshisiniń ekinshisinen basymdyǵy qazirdiń ózinde aıqyn. Sonymen, ıdeıalary Oksford mektebi ǵalymdarynyń kózqarastaryn negizinen aıqyndaǵan L.Vıtgenshteın fılosofıasynda sóıleý, eń aldymen, adam áreketiniń quramdas bóligi, al til belgili bir qyzmetti atqarýǵa baǵyttalǵan qural, qural bolyp tabylady. , tapsyrma. Sonymen, kez kelgen tildik qatynastyń mańyzdy belgisi, L.Vıtgenshteın boıynsha, onyń quramyna tildik akt jatady [3, 97]. Aǵylshyn fılosofy Dj.Ostın atap ótkendeı, «birdeńe aıtý – qandaı da bir áreketti oryndaý» [5, 27]. Sol sıaqty Dj.Serl «tildik qatynastyń negizgi birligi tańba da, sóz de emes, sóılem de emes, tipti tańbanyń, sózdiń nemese sóılemniń belgili bir ınstansıasy da emes, osy naqty ınstansıanyń órnekte jasalýy. sóıleý áreketiniń barysy» [6, 151]. Charlz Pırstiń pragmatıkalyq teorıasy sóıleý áreketi teorıasynyń ǵylym retinde paıda bolýyna kúshti áser etti. S.Pırs ıdeıalarynyń izbasary L.Vıtgenshteınniń fılosofıasy sóıleý áreketiniń tutas jáne damyǵan teorıasynyń qalyptasýyna negiz boldy. L.Vıtgenshteınniń tili oıynǵa uqsaıdy, jáne at qoıý - bul oıynda belgili bir shartty erejelerdi qanaǵattandyra alatyn jáne «sóz» men «is» arasyndaǵy qımyl. Sonymen birge, L.Vıtgenshteın qarym-qatynastyń adam is-áreketiniń bir bóligi nemese onyń ómir súrý formalarynyń biri ekendigin naqtyraq kórsetý úshin «til oıyny» termınin engizdi [7, 22]. Sóıleý aktisi men sóıleýdi qalyptastyrý problematıkasy V.Gýmboldt, S.Balı, S.Kartserskıı, M.Bahtın jáne basqalardyń lıngvısıkalyq konsepsıalarynda qarastyrylady [3, 97]. Keńes ǵalymdarynan G.Pochepsovtyń [8, 15], Iý.Apresánnyń [9, 208], N.Arýtúnovanyń, E.Padýchevanyń [10, 3] jáne taǵy basqalardyń esimderin atap ótken jón. sóıleý áreketteri teorıasynyń damýy. Sóıleý áreketi teorıasynyń negizin salýshy Dj.Ostınniń jáne onyń izbasarlarynyń eńbegi mynada: sóıleý prosesi belgili bir fonetıkalyq, semantıkalyq jáne sıntaksıstik erejeler boıynsha salynǵan jáne kúıdi kórsetetin jalpy qabyldanǵan belgilerdiń jıyntyǵy retinde qarastyrylmady. qorshaǵan shyndyqtaǵy isterdiń, biraq jeke sóz jasaýdyń ónimi retinde sóıleýshiniń jeke qasıetterine jáne onyń aldynda turǵan maqsattar men mindetterge baılanysty, t.b. ony óndirýshige – sóıleý sýbektisine tikeleı táýeldi etip qoıý. Sóıleýdi jiberýshi men alýshynyń tulǵalary málimdemeniń barlyq san túrli aspektilerin biriktirdi, olar naqty aqparatty berýge emes, ony túsindirýge nazar aýdara bastady. Pragmatıka sóıleýdegi tildik birlikterdiń qalyptasýy men qyzmet etý prosesindegi sýbektıvti faktorǵa jaýap beretin lıngvısıkalyq zertteýlerdiń derbes salasy retinde qalyptasty [11, 43 b.]. Lıngvopragmatıka jáne sóıleý aktileri teorıasynyń bir baǵyty komýnıkasıa postýlattary, t.b. adamdardyń qalypty qarym-qatynasynyń prınsıpteri nemese erejeleri. Ǵalymdardyń qarym-qatynas erejeleri (maksımalary) týraly teorıalarynyń artyqshylyǵy mynada: olar málimdemelerdiń maǵynasyn qalyptastyrýǵa qatysatyn jáne tutastaı qarym-qatynas jaǵdaıyna áser etetin kommýnıkatıvti qarym-qatynasty logıkalyq uıymdastyrýdyń jańa, buryn zerttelmegen joldaryn ashady. Jańa uǵymdar kommýnıkatıvti dıskýrsty quraıtyn jáne saıyp kelgende áńgimelesýdiń erejeleri men taktıkalyq prınsıpterin ǵana emes, onyń mánin de anyqtaıtyn kóptegen komponentterdi (lıngvısıkalyq, psıhologıalyq, sosıologıalyq, etıkalyq jáne t.b.) biriktirdi. Sóıleý aktisi sóıleý áreketiniń teorıasynda bólektenip, zertteletin sóıleý áreketiniń mınımým birligi – buryn atap ótkendeı lıngvısıkalyq pragmatıkanyń mańyzdy quramdas bóligi bolyp tabylatyn ilim [1, 1]. N.D. Arýtúnovanyń sóıleý aktisi sóıleýshiniń bir kommýnıkatıvtik maqsaty júzege asatyn jáne adresatqa áser etetin sóıleý komýnıkasıasynyń mınımaldy negizgi birligi retinde anyqtalady [3, 98]. Sóıleý áreketi is-árekettiń bir túri bolǵandyqtan, ony taldaý kez kelgen is-áreketti sıpattaý jáne baǵalaý úshin qajetti kategorıalardy paıdalanady: pán, maqsat, ádis, qural, qural, nátıje, sharttar, tabys jáne t.b. Sóıleý áreketiniń sýbektisi – sóıleýshi ​​– ádette, adresat – tyńdaýshynyń qabyldaýyna eseptelgen aıtylym jasaıdy. Aıtylym sóıleý áreketiniń ónimi retinde de, belgili bir maqsatqa jetý quraly retinde de áreket etedi. Sóıleý áreketi oryndalatyn jaǵdaılarǵa nemese sharttarǵa baılanysty ol óz maqsatyna jetip, osylaısha tabysty bolýy da, jetpeýi de múmkin. Adamdardyń qalypty qarym-qatynasy qurylatyn prınsıpter men erejelerdi G.P. Grıs [12, 217-237]; olardyń birinde «málimdeme óz máni boıynsha bolýy kerek» deıdi (baılanys nemese qatystylyq erejesi). Bul ereje kommýnıkatorlardan taqyrypqa, jaǵdaıǵa sáıkes málimdeme jasaýdy talap etedi. Basqasha aıtqanda, tabysty bolý úshin sóıleý áreketi kem degende sáıkes bolýy kerek. Áıtpese, sóıleýshi ​​kommýnıkatıvti sátsizdikke nemese kommýnıkatıvti sátsizdikke tap bolady. Sonymen, eger anasy ulyna: «Sabaqqa otyryńyz!» dese, ol sóıleý áreketin oryndaıdy, onyń maqsaty adresatty osy maqsatqa jetý úshin qoldanylatyn málimdemede kórsetilgen áreketti oryndaýǵa ıtermeleý bolyp tabylady. Eger sabaqtar áli aıaqtalmaǵan bolsa, uly ony oryndaýǵa qabiletti bolsa jáne bul onyń ádette eshqandaı eskertýsiz oryndaıtyn mindeti bolmasa, onda bul sóıleý áreketi oryndy dep tanylady, al kommýnıkatıvti maǵynada - sátti. Eger atalǵan jaǵdaılardyń kem degende bireýi saqtalmasa (sabaq aıaqtalyp qoıǵan nemese uly joǵary temperatýramen tósekte jatyr nemese ol ádettegideı sabaqqa otyratyn bolsa), ananyń durystyǵy sóıleý áreketi kúmán týdyrýy múmkin, sondyqtan sóıleý áreketi kommýnıkatıvti túrde sátsizdikke ushyraýy múmkin. Biraq sóıleý áreketiniń ózektiligin qamtamasyz etetin barlyq sharttar oryndalsa da, ol ákeletin nátıje sóıleýshiniń alǵa qoıǵan maqsatyna sáıkes kelýi de, sáıkes kelmeýi de múmkin. Sonymen, bizdiń mysalda ananyń sóıleý áreketiniń nátıjesi uldyń kórsetilgen áreketti oryndaýǵa kelisimi de, ony oryndaýdan bas tartýy da bolýy múmkin. Sonymen qatar, bas tartý ýájdi bolýy múmkin (mysaly, súıikti teleshoýyńyzdy kórgisi keletindigimen nemese sabaqtyń joqtyǵymen) nemese motıvasıasyz (beıtarap nemese afektıvti túrde kórsetilgen) teris konstrýksıalar: «Joq», «Múmkin emes!», «Men jasamaımyn!» jáne t.b.). Mundaı kelispeýshilik rejıminde eki kommýnıkanttyń da (bul jaǵdaıda ana men bala) sıtýasıany qabyldaýyndaǵy, nıetteri men kommýnıkatıvtik qatynasyndaǵy aıyrmashylyqtar sáıkes kelmeıtin jaǵdaılarda verbaldy qarym-qatynas damıdy [1, 3]. Demek, sóıleý aktisi birshama kúrdeli qubylys. Sóıleý áreketiniń teorıasy sóıleý áreketin taldaýdyń úsh deńgeıin nemese aspektisin ajyratady.

Birinshiden, sóıleý áreketin shyn máninde birdeńeni aıtý retinde qarastyrýǵa bolady. Osy aspektide qarastyratyn bolsaq, sóıleý aktisi lokýasıalyq akt retinde áreket etedi (latynnyń locution – «sóıleý»). Lokasıalyq akt, ekinshi jaǵynan, kúrdeli qurylym, óıtkeni ol dybystardyń aıtylýyn da (fonasıa aktisi), sózderdi qoldanýdy da, olardy gramatıka erejelerine sáıkes baılanystyrýdy da, sózderdiń kómegimen belgili bir obektilerdi belgileýdi de qamtıdy (akt). silteme), jáne belgili bir qasıetterdi osy obektiler men qatynastarǵa jatqyzý (predıkasıa aktisi). Til bilimi uzaq ýaqyt boıy sóıleý áreketiniń lokýasıalyq aspektisin zertteýge baǵyttalǵan. Qoldanylǵan kommýnıkatıvti jaǵdaıatqa qaramastan málimdemelerdi qarastyra otyryp, fonetıka olardyń dybystyq jaǵyn, leksıkologıa - leksıkasyn sıpattady, semantıka sóılemge túsinik berdi, ony maqsatqa deıin qysqartady, t.b. aqıqat qundylyǵynan aıyrylǵan (nemese aqıqat ta, jalǵan da emes), sóılem arqyly bildirilgen paıymdaýdyń mazmuny, basqasha aıtqanda, usynys mazmunyna nemese sóılem arqyly bildirilgen usynysqa. Logıkadan aıyrmashylyǵy, sóıleý áreketteriniń teorıasy málimdemelerdi aqıqat nemese jalǵan dep kórýge umtylmaıdy; málimdeme ony qarym-qatynas aktisi retinde qarastyrady jáne sóıleýshiniń shynaıylyǵy men onyń sóıleý áreketiniń sáttiligi turǵysynan zertteledi [1, 3]. Adam, ádette, sóıleý prosesi úshin sóılemeıdi - óz daýysynyń dybystarynan lázzat alý úshin emes, sózderden sóılem quraý úshin emes, tipti keıbir zattardy atap ótý úshin de emes. sóılemde jáne olarǵa belgili bir qasıetterdi jatqyzady, sol arqyly álemdegi keıbir jaǵdaıdy kórsetedi. Sóıleý prosesinde (latyn tilinde - in locutio) adam bir mezgilde qandaı da bir ekstralıngvıstıkalyq maqsatty kózdeıtin qandaı da bir áreketti oryndaıdy: ol suraıdy nemese jaýap beredi, habarlaıdy, sendiredi nemese eskertedi, bireýdi bireýge taǵaıyndaıdy, bireýdi bir nárse úshin synaıdy jáne t.b. Óziniń ekstralıngvıstıkalyq maqsaty turǵysynan qarastyrylatyn sóıleý aktisi ıllokýsıalyq akt retinde áreket etedi. Integraldyq, ıaǵnı. aıtylym áreketti júzege asyrý quraly retindegi jalpylama jáne ıntegraldyq sıpattama aıtylý fýnksıasy nemese aıtylymnyń ıllúsıalyq kúshi dep atalady [5, 27]. Aqyrynda, sóıleý (latyn tilinde - per locutio) arqyly adam ózin qorshaǵan shyndyqqa, atap aıtqanda jáne bárinen buryn - áńgimelesýshiniń sanasyna belgili bir ózgerister engize otyryp, belgili bir nátıjelerge jetedi jáne sóıleý áreketiniń nátıjesinde paıda bolatyn nátıje nemese sóıleýshi ​​kózdegen verbaldy emes maqsatqa sáıkes kelmeýi múmkin. Óziniń naqty saldary aspektisinde qarastyrylatyn sóıleý áreketi perlokasıalyq akt retinde áreket etedi. Sonymen, joǵaryda keltirilgen mysalda anasynyń málimdemesi, mysaly, ulyn kompúterlik oıynnan alshaqtatýy múmkin jáne osy sebepti onyń narazylyǵyn týdyrýy nemese ony tań qaldyrýy múmkin (eger anasy onyń úırengen sabaqtaryn tekserip, biraq umytyp ketse). ol nemquraılylyqtan) nemese basqa jolmen onyń psıhıkasyna áser etedi. Aýdıtorıanyń oıy men sezimine sóıleýge áser etýdiń ońtaıly tásilderin zertteıtin sóıleý áreketiniń rıtorıka burynnan aınalysyp kele jatqan aspektisi jáne perlokýasıalyq áserdiń soǵan sáıkes tujyrymdamasy [1, 3]. Sonymen, aǵylshyn fılosofy jáne logıkasy Dj.Ostın usynǵan joǵaryda sıpattalǵan sóıleý áreketin taldaýdyń úsh deńgeıli shemasynyń negizgi jańalyǵy - ıllokýsıalyq akt uǵymy jáne oǵan sáıkes ıllokýsıalyq fýnksıanyń (kúshtiń) semantıkalyq konsepsıasy, óıtkeni olar dástúrli til biliminde de, klasıkalyq sheshendik ónerde de adekvatty sıpattama almaǵan sóıleý áreketi men aıtylym mazmunynyń mundaı qyrlaryn kórsetedi. Árıne, sóıleý áreketiniń teorıasynda sóıleý áreketiniń dál osy jaǵyna basty nazar aýdarylady. 1950 jyldardyń ekinshi jartysynda Oksfordtaǵy leksıalarynda sóıleý aktileri teorıasynyń negizin salǵan Dj.Ostın ıllokýsıondyq akt túsinigine naqty anyqtama bermegen. Ol tek suraq-jaýap, aqparat, kepildik, eskertý, taǵaıyndaý, synaý sıaqty áreketterge tıptik mysaldar keltirip, ár tilde mundaı áreketterdiń ózindik nomenklatýrasy bolatynyn atap ótti. Keıinirek sóıleý áreketteriniń teorıasynda ıllokýsıondyq aktiniń erekshe belgileri ashyldy: ol lokýasıalyq aktten ıntensıonaldylyq negizinde erekshelenedi, t.b. belgili bir maqsatpen, nıetpen baılanys jáne ol sharttylyq negizinde perlokasıalyq áreketke qarsy turady, t.b. belgili bir erejelerdiń bolýymen, soǵan sáıkes áreket avtomatty túrde sóıleýshiniń osy jasyryn áreketti sátti oryndaýyn qamtamasyz etedi. Bul erejelerdiń keıbireýleri til erejeleri bolyp tabylady: álem tilderinde sóıleý áreketiniń ıllokýasıalyq qyzmetin tikeleı nemese janama túrde kórsetetin arnaıy quraldar bar [1, 4]. Eń aldymen, olardyń kómegimen jasalǵan aıtylymnyń ıllúsıalyq qyzmetin tikeleı bildiretin arnaıy sóılemder klasy bar. Bular oryndaýshy sóılemder dep atalady. Bul sóılemderdiń leksıko-semantıkalyq qurylymynyń negizin ilgerilemeli etistik dep atalatyn, ıaǵnı. sóıleıtin etistikterdiń ishki klasyna jatatyn jáne onyń leksıkalyq quramynda bolatyn etistik sóıleý maqsatyn jáne sóıleý áreketin júzege asyrýdyń belgili bir sharttaryn kórsetetin maǵynalyq komponentter, mysaly, «suraý», «quttyqtaý», «sendirý», «ýáde berý» t.b. [on tórt]. Degenmen, sóılemniń oryndaýshylyq bolýy úshin septik etistiktiń bolýy jetkilikti shart emes. Ol úshin etistiktiń belgili bir jaǵdaıdy sıpattaý úshin emes, osy sóılemdi qoldanǵanda sóıleýshiniń qandaı sóıleý áreketin oryndaıtynyn naqtylaý úshin qoldanylýy da qajet. Basqa sózben aıtqanda, ıllokýsıondy etistik oryndaýshy túrde qoldanylýy kerek (jáne sıpattaý úshin emes).

Olaı bolsa, ıllokasıalyq aktiniń negizgi belgisi onyń maqsaty bolyp tabylady. Bul biz sóıleý áreketin oryndaıtyn qandaı da bir maqsatty bildirmeıdi, tek bizdiń nıetimizge sáıkes adresat tanýy kerek. Tek mundaı tanýǵa ashyq maqsat ıllokýsıalyq dep atalady jáne, negizinen, sóıleýshiniń shynaıy maqsatymen sáıkes kelmeýi múmkin. Illúsıalyq aktiler tek maqsaty boıynsha ǵana emes, sonymen qatar basqa da birqatar tásildermen erekshelenedi. Illokasıalyq áreketterdiń eń áıgili ámbebap klassıfıkasıasyn amerıkandyq logıka jáne fılosof Dj.Sırl qurastyrǵan [13, 34]. Bul klassıfıkasıanyń negizin avtordyń ózi «ıllokýsıalyq aktiler arasyndaǵy aıyrmashylyqtardyń baǵyttary» dep ataıtyn belgiler toby quraıdy. Olardyń eń mańyzdylary: - maqsat (mysaly, habarlama úshin - álemdegi jaǵdaıdy kórsetý, buıryq úshin - adresatty áreketke ıtermeleý, ýáde úshin - mindetteme alý, quttyqtaý úshin - belgili bir emosıany bildirý. spıker); - málimdeme men shyndyq arasyndaǵy sáıkestik baǵyty (mysaly, habarlamada málimdeme shyndyqqa sáıkes keltiriledi, buıryq jaǵdaıynda, kerisinshe, shyndyq málimdemege sáıkes keltirilýi kerek. ); - sóıleýshiniń ishki kúıi (mysaly, rastaǵanda – oryndy pikirdiń bolýy, ýáde bergende – nıet, suraǵanda – tilek, alǵys aıtqan kezde – rızashylyq sezimi); - sóıleý áreketiniń usynystyq mazmunynyń erekshelikteri (mysaly, boljaýda usynystyń mazmuny keler shaqqa, al esepte osy shaqqa nemese ótkenge jatady; ýádede usynystyń taqyryby sóıleýshi, al suraýda tyńdaýshy); - sóıleý áreketiniń ekstralıngvıstıkalyq ınstıtýttarmen nemese mekemelermen baılanysy (mysaly, bireýdi orynbasar etip taǵaıyndaý týraly sóıleý aktisi, ádette qujat túrinde rásimdeledi, ol quramynda sóıleýshi ​​bolýy kerek qandaı da bir uıymnyń bolýyn bildiredi. tıisti ókilettikter, onyń bir bóligi ol osy sóıleý aktiniń kómegimen osy uıymnyń basqa múshesin beredi) [13, 34]. Osy parametrlerdi eskere otyryp, jasyryn áreketterdiń barlyq jıyntyǵyn Dj.Serl bes negizgi klasqa bóldi: 1. Shynaıylyqtan málimdemege baǵyttalǵan ókilder dúnıedegi jaǵdaıdy kórsetýdi maqsat etedi, sóıleýshiniń oryndy pikiri bar dep esepteıdi jáne olardyń usynystyq mazmuny eshqandaı túrde shektelmeıdi. Ókilderdiń mysaldary: ýáde berý, aıyptaý, boljaý, biliktilik, taný. 2. Dırektıvalar málimdemeden shyndyqqa baǵyttalǵan, adresatty birdeńe jasaýǵa/istemeýge ıtermeleýdi maqsat etedi, sóıleýshiniń sáıkes tilegi bar ekenin kórsetedi jáne olardyń usynystyq mazmuny árqashan adresattyń oryndaıtyn/ oryndamaıtyndyǵynan turady. bolashaqta keıbir áreketter. Bul synypqa ótinishter, tyıymdar, keńester, nusqaýlar, úndeýler jáne yntalandyrýshy sóıleý áreketteriniń basqa túrleri jatady. 3. Kommıssıvter, dırektıva sıaqty, málimdemeden shyndyqqa qaraı, sóıleýshi ​​ózin birdeńeni isteýge / istemeýge baılanystyrý úshin qoldanylady, onyń sáıkes nıeti bar ekenin bildiredi jáne olardyń usynysynda árqashan sóıleýshi ​​óz sýbektisi bolady. Komısıa mysaldary: ýáde, ant, kepildik. 4. Ekspressıvter sóıleýshiniń belgili bir psıhologıalyq kúıin (shúkirshilik, ókinish, qýanysh, t.b. sezimin) usynys aıasynda anyqtalǵan jaǵdaıǵa reaksıa retinde kórsetýdi maqsat etedi. Málimdeme men shyndyq arasyndaǵy sáıkestik baǵyty olar úshin mańyzdy emes, óıtkeni ekspresıvtilikke sebep bolatyn jaǵdaıdyń jaǵdaıy (biz neni quttyqtaımyz, ne úshin alǵys aıtamyz nemese keshirim suraımyz jáne t.b.) negizgi mazmun emes. , biraq mundaı sóıleý áreketiniń alǵysharttary - onyń alǵysharttary. Zertteýimizdiń negizgi nysany bolyp tabylatyn maqtaý/komplımenttiń sóıleý áreketteri de kóp dárejede ekspressıvter klasyna jatady. 5. Deklarasıalar klasy basqa tórteýinen ekstralıngvıstıkalyq ınstıtýttarmen baılanysy jáne osy faktiden týyndaıtyn málimdeme men shyndyq arasyndaǵy sáıkestiktiń ereksheligi boıynsha erekshelenedi: belgili bir jaǵdaıdy bar dep jarıalaý (jarıalaý), sóıleý. Deklarasıa aktisi osylaısha ony naqty álemde bar etedi. Deklarasıa mysaldary laýazymǵa taǵaıyndaý, soǵys nemese bitim jarıalaý, ekskommýnıkasıa, rysarlyq, partıaǵa qabyldaý, adamǵa nemese mekemege ataý berý jáne t.b. [13, 35]. Bul klassıfıkasıa tildik qubylystardyń basqa klassıfıkasıalarynyń kópshiligi sıaqty jıyndy qıylysatyn klastarǵa bólmeıdi. Ártúrli ıllokýsıalyq taptar men formalarǵa, bylaısha aıtqanda, «aralas» túrlerge tán belgileri bar sóıleý áreketteri bar. Mysaly, shaqyrý ári dırektıva bolyp tabylady, óıtkeni sóıleýshi ​​adresatty belgili bir jerge kelýge shaqyrady, jáne komısıa, óıtkeni sóıleýshi ​​sol arqyly ózin ózi nemese arqyly baılanystyrady. shaqyrýshyny durys qabyldaýdy qamtamasyz etý úshin basqa tulǵalar arqyly. Shaǵym naqty jaǵdaıdaǵy belgili bir jaǵdaıdy kórsetetindikten ókildi de, sóıleýshiniń osy erejege qanaǵattanbaǵanyn bildiretindikten de ekspresıvti bolyp tabylady, jáne shaǵymnyń maqsaty adresatqa habarlaý ǵana emes, dırektıva bolyp tabylady. biraq ony ıtermeleý úshin tıisti sharalar qoldaný [1, 4-5]. Joǵaryda atalǵan bes ıllúzıalyq synyptyń ishinde sóıleý áreketteri birqatar qosymsha parametrler boıynsha erekshelenedi: - sóıleý áreketiniń aldyńǵy mátinmen qarym-qatynasy (mysaly, jaýap ta, málimdeme de reprezentatıvti, biraq jaýap málimdemeden aıyrmashylyǵy, onyń aldynda turǵan suraqty boljaıdy); - komýnıkasıalardyń áleýmettik statýstarynyń araqatynasy (mysaly, buıryq pen talap – dırektıva, biraq tapsyrys bergende sóıleýshiniń mártebesi tyńdaýshy statýsynan joǵary bolýy kerek, al talap etkende munyń qajeti joq jáne sondyqtan biz bastyqtan onyń bizge sypaıy bolýyn talap ete alamyz, biraq biz oǵan buıyra almaımyz); - sóıleý áreketin sóıleýshiniń jáne tyńdaýshynyń múddelerimen baılanystyrý tásili (mysaly, quttyqtaý jáne kóńil aıtý - bul bir-birinen sáıkesinshe qýanysh pen qaıǵynyń bildirilgen sezimimen ǵana emes, sonymen birge sol oqıǵamen de erekshelenetin ekspresıvti sózder quttyqtaý – tyńdaýshynyń ıgiligi, kóńil aıtatyn oqıǵasy – basyna túsken qaıǵy dep esepteledi); - ıllokasıalyq maqsatty kórsetýdiń qarqyndylyq dárejesi (mysaly, birdeı dırektıva bolyp tabylatyn ótinish pen duǵa bir-birinen, eń aldymen, osy parametr boıynsha erekshelenedi) [1, 5-6]. Bir jalǵan áreketti ekinshisinen ne ajyrata alatyndyǵy týraly oı qozǵaı otyryp, biz aıtylymnyń ıllúzıalyq qyzmetin teorıalyq turǵyda joǵarydaǵyǵa uqsas belgili bir belgi mánderiniń qosyndysy retinde kórsetýge bolady jáne bul mánderdiń ózi sharttarmen korrelásıalanady degen qorytyndyǵa kelemiz. berilgen ıllokýsıalyq qyzmeti bar sóıleý áreketiniń sáttiligi úshin. Sóıleý áreketteriniń erekshe belgileriniń ártúrliligi sóıleý áreketteriniń sátti bolý sharttaryn tórt túrge bólýden kórinedi: 1) usynys mazmunynyń sharttary; 2) daıyndyq nemese aldyn ala sharttar; 3) shynaıylyq sharttary; 4) mańyzdy shart nemese taǵaıyndaý sharty. Birinshi túrdegi sharttar - bul qoldanylǵan málimdemeniń usynystyq mazmunyna shekteýler. Daıyndyq sharttary berilgen ıllokasıalyq maqsatty qoıýǵa sáıkes keletin obektıvti jáne sýbektıvti alǵysharttardy kórsetedi, ıaǵnı. sóıleý áreketiniń mán-jaılary, olar bolmaǵan jaǵdaıda kommýnıkatıvti túrde sátsizdikke ushyraıdy. Shynaıylyq sharttary osy sóıleý áreketiniń shynaıylyǵy men baıyptylyǵyn boljaýǵa negizdelgen sóıleýshige jatqyzýǵa bolatyn ishki (psıhologıalyq) kúıdi kórsetedi. Daıyndyq sharttarynan aıyrmashylyǵy, sóıleýshiniń shynaıylyq sharttaryn buzý ádette adresat úshin baıqalmaıdy jáne sondyqtan tikeleı kommýnıkatıvti sátsizdikke ákelmeıdi, degenmen bul sóıleý áreketiniń jalǵandyǵy, jalǵandyǵy bolashaqta áshkerelenýi múmkin. Mańyzdy shart ıllokýsıondy maqsatqa – sóıleýshiniń óz málimdemesi arqyly tyńdaýshynyń sanasyna jetkizýge umtylatyn maqsatqa sáıkes keledi. [16]. Sóıleý áreketiniń ıllokýsıalyq qyzmeti men onyń tabysty bolý sharttary arasyndaǵy úzdiksiz baılanys sóıleý áreketiniń adresatyna onyń keıbir mańyzdy belgileriniń aıtylymnyń tildik qurylymynda arnaıy formaldy kórsetkishter bolmaǵan kezde de onyń aıtylymdyq qyzmetin durys tanýǵa múmkindik beredi. paıdalanylady: jetispeıtin aqparat kommýnıkatıvti jaǵdaıattyń jaǵdaıattarynan alynady. Sonymen, «Kelesi toqsanǵa jumys josparyn jasańyz» degen sóılemniń yntalandyrý túrine (dırektıvalaryna) qatysty ekendigi etistiktiń buıryq raıynyń gramatıkalyq formasy arqyly kórsetiledi, biraq bul málimdemeniń tildik túrinde eshteńe joq, ıntonasıany qosa alǵanda, onyń buıryq nemese suraý ekenin aıtady. Biraq eger bir mezgilde sóıleýshiniń bastyq, al tyńdaýshy onyń baǵynyshtysy ekenin bilsek, bul buıryq ekenin túsinemiz, óıtkeni sóıleýshiniń adresatqa baqylaýy (dál sol qyzmet salasynda málimdemeniń usynystyq mazmuny jatady) tabysqa jetý sharttarynyń biri bolyp tabylady.tártip, biraq suranystardyń sátti shartyna qaıshy keledi. Aıtylymnyń ınlokasıalyq qyzmeti men onyń sátti bolý sharttary arasyndaǵy dál osyndaı baılanysqa janama sóıleý áreketterin túsiný de negizdeledi - olardyń qurylymynda bir leksısıalyq fýnksıanyń aıqyn kórsetkishi bar málimdemeler kómegimen júzege asyrylatyn sóıleý áreketteri, biraq sonymen birge olardyń ıllokýsıalyq qyzmeti ádette ártúrli. Janama sóıleý áreketteriniń mysaldary suraýly sóılemder retinde «búrkilengen» sypaıy ótinishter («Bul kitapty maǵan taǵy bir aptaǵa qaldyra alasyz ba?) nemese qaıtadan suraqtarǵa uqsaıtyn málimdemeler (rıtorıkalyq suraqtar dep atalatyn) [1, 6] .

Janama sóıleý áreketterin lıngvısıkalyq polısemıanyń kórinisi retinde qarastyrý kerek degen pikir aıtyldy, ıaǵnı, mysaly, orys tilinde teristeýmen suraýly qurylym suraqtyń ilýli fýnksıasynyń formaldy kórsetkishi ǵana emes, sonymen qatar sondaı-aq sypaıy suraýdyń ıllokýasıalyq qyzmeti. Dj.Serl óziniń «Indirect Speech Acts» atty maqalasynda bul kózqarasty synaı otyryp, sóıleýshiniń nıetin janama túrde bildirý mehanızmin ashty [14, 197]. Qandaı da bir sebeptermen (mysaly, sypaıylyqtan nemese adresatqa tereńirek áser etý úshin) janama túrde júginýÓziniń ınlokasıalyq maqsatyn osylaısha bildirýde sóıleýshi ​​áńgimelesýshiniń lıngvısıkalyq bilimine ǵana emes (sonymen birge formaldy kórsetkishterdi bilýine de senedi ıllokýsıondy fýnksıa), sonymen qatar onyń ár túrli tildik emes bilimder negizinde oı qorytý qabiletine: sóıleý áreketteriniń sátti bolý sharttaryn bilý, P.Grıstiń kooperatıvtik dıalogynyń maksımalary sıaqty qarym-qatynas prınsıpteri jáne, aqyrynda, bul eki termın ártúrli bolýy múmkin bolsa da, kóbinese «ensıklopedıalyq» dep te atalatyn álem týraly bilim. Sonymen, «Bul kitapty maǵan taǵy bir aptaǵa qaldyra alasyz ba?» suraýly sóılemdi, jalpy aıtqanda, maqsatyna qaraı qoldanýǵa bolady, ıaǵnı. suraqtyń ıllokýasıalyq fýnksıasy (mysaly, kitaphanashyǵa qoljetimdi múmkindikter shegin abstraktili talqylaýda), biraq qatysy joq abstraktili renishterdi joqqa shyǵaratyn tıptik kommýnıkatıvti jaǵdaıda adresat bul suraqty suraý retinde túsinedi. onyń áreketti oryndaý múmkindigi suraýdyń sóıleý áreketiniń sátti bolýynyń qajetti sharty bolyp tabylady jáne mundaı suraqty qoıý arqyly sóıleýshiniń naqty sáıkes suraýdy bildirýi. Kommýnıkanttardyń adekvatty ózara túsinistigi sóıleý áreketinde nıet pen ony bildirý tásilderi arasynda tilde bar birqatar turaqty qatynastardyń júzege asýy arqyly qamtamasyz etiledi. «Sáıkestik pen sıntaksıstik qurylymdardyń keıbir túrleriniń sáıkestigi shartty sıpatqa ıe» [15, 108]. «Osy jerde aıta ketetin jaıt, eger ıllúzıalyq áreketterdi túgendeý ámbebap kommýnıkatıvti ámbebap retinde qarastyrylsa, onda ıllúzıalyq aktilerdi qoldaný ulttyq erekshelikke baǵynady, al ulttyq ereksheliktiń móri sóıleý áreketterin oryndaý tásilderinde jatyr» [ 16, 301]. Sondyqtan ártúrli tilderdegi birdeı ıllúzıalar ártúrli tásildermen júzege asyrylady, bul maqtaý/komplıment sóıleý áreketterin zertteý ádisteriniń biri retinde ártúrli kommýnıkatıvti mádenıetterdi salystyrý men salystyrýdy tańdaýymyzǵa negiz boldy.

1.2 Sóıleý jaǵdaıy jáne sóıleý komýnıkasıasynyń parametrleri

Sóıleý jaǵdaıy jáne sóıleý komýnıkasıasynyń parametrleri Pragmatıkalyq lıngvısıka keń maǵynada qarym-qatynas teorıasy retinde qarym-qatynas parametrlerin zertteýdi qamtıdy. Bul turǵyda pragmalıngvıstıka áleýmettik lıngvısıkamen tyǵyz biriktiriledi. Nemis zertteýshileri G.Genne men G.Rebok sóıleýdiń pragmatıkalyq sıpattamalaryn on komýnıkasıalyq parametr boıynsha bólip kórsetti: 1) sóıleý túrleri: tabıǵı sóıleý (stıhıaly nemese daıyndalǵan) jáne «tabıǵı emes» sóıleý (jalǵan, nemese «jalǵan» nemese sahnalyq); 2) sóıleýdiń sıtýasıalyq (keńistiktik-ýaqyttyq) sıpattamalary: kontaktili sóıleý (betpe-bet sóılesý) jáne qashyqtyqtan sóıleý (telefon arqyly sóılesý); 3) sóıleý seriktesteriniń sandyq sıpattamalary: dıadadaǵy jáne toptaǵy (kishi jáne úlken toptardaǵy) tulǵaaralyq qarym-qatynas; 4) ashyqtyq dárejesi: jeke, salystyrmaly túrde ashyq jáne basqalarǵa tolyq ashyq qarym-qatynas; 5) baılanys seriktesteri arasyndaǵy áleýmettik qatynastar: sımmetrıalyq jáne asımetrıalyq (teńsizdik ne antropologıalyq, ne áleýmettik-mádenı, ne sýbektilik-jaǵdaıattyq faktorlarǵa baılanysty); 6) sóıleýdiń janrlyq belgileri: dırektıva, baıandaý, dıskýrsıvtik; 7) seriktesterdiń tanysý dárejesi: jaqyndyq, dostyq tanysý, ústirt tanysý, tanystyqtyń bolmaýy; 8) seriktesterdiń áńgimege daıyndyq dárejesi: daıyndyqsyz, azdap daıyndalǵan, arnaıy daıyndalǵan áńgime; 9) áńgime taqyrybynyń anyqtyq dárejesi: naqty taqyryptyń bolmaýy, taqyryptyń jalpy baǵyty, taqyryptyń mamandanýy; 10) azdy-kópti dárejede qarym-qatynas jaǵdaılaryna baılanysty qarym-qatynas pen qarym-qatynas jaǵdaılarynyń araqatynasy [17, 2-3]. G.Genne men G.Reboktyń shemasy basqa zertteýlerde naqtylanǵan, atap aıtqanda, G.Kremer áńgime taqyrybyn ózgertetin sóıleý qozǵalystarynyń sany (kóp nemese az), sóıleýdi ózgertý ádisi sıaqty parametrlerdi bólip kórsetedi. taqyryp (áńgimelesý mazmunyna negizdelgen ádeıi nemese tabıǵı ózgeris).taqyryptar), qarym-qatynasqa qatysýshylar arasyndaǵy qarym-qatynas (qatysýshy men sóıleýshiniń kommýnıkatıvti róliniń sáıkes kelýi nemese sáıkes kelmeýi) [17, 3]. Dj.Kraýs «O jalpy problemalary sosıolıngvıstıka» atty eńbeginde qarym-qatynas parametrleri stıl qalyptastyrýshy faktorlardyń úsh túrinde – obektıvti, sýbektıvti jáne syrtqy kóriniste bolatynyn atap kórsetedi [17, 3]. Obektıvti stıl quraýshy faktorlar sóıleý jaǵdaıatynyń quramdas bólikterimen baılanysty jáne kelesi stıldik kórsetkishterde kórinedi: 1) qarym-qatynas maqsaty retinde sóıleý fýnksıasy (kórkem stıl – estetıkalyq qyzmet, sóılesý stıli – fatıkalyq fýnksıa, resmı iskerlik stıl – aqparattyq jáne erikti t.b.); 2) sóıleý formasy (aýyzsha nemese jazbasha sóıleý, daýystap nemese óz betinshe oqý jáne t.b.); 3) sóıleýdiń stıhıalyq jáne daıyndyq dárejesi; 4) qupıalylyq nemese resmı habarlaý kórsetkishteri; 5) baılanysqa qatysýshylardyń sany men salystyrmaly jaǵdaıy, naqty jáne áleýetti; 6) sóıleý áreketiniń úzdiksizdigi men úzilistigi (dıalog nemese monolog, qarym-qatynasqa qatysýshylar arasyndaǵy kommýnıkatıvti rólderdi ózgertý múmkindigi); 7) tikeleı baılanys nemese janama baılanys (mysaly, telefon, mıkrofon jáne t.b. paıdalaný) [17, 4]. Sýbektıvti stıl qalyptastyrýshy faktorlar kommýnıkanttardyń jeke erekshelikterin kórsetedi jáne kelesi stıldik kórsetkishterde kórinedi: 1) qarym-qatynas jasaýshylardyń áleýmettik mártebesi, róli, jynysy men jasy; 2) olardyń ómirlik tájirıbesi, bilimi; 3) olardyń psıhologıalyq erekshelikteri, temperamenti, qabiletteri, til jáne qarym-qatynas daǵdylary, sypaıylyǵy; 4) avtordyń nıeti jáne adresattyń túsindirýindegi osy nıetterdiń júzege asýy; 5) qarym-qatynasqa qatysýshylardyń áńgime taqyrybyna qatynasy (baısaldy, ázil-ospaq, ıronıalyq, mensinbeıtin jáne t.b.); 6) kommýnıkanttardyń dúnıeni ıdeologıa prızmasy arqyly qabyldaýy (naqty nemese kútiletin dúnıe) [17, 4]. Syrtqy stıl quraýshy faktorlarǵa, bir jaǵynan, qoǵamnyń mádenı deńgeıi, janrlyq formalardyń dástúri, qarym-qatynastyń áleýmettik, ıdeıalyq jáne mádenı aspektileri, ekinshi jaǵynan, komýnıkasıanyń tehnıkalyq múmkindikteri (jeke jazý, buqaralyq komýnıkasıa, telehabar). Dj.Kraýstyń joǵaryda atalǵan modeliniń qundylyǵy, bizdiń oıymyzsha, jaǵdaıdy (qarym-qatynasqa qatysýshylar+jaǵdaılar) standartty sosıolıngvıstıkalyq túsinýdiń bastapqy ınterpretasıasynda jatyr. Q.A. Dolının joǵaryda atalǵan belgilerdi tórt topqa biriktirdi - osylaısha kez kelgen habarlamanyń mazmuny men qurylymyn da, onyń qasıetterin anyqtaıtyn kommýnıkatıvti jaǵdaıdyń negizgi parametrlerin de sıpattaýǵa bolady: 1) adresatpen baılanysty belgiler; 2) adresatqa jáne habarlamany qabyldaý sıpatyna baılanysty belgiler; 3) baılanys arnasyna jáne baılanystyń syrtqy jaǵdaılaryna baılanysty belgiler; 4) habardyń ózine baılanysty belgiler [17, 7]. Qarym-qatynas pragmatıkasy negizinen janrdyń erekshelikterimen anyqtalady: sol nemese basqa dárejedegi ózgermelilikke múmkindik beretin janrlyq kanondar bar, biraq mundaı kanondardan shyǵý komýnıkasıany eshteńege deıin azaıtady. M.M. Bahtın, «Tildi jetik biletin keıbir adamdar qarym-qatynastyń keıbir salalarynda dármensiz sezinedi, óıtkeni olar osy salalardyń janrlyq formalaryn is júzinde bilmeıdi. Kóbinese mádenı komýnıkasıanyń ártúrli salalarynda jaqsy sóıleıtin, baıandama oqýdy, ǵylymı pikirtalas júrgizýdi biletin, qoǵamdyq máselelerde tamasha sóıleıtin, úndemeıtin nemese zaıyrly áńgimede óte yńǵaısyz sóıleıtin adam. Munyń bári dúnıelik áńgime janrlarynyń repertýaryn ıgere almaýynda, sózdi belgili bir kompozısıalyq-stıldik formalarǵa tez ári ońaı qalypqa keltirýge kómektesetin tutas málimdeme týraly sol ıdeıalardyń jetkilikti qorynyń bolmaýynda» [18, 131]. ]. Sóıleý janryna ıe bolý adamnyń statýstyq sıpattamalarynyń biri bolyp tabylady, óıtkeni sóıleý janry (áleýmettik lıngvısıka turǵysynan) sıtýasıalyq standart bolyp tabylady. Qarym-qatynastyń standartty sharttaryna ene otyryp, adamdar osy jaǵdaılarǵa ońtaıly bolatyn qarym-qatynas joldaryn damytady. Sóıleý janry sózsiz qarym-qatynasqa qatysýshylardyń statýsyn kórsetedi. Bul turǵyda janr qarym-qatynas jaǵdaıyna qatysatyn adamdarǵa baılanysty. Biraq sonymen birge qarym-qatynasqa qatysýshylar belgili bir jaǵdaılarǵa baılanysty qoǵam ázirlegen komýnıkasıa kanondaryna kiredi jáne bul maǵynada adamdar janrǵa táýeldi bolyp shyǵady. Sonymen, sóıleý janrynda adamnyń áleýmettik jaǵdaıynyń kem degende eki túrli belgisi bar: adamnyń bastapqy statýsynyń belgisi (jynysy, jasy, bilimi, basym nemese baǵynyshty jaǵdaıy jáne t.b.) jáne janrlyq quzirettilik belgisi, sózsiz bastapqy kúı belgisi , biraq sonymen birge ózindik erekshelikteri bar [17, 22]. Áleýmettanýshylar men sosıopsıhologtar adamnyń áleýmettik minez-qulqynyń ártúrli formalaryn áleýmettik (nemese fýnksıonaldyq) rólder dep ataıdy, osylaısha bul sózdiń qarapaıym túsinigin keńeıtedi.

Áleýmettik ról – bul «belgili bir áleýmettik pozısıany ıelenetin árbir adamnan kútiletin minez-qulyqtyń qoǵammen bekitilgen normatıvtik beınesi» [19, 1]; áleýmettik pozısıa, nemese statýs – jeke tulǵanyń áleýmettik top ıerarhıasyndaǵy resmı túrde belgilengen nemese únsiz moıyndalǵan orny [17, 22]. «Áleýmettik mártebe» termıni osy júıege tán birqatar belgilermen anyqtalatyn áleýmettik júıedegi korrelásıalyq («joǵary – tómengi» osi boıyndaǵy) pozısıany bildiredi. Áleýmettik róldiń mańyzdy quramdas bóligi kútý bolyp tabylady: basqalar jeke tulǵanyń minez-qulqynan ne kútse, olar odan talap etýge quqyly, ol da óz minez-qulqynda osy úmitterdi qanaǵattandyrýǵa mindetti. Mysaly, qonaqqa kelgen kezde aldymen sálem berýge mindettisiz jáne úı ıeleriniń nazaryn aýdarýǵa quqylysyz. Sonymen, rólder ózara quqyqtar men mindetterdiń bastapqy úlgileri bolyp tabylady [19, 1]. Rólder adamnyń turaqty nemese uzaq merzimdi sıpattamalarymen - onyń jynysymen, jasymen, otbasyndaǵy ornymen jáne áleýmettik mártebesimen, mamandyǵymen anyqtalýy múmkin (mysaly, kúıeýiniń, ákesiniń, bastyq, áriptes jáne t.b.) - jáne jaǵdaıdyń qasıetterimen anyqtalatyn aınymalylar - mysaly, jolaýshy, satyp alýshy, pasıent jáne t.b. rólderi. Birdeı sıtýasıalyq rólderdi (naýqas, satyp alýshy jáne t.b.), mysaly, aǵash ustasy men matematıka muǵaliminiń, stýdent pen úı sharýasyndaǵy áıeldiń oryndaýy ártúrli: naqty jaǵdaı (mysaly, satyp alý jáne satý) júkteıdi. onyń qatysýshylaryna qoıylatyn belgili talaptar, qatysýshylardyń árqaısysynyń róldik minez-qulqy olardyń turaqty nemese uzaq merzimdi áleýmettik erekshelikterine, olardyń kásibı nemese resmı mártebesine baılanysty. Berilgen qoǵamǵa tán áleýmettik rólderdi adam óziniń áleýmettený prosesinde ıgeredi (ishteıdi). Belgili bir rólge tán kútýlerdiń jıyntyǵy ındıvıdke belgili bir minez-qulyqty belgileıtin turaqtylar jıyntyǵynan turatynyna qaramastan, árbir ındıvıdtiń rólderdi ınterrıalızasıalaýy onyń jeke tájirıbesi prızmasy arqyly jáne áleýmettik faktorlardyń áserinen júzege asady. ol jatatyn mıkro- jáne makroorta. Demek, jeke tulǵanyń turaqty jáne uzaq merzimdi áleýmettik erekshelikterimen anyqtalatyn jáne sol nemese basqa standartty jaǵdaıda oınalatyn rólderdiń oryndalýy adamnan adamǵa, bir áleýmettik toptan ekinshisine qaraı ózgeredi. Degenmen, bul ózgergishtiktiń belgili bir shekterde bolýy mańyzdy - bul rólge tán kútýge qaıshy kelmeıtin bolsa, belgili bir áleýmettik normalardy buzbaǵansha. Sonymen, áleýmettik ról - bul onyń ustanymyna baılanysty adamnyń áleýmettik minez-qulqynyń nysany: a) keıbir áleýmettik topta; b) qarym-qatynastyń keıbir jaǵdaıynda [19, 2-3]. Áleýmettik rólderdiń juptary - adamdar arasyndaǵy róldik árekettestiktiń eń tıptik formasy. Mundaı juptardaǵy rólderdiń araqatynasy úsh senarımen usynylýy múmkin: 1) jaǵdaıdaǵy birinshi qatysýshynyń róli (H) jaǵdaıdaǵy ekinshi qatysýshynyń rólinen (Ý) joǵary: Px>Py; 2) jaǵdaıdaǵy birinshi qatysýshynyń róli ekinshi qatysýshynyń rólinen tómen: Px

Birinshi bólim boıynsha qorytyndy

Tildiń damýynyń qazirgi kezeńinde sóıleýshilerdiń qolynda tildik quraldardyń jáne olardy qoldaný tájirıbesiniń orasan zor qory bolǵan kezde, máseleler sol nemese basqa psıhıkalyq mazmundy qalaı kórsetýge emes, ony eń jaqsy túrde kórsetýge baılanysty. jol alǵa shyǵý.jol, ıaǵnı. kommýnıkatıvti mindetterdi múmkindiginshe qysqa merzimde jáne sóıleýshige barynsha áser etip sheshý. Pragmatıka men sóıleý áreketiniń teorıasy – til bilimi, psıhologıa jáne áleýmettaný toǵysynda jeke tulǵanyń kommýnıkatıvti áreketiniń jalpy prınsıpterin taldaıtyn jáne dıalog-kommýnıkasıanyń logıkalyq negiziniń naqty qalyptasýyna jaýap beretin zertteý salasy. Sóıleý áreketteri teorıasy turǵysynan aıtylym nemese sóıleý áreketi komýnıkasıanyń ortalyq birligi bolyp tabylady. Sóıleý áreketiniń teorıasy boıynsha sóıleý prosesi sóıleýshiniń tulǵalyq qasıetterimen jáne onyń aldynda turǵan maqsat-mindettermen anyqtalady. Osylaısha, maqsattylyqtyń belgisi – ıaǵnı. sóıleýshiniń adresatqa belgili bir áser etý maqsaty, nıeti sóıleý áreketiniń negizgi belgisi bolyp tabylady. Sóıleý áreketiniń ishki qurylymy úsh quramdas bólikten turady: lokýsıa, ıllokýsıa jáne perlokasıa. Aıtylymnyń ıllokýsıalyq qyzmetine sóıleý áreketteriniń teorıasy kóbirek kóńil bóledi; sóıleý áreketin jikteý úshin negiz retinde ıllokýasıalyq kúsh alynady. Verbaldy qarym-qatynastyń sıpaty kommýnıkatıvti jaǵdaıdyń pragmatıkalyq parametrlerimen anyqtalady, olar qarym-qatynastyń keńistiktik-ýaqyttyq sıpattamalaryn, qarym-qatynasqa qatysýshylardyń jeke erekshelikterin (áleýmettik statýsy, róli, jynysy, jasy, ómirlik tájirıbesi, bilimi, kommýnıkanttardyń psıhologıalyq erekshelikteri, t.b.), janrdyń erekshelikteri jáne t.b. Bul parametrler komýnıkasıa teorıasy retinde pragmatıkalyq lıngvısıkanyń zertteý páni bolyp tabylady.

2 Orys jáne aǵylshyn ulttyq sıpaty eki etnostyń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń negizi retinde

2.1 Ulttyq sıpat orys jáne aǵylshyn tildi tulǵanyń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń anyqtaýshy faktory retinde

E.Sapır aıtqandaı, «Til mádenıetten tys ómir súrmeıdi, t. bizdiń ómir saltymyzdy sıpattaıtyn praktıkalyq daǵdylar men ıdeıalardyń áleýmettik muralanǵan jıyntyǵynan tys» [20, 31]. Osylaısha, áleýmettik-mádenı qurylymdar tildik qurylymdardyń negizinde jatyr. Mádenıetaralyq qarym-qatynas problemalary tildik kedergilerden basqa, mádenıetterdiń ulttyq-spesıfıkalyq quramdas bólikterimen jasalady. Qalaı I.Iý. Markovın men Iý.A. Sorokınniń aıtýynsha, «ulttyq erekshe boıaýǵa ıe mádenıettiń quramdas bólikterine kem degende mynalar kiredi: a) dástúrler (nemese mádenıettiń turaqty elementteri), sondaı-aq ádet-ǵuryptar («áleýmettik-normatıvtik» mádenıet salasyndaǵy dástúrler retinde aıqyndalady) jáne rásimder (osy júıede basym bolatyn normatıvtik talaptarmen sanasyz tanysý fýnksıasyn oryndaıtyn); b) dástúrmen tyǵyz baılanysty turmystyq mádenıet, sonyń nátıjesinde ony jıi dástúrli-turmystyq mádenıet dep ataıdy; v) kúndelikti minez-qulyq (belgili bir mádenıet ókilderiniń ádetteri, belgili bir qoǵamda qabyldanǵan qarym-qatynas normalary), sondaı-aq onymen baılanysty, belgili bir lıngvomádenı qaýymdastyqtyń tasymaldaýshylary qoldanatyn mımıkalyq jáne pantomımıkalyq (kınezıkalyq) kodtar; g) qorshaǵan dúnıeni qabyldaý erekshelikterin, belgili bir mádenıet ókilderiniń oılaýynyń ulttyq erekshelikterin kórsetetin «álemniń ulttyq sýretteri»; d) belgili bir etnostyń mádenı dástúrin kórsetetin kórkem mádenıet» [21, 77]. Mádenıetaralyq qarym-qatynasta kommýnıkanttardyń ulttyq sıpatynyń erekshelikterin, emosıonaldyq quramynyń erekshelikterin, oılaýdyń ulttyq-erekshelik erekshelikterin eskerý qajet» [21, 77]. Ulttyq til men mádenıetti meńgergen adamnyń jeke erekshelikteri de bar. Ana tilinde sóıleýshilerdiń ulttyq minez-qulqy men mádenıetin zertteý sóıleý qoldanysynyń erekshelikterin, qosymsha maǵynalyq júktemelerdi, til men sóıleý birlikteriniń saıası, mádenı, tarıhı jáne uqsas konotasıalaryn túsinýge kómektesedi. Bul tilde sóıleıtin halyqtardyń kúndelikti bolmysyna qatysty qubylystar men faktilerdi durys túsiný úshin shyndyqty tereń bilý qajet bolǵandyqtan, shyndyqqa erekshe kóńil bólinedi. Adamdy qorshaǵan álem úsh túrde beriledi: 1) Dúnıeniń shynaıy beınesi obektıvti adamdyq emes berilgen; adamdy qorshaǵan álem.

2) Dúnıeniń mádenı (konseptýaldy) sýreti – adamnyń oı-pikirleri negizinde qalyptasqan, sezim músheleriniń kómegimen qabyldanyp, onyń sanasynan ujymdyq, jeke tulǵa arqyly ótetin uǵymdar prızmasy arqyly shynaıy sýrettiń beınelenýi. Álemniń mádenı beınesi erekshe jáne ártúrli halyqtar arasynda erekshelenedi. Bul birqatar faktorlarǵa baılanysty: geografıa, klımat, tabıǵı jaǵdaılar, tarıh, áleýmettik qurylym, nanym-senim, dástúr, ómir salty jáne t.b.

3) Dúnıeniń tildik sýreti álemniń mádenı sýreti arqyly shyndyqty beıneleıdi [21, 77]. Álemniń ulttyq-tildik sýretteriniń bolýy týraly ıdeıa 18 ǵasyrdyń aıaǵy - 19 ǵasyrdyń basyndaǵy nemis fılologıasynda paıda boldy. (I.D. Mıhaelıs, I.G. Gerder, V. Gýmboldt). Áńgime, birinshiden, tildiń ıdealdy, obektıvti túrde bar qurylym retinde onyń sóıleýshileriniń dúnıeni qabyldaýyn baǵyndyratyny, uıymdastyratyny týraly. Al ekinshiden, tildiń shyndyq álemine «jabysyp» ketkendeı óz álemin quraıtyny [21, 75]. Túrli lıngvısıkalyq mektepterdiń tildi shyndyqtan ajyratýǵa degen barlyq áreketteri qarapaıym jáne aıqyn sebeppen sátsizdikke ushyrady: tek tildik formany ǵana emes, sonymen qatar mazmundy da eskerý qajet - bul kez kelgen qubylysty jan-jaqty zertteýdiń birden-bir múmkin tásili. . Tildik birlikterdiń, eń aldymen sózderdiń mazmuny, semantıkasy, maǵynasy belgili bir dybystyq (nemese grafıkalyq) keshenniń naqty dúnıeniń obektisimen nemese qubylysymen baılanysy bolyp tabylady. Tildiń semantıkasy jol ashady til áleminen shyndyq álemine sáıkes. S.Ter-Mınasova: «Eki dúnıeni baılanystyratyn bul jip jalpy belgili bir sóıleý qaýymdastyǵyna jáne jeke ana tilinde sóıleýshige tán mádenı dúnıeniń zattary men qubylystary týraly mádenı ıdeıalarǵa ulasady» dep jazady S.Ter-Mınasova [20, 231]. ]. Árıne, dúnıeniń ulttyq mádenı sýreti tildik sýretke qatysty birinshi orynda. Ol sáıkes tilge qaraǵanda tolyq, baı jáne tereńirek. Áıtse de dúnıeniń ulttyq mádenı beınesin júzege asyratyn, sózben jetkizetin, saqtap, urpaqtan-urpaqqa jetkizetin de – til. Til álemge ulttyq kózqarastaǵy barlyq nárselerden alysty qamtıdy, biraq ol bárin sýretteı alady. S.Ter-Mınasova: «Til adamǵa dúnıege belgili bir kózqarasty júkteıdi. Aǵylshyn tilinde sóıleıtin bala óz ana tilin meńgerý kezinde eki nysandy kóredi: aıaq pen aıaqty, orystildi bala tek bireýdi - aıaqty kóredi, biraq sonymen birge aǵylshyn tilinde sóıleıtin bala tústerdi (kók jáne kók) ajyrata almaıdy. kók), orystildige uqsamaıdy, tek kókti kóredi» [20, 231]. Shyndyqtan sózge (konsepsıa arqyly) jol kúrdeli. Sheteldik, jańa tildi meńgerý arqyly adam bir mezgilde jat, jańa dúnıeni ıgeredi. Shet tiliniń stýdenti jańa sheteldik sózben óziniń sanasyna, óz álemine basqa álemnen, basqa mádenıetten kelgen uǵymdy aýystyrady. Bul oılaýdy qaıta qurylymdaý, basqa bireýdiń, ádetten tys úlgi boıynsha álemniń ózindik, tanys, týǵan beınesin qaıta qurý qajettiligi jáne shet tilin meńgerýdegi negizgi qıyndyqtardyń (sonyń ishinde psıhologıalyq) biri bolyp tabylady. A.Vejbıskaıa kez kelgen tildiń ulttyq ereksheligin aıta otyryp, ulttyq sıpattaǵy qasıetterdi anyqtaýdy usynady. Ol orys pen anglosakson psıhologıasynyń túbegeıli aıyrmashylyqtaryn ashady [22, 251-275]. Mysaly, A.Vejbıskaıanyń pikirinshe, «orystyń ulttyq sıpatynyń erekshelikteri: jan, taǵdyr, muńly sózderde ashylady» [22, 259]. Biraq ulttyq minez degenimiz ne? Psıhologıadaǵy minez uǵymy onyń qyzmeti men qarym-qatynasynda kórinetin jeke tulǵanyń turaqty qasıetteriniń jıyntyǵyna qatysty qoldanylady. Biraq bul uǵym «ulttyq» syn esimimen birge qandaı maǵynaǵa ıe bolady? Ulttyq sıpat, eger ony kez kelgen halyq ókilderiniń barlyǵyna nemese «kópshiligine» tán tulǵalyq qasıetterdiń jıyntyǵy dep túsinsek, bolmaıdy. Ulttyń ǵasyrlar boıy ózgermegen genetıkalyq aldyn ala anyqtalǵan psıhıkalyq jáne adamgershilik qasıetteri joq. Alaıda, eger biz ony belgili bir mádenıetke tán qundylyqtardyń, kózqarastardyń jáne minez-qulyq normalarynyń turaqty jıyntyǵy dep túsinetin bolsaq, ulttyq sıpat bar. S.Ter-Mınasova ulttyq minez uǵymynyń ártúrli túsindirmelerin (S.M.Arýtúnán, N.A.Erofeeva, Iý.V.Bromleı eńbekterinde) zertteı kele, ulttyq minez týraly obektıvti aqparat beretin derekkózdi anyqtaýǵa talpynys jasaıdy. «Belgili bir halyqtyń ulttyq sıpaty týraly sóz bolǵanda eń birinshi oıǵa oralatyny, – dep jazady S.Ter-Mınasova, – ...osy halyqqa baılanysty stereotıpterdiń jıyntyǵy... Stereotıpterdiń eń tanymal kózi. ulttyq keıipkerler týraly — ınternasıonaldyq ázilder, ıaǵnı stereotıptik sújetke qurylǵan ázilder: ártúrli ult ókilderi bir jaǵdaıǵa túsip, olarǵa ulttyq mineziniń belgilerine sáıkes ár túrli áreket etedi. olarǵa ázil otanynda. Osylaısha, reseılik halyqaralyq ázilderde brıtandyqtar ádette naqty uqypty, qysqa, pragmatıkalyq, ustamdy, sıgaralardy, vıskıdi, at sportyn jáne t.b. jaqsy kóredi. Nemister praktıkalyq, tártipti, uıymshyl, tártipke áýes, sondyqtan shekteýli. Fransýzdar - nemquraıly kóńil kóterýshiler, tek áıelderdi, sharapty jáne gastronomıalyq lázzattardy oılaıtyn epıkýrshylar. Amerıkalyqtar baı, jomart, ózine senimdi, pragmatıkalyq, jaqsy qymbat kólikterimen tanymal. Orystar – uqypsyz kóılek-jigitter, qarapaıym, maskúnem, tóbelesshi, ashyq, dóreki, araq pen tóbelesti jaqsy kóredi. Orystyń ınternasıonaldyq ázilderinde olardyń barlyǵy da osy taptaýryndar boıynsha áreket etedi» [20, 349]. Árıne, ulttyq keıipkerler týraly bul aqparat kózderin eskertpeli jáne óte saqtyqpen paıdalanýǵa bolady. «Taǵy bir derekkóz, - dep sózin jalǵastyrady S.Ter-Mınasova, - ...ulttyq...kórkem ádebıet deýge bolady». Ádebıet dál klasıkalyq, óıtkeni «...onyń shyǵarmalary osy halyqtyń, osy mádenıet ókilderiniń sanasy men sezimine tanyldy, áser etti» [20, 374]. Biraq bul derekkózdi de eskertpemen paıdalaný kerek, óıtkeni ulttyq ádebıettiń ádebı keıipkerleri men halyqaralyq ázilderdiń stereotıptik keıipkerleri arasyndaǵy qarama-qaıshylyq aıqyn. S.Ter-Mınasova jazǵandaı, «halyq janyn» izdeıtin úshinshi derek kózi – fólklor, aýyzsha shyǵarmalar. Aýyzsha halyq shyǵarmashylyǵy shyǵarmalarynda tek qaharmandar, keıipkerler ǵana emes, sújetter de taptaýryn bolyp kelgenimen, soǵan qaramastan olar halyqtyń ujymdyq shyǵarmashylyǵyn bildiredi jáne jeke avtorlyq shyǵarmalardaǵy sýbektıvızmnen ada [20, ulttyq sıpattaǵy kórsetkish» [20, 406]. Olaı bolsa, ulttyq sıpatqa til prızmasy arqyly qaraý kerek. Negizgi mádenı júk leksıka – sózder men sóz tirkesteri ekeni anyq. Olar belgili bir tilde sóıleýshilerdiń dúnıeni qabyldaýyn anyqtaıtyn álemniń tildik beınesin quraıdy. Bul jaǵy, ásirese, jıyntyq tirkester, frazeologıalyq birlikter, ıdıomalar, maqal-mátelder, naqyl sózder – ıaǵnı halyq danalyǵy nemese dálirek aıtsaq, halyqtyń mádenı tájirıbesiniń nátıjeleri tikeleı jatatyn tildiń sol qabaty arqyly aıqyn jáne aıqyn kórinedi. shoǵyrlanǵan. Sonymen, qoǵamdyq ómirdiń qabyldanǵan normalary men konvensıalary sóıleý minez-qulqynyń tabıǵatyna tikeleı áser etedi. Kez kelgen qoǵamda keıbir sóıleý áreketterine ruqsat etilse, basqalaryna ruqsat etilmeıdi. Biraq, qalaı bolǵanda da sheshen basqa bireýdi renjitpeýge, onyń qadir-qasıetin tómendetpeýge, kerisinshe, oǵan qurmet kórsetýge, izgi nıet tanytýǵa tyrysady. Iaǵnı, mádenıetaralyq qarym-qatynasqa qatysýshylar «sóıleý aktileri men ekstralıngvıstıkalyq bilimderdiń ıntegrasıasy dep túsinýge bolatyn, lıngvısıkalyq jáne keńirek aıtqanda, kommýnıkatıvti quzyrettilik, shetel mádenıeti týraly bilimdi» qamtıtyn mádenıetaralyq quzyrettilik tanytýy kerek [22, 263]. . Sátti júzege asyryldy, dep habarlaıdy A.S. Tynys alýdyń jetispeýshiligi tek tózimdilikke, ashyqtyqqa jáne shet tiliniń ana tilinde sóıleıtinimen sóılesýge daıyn bolýy múmkin. Sonymen birge qarym-qatynas jasaý mádenıettiń belgili bir salasymen ǵana shektelmeıdi. Pragmatıkalyq daǵdylarǵa, onyń ishinde óz betinshe baılanys ornatýǵa, aýyzsha qarym-qatynasqa túsýge, ony saqtaý men aıaqtaýǵa, áleýmettik normalardy jáne sheteldik mádenıetti tasymaldaýshylardyń sóıleý etıketterin saqtaýǵa basa nazar aýdarylady. Bul bilimder men daǵdylardyń bolmaýy sheteldik suhbattasýshymen qarym-qatynasta kommýnıkatıvti sátsizdikterge ákelýi múmkin [23, 75]. Shet tilin qoldanýshy ár naqty kommýnıkatıvti jaǵdaıda nelikten basqa mádenıettegi adamdar belgili bir jolmen áreket etetinin túsinýdi úırenýi kerek. Sheteldik mádenıet týraly neǵurlym keń bilim bolsa, bolashaqta ana tilinde sóıleıtindermen qarym-qatynasta sátsizdikke ushyraý múmkindigi soǵurlym az bolady. Sypaıy jáne etıket ár túrli elderde sóılesedi. Biraq ulttyq tilderdiń árqaısysynyń ózindik erekshelikteri bar, óıtkeni tildiń qaıtalanbas erekshelikteri munda salt-dástúrler, ádet-ǵuryptar, minez-qulyqta qabyldanǵan jáne qabyldanbaǵan, belgili bir halyqtyń áleýmettik etıketinde ruqsat etilgen jáne tyıym salynǵan barlyq nárselerdiń erekshelikterimen qabattasady. . Kóptegen zertteýshiler ana tilinde sóılemeıtinderdiń birqatar sóıleý áreketterinde, ásirese maqtaý, keshirim suraý, ótinish jasaý jáne t.b. Bul aıyrmashylyq ana tilinde sóılemeıtin adamnyń mádenı biliminiń úlesine baılanysty. Degenmen, E.Hınkel jazǵandaı, «shetel tilin úırenýge (nemese ony qoldanýǵa) yntasy joǵary adamdar basqa qaýymdastyqtyń adamdarymen qarym-qatynas ornatýǵa kóbirek qyzyǵýshylyq tanytady - olardyń qaýymdastyqqa degen kózqarasy qolaıly jáne olar tilin jáne oqý jaǵdaıyn (kontekstin) oń baǵalańyz» [24, 1]. Osyǵan baılanysty maqtaý/komplıment sóıleý áreketteri erekshe qyzyqty, óıtkeni olardyń negizgi ıllokýasıalyq qyzmeti áńgimelesýshimen qolaıly baılanys ornatý, onyń ornalasqan jerine jetý bolyp tabylady. Maqtaý/komplıment aıtý áreketterin rıtorıkalyq ıdealda beınelengen mádenı jáne sóıleý dástúrleri prızmasy arqyly qaraý kerek. Rıtorıkalyq ıdeal – belgili bir mádenıette tarıhı qalyptasqan jáne onyń etıkalyq jáne estetıkalyq qundylyqtarynyń júıesin kórsetetin sóıleý men sóıleý áreketine qoıylatyn jalpy talaptar júıesi [25, 379]. Ulttyq mádenıettiń, demek, sheshendik murattyń mańyzdy quramdas bóliginiń biri – halyqtyń kommýnıkatıvti minez-qulqy. Kommýnıkatıvtik minez-qulyq sol nemese basqa lıngvomádenı qaýymdastyqtyń qarym-qatynas erejeleri men dástúrleri retinde túsiniledi [26, 3]. Ol, ádette, aıqyn ulttyq boıaýǵa ıe. Demek, maqtaý/komplıment ulttyq erekshelikke ıe bolady. Ulttyq sıpatqa anyqtama bergende V.Iordanskııdiń anyqtamasyn negizge alamyz. Ol ulttyq minezdi belgili bir halyqqa tán jáne qoǵamdyq sananyń birligimen, dúnıe, qoǵam, tulǵa jáne adam minez-qulyq normalary týraly transpersonaldy ujymdyq ıdeıalar júıesiniń ortaqtyǵymen aıqyndalatyn minez-qulyq úlgisi dep túsiný kerek deıdi [27. , 64]. Ulttyq sıpat tuqym qýalamaıdy, tárbıe prosesinde qalyptasady. Sońǵy kezderi etnıkalyq qaýymdastyqtardyń psıhologıalyq erekshelikterin belgileý úshin «ulttyq minez» uǵymy «mentalıtet» nemese «mentalıtet» uǵymymen aýystyrylýda. Mentalıtet degenimiz dúnıe jáne adamnyń osy dúnıedegi orny týraly ıdeıalardyń negizinde jatqan, demek, adamdardyń is-áreketi men minez-qulqyn anyqtaıtyn beıneler júıesi retinde túsiniledi [28, 52]. Mentalıtet – belgili bir dáýirdiń, toptyń nemese adamdar tobynyń mentalıteti [29, 158]. Etnopsıhologtardyń pikirinshe, bir etnoqoǵamnyń mentalıtetiniń erekshelikterimen salystyrǵanda eń aıqyn kórinedi. basqanyń mentalıteti [27, 65].

Biraq, biz maqtaýdy/maqtaýdy orys jáne aǵylshyn rıtorıkalyq ıdealy turǵysynan qarastyrýǵa múddeli bolǵandyqtan, onyń qalyptasýyna onyń sebepteri emes, ulttyq dúnıetanym erekshelikteri áser etedi, demek, joǵaryda aıtylǵandarǵa súıene otyryp, Biz úshin negizgi uǵym – mentalıtet nemese dil emes, ulttyq minez uǵymy. M.Ǵabdýlafarovanyń pikirinshe, erekshe minez-qulyq qasıetteriniń kópshiligi – eńbeksúıgishtik, otansúıgishtik, batyldyq, maqsattylyq, taǵy basqalar – jalpyǵa birdeı sıpatqa ıe [27, 65]. Demek, biz bir nemese basqa minez-qulyq belgileriniń monopolıalyq ıelenýi týraly aıta almaımyz, tek qana kórinis dárejesi men onyń kóriný erekshelikteri týraly aıta alamyz. Joǵaryda aıtylǵandaı, adamnyń minez-qulqynyń qalyptasýyna onyń turǵylyqty jerinen bastap, onyń áleýmettik jáne kásiptik qatystylyǵyna deıin kóptegen faktorlar áser etedi. Degenmen, osy etnıkalyq qaýymdastyq ókilderiniń kópshiligi úshin salystyrmaly túrde turaqty jáne modáldy bolyp tabylatyn ulttyq sıpattaǵy keıbir domınanttar bar. Ulttyq sıpatty kórsetýdiń «ólshemdi» túri – ulttyq stereotıpter [30, 1]. Orys ulttyq sıpatynyń basym belgilerin anyqtaǵan kezde biz avtostereotıpterdi taldaýǵa arnalǵan 2125 Peterbýrgtik sosıologıalyq saýalnamanyń (ıaǵnı, orys sıpaty týraly orys pikirleri) Z.V. Sıkevıch [31, 1-152], maqalasy I.A. Sternın «Kommýnıkatıvti minez-qulyq sıpattaý sýbektisi retinde» [32, 93-98] jáne maqalasy L.B. Trýshına «Bıznesmenderdiń kásibı komýnıkasıasyndaǵy mádenıetter dıalogy» [33, 130-131]. Orystar minez-qulqynyń stıhıalylyǵymen, adaldyǵymen, shynaıylyǵymen, asqan ashyqtyǵymen jáne ashyqtyǵymen erekshelenetin erekshe emosıonaldy halyq bolyp sanalady. Orys adamynyń negizgi qasıetterin meıirimdilik, jomarttyq, jan dúnıesiniń keńdigi, adamgershiligi men tapqyrlyǵy dep ataıdy [31, 86-87]. Dál osy erekshelikter, zertteýshilerdiń pikirinshe, reseılikterdiń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń emosıalardy kórsetýdegi nemquraılylyq, qoǵamdaǵy taza jeke máselelerdi talqylaýǵa ruqsat etý jáne osyǵan baılanysty qarym-qatynastyń taqyryptyq ártúrliligi sıaqty erekshelikterin anyqtaıdy. . Orystar eńbekqor, qaısar, talantty, bilýge ​​qumar, biraq L.B. Trýshın, olar jumystaǵy keıbir ekpindilikpen, kúndelikti, úzdiksiz, júıeli jumystan tez sharshaýmen sıpattalady [33, 130]. Bul óz kezeginde orys minezinde nemquraılylyq, jaýapsyzdyq, jalqaýlyq sıaqty qasıetterdiń bolýyna ákeledi. Sondaı-aq aıta ketetin jaıt, «orys» eńbekqorlyǵy, eń aldymen, bastamashyldyq, derbestik jáne ujymnan erekshelenýge umtylý emes, óz mindetterin adal jáne jaýapkershilikpen oryndaý dep túsiniledi [31, 85]. Sońǵysyna keletin bolsaq, konformızmge beıimdilik negizinen orystarǵa tán ekenin atap ótemiz. Osy avtorlardyń pikirinshe, orys halqy minez-qulyqtyń toptyq nemese ujymdyq stereotıpimen sıpattalady, ıaǵnı. basqalarǵa ornatý jáne osy etnos ókilderine tán qonaqjaılylyq, tózimdilik, aqkóńildilik, meıirimdilik, meıirimdilik, meıirimdilik, adamdarǵa iltıpat pen senimdilik [31, 87]. Bul reseılikterdiń qarym-qatynasqa degen súıispenshiligin, onyń ishinde beıtanys adamdarmen, sondaı-aq qarym-qatynastyń «ujymdyǵyn» anyqtaıdy, ıaǵnı. barlyq qatysýshylardy qamtýǵa jáne komýnıkasıa prosesine qosylýǵa umtylý. FÝNT. Trýshına orystardyń basty qasıetteriniń biri kishipeıildilik deıdi [33, 130]. Degenmen, bul jaǵdaıda adamnyń ishki sezimin emes, ózin-ózi kórsetýdiń qabyldanǵan túrin aıtamyz. Orystar, I.A. Sternın, óte joǵary dárejeli keshenmen, ózin-ózi jaǵýǵa beıimdiligimen, ózine qanaǵattanbaýymen erekshelenedi. Olardyń kemshiligin ásireleý, ózin-ózi synaý, ıronıalaý úrdisi aıqyn baıqalady. Degenmen, reseılikter maqtanshaq jáne óte sezimtal, sondyqtan syrttan kelgen kez kelgen syndy olar aýyr jáne jıi agressıvti túrde qabyldaıdy. Jáne, osynyń bárine qaramastan, I.A. Sternın, orystar ózderi týraly aıtýdy, óz pikirin aıtýdy unatady, nazar aýdarýǵa jáne áńgimede ústemdik etýge umtylady [32, 94]. Orystar óte patrıot, biraq bul sezimniń ashyq kórsetilimi quptalmaıdy jáne tipti kelekege ákelýi múmkin. Saýalnama júrgizgen Z.V. Sıkevıch, orys etnıkalyq qaýymdastyǵynyń ókilderine shydamdylyq, janqıarlyq, tabandylyq, tózimdilik, sonymen qatar ınternasıonalızm, ujymshyldyq jáne ıdeıaǵa adaldyq tán ekenin kórsetedi. Jáne munymen qatar olar áreketsizdikke, enjarlyqqa, sheshimsizdikke beıim [31, 111]. Osylaısha, Z.V. Sıkevıch, kádimgi orystyń beınesin salyp kórsek, mynadaı minezderi bar adamnyń portreti shyǵady: sengishtik, qonaqjaılyq, meıirimdilik, eńbeksúıgishtik, shydamdylyq, ultjandylyq, jan dúnıesiniń keńdigi, dostyq, jalqaýlyq, nemquraılylyq, jaýaptylyq, ashyqtyq, qarapaıymdylyq, janashyrlyq, tózimdilik, adaldyq, jomarttyq. Endi basqa derekkózderge súıene otyryp (atap aıtqanda, A.Ovchınnıkovanyń «Orystar men brıtandyqtardyń ózara áreketi» [34, 1-5] maqalasy men S.Madarıaǵanyń «Anglıster, fransýzdar, ıspandar» [35, 1] ​​kitabyna súıensek, -243]), aǵylshyn ultynyń ókilderine tán belgilerdi qarastyryp, jınaqtaýǵa tyrysamyzosy etnıkalyq toptyń tulǵasynyń portreti. Avtorlar atap ótkendeı, brıtandyqtar únsizdik pen jalǵyzdyqqa degen súıispenshilikpen, basqalardyń isterine aralaspaý nıetimen erekshelenedi. Aǵylshyndardyń bóten bolýymen shektesetin táýelsizdik adamdar arasyndaǵy qarym-qatynastyń negizi bolyp tabylady. Aǵylshyndar jeke aýyzeki sóıleýden aýlaq júredi sátter. Olar ustamdylyq, kemsitýge beıimdilik, uqyptylyq sıaqty belgilermen sıpattalady [35, 17]. Jalpy Batys áleminde, atap aıtqanda, aǵylshyn tilinde sóıleıtin álemde kúlimsireý mádenıettiń belgisi (mádenıet, árıne, sózdiń etnografıalyq maǵynasynda), bul dástúr, ádet-ǵuryp: to stretch your Sizdiń agressıvti nıetińiz joq ekenin, siz tonamaıtynyńyzdy nemese óltirmeıtindigińizdi kórsetý úshin tıisti pozısıaǵa erindi qoıyńyz. Bul basqalarǵa belgili bir mádenıetke, belgili bir qoǵamǵa tıesililigin resmı túrde kórsetý tásili. «Orys tilinde sóıleıtin álemde kúlimsireý tabıǵı shynaıy minez-qulyqtyń, janashyrlyqtyń, jaqsy kózqarastyń kórinisi bolyp tabylady», - dep jazady A.Ovchınnıkova [34, 2]. Aǵylshyndardyń ataqty ustamdylyǵy, emosıany jasyrýǵa, bet-júzin saqtaýǵa umtylý – qatań tárbıeniń nátıjesi. Aǵylshyndardy kóp nárse renjite almaıdy. A.Ovchınnıkova bylaı dep atap ótedi: «Ustamdylyq, óz sezimin baqylaý, kóbinese qarapaıym salqyndyqpen qatelesý - bul kishkentaı, biraq maqtanshaq adamdardyń ómirlik ustanymdary. Sezimtal latyn násiliniń nemese rýhanı slavánnyń ókili tańdanýdan nemese náziktikten kóz jasyn tógip jylap jiberetin jaǵdaılarda, aǵylshyndar «súıkimdi» («jaqsy») dep aıtady jáne bul kórinistiń kúshi boıynsha balamaly bolady. sezimderdiń» [34, 2]. «Naǵyz aǵylshyndy ashýlandyratyn jalǵyz nárse, - dep jalǵastyrady A. Ovchınnıkova, - basqalardyń shýly jáne qarsylyqsyz minez-qulqy ... Aǵylshyndardyń ustamdylyǵy jáne óz sezimderin bildirgisi kelmeýi úlken túsinbeýshilikke, keıde basqalardyń aıyptaýyna ákeledi. romandyq álemniń emosıonaldy ókilderi jáne sezimtal - slaván álemi, tipti nemister de kem degende sentımentaldy. Al aǵylshyndar bul kúndelikti ómirge qajet emes qasıetterdiń barlyǵynan aryldy» [34, 3]. Brıtandyqtardyń arasynda suhbattasýshyǵa qarsylyq bildirmeı, shydamdylyqpen tyńdaı bilý árqashan kelisimdi bildirmeıdi. Muqıat daıyndyqsyz jáne úılestirýsiz aǵylshyn fırmalarymen kelissózderdi bastaýǵa bolmaıdy. Eger bolý sharttary men baǵdarlamasy kelisilgen bolsa, seriktesterge kelýińiz ben mekenjaıyńyz týraly habarlaýdyń qajeti joq. Qol alysý birinshi kezdesýde ǵana qabyldanady, bolashaqta aǵylshyndar qarapaıym aýyzsha sálemdesýmen qanaǵattanady [34, 3]. Salvador Madarıaga jazǵandaı, «Aǵylshyndardyń kúndelikti ómirindegi adaldyqtyń ortasha deńgeıi óte joǵary, bul aldaý men alaıaqtyq týraly egjeı-tegjeıli eskertýlerge ádettegi nemquraılylyqpen kórinedi. Bul qundy áleýmettik sapa damyǵan áleýmettik qyzmet (áleýmettik qyzmet) seziminiń áserinen odan da kúsheıe túsedi. Anglıadaǵy «áleýmettik jaýapkershilik» seziminiń jandylyǵy birinshi kezekte nazar aýdaryp, syrttan kelgen baqylaýshynyń tańdanýyna laıyq, dep atap kórsetedi S.Madarıaga [35, 21]. Brıtandyqtar aqsúıekter retinde belgili. Onyń ústine brıtandyqtardyń aqsúıekteri saraı adamdaryndaǵydaı halyqtan shyqqan adamda da kúshti. Anglıadaǵy árbir adam basqa adam úshin aqsúıek [35, 27]. Brıtandyqtardyń jeke erekshelikteriniń ishinde eń mańyzdysy, S.Madarıaganyń pikirinshe, ózin-ózi baqylaý – brıtandyqtardyń psıhologıalyq mehanızmi úshin sarqylmas qýat kózi. Jáne, eń sońynda, qoǵamnyń qatal moraldyq-áleýmettik talaptary atmosferasynda qajet bolatyn psıhologtar «jeke tulǵanyń qaýipsizdik klapany» dep ataıtyn snobtyq jáne ekijúzdilik sıaqty aǵylshyndardyń erekshelikterin atap ótýimiz kerek [35, 29].

Ekinshi bólim boıynsha qorytyndy

Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń júzege asý erekshelikterin zertteý osy eki ult ókilderiniń mádenıetaralyq qarym-qatynasynyń tıimdiligin qamtamasyz etýge arnalǵan. Aýdarmashy mádenıetaralyq qarym-qatynastyń deldaly bolǵandyqtan, ol, eshkim sıaqty, ózi jumys isteıtin tilderdegi mádenıetterdiń sóıleý strategıalary men taktıkasy salasyndaǵy bilimi men daǵdylaryna ıe bolýy kerek. Ulttyq sıpattaǵy erekshelikter men mádenı dástúrler aǵylshyn jáne orys tildi tulǵanyń kommýnıkatıvti minez-qulqyna tikeleı áser etedi. Birdeı kommýnıkatıvti jaǵdaıattardaǵy bir sóıleý áreketteri kóbinese olarmen ártúrli tildik quraldardy paıdalana otyryp, ártúrli tásildermen júzege asyrylady. Tıisinshe, qarastyrylyp otyrǵan eki kommýnıkatıvti mádenıet úshin kommýnıkatıvtik maqsattylyq pen sóıleýdiń durystyǵyn basqasha túsinýge bolady. Maqtaý/komplıment sóıleý áreketteri baǵalaýshy bolǵandyqtan, aǵylshyn jáne orys tilindegi qarym-qatynastyń ulttyq-mádenı erekshelikterin zerttegende emosıany bildirý máselesi erekshe nazar aýdarýdy qajet etedi, sonymen qatar osy eki mádenıet ókilderiniń qandaı emosıalar ekenin bilý ǵana mańyzdy emes. belgili bir jaǵdaılarda tájirıbe, ortaq nárse kóp, biraq, eń aldymen, olardy qalaı kórsetedi. Kelesi taraýda talqylanatyn bul aıyrmashylyqtar maqtaý/komplıment sóıleý áreketterinde anyq kórinedi.

3 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteri.

Baǵalaýshy tujyrymdardy zertteý áreketteri til biliminde burynnan da jasalǵan. Komplıment pen maqtaý jaǵymdy baǵalaý semantıkasy bar eń mańyzdy sóıleý janrlary retinde kvalıfıkasıalanady. Bul taraýda osy eki uǵymnyń semantıkasyna anyqtama berilip, etımologıasy zertteledi. Orys jáne aǵylshyn mádenıetiniń ereksheligi, eki tildik-mádenı qaýym ókilderiniń ulttyq sıpatynyń erekshelikteri orystar men aǵylshyndardyń baǵalaýshylyq sanasyndaǵy aıyrmashylyqtardy anyqtaıdy. Sonymen birge orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasyndaǵy maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń ulttyq-mádenı ereksheligi málimdemeniń mazmunynan da, olardyń túrinde de kórinedi.

3.1 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıet ókilderiniń sóıleý komýnıkasıasynda komplımentterdi júzege asyrý

Qazirgi orys ádebı tiliniń sózdiginde kelesideı túsindirme berilgen: «Maqtaý - bul sypaıylyq bildirý nemese bireýdi maqtaý nıetinen týyndaǵan maqtaý». Sonymen, bul jerde komplıment maqtaý men maqtaý sózderiniń sınonımi bolyp tabylady. Alaıda, 1917 jylǵa deıin jaryq kórgen túsindirme sózdikterde, atap aıtqanda, «Shirkeý slaván jáne orys tiliniń sózdiginde» komplımentke sál basqasha anyqtama berilgen: «Komplıment – aýyzsha nemese jazbasha túrde aıtylǵan ádepti sózder; sálem». Al 1813 jylǵy Reseı akademıasynyń sózdigi boıynsha qurastyrylyp, tolyqtyrylǵan «Jańa jáne tolyq oryssha-fransýzsha-nemisshe sózdikte» de ıilýdi maqtaý dep túsinedi. Budan shyǵatyny, 19 ǵasyrda komplıment sypaıy sózben de, sálemdesý men taǵzymmen de erekshelendi. Sol uǵymdy túsindirýdegi bul sáıkessizdikterdi túsindirý úshin «komplıment» sóziniń etımologıasyna toqtalaıyq. Qolymyzdaǵy sózdikterdi taldaý ony kelesideı kórsetýge múmkindik beredi. Bastapqyda «complire» etistigi latyn tilinen eski fransýz jáne soltústik ıspan tilinen alynǵan, «plıre» etistiginen prefıksaldy túrde jasalǵan. Ol «toltyrý», «toltyrý», «shabyttandyrý», «oryndaý», «oryndaý», «aıaqtaý», «aıaqtaý», «oryndaý» t.b. (latynsha-oryssha sózdik) . Ispan tilinde «oryndaý», «oryndaý» maǵynalary bar «complir» etistiginiń týyndysy nátıjesinde «complimiento» zat esimi paıda boldy - «oryndaý», «oryndaý» (Ispansha-oryssha sózdik). Biraz ýaqyttan keıin olarǵa «molshylyq», «artyq», «asyralaý» beıneli maǵynalary qosyldy. Olar, anyq, «tolyq», «toltyrylǵan», «tolyq» (latynsha-oryssha sózdik) maǵynalary bar «plenum» latyn syn esiminen jasalǵan. Ońtústiktikterdiń temperamenti men ásireleýge, maqtaýǵa, maqtaýǵa beıimdiligin eskere otyryp, «komplımento» leksemasy sypaıylyq, asyl tuqymdylyq, basqalarǵa qurmet kórsetýdiń kórinisi retinde anyqtala bastady. Sońynda bolymsyz konotasıa «sypaıy, sypaıy sózder», «sypaıylyqtyń, erliktiń aıǵaǵy» degen maǵynadaǵy bolymǵa aýystyrylyp, negizinen sot rásiminde qoldanylǵan. Sonymen qatar komplıment sálemdesý dep túsinile bastaǵany anyq. Bálkim, sol kezdegi adamdardyń sanasynda sálemdesý men taǵzym bir-birimen sáıkestendiriledi, óıtkeni birinshisi únemi ekinshisimen birge júretin. Aıta ketý kerek, búgingi kúni «complir» etistigi men «complimiento» esimdigi birshama ózgerdi. Bul arhaıkalyq «com-» prefıksiniń «cum-» (latynsha-oryssha sózdik) prefıksine aýysýyna baılanysty. Komplıment óneri sot etıketiniń mindetti túri retinde Lúdovık IV saraıynda keń tarady. Bir mınýtta komplıment bıdiń taptyrmas atrıbýty sanalyp, onyń barysynda aıtylatyn tutas bir erekshe sózdiń sıpatyna ıe boldy. Osylaısha, «komplıment» sóziniń maǵynalarynyń damýy ıspan tilinde oryn aldy. Sodan keıin olar fransýz tiline enip, sońǵysy arqyly nemis tilinde jappaı qoldanysqa endi. 18 ǵasyrdyń basynda «komplıment» leksemasy orys tiliniń leksıkalyq quramyna enip, 1701-1702 jyldary Petr I eńbekterinde alǵash ret paıda boldy. Biraq orys «komplıment» sózin qaı tilden aldy degen suraqqa áli de birjaqty jaýap berý qıyn. Kóptegen sózdikter bul fransýz sózi dep málimdeıdi jáne pikirtalas negizinen ony tikeleı nemese janama túrde alý máselesinde bolady. 19-ǵasyrdyń sońy – 20-ǵasyrdyń basynda ıilýmen, sodan keıin ıspan tilinen kele jatqan sálemdesýmen sáıkestendirý orys tilinde, al ıilý maǵynasyndaǵy komplımentten aıyrylyp qaldy. dástúr boıynsha ǵana qoldanylǵan: «jańa qonaq kelgende, olar turyp, maqtaý aıtady, tipti jańadan kelgen adam muny baıqamaı qalǵan jaǵdaıda da, onymen kelesi kezdesýde osy sadaqany qaıtalaıdy. Bireýmen sóılese otyryp, olar jańa kelgen qonaqqa jan-jaǵyna emes, búkil denesimen burylyp taǵzym etedi. Mundaı maqtaý sózderimen olar kez kelgen jaǵdaıda burynǵy suhbattastarynan bas tartpaıdy» [36, 18-19]. Osylaısha, komplımenttiń ınterpretasıasyndaǵy sáıkessizdik túsindiriledi qoǵamdaǵy minez-qulyq etıket normalarynyń ózgerýi nátıjesinde leksemanyń keıbir maǵynalarynyń, atap aıtqanda «sálemdesý», «ıilý» joǵalýy. Komplıment maqtaýdyń sınonımi ekenin esten shyǵarmańyz – epıdeıktıkalyq sóıleýdiń negizgi maqsattarynyń biri. Epıdeıktıkalyq sóıleýdiń sıpattamasy alǵash ret Arıstoteldiń «Rıtorıkasynda» berilgen. Adresatqa jáne sóıleý áreketiniń maqsatyna qaraı Arıstotel rıtorıkalyq sóıleýdiń úsh túrin ajyratady: delıberatıvti, sottyq jáne epıdeıktıkalyq. Sońǵysynyń maqsatyn ol maqtaý nemese kúpirlik deıdi, al maqtaýdyń nysanasy sulýlyq pen izgilik [37, 46]. Sulýlyq máselesi Arıstoteldiń rıtorıkalyq estetıkasynyń negizgi máseleleriniń biri bolyp tabylady. Onyń aıtýynsha, mańyzdysy óz aldyna sulýlyq emes, onyń qalaýy. Demek, maqsaty sendirý bolyp tabylatyn sheshendik sózder bireýdi sol nemese basqa zattyń nemese adamnyń sulýlyǵyna sendirýi kerek. Sonymen qatar, bul nysannyń maqtaýǵa laıyq ekenin dáleldeý mańyzdy jáne sonymen birge sulýlyqtyń oǵan shynymen tán bolýy mindetti emes. Tyńdaýshyny bul taqyryptyń qalaýlylyǵyna sendirý jetkilikti jáne ol ádemi bolyp qabyldanady. Sonymen birge, Arıstotel úshin ádemi nárse birinshi kezekte basqalarǵa paıdaly ekenin aıta ketken jón. «Rıtorıka» avtory sulýdyń «ózine unaıtyny da maqtaýǵa laıyq nemese jaqsy bolǵandyqtan, ol jaqsy bolǵandyqtan jaǵymdy. Sulýlyq uǵymynyń mazmuny osy bolsa, izgilik – sulýlyq» demekshi, maqtaýǵa laıyq [37, 43]. Degenmen, izgilikti Arıstotel saralanǵan túrde kórsetedi, demek, izgiliktiń barlyq túrleri – ádilettilik, batyldyq, parasattylyq, jomarttyq, jomarttyq, rıasyzdyq, momyndyq, parasattylyq, parasattylyq ádemi jáne maqtaýǵa turarlyq. Ejelgi grek rıtorıkasy ádemi nárse tek bir adamda bolatynyn jáne qandaı da bir sapanyń shekten shyqqan dárejesi bar adamdardy izgi qasıetterge ıe adamdarǵa qabyldaý kerektigin atap kórsetedi. Maqtaýdy aıtqanda, maqtaý aıtylatyn ortaǵa erekshe nazar aýdarylyp, osy taptyń adamdary eń joǵary baǵalaıtyn adamnyń múlkin madaqtaý kerek. Eger siz adam týraly ne aıtaryńyzdy ózińiz tappasańyz, Arıstotel ony basqamen salystyrýǵa keńes beredi, biraq ataqty adamdarmen ǵana salystyrýǵa keńes beredi, óıtkeni «eger ol qurmetke laıyq adamdardan jaqsy kórinse, onyń qadir-qasıeti osydan ǵana paıda kóredi» [37]. , 47]. Sheshendik sózderdiń avtory keńes pen maqtaýdy teńestirip, keńes berýde sabaq bolatyn nárse sóz sóıleý tásili ózgergen kezde maqtaýǵa aınalýy múmkin ekenin dáleldeıdi. «Endeshe, maqtaǵyń kelse, ne keńes bererińdi kór, al aqyl aıtqyń kelse, neni maqtaı alatynyńa qara» [37, 47]. Maqtaýda artyqshylyqqa jol beriledi, óıtkeni maqtaý artyqshylyq uǵymyn bildiredi, ol ádemi. Jalpy alǵanda, ásireleý epıdeıktıkalyq sóıleý úshin eń qolaıly, óıtkeni «sóıleýshi ​​daýsyz fakt retinde tanylǵan árekettermen aınalysady; olarǵa ulylyq pen sulýlyqty kıindirý ǵana qalady» [37, 46]. Epıdeıktıkalyq sóıleýshi ​​úshin osy shaq qolaıly, óıtkeni bar nárse týraly maqtaý nemese kúpirlik aıtylady. Stılge keletin bolsaq, bul jerde Arıstoteldiń kózqarasy boıynsha, eń bastysy - aıqyndyq: eger sóıleý anyq bolmasa, ol maqsatqa jetpeıdi. Epıdeıktıkalyq sóıleýde tyńdaýshynyń kóńilinen shyǵýǵa arnalǵan ortasha stıl oryndy. Sózdiń leksıkalyq júıesi týraly aıtatyn bolsaq, bul jerde «Rıtorıka» avtory jalpy sózderdi qoldanýdy, sóıleýdi salqyndatatyn kúrdeli sózderdi jáne qate túsindirilýi múmkin ádetten tys órnekterdi qoldanýdan aýlaq bolýdy usynady. Keıbir lıngvıser maqtaý men maqtaýdy ajyratýdy talap etedi. Máselen, mysaly, O.S. Issers maqtaý úshin oń baǵa berý, al komplıment úshin izgi nıetti bildirý basty maqsat ekenin aıtady [38, 2]. Zertteýshi «madaqtaý úshin tabystyń kórsetkishi ... baǵalaýdy qabyldaý, sátsizdik kórsetkishi - ony qabyldamaý», «maqtaý úshin, tipti adresattyń sóıleýshimen kelispeýshiligi sátsizdikti bildirmeıdi» dep atap ótedi. ..», sonymen qatar madaqtaý adresattyń qasıetterin, bilimin, daǵdylaryn baǵalaýdy bildiredi jáne maqtaý alý úshin siz ózińizdi jaqsy jaǵynan kórsete otyryp, birdeńe isteý kerek dep málimdeıdi. Bul oraıda komplıment shektelmeıdi [38, 2]. Alaıda, bul erekshe núanstar bizdiń zertteýimiz úshin joǵary mánge ıe emes, sondyqtan onyń aıasynda biz «madaqtaý» jáne «komplıment» uǵymdarynyń sınonıminen shyǵyp, olardy balamasy retinde qoldanamyz. Epıdeıktıkalyq sóıleýdiń erekshelikterin zertteı otyryp, epıdeıktıkalyq sóıleýdiń shaǵyn túri retinde komplımentke buryn qandaı talaptar qoıylýy kerek edi degen qorytyndyǵa kelýge bolady. 1. Komplımenttiń obektisi - maqtaýǵa laıyq nárse. 2. Komplımenttiń adresaty – qandaı da bir izgilikke ıe adam, t.b. qandaı da bir oń sapanyń shekti dárejesi. 3. Sóıleýshi ​​komplıment aıtqan kezde tyńdaýshynyń jeke basyn eskerýi kerek. 4. Komplıment úshin gıperbola, salystyrý, epıtet jáne gradasıa sıaqty troptardy qoldaný tán.

Bul kóne sheshendik ónerdegi epıdeıktıkalyq sóıleýge qoıylatyn negizgi talaptar boldy jáne ýaqyt óte kele ózgergen joq. Bul epıdeıktıkalyq sóıleýdiń eń dáıekti zerttelýi men damýy dál ejelgi dáýirde baıqalatyndyǵymen túsindiriledi. B.z.b. 4 ǵasyrdan bastap Qaıta órleý dáýirine deıin sheshendik ónerdiń negizinen saıası baıandamalardy qurastyrý jáne jetkizý jáne shirkeý ýaǵyzdaý úshin paıdalanylýy mańyzdy ról atqardy. Orys rıtorıkasy da erekshelik emes. Munda 17 ǵasyrdyń aıaǵyna deıin halyq aýyzeki dástúrimen jáne ońtústik slavándyq sóıleý dástúrimen úılestirilgen vızantıalyq sheshendik ónerdiń kanondary boıynsha qurastyrylǵan dıdaktıkalyq «Nusqaýlar» men maqtaýly «Sózder» jetekshi ról atqardy. 17 ǵasyrdyń aıaǵynan bastap orys sheshendik óneri jáne onymen birge epıdeıktıkalyq sóıleý óz damýynyń jańa kezeńine endi. Zaıyrly sheshendik taǵy da ózekti boldy. Oǵan sebep I Petrdiń reformatorlyq qyzmeti boldy. Jańa zaıyrly oıyn-saýyq túrleriniń, atap aıtqanda, jınalystardyń engizilýimen bul kezeńde ádeptilik keńinen tarady. Sondyqtan 1708 jyly «Bókseler, ár túrli maqtaý sózder jazylǵan» kitaby paıda boldy. Onda hatty bastaıtyn, hanymǵa degen sezimin bildiretin formýlalardyń úlgileri, hatty aıaqtaýǵa yńǵaıly formýlalar, sondaı-aq ıntımdik, quttyqtaý jáne resmı hat almasý úlgileri berilgen. Osyǵan súıene otyryp, 18 ǵasyrda komplıment qoldaný epıstolárlyq sóıleý salasymen shektelgen degen qorytyndy jasaýǵa bolady. 19 ǵasyrda komplımentti qoldaný aıasy aıtarlyqtaı keńeıdi. Ol aýyzeki sóıleý etıketiniń elementine aınalyp, maqtaýdyń erekshe túri, beıimdilik pen súıispenshilik belgisi retinde túsindirildi [39, 25]. Zerttelgen ádebıetter negizinde zaıyrly etıket («Jaqsy ún» (1881), «Zaıyrly ómir men etıket erejeleri» (1889), «Áleýmettik jáne zaıyrly ádeptilik zańdaryn zerttegen zaıyrly adam» (1880)), bir 19 ǵasyrda bul sóıleý janrynyń qoldanylýyna qoıylatyn talaptardy naqty anyqtaı alady. Ádepti jetekshiler, eń aldymen, biz kezdeısoq tanys bolǵan adamdarǵa maqtaý aıtýdan aýlaq bolýǵa nemese bul jaǵynan óte saqtyq pen talǵampaz bolýǵa keńes berdi [39, 191]. Er adam jas kelinshekke «qyzdyń minez-qulqyna tolyq kózi jetkende» ǵana maqtaý aıta alatyn [36, 61-62]. Eger onyń oǵan degen janashyrlyǵyna senimdi bolmasa, «ol ony eshqashan maqtamaýy kerek, óıtkeni dóreki maqtaý qyzdy sózine senýge bolmaıtyn bos adammen qarym-qatynas jasaıdy degen senimge ákeledi» [36, 62]. Qarapaıymdylyqtan jas qyzdar men áıelderge «yńǵaısyz jaǵdaıǵa túsýden qorqyp» maqtaýǵa tyıym salynǵan [40, 159]. Er adamdar arasyndaǵy maqtaý sózderdi qabyldamaı, ádepsiz dep eseptegen, tym bolmaǵanda olar azǵantaı ıronıamen birge júrmeıtin, ıaǵnı beıkúná ázil túrinde kıinbegen [40, 159]. Ata-anasynyń maqtaýyn estigen jastar bul maqtaýdy qarapaıym túrde rastap, alǵys aıtyp, jaýap berýge májbúr boldy, biraq eshbir jaǵdaıda eshteńe qospaıdy [40, 159]. Ádeptilik týraly kitaptarda maqtaýdy maqtaýmen salystyrmaý qatań túrde usynyldy, olardy anyq ajyratady: «Komplıment - bul kez kelgen jaǵdaıda adamdarmen sóılesetin sypaıylyq, dálirek aıtsaq, adamnyń qasıetterin ádeıi asyra silteý. oǵan unamdy bolý maqsaty, biraq onyń maqtaýdan aıyrmashylyǵy paıda alý úshin emes» [36, 161]. Jaǵympazdyq qatań aıyptalyp, árbir ádepti adamdy bas kóterýge májbúr boldy [41, 158-159]. Aıta ketý kerek, qazirgi túsindirme sózdikterdegi «komplıment» uǵymyna anyqtama berý úshin – mysaly, 4 tomdyq «Orys tiliniń sózdiginde», S.I.Ojegovtyń orys tiliniń sózdiginde jáne t.b. – leksema «platelnye "qoldanylady. Teris maǵynadaǵy «jaqsylaý» zat esiminiń týyndysy bolǵanymen, sonymen birge «jaǵymdy» syn esiminiń sınonımi bolyp tabylady jáne jaǵymdy konotasıamen birge júredi: «Jalpaq - maqtaý, maquldaý; ózine degen súıispenshilikti qanaǵattandyrý. Osylaısha, «komplıment» jáne «maqpal etý» uǵymdary áńgimelesýshiniń shynaıy eńbeginiń kórinisi retinde bir-birine qarama-qarsy qoıylady, onyń maqsaty - áńgimelesýshiniń jeke paıdasyn oılamaı, onyń kóńilinen shyǵý jáne áńgimelesýshiniń joqtyǵyn maqtaý. nemese paıda tabý úshin tym asyra siltedi. Alaıda, bizdiń oıymyzsha, maqtaý men maqtaý arasyndaǵy shekara birshama dirildep, kommýnıkatıvti jaǵdaıǵa jáne kommýnıkanttardyń ózderine, dálirek aıtqanda, olardyń jasy men áleýmettik erekshelikterine, sondaı-aq adresat pen adresattyń jeke qarym-qatynasyna baılanysty. 1917 jylǵy Qazan tóńkerisinen keıin orys qoǵamynda qundylyqtar júıesinde ózgerister oryn alyp, múlde basqa ıdealdar nazarda boldy. Nátıjesinde, 80-shi jyldarǵa deıin komplıment muqıat nazar aýdarýdyń jáne arnaıy zertteýdiń obektisi bolmady. Degenmen, 80-jyldardyń basynan bastap bul sóıleý janryna qyzyǵýshylyq artty. Osy kezeńde komplımentti lıngvodıdaktıkalyq aspektide N.I.

Sol kezden bastap aldymen shetel til bilimi (E.Chaıka, R.Gerbert, B.Levandovska – Tomashozyk, Dj.Manes, A.Pomerans, N.Volfson), odan keıin qazirgi orystaný (A.Germanova, E.Klúev) paıda boldy. , O. Issers) pragmatıkalyq jaǵynan komplımentke qyzyǵýshylyq tanytty. Bul bizdi qyzyqtyratyn rıtorıkalyq janrdy barynsha jeńildetýge tendensıaǵa ákelgeni anyq. Pragmatıka sheńberinde komplıment kóptegen sóıleý taktıkasynyń biri retinde qarastyrylady. Onyń maqsaty – baılanys ornatý jáne jaqsy qarym-qatynasty saqtaý [38, 43]. Sońǵy jyldary praktıkalyq psıhologıa iskerlik qarym-qatynas ónerine úıretý maqsatynda komplımentke belsendi túrde qyzyǵýshylyq tanyta bastady (V. Shepel [44, 302], V. Sheınov [45, 1-64], A. Bodalev [46, 1]. -320], A.Borısov [47, 1-184], t.b.). Ol komplımentti qarym-qatynastyń qupıa reńkin qurýdyń, onyń tıimdiligine yqpal etetin qajetti quramdas bóligi retinde qarastyrady. Etıket elementi retinde komplıment ónerine qoıylatyn talaptar 20 ǵasyrdyń aıaǵynda kúrt ózgerdi. Bul reseılik ómir saltyn amerıkandandyrý tendensıasymen jáne, tıisinshe, amerıkandyq ımıj men uqsastyqtaǵy tulǵaaralyq qatynastardyń normalaryn qurýmen túsindiriledi. Sondyqtan qazirgi etıketter boıynsha komplımentterdi múmkindiginshe jıi jáne «meıli bolsa da jyly sózge laıyq» árkimge aıtý usynylady [45, 126]. Sóıleý áreketi retinde qarastyrylatyn komplımentte úsh negizgi aspektini bólip kórsetý kerek: sóıleý áreketi, psıhologıalyq ózara áreket jáne sóıleý áreketiniń tildik júzege asyrylý tásili. Sóıleý áreketiniń modeli sóıleý áreketi teorıasynyń, sóıleý áreketi teorıasynyń jáne sypaıylyq uǵymynyń erejelerin biriktiredi. Komplımenttik málimdemeni biz lokýasıalyq aktiniń, ıllokýsıalyq aktiniń, perlokýsıalyq aktiniń jáne sózdiń kúrdeli birligi bolyp tabylatyn sóıleý áreketiniń júzege asyrylýyn sapaly túrde ártúrli (sóıleý jáne sóıleý emes) kommýnıkatıvti maqsattarǵa jetýdiń tildik quraly dep túsinemiz. áleýmettik áreket. Komplımenttiń ınlokasıalyq maqsattary: 1) reprezentatıvti mazmuny aıqyn nemese jasyryn oń baǵalyq paıymdaý bolyp tabylatyn sóıleýshiniń oń ıntensıonaldyq jaǵdaıyn bildirý; 2) sóıleýshiniń adresattyń kóńilinen shyǵý nıetin/talpynýyn/tilegin bildirý; 3) Sóıleýshiniń adresatqa degen oń kózqarasyn bildirý. Komplımenttiń ıllokýsıalyq áreketi sóıleýshiniń bildirilgen ıntenttik kúıleriniń keń aýqymymen sıpattalady - tek maquldaý men tańdaný ǵana emes, sonymen qatar qurmet, janashyrlyq, súıispenshilik, súıispenshilik, lázzat alý, lázzat alý jáne t.b. Komplımenttiń ıllokýsıalyq áreketi aıtylǵan qasaqana kúılerdiń eń bolmaǵanda bireýi naqtyǵa sáıkes kelmegende, sondaı-aq usynys mazmunyn quraıtyn oń baǵalyq paıymdaý naqty baǵaǵa sáıkes kelmegende shynaıy emes bolyp sanalady. Komplımenttiń perlokýasıalyq maqsaty negizinen adresatta jaǵymdy emosıonaldyq reaksıa týdyrý, oǵan lázzat berý. Komplıment alýshyǵa áser etý onyń basqalar moıyndaýǵa jáne baǵalaýǵa degen ómirlik qajettiligin qanaǵattandyrýǵa negizdelgen. Perlokýasıalyq áserdiń sapasy, sáıkesinshe, qatelik áreketiniń sáttiligi komplımenttiń ıllúzıalyq áreketiniń oń baǵalaý obektisi sıaqty aspektilerimen, kommýnıkanttardyń áleýmettik róldik statýstarymen jáne onyń sıpatymen anyqtalady. olardyń arasyndaǵy qarym-qatynas, komplımenttiń jasyryn áreketi júzege asyrylatyn jaǵdaılar. Komplımenttiń jalǵan áreketteri tek qasaqana (qasaqana) ǵana emes, sonymen qatar qasaqana emes bolýy múmkin. Komplımenttiń qasaqana emes jalǵandyq áreketteri adresattyń málimdemeden týyndaǵan oń reaksıasy sóıleýshiniń maqsatyna kirmeıtin jaǵdaılarda oryn alady. Komplıment – áleýmettik áreketter eki negizgi klasqa bólinedi: etıkettik jáne aspaptyq. Bul jaǵdaıda jikteý krıterııi komplımenttiń áleýmettik maqsatynyń sıpaty bolyp tabylady. Barlyq etıket komplımentteriniń jalpy áleýmettik maqsaty kommýnıkanttar arasyndaǵy antagonıstik emes qarym-qatynasty saqtaý bolsa, ınstrýmentaldy komplımentterdiń ınvarıantty maqsaty qarym-qatynas seriktesiniń minez-qulqyn ózgertý bolyp tabylady. Sonymen, komplıment sóıleýdiń áleýmettik jáne emosıonaldy áserin qamtıdy. Áleýmettik sóıleý áseri - bul aqparat berilmeıtin, biraq belgili bir áleýmettik áreketter júzege asyrylatyn qarym-qatynastyń erekshe jaǵdaıy. Habarlamany jiberýshi kommýnıkatıvti maqsatty emes, sóıleýge áser etýdi basshylyqqa alady. Áńgimelesýshige komplıment aıtqan kezde, biz, ádette, onyń bir nemese basqa eńbegi týraly habarlaýdy, habardar etýdi maqsat etpeımiz, biraq biz ony ózine tartýǵa tyrysamyz, onyń eńbegi men qabiletine tańdanysymyzdy bildiremiz. oǵan kez kelgen áreketke barý, bir nársege kelisý jáne t.b. Emosıonaldy sóıleý áseri tulǵaaralyq sýbektıvti-emosıonaldy qarym-qatynasqa baǵyttalǵan. Komplıment alýshylardyń negizgi motıv-maqsaty – qabyldaýshylardyń emosıonaldyq jaǵdaıyn jaqsartý. TOsylaısha, komplıment ártúrli sóıleý áreketteriniń sıpattamalaryn biriktiredi. Olar ókilderdiń erekshelikterin, ekspresıvti jáne fatıkalyq qarym-qatynasty biriktire alady. Biraq komplımenttiń jetekshi sıpaty osy sóıleý áreketiniń baǵalaý sıpaty bolǵandyqtan, biz ony qarastyramyz ekspresıvti kategorıalar. Komplıment retteýshi, ındekstik jáne emosıonaldy-baǵalaýshy mazmundy bildiretin aqparatsyz sóıleý áreketterin bildiredi [40, 180-183]. Zertteý maqsatyna jetý úshin biz maqtaý / komplıment sóıleý áreketiniń anyqtamasyn adresattyń óz adresaty týraly nemese týraly pikirin (kóbinese oń jáne sırek psevdopozıtıvti) bildirýge qyzmet etetin jeke sóıleý málimdemesi retinde qabyldaımyz. qarym-qatynastyń tikeleı qatysýshysy bolyp tabylmaıtyn jáne adresattyń belgili bir maqsattarǵa jetýi úshin áńgimelesýshilerdiń tikeleı qarym-qatynasy jaǵdaıynda aıtylǵan úshinshi tulǵa. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde maqtaý/komplıment sóıleý áreketterin qoldanýdyń jalpy zańdylyqtary men aıyrmashylyqtaryn anyqtaý úshin biz olardy salystyrý/salystyrý krıterıılerin anyqtadyq. Jasalǵan salystyrmaly krıterııler negizinde komplımentterdiń klassıfıkasıasy jasaldy, ol salystyrmaly taldaýǵa negiz boldy. Komplıment klassıfıkasıasynyń krıterııleri Komplımentarlyq ózara árekettesýde qarym-qatynas strategıasyn anyqtaıtyn sýbekt (adrestor), onyń ereksheligi qarym-qatynastar júıesinde - tulǵaaralyq jáne tulǵalyq emes kórinis tabady. Sonymen qatar tulǵaaralyq qatynas ózine de, adresatqa da, tyńdaýshyǵa da, úshinshi tulǵalarǵa da baǵyttalýy múmkin. Sáıkesinshe, komplımenttik ózara árekettesý kezinde adresatqa komplıment, ózine degen komplıment, tyńdaýshyǵa (ıaǵnı, qatysqan úshinshi tulǵaǵa), qarym-qatynas kezinde bolmaǵan, biraq bar úshinshi adamǵa komplıment bólýge bolady. sóz almasý sıpatyna áser etedi, óıtkeni bul tulǵa sóıleýshiniń de, adresattyń da múddeleriniń aýqymyna enýi múmkin [48, 1]. Joǵaryda aıtylǵandardyń negizinde maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń tıpologıasynyń krıterıılerin anyqtaý kerek: 1) ótinishtiń komplıment qabyldaýshy retinde áreket etetin kommýnıkatıvti keńistiktegi adresatqa tikeleı baǵyttalýy; 2) ótinishtiń kommýnıkatıvti keńistikte bolatyn, komplıment alýshy retinde áreket etetin, biraq ózara árekettesýge qatysýshy emes adresatqa janama baǵyttalýy; 3) ótinishtiń kommýnıkatıvti keńistikte joq komplımentti adresatqa baǵyttalýy (bul jaǵdaıda adresat basqa sýbektimen – komplımentarly emes sıpattaǵy ótinish adresatymen ózara árekettesýge qatysady); 4) komplımenttiń adresatqa (eger adresat pen adresat bir tulǵada sáıkes kelse) basqa sýbektimen (komplımentsiz sóıleý málimdemesiniń adresaty) ózara árekettesýinde baǵyty; 5) komplımenttiń bir nemese birneshe (ujymdyq) adresatqa baǵyttalýy; 6) komplımenttiń adresattyń ishki nemese syrtqy erekshelikterine baǵyttalýy; 7) komplımenttiń tolyqtyǵy nemese tutastyǵy; 8) komplımenttiń stıldenýi nemese stılızasıalanbaýy; 9) komplımenttiń tereń jáne ústirt semantıkasynyń júıeliligi/úılespeýi; 10) komplıment nemese psevdokomplıment [48, 2-3].

Osylaısha, barlyq komplımentter baǵalaýshy jáne jıi aıtylatyn ekspresıvti paıymdaýlar bolǵanymen, olardyń naqty semantıkasy olardy jikteýdiń birqatar krıterıılerin anyqtaýǵa múmkindik beredi. Sonymen birge maqtaý/komplıment sóıleý áreketteri orys jáne aǵylshyn tilderinde sóıleý áreketteriniń ártúrli sıpattamalaryna sáıkes keletin birdeı emes túrde júzege asyrylady. Fakti materıaldy aldyn ala taldaý jáne orystar men aǵylshyndardyń ulttyq sıpaty men kommýnıkatıvti minez-qulqy týraly teorıalyq alǵysharttardy zertteý negizinde biz joǵaryda atalǵan tıpologıalyq krıterıılerdi jınaqtap, komplımentterdiń klassıfıkasıasyn qalyptastyrdyq, bul onyń erekshelikterin anyqtaý maqsatynda qyzmet etedi. sóıleý túri eki kommýnıkatıvti mádenıette áreket etedi.

Sonymen, maqtaý/komplıment aıtý áreketterinde orys jáne aǵylshyn etnıkalyq qaýymdastyqtarynyń ulttyq-mádenı erekshelikterin kórsetýge bolady: - komplıment obektilerinde; - onyń adresattary men adresattarynda; - komplımentti júzege asyrý tásilderimen; - komplımenttiń tildik bezendirýinde; - komplımentke jáne oǵan degen reaksıaǵa qatysty. Aǵylshyn jáne orys kommýnıkatıvti mádenıetterinde qarastyryp otyrǵan sóıleý áreketteriniń júzege asýynyń jalpy zańdylyqtary men erekshe belgilerin taldaý jáne komplımentti jikteý úshin osy ólshemderdi negizge aldyq. Komplıment obektiniń klassıfıkasıasy Komplımentte adamnyń minez-qulqynyń jeke erekshelikterine, onyń syrtqy túri men kıimine, onyń ishki adamgershilik qasıetterine, qabiletter jáne basqa da qasıetter. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetindegi áleýetti maqtaý men maqtaý obektileriniń tizimi óte úlken, biraq, árıne, komplımenttik málimdemelerde birneshe nysandar jıi kezdesedi. Bizdiń mindetimiz - osy obektilerdi anyqtaý jáne orys jáne aǵylshyn tilindegi tulǵanyń sóıleý áreketterin belgili bir maqtaý/komplıment obektilerimen qoldaný jıiligin anyqtaý. Komplıment qazirgi ǵylymdaǵy rıtorıkalyq janr retinde birqatar jumystar men zertteýlerge arnalǵan. Olardyń keıbireýleri orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetindegi komplımentti zertteýge tikeleı baǵyttalǵan, bul bizdiń jumysymyzdyń maqsatyna barynsha sáıkes keledi. Sondyqtan biz qosymsha málimdemelerdiń obektilerin sıpattaý úshin osy saladaǵy ázirlemelerdi qoldanamyz. R.Serebrákovanyń orys jáne aǵylshyn tilindegi qarym-qatynastaǵy maqtaý men komplımentterdi zertteýiniń nátıjeleri orystar men aǵylshyndardyń baǵalaýshy kommýnıkatıvti sanasynda qalyptasqan erekshelikter týraly kýálandyrady [49, 1-5]. Zertteý nátıjeleri 1-kestede kórsetilgen.

Keste 1

Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/madaqtaý/komplımentterdiń obektisine baılanysty jıiligin taldaý.

Komplıment túri	jalpy sanynan % - ben sóıleý aktilerin
	orys kommýnıkatıvtik mádenıeti	aǵylshyn kommýnıkatıvtik mádenıeti
Adamnyń syrtqy kelbetin quttyqtaý	37%	21%
Kásibılikti nemese belgili bir qabiletterdi baǵalaıtyn komplımentter	19%	20%
Jalpylama komplımentter (jeke tulǵany tutastaı sıpattaıtyn komplımentter)	16%	10%
İshki, moraldyq qasıetterdi maqtańyz	10%	24%
Intellektýaldy qabiletterge maqtaý	9%	13%
Basqa da komplımentter (jasyna baılanysty komplımentter, esimge komplıment, úıge, úı jaǵdaıyna komplıment jáne basqalar)	9%	12%

Sonymen, zertteý barysynda orys tilindegi kommýnıkatıvti mádenıette adamnyń syrtqy kelbetin madaqtaý basym bolsa, aǵylshyn tilinde kommýnıkatıvtik mádenıette adamnyń ishki, adamgershilik qasıetterin madaqtaý jetekshi oryn alatyny anyqtaldy. Komplımentterdi qoldanýdaǵy osy ulttyq-mádenı erekshelikterdi anyqtaıtyn negizgi faktorlar, bizdiń oıymyzsha, salystyrylatyn tildik mádenıetterdegi ıerarhıalyq qundylyqtar júıesiniń sáıkes kelmeýi jáne orys jáne aǵylshyn etıket mádenıetiniń qaǵıdalary men normalaryndaǵy aıyrmashylyqtar bolyp tabylady.

Degenmen, aǵylshyn tilinde sóıleý komýnıkasıasynda syrtqy kórinisti maqtaýǵa kóp kóńil bólinedi - aǵylshyn mádenıetindegi komplımentterdiń bul túri ekinshi orynda. Orys tilinde de, aǵylshyn tilinde de kommýnıkatıvti mádenıette syrtqy kelbet týraly komplıment negizinen qarym-qatynastyń beıresmı jaǵdaılarda qoldanylatyny anyq. İskerlik qarym-qatynasta áńgimelesýshiniń syrtqy kelbeti týraly maqtaý sózderdiń paıdasy az jáne jaǵymsyz dámniń belgisi retinde qarastyrylýy múmkin. Keıbir avtorlar, atap aıtqanda, S.Ilınskıı, jalpy alǵanda «áńgimelesýshiniń syrtqy kelbetine jáne fızıkalyq qasıetterine qatysty «qalaı aryqtadyńyz» nemese «boıyńyz qansha» degen sıaqty komplımentterdi dóreki dep sanaıdy» [50, 5].

Osyǵan qaramastan, joǵaryda keltirilgen zertteý nátıjeleri men biz zerttegen faktilik materıal eki kommýnıkatıvti mádenıette de maqtaý/komplıment sóıleý áreketiniń bul túrin qoldanýdyń naqty joǵary jıiligin kórsetedi. Mine, orys jáne aǵylshyn kórkem ádebıeti shyǵarmalarynyń mátinderinen alynǵan mundaı málimdemelerdiń mysaldary: «Siz ádemisiz, sonymen qatar onyń talǵamynda ...» (Shemelının K.S. «Men») «Men sen sıaqty súıkimdi adamdardy erekshe jaqsy kóremin» (Kýprın A.I. «Shuńqyr») «Ol qandaı ádemi, qandaı erekshe sulý edi!» (Aleshkın P. «Orys tragedıasy»)

“I’ve always wanted to meet you,” she gushes. Then she stands back and says, “You are as pretty as everyone says” (Bushnell C. “Four Blondes”)

“In the first place, you’re the most beautiful woman I’ve ever seen…”

(Wharton E. “Summer’)

“You look very beautiful in red, minx.” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

Joǵarydaǵy mysaldarda komplıment týraly aıtylǵan adresattyń nemese habarlamaǵa qatyspaıtyn úshinshi tulǵanyń jalpy kórinisi. Syrtqy kórinistiń jeke elementterine, dene bólikterine qatysty komplımentterge keletin bolsaq, olar kóbinese orys jáne aǵylshyn tilindegi qarym-qatynasta qoldanylady. Uqsas komplıment kózdi nemese qoldy, betti nemese shashty jáne t.b. sıpattaıdy: «Qudaıym, men seniń kózderińniń qandaı ádemi ekenin bilmedim! - dedi ol kenet. - Teńiz tústeri »(Koroleva A.« Teńiz túsiniń kózderi ») «Bul... jaı ǵana kózge túsetin kórinis. Tańqalarlyq jaqsy fıgýra, ... ádemi qoldar men sur kózder jarty bet »(O. Dıvov« Aǵaıyndylar ») «... ádemi Vera: kashtan buıralary, kók kózder» (Gerseva A. «Qyzyl sıren»)

“You have really nice eyes, don’t you? Misshaped though, but nice” (Ostdick N. “Ronald Jones Loves Me”)

“I would tell you how the soft red silk enhances the natural flush of your perfectly sculpted cheeks – cheeks softer than silk, petal-soft…” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

 “I would tell you…how the fiery color echoes the tantalizing hints of auburn caught by the candlelight in your glorious hair – thick, luxurious hair…” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

Aǵylshyn tilindegi sóıleý qarym-qatynasynda qoldanýdyń eń jıiligi bar adamnyń ishki, adamgershilik qasıetterine arnalǵan komplımentterdiń ishinde maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń basqa túrlerimen salystyrǵanda, meıirimdilikke jáne basqa da dástúrli izgilikke arnalǵan komplımentter eń ónimdi bolyp tabylady - jomarttyq, adaldyq, qarapaıymdylyq, batyldyq, dindarlyq.

“Dear Sally, what I like about you is your beautiful honesty” (Lessing D. “England Versus England”)

“You’ve been wonderfully kind to me” (Wharton E. “Summer”)

“…they are some of the finest and the kindest human beings on the face of the earth!” (Wharton E. “Summer”)

“Yalena is a very brave little girl. It is not easy to be the daughter of a soldier.” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“…I could tell you were an honest man. There weren’t so many left.” (Lodge D. “Paradise News”)

Bul rette joǵaryda atalǵan qasıetterdi atap ótken jón ámbebap bolyp tabylady. Tıisinshe, bul jaǵdaıda biz bul belgilerdi sol nemese basqa etnıkalyq qaýymdastyqtyń monopolıalyq ıelenýi týraly emes, kerisinshe olardyń kóriný formalaryndaǵy (kóleńkesi, stılderi jáne t.b.) aıyrmashylyqtary jáne olardy orys jáne aǵylshyn tilderiniń baǵalaýy týraly aıtyp otyrmyz. tildik tulǵa. Aǵylshyn tilindegi mysaldarda adamnyń moraldyq qasıetterin – dástúrli izgi qasıetterdi baǵalaý naqty kórsetilse («sen adal adamsyń», «sen meıirimdisiń», «ol óte batyl»), al orys tilindegi málimdemelerde madaqtaý. jáne biz sıpattaǵan osy ártúrliliktiń komplımenti qasıetteri de baǵalanady, biraq árqashan tikeleı atalmaıdy, biraq komplıment qabyldaýshyny basqa adamdardan erekshelendiretin qasıetter retinde ornalasýy múmkin. Salystyrý: «Ol óte jaqsy bala. Baıypty, meıirimdi, adal «(Marınına A. «Kezdeısoq») «Maǵan taǵy ne unaıdy, Matveı, siz keshte sánge umtylmaısyz, tek ózińizge senesiz» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi») «Nursultan Nazarbaev qyzyq adam... Áńgimelesýge jaǵymdy, óte meıirimdi» (sýretshi Nıkas Safronov N.Á. Nazarbaev týraly) «Siz maǵan unaısyz: aqyldy, bilimdi, iskersiz, basqalar úshin joldy kesip ótpeısiz, biraq ózińizdikiden de bas tartpaısyz» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi») «Ol sharýalardan kem jumys istedi, ol ózine de, árıne, jaýǵa da aıaýshylyqty bilmedi» (Veresov D. «Qarǵanyń zary») «Sen kúshti qyzsyń, epti, ózińnen kórnektisiń» (Veresov D. «Qarǵanyń zary») Kórip otyrǵanyńyzdaı, bul orys mysaldarynda meıirimdilik, qaısarlyq, batyldyq, eńbekqorlyq kórinisteriniń alýan túrli reńkteri bar. Aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetinde komplıment jıi bolmaıdy, bul áńgimelesýshiniń orys tilinen aıyrmashylyǵy, jetilgenin, jetilgenin kórsetedi: «Sen kúshti boldyń, Mıkolaı, jetildiń», - dedi áke maquldap (Aleshkın P. «Orys tragedıasy»). «Tolá... Qalaı jetildiń!.. Qanshama tapsyrys!» (Bondarev Iý. «Jas komandırler») Orystardyń erlik, kúsh-qýat, batyldyq kórinisterine degen qurmeti, bizdiń oıymyzsha, orys halqynyń tarıhı ótken jolynyń kórinisi bolyp tabylady jáne áli kúnge deıin maqtaýǵa laıyq dep sanalady. Qabilet pen kásibılikti baǵalaıtyn komplımentterdiń qatarynda

Aǵylshyn tilindegi qarym-qatynasta qoldaný ereksheligi boıynsha úshinshi oryndy alatyn adamnyń eń kóp taraǵan komplımenti jumystaǵy joǵary quzyrettilik bolyp tabylady:

“He favors me with an expression that I define as smug satisfaction. “You’re very thorough, Bolo. Yes, indeed, you’re doing a very commendable job. Keep up the good work.” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“…they’ve done a beautiful job on the restoration.” (Lodge D. “Paradise News”)

“That’s very commendable of you, my dear. Such initiative and patriotism! I’m sure the girls…will be delighted to hear that you’re doing your part to rebuild our lovely world.” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”).

Onyń ústine, sońǵy mysal S.Madarıaga brıtandyqtar arasynda aıtqan «áleýmettik jaýapkershiliktiń» joǵary sezimin kórsetedi [35, 21]. Bul maqsatty baǵyttyń aǵylshyn tilindegi komplımentteri keńeıtildi, ıaǵnı. gramatıkalyq jaǵynan aıaqtalǵan sóılemder qoldanylady. Sóıleýshi ​​óz oıyn múmkindiginshe dál jetkizýge tyrysady, muny isteý qıyn, ózin qysqa, dirildegen tirkestermen shekteıdi. Bul, eń aldymen, osy sóıleý aktileri qoldanylatyn qarym-qatynas salasyna baılanysty. Jaqsy oryndalǵan jumys, jaqsy oryndalǵan mindet úshin maqtaý kóbinese basshylarmen, áriptestermen nemese seriktestermen áńgimelesýde qabyldanady, ıaǵnı. resmı iskerlik komýnıkasıada [51, 2]. Áńgimelesýshiniń baǵalanatyn áreketteri kóbinese kúrdeli, sondyqtan sóıleýshi ​​olardy sıpattamaıdy, biraq olardy «to do» jáne «to make» etistikterimen aýystyrady: «Sizdiń istegenderińizdi biz óte baǵalaımyz», - dedim men kempirge. (Mýdı A. «Mıssısıpıdegi jasqa tolýy») «Maǵan jáne anama jasaǵan barlyq isterińiz úshin kóp rahmet» (Alkott L. «Qyzdarǵa arnalǵan gırlándıa») Orys tilindegi qarym-qatynasta adamnyń qabiletteri men kásibıligine maqtaýlar azyraq kezdesedi, óıtkeni zertteý nátıjeleri kórsetkendeı: «Tamasha nárse, jaraısyń!» – Nýga óziniń qaýipsizdik bastyǵyn maqtady» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi») «Al, mende muny sheshe alatyn senen jaqsy adam joq!» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi») «Siz biz oılaǵannan da kásibısiz» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi») Bul mysaldar, buryn atap ótkenimizdeı, reseılikterdiń adaldyq pen jaýapkershilikti bárinen de joǵary baǵalaıtynyn rastaıdy.

Aǵylshyn tilindegi komýnıkasıada baıqalatyndaı bastamashylyq pen táýelsizdik emes, óz mindetterin oryndaý. Bálkim, bul shynynda da orys tildi tulǵasynyń eńbekqorlyq pen kásibılikti túsinýi shyǵar. Aǵylshyn tiline qaraǵanda, orys tilindegi kommýnıkatıvti mádenıette adamnyń ıntellektýaldyq qabiletterin madaqtaý jıi qoldanylady. Eki mádenıettegi de osy túrdegi sóıleý áreketteri komplıment alýshynyń jalpy ıntellektýaldyq deńgeıin de, onyń aqyl-oı qabiletteriniń jeke núanstaryn da - logıkalyq oılaý qabiletin, danalyǵyn, analıtıkalyq oılaýyn jáne t.b. sıpattaı alady: «Týsenka, ... sen óte aqyldy jáne damyǵan qyzsyń ...» (Marınına A. «Bilýshi») «Árıne, siz erekshe adamsyz. Sizdiń bilimińiz keń, al ádetten tys tujyrymdardy tabý óneri tańqalarlyq »(Rosohovaskıı I. «Komandır») «Jaraısyń, ushqanda qýyp aldyń!» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi»)

“You’re so intelligent” (Updike J. “Couples”)

“She’s a very intelligent child, and has a nice little manner of her own” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“You’re pretty wise, aren’t you?” (Updike J. “Couples”)

 “Dammit, Maewest, you’re so…logical” (Peck R. “Anonymously yours”)

Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde jalpy tulǵany sıpattaıtyn jalpylama komplıment dep atalatyn jalpy baǵalaý jıi qoldanylady. Sonymen qatar, zertteý nátıjeleri aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasynda komplımenttiń basqa túrlerimen salystyrǵanda olardy qoldaný jıiligin kórsetedi: «Siz óte erekshe qyzsyz», - dedi Bykov. «Ókinishtisi, men úıleneıin dep jatqanda seniń qasyńda bolmaǵanyń» (Platova V. «Byltyrańqy shaıqastar») «Tanúha – áıel, naǵyz áıel... Ǵajaıyp áıel» (Komarov A. «Zebra»)

«Bella is a capital girl, and one can’t help loving her” (Barnard A.M. Behind a Mask or a Woman’s Power)

“She is a remarkable girl” (Updike J. “Couples”)

“Do you have any idea how remarkable you are, dear lady?” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

Adamnyń syrtqy kelbetine, ishki, adamgershilik qasıetterine, kásipqoılyǵyna jáne ıntellektýaldyq qabiletterine jáne jalpy baǵalaý komplımentterine qaraǵanda jasyna baılanysty komplıment, árıne, eki mádenıette de áldeqaıda sırek qoldanylady. Komplımentterdiń bul túrin qarastyrý aǵylshynnyń kommýnıkatıvti mádenıetinde áńgimelesýshiniń syrtqy kelbeti ózgermegeni nemese áńgimelesýshiniń kári bolyp kórinbeıtini jıi atap ótiletinin kórsetedi, al orys tilinde jasty tómendetetin komplıment negizinen qoldanylady: «Qyzym meni kórgende qolyn laqtyryp jiberdi: «Sen on jasqa kishisiń! (Kravsova A. «Fotosessıa») «Shashyńyz keremet!.. Shashyńyz sizdi jasartady» (Vılmont E. «Úsh jarty raqymdylyq, nemese myńjyldyqtyń sońyndaǵy kishkene mahabbat») «Ol ... jas jáne ádemi boldy, tipti terisi ... qyzǵylt tústi» (Vılmont E. «Úsh jarty Greıs, nemese myńjyldyqtyń aıaǵynda kishkentaı mahabbat») «Eski dos qyz úshin siz keremet kórinesiz! Sizge jasyńyzdy berýge bolmaıdy ... »(Vılmont E.« Qarapaıym tulǵanyń shamadan tys qozýy »)

“It’s a wonder she isn’t wrinkled and gray…” (Alcott L. “Little Men”)

- My hair is getting gray! – He raised a hand and took off his hat.

- A little, - she sad. - But you are not old (Curwood J.O. “The Courage”)

Adresattyń otbasy músheleri men týystaryna maqtaý sózderi joǵaryda atalǵan zertteý aıasynda qarastyrylmaǵanyna qaramastan, komplımenttiń bul túri aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetiniń kórnekti belgisi bolyp tabylady. Bul pándik baǵytty madaqtaýdy týystary, dostary nemese jaqsy tanystary aıtady. Adresattyń týystarynyń keń aýqymy adresat bola alady, degenmen adresattyń balalarynyń kelbetin jáne onyń ata-anasynyń qadir-qasıetin baǵalaıtyn komplıment basym:

“Your mother is so…charming,” Hubert said the first time he met her.” (Bushnell C. “Four Blondes”)

“Your aunt Ursula was a sweetie. I really got to like her in the few weeks we had to get acquainted… She had a great sense of humor, didn’t she?” (Lodge D. “Paradise News”)

“I like old Morrow’s mother. She was all right… She had a lot of charm.” (Salinger J.D. “The Catcher in the Rye”)

“If I had a daughter like yours, …I should be a very proud and happy woman.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“I envy you the pride and happiness of having such a daughter,” – answered

old Mac, unexpectedly betraying the paternal sort of tenderness men seldom feel for their sons.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

Sonymen, faktilik materıaldy taldaý barysynda maqtaý/komplımenttiń sóıleý áreketteri adresattyń (komplıment sýbektisi), adresattyń nemese joq úshinshi tulǵanyń beınelerin qamtıtyn kadrǵa negizdelgeni anyq bolady. kommýnıkatıvti keńistik, sonymen qatar komplımenttiń sýbektisi (obektisi). Jalpy alǵanda, maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń obektileriniń tizimi óte alýan túrli, biraq osy salada júrgizilgen zertteýler orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterine eń tán komplımentterdiń obektilik baǵdaryn bólip kórsetýge múmkindik beredi.

Zertteý nátıjelerine súıene otyryp, biz orystar men aǵylshyndardyń kommýnıkatıvti sanasyndaǵy baǵalaýshylyqtyń ártúrli kórinisteri týraly jáne eki kommýnıkatıvti mádenıettegi komplımenttiń fokýsyndaǵy aıyrmashylyqtar týraly qorytyndy jasaýǵa bolady. Qarym-qatynasta orystar negizinen syrtqy faktorlarǵa nazar aýdarady, bul orys kommýnıkatıvti mádenıetinde adamnyń syrtqy kelbetin maqtaý, jaqsy oryndalǵan jumys úshin maqtaý ónimdiligin rastaıdy. Brıtandyqtar úshin ishki faktorlar úlken ról atqarady, bul adamnyń adamgershilik qasıetteri men ıntellektýaldyq qabiletterine arnalǵan komplımentterdi jıi qoldanýda kórinedi. Komplımentterdi alýshylar men alýshylar boıynsha jikteý Maqtaý/komplıment aıtý áreketteri de komplıment qabyldaýshylaryna (sýbektilerine) qaraı jikteledi. Bul jikteý krıterııin keıbir zertteýshiler komplıment vektory dep ataıdy [48, 4]. Komplıment vektoryna sáıkes maqtaý/komplıment sóıleý áreketiniń kelesi túrlerin ajyratýǵa bolady:

1) dırektıvalyq komplıment;

2) refleksıalyq komplıment;

3) tyńdaýshyǵa komplıment aıtý;

4) úshinshi tulǵa joq kezde oǵan maqtaý.

Dırektıvalyq komplıment – bir mezgilde eki fýnksıany – kommýnıkatıvti sýbekt jáne komplıment alýshyny atqaratyn áńgimelesýshi-kommýnıkatorǵa komplıment: «Al sen baıqaǵyshsyń. Men sizdi baǵalamaǵan sıaqtymyn »(Platova V. «Ledıbýgtardyń shaıqasy») «Tyńda, Vasá, sen shynymen de danyshpansyń! - dedi Mıshka Monahovty maquldaı otyryp, onyń álsiz ıyǵynan sıpady »(Dosenko V.«Jyndynyń ádildigi»)

“Very well done, child; I see you have not lost the use of your limbs though you are in your teens.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“You really do read unusually well, and I’m very glad for it, for it is a rare accomplishment, and one I value highly.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

Refleksıalyq komplıment - bul syrtqy nemese ishki sóıleý túrinde ózin-ózi maqtaý: «... meniń qandaı birtúrli ekenimdi, túsiniksiz ekenimdi, biraq qandaı batyl jigit ekenimdi kóresiń! Men barlaýda qyzmet etkenimdi bil» (Bondarev Iý. «Komandırlerdiń jasy») «Mende súıkimdilik bar... Sonda men sıaqty adamdardy unatasyń ba? (Bondarev Iý. «Jas komandırler»)

“…but every man we know, compared to me, is a clunk. Really. I’m not conceited, but that’s a fact.” (Updike J. “Couples”)

“I’m probably the best at cleaning,” he said. I’m probably one of the cleanest people you’ve ever met in your life.” (Lodge D. «Paradise news”)

Degenmen, mundaı sóıleý áreketterinde ózin-ózi maqtaý, kommýnıkatıvti maksımýmdar nemese sóıleý postýlattary, atap aıtqanda, qarapaıymdylyq, sandyq jáne ádeptilik prınsıpteri buzylatynyn árqashan este ustaǵan jón [52, 6]. Tyńdaýshyǵa komplıment týraly aıtqanda, biz komplımenttiń psevdo-adresıtin aıtamyz. Bul shyn máninde oǵan emes, sóılesý kezinde qatysqan úshinshi adamǵa arnalǵan komplıment alýshy retinde áreket etetin adam - ​​t.b. bul jaǵdaıda biz ótinishti alýshy men adresat arasyndaǵy sáıkessizdik týraly aıtyp otyrmyz: «Marýsá shynymen sıqyrshy» (bir qyzdyń aldynda aıtylǵan) (Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy») «Nellı - keremet sulý qyz!» (qyzdyń qatysýymen aıtty) (Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy»)

“She is the kindest lady in the world!” (skazano v prısýtstvıı jenshıny) (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“Ruth sings awfully well.” (skazano v prısýtstvıı jenshıny) (Alcott L. “A Garland for Girls”)

Komplıment ol bolmaǵan kezde úshinshi tulǵaǵa aıtylýy múmkin: «Ol óte jaqsy bala. Baıypty, meıirimdi, adal» (Marınına

«Kezdeısoqtyq») «Nursultan Nazarbaev qyzyq adam... Áńgimelesýge jaǵymdy, óte meıirimdi» (sýretshi Nıkas Safronov N.Á. Nazarbaev týraly)

“She is a nice girl, and I’m much interested in her.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“She is just what you need, - sensible and kind, intelligent and capable; not ashamed to do anything for you, and able to teach you a great deal in a pleasant way.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

Sóıleý áreketterinde sıngýlárlyq/kóptik krıterııi negizinde zertteýshiler adresattyń úsh túrin ajyratady: dara, ujymdyq jáne jappaı. Maqtaý/komplıment aıtý áreketterinde adresattardyń atalǵan túrleriniń barlyǵy júzege asa bermeıdi [53, 55]. Tikeleı baılanys jaǵdaıynda jalǵyz adresat jıi kezdesedi: «Dınka, seniń syrtqy túrińde artyq eshteńe joq, bul tań qaldyrýǵa turarlyq!» (Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy») «Jaraısyń, ushqanda qýyp aldyń!» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi»)

“Very well done, child; I see you have not lost the use of your limbs though you are in your teens.”

(Alcott L. “Eight Cousins”)

“You look quite wash out… How nice you smell!” (jena – mýjý) (Wharton E. “Summer”)

Ujymdyq adresat tikeleı baılanysta da múmkin: «Balalar, jaraısyńdar, tez istedińder!» (Donsova D. «Altyn balyqtan shyqqan qulaq») «Sizde osyndaı keremet úı bar ... Men árqashan mundaı nárseni armandaıtynmyn», - dedim men Malıka kúldi »(Donsova D. «Altyn balyq qulaǵy»)

“How splendid you are! It does my heart good to see my handsome sisters in their best array.” (Alcott L. “A Modern Cinderella”)

“…they are some of the finest and the kindest human beings on the face of the earth!” (Wharton E. “Summer”)

Buqaralyq aqparat quraldary týraly aıtqanda buqaralyq adresat túsiniledi. Maqtaýdy jappaı adresatqa burý múmkin emes. Osylaısha, sıngýlárlyq/kóptik krıterııine negizdelgen

Biz alýshylar úshin komplımenttiń kelesi túrlerin anyqtadyq: 1) bir adresatqa komplıment; 2) ujymdyq adresatqa komplıment. Komplımentterdi alýshylar men alýshylar týraly aıtqanda, árıne, tulǵa aralyq komplımenttik qarym-qatynasta genderlik-róldik minez-qulyq máselesin qarastyrý qajet. Ǵalymdardyń pikirinshe, áıel minez-qulyq paradıgmasy erlerdiń minez-qulyq paradıgmasyna dıametraldi túrde qarsy turý úshin jetkilikti túrde qalyptaspaǵan [54, 5]. Degenmen, áıel minez-qulyq paradıgmasyndaǵy aralas, ámbebap jáne erkektik sıpattarmen qatar ártúrli zertteýshiler beıdırektıvtilik sıaqty azdy-kópti oń shyn áıeldik qasıetter men qasıetterdi ajyratady; oı men sezimniń dıfýzıasy; tabıǵatqa jaqyndyq; basqa adamdardyń pikirine joǵary beıimdelý; elikteý jáne kóbeıtý qabileti joǵary; qabyldaý qabileti; senimdilik; syrtqy álemmen rýhanı birlik; (erler) nazarynyń ortalyǵynda bolýǵa umtylý; komplımenttiń obektisi bolýǵa umtylý; pragmatızm; tózimdilik; náziktik; jumbaq; qumarlyq; dúnıelik saqtyq; praktıkalyq [54, 6]. Ǵalymdardyń pikirinshe, bul erekshelikter áıelderdiń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń erekshelikterin aldyn ala anyqtaıdy. Sáıkesinshe, erler men áıelderdiń komplımentteriniń aıqyn qarama-qaıshylyqtary bolýy yqtımaldyǵy sosıolıngvıster burynnan moıyndalǵan teorıalyq ustanymmen túsindiriledi, kommýnıkatıvti jaǵdaılarda erler men áıelderdiń áreketi ártúrli [55, 118]. Áıelder ózderine aıtylǵan komplımentterdi qoǵam qabyldaǵan róldik minez-qulyqty maquldaýdyń nemese yntalandyrýdyń aýyzsha quraly retinde qabyldaıdy. Orys jáne aǵylshyn qoǵamyndaǵy álsiz jynystyń ókilderi ártúrli zergerlik buıymdarǵa, ádemi kıimderge, sándi shashtarǵa qyzyǵýshylyq tanytady dep kútilýde, sondaı-aq otbasylyq isterge jáne balalardy tárbıeleýge anyq, aıqyn qyzyǵýshylyq tanytady. Áıeldiń tartymdy kórinýi, ádemi kóılekter men áshekeıler kıýi áleýmettik turǵydan anyqtalǵan róldi oryndaýdy bildiredi jáne spektákl retinde qarastyrylady. Er adamdar, kerisinshe, komplımentterdi adresatqa degen yntymaqty, dostyqty bildirýdiń eń jaqsy sóıleý quraly dep sanamaıdy, sondyqtan olar komplımentterdi etıket erejelerimen nemese áleýmettik sypaıylyqpen qoldaný jaǵdaılarynda jıi aýyzsha aıtady. Batys qoǵamdarynda kim kimdi (er-áıelge, áıel-erkekke nemese bir jynystyń ókilderi bir-birimen sóıleskende) jıi maqtaıdy degen másele birqatar lıngvısıkalyq eńbekterde áldeqashan sheshimin tapqan. N.Volfsonnyń aıtýynsha, Dj.Meıns, Dj.Holms jáne D.F. Qońyr, komplımentterdi jıi alýshylar da, alýshylar da áıelder oryndaıdy. Bul rette áıelderdiń áıelderdi maqtaýy jıi kezdesedi, odan keıin áıelderdiń erlerge, erlerdiń áıelderge degen maqtaýy keledi. Erlerdiń erlerge degen maqtaýlary eń az [55, 119]. Orys jáne aǵylshyn lıngvomádenıetindegi áıelderdiń komplımentteriniń kommýnıkatıvtik taktıkasy málimdemeler taqyrybyn tańdaý deńgeıinde de, tildik birlikterdi tańdaý deńgeıinde de kórinedi. Taza áıelderge arnalǵan komplıment úshin áıelder resıpıentteriniń týystaryna (olardyń balalaryn qospaǵanda), olardyń minezi men densaýlyǵyna qatysty taqyryptarǵa sırek silteme tán.

Bizdiń oıymyzsha, áıelder áńgimelesýshiniń minezi men densaýlyǵyna oń etıkettik baǵa berýden aýlaq bolady, óıtkeni mundaı málimdemelerdi qabyldaýshy áıelder adekvatty túrde qabyldamaýy múmkin (jaqsylaý, ıronıa nemese tipti qorlaý retinde). Al áıel adresattardyń estigeniniń maǵynasyn qate túsindirýi áıel adresanttar úshin kútpegen nátıjelerge ákelýi múmkin, onda adresattardyń kommýnıkatıvti strategıasy júzege aspaıdy, olardyń kommýnıkatıvti maqsaty oryndalmaıdy. Jalpy alǵanda, komplımentterdi qabyldaýshylardyń jáne áıel alýshylardyń, atap aıtqanda, aıtylǵan sózdiń maǵynasyn, sáıkesinshe, orys jáne aǵylshyn qoǵamyndaǵy adresattardyń nıetterin barabar dekodtaý máselesi óte ótkir. Sosıolıngvıster maqtaý etıketterin verbalızasıalaý sátinde komplıment adresattary ózin jaısyz seziný, ózin-ózi qorǵaý qajettiligin seziný jáne eń bastysy komplımentke qalaı durys jaýap berý kerektigin bilmeý jaǵdaılarynyń joǵary yqtımaldyǵy men naqty jıiligin atap ótedi [55, 119]. Áıelderdiń resıpıentterdiń balalarynyń mekteptegi jetistigi, olardyń daryndylyǵy jáne basqa da izgi qasıetteri týraly maqtaýy analyq sheberlik pen áıel resıpıentterdiń izgi qasıetterin moıyndaýdy bildiredi, bul áńgimelesýshilermen yntymaqty qurý nemese nyǵaıtý nıetiniń tikeleı kórinisi: «Bul sizge jaqsy - Olejka sizben jaqsy oqıdy. Sýret salady, hokeıge qumar – bala emes, altyn! (Donsova D. «Altyn balyqtan shyqqan qulaq») «Nınochka, ... seniń ... balań bar, qandaı tamasha qyz, qandaı sulý, ananyń túkirgen beınesi» (Marınına A. «Bilýshi»)

“They say Bernard is a best student. My congratulations, Ursula! I always knew you were a perfect mother” (Lodge D. “Paradise News”)

“Your daughter has a gift for singing, misses Albot. Besides, she’s a very good dancer” (Lodge D. “Paradise News”)

Áıelder resıpıentteriniń syrtqy kelbetine, jeke zattaryna (kıim-keshek, páter), turmystyq (negizinen aspazdyq) jáne kásibı qabiletterine baǵyttalǵan komplımentterdiń sany áldeqaıda kóp [55, 122]: «Sizde osyndaı keremet úı bar ... Men árqashan mundaı nárseni armandaıtynmyn», - dedim men Malıka kúldi »(Donsova D. «Altyn balyq qulaǵy») «O, anashym, qandaı ádemi blýzka! Bilesiz be, ilgishte men ony baǵalamadym ... «(Vılmont E. «Optımıstiń saıahaty nemese barlyq áıelder aqymaq»)

“I like your dress. I think it’s adorable” (Collins D. “Lady Boss”)

“Oh, me, what a sweet toilet table!” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“I do believe you have a gift for cooking, you take it so cleverly.” (Alcott L. “Little Men”) Adresant-áıelder komplımentterdi tańdaıdy, eń aldymen, áńgimelesýshilerdiń ekeýi de kózben qabyldaıtyn jáne sonymen birge adresattardyń jeke talǵamynyń materıaldyq kórinisi bolyp tabylatyn obektilerdi tańdaıdy. Áıelder ótinish berýshiler syrtqy kelbetine qatysty komplımentterdi adresatpen aýyzsha aýyzsha yntymaqty bildirý retinde ǵana túsindirýge bolady degen ustanymnan shyǵady. Bul oryssha da, aǵylshynsha da sóıleý komýnıkasıasyna tán. Joǵaryda keltirilgen mysaldardaǵy áıeldiń kommýnıkatıvti taktıkasy komplıment obektisin tańdaý satysynda kórinedi. Adresattyń nysan retinde áńgimelesýshiniń blýzkasyn/kóılegin tańdaýy onyń joǵary kommýnıkatıvti quzyrettiligin kórsetedi. Belgili bolǵandaı, orys tiliniń de, aǵylshynnyń da lıngvomádenıetinde ótinishti adresat eki jaqtyń da oń baǵalaǵan jáne adresat úshin úlken qundylyǵy bar nársemen baılanystyratyn bolsa, ashyq maqtaý retinde emes, komplıment retinde túsinýi múmkin. Joǵaryda aıtylǵan kontekske uqsas adresattyń shynaıylyq dárejesin anyqtaý óte qıyn bolýy múmkin. Soǵan qaramastan, biz bul komplımentterdi shyn júrekten jasalǵan komplımentterdi otbasylyq nemese jaqyn dostyq qarym-qatynasta bolatyn jáne bir-birine moraldyq nemese materıaldyq jaǵynan táýeldi emes qarym-qatynas jasaý úshin kóbirek tán degen ustanymǵa súıene otyryp, shyn júrekten dep jikteımiz. Komýnıkasıalyq jaǵdaıdyń beıresmı atmosferasy da adresat áıeldiń shynaıylyǵyn kórsetedi. Bul rette adresat áıeldiń adresat áıelge degen qurmetiniń dárejesi oǵan degen janashyrlyq pen oń kózqaraspen kórinetin eleýli bolýy kerek. Taldanatyn komplımenttiń adresatynyń kommýnıkatıvtik taktıkasy aıtylymnyń ózin qurylymdaýda da kórinedi: aldymen jalpy joǵary baǵa jáne baǵalanatyn zattan adresattyń jalpy áserin bildirý, sodan keıin onyń áseri naqtylanady. . Odan ári kontekstti taldaý adresat áıel óziniń kommýnıkatıvti maqsattaryna sátti qol jetkizdi degen qorytyndy jasaýǵa múmkindik beredi. Áıelderdiń erlerge degen komplımentteri genderlik qarym-qatynastyń tamasha úlgisi bolyp tabylady, onda adresat, qarym-qatynastyń bastamashysy retinde áreket etetin áıel erlerdiń joǵaryda aıtylǵan komplımentterge jalpy teris qatynasyn mindetti túrde eskerýi kerek. Demek, áıel adresattyń kommýnıkatıvti taktıkasy taza áıeldik komplıment aıtýshylardyń kommýnıkatıvti taktıkasymen salystyrǵanda áldeqaıda «názik» jáne oılastyrylǵan bolýy kerek. V.V. Leontev brıtan lıngvomádenıetinde taqyryptyq jaǵynan áıelderdiń erlerge degen komplımentteri adresattardyń syrtqy túrine (50%), olardyń kásibı sheberligine (20%) jáne erkek adresattardyń áıel adresattarǵa jeke qatynasyna (20%) baǵyttalǵanyn atap ótedi. Barlyq qalǵan taqyryptar mysaldardyń 10% quraıdy [55, 122-123]. Áıelderdiń erlerge degen komplımentteriniń uqsas taqyryptyq qurylymy orys tilindegi aýyzsha qarym-qatynasqa da tán, muny zertteý aıasynda biz zerttegen faktiler dáleldeıdi: - Saǵan kózildirik jarasady, - dedi Inna nege ekeni belgisiz. – Raqmet, – dep kóńildi alǵys aıtyp, olardy kıgizdi... (Ýstınova T. «Korolevanyń birinshi erejesi»). «Slaván, senen artyq eshkim jaza almaıtynyn bilesiń. Olar sen úshin duǵa etip jatyr!» (áıeli - kúıeý-jýrnalıst) (Donsova D. «Altyn balyqtan qulaq») «Petrovıch, seniń ózi batyrsyń!» (Shýhard S. «Petrovıchpen, bastysy týraly ...»)

“You are extraordinarily attractive to women. And your greatest charm is that you don’t realize it.” (Cronin A.J. “The Citadel”).

“I wonder if there is anything in the world that you cannot do,” she said, in a tone with respectful admiration.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“In fact, you have the most brilliant political mind in Europe” (ız kınofılma “It was yesterday”)

Er adamdar jeke táýelsizdik pen áleýmettik jaǵdaıyna, áńgimelesýshini óz múddeleri sheńberinen «shyǵarýǵa» nazar aýdarady degen kúshti pikirdi jáne er adamdar úshin til aqparat quraly ǵana emes degen berik pikirdi eskere otyryp, Áıelder, er adamdarǵa maqtaý aıtý, eger olar shynymen de er resıpıenttermen baılanys ornatqysy kelse, ózderiniń kommýnıkatıvtik quzyrettiligin tolyq kórsetýi kerek. Sondyqtan beıresmı jaǵdaıda, teń dárejedegi er adamdarmen sóıleskende, áıelder joǵary mártebege ıe erkektermen (mysaly, jumystaǵy bastyqtarmen) sóıleskende olardan múldem aýlaq bola otyryp, syrtqy kelbet nemese minez taqyryptaryn tańdaýy kerek. Basshylarmen qarym-qatynasta áıelderdiń komplımentteriniń negizgi, tipti bolmasa, negizgi taqyryby - olardyń kásibı daǵdylary men qabiletteriniń taqyryby. Bul orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterine birdeı qatysty. Erkek minez-qulyq paradıgmasynyń qasıetteri men atrıbýttarynyń ishinde ǵalymdar erkektikti ataıdy; sananyń joǵary deńgeıi, is-árekettiń mándiligi; saqtyq; logıka; túpnusqalyq; bilim berý; ıntellektýaldyq; ózin-ózi synaý; táýelsizdik; ózine tulǵa retinde qatynasy; joǵary ózin-ózi baǵalaý; dostyqta birtutas ıdeıaǵa berilgendik [54, 2]. Bul qasıetter er adamdardyń aıtqan maqtaý men maqtaý sózderinde kórinedi. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvtik mádenıetinde áıelge aıtylatyn erkek komplımentteriniń obektilik baǵyttylyǵy jaǵynan syrtqy kelbet, dárethana zattary, kıim-keshek jáne t.b. komplıment basym ekeni sózsiz: «Sen jalpy álemdegi eń ádemi qyzsyń» (Marınına A. «Biletin adam») «...sen keremet kórinesiń! Sizge jasyńyzdy berý múmkin emes »(Vılmont E.« Qarapaıym tulǵanyń shamadan tys qozýy ») «Pronın: «Sende óte ádemi shulyqtar bar» (Harms D. «Interferensıa»)

“You look very beautiful in red, minx.” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

“Your hair’s so lovely.” (Salinger J.D. “The Catcher in the Rye”)

Eki mádenıette de joǵary nátıjeli erlerdiń maqtaýy áıel resıpıentteriniń kásibıligi men ártúrli qabiletterin sıpattaıdy (aspazdyq jáne t.b.): «Tańǵajaıyp... Tili, baıandaý logıkasy, sózdiń anyqtyǵy – tamasha. Shyǵarma erekshe» (Marınına A. «Kezdeısoq») «Svetlana, men seniń osy jumysty atqarǵanyńdy qalaımyn. Siz buǵan óte shebersiz!» - aspazdyń kóńil-kúıi jaqsy boldy »(Donsova D.« Altyn balyq qulaǵy »)

“My dear, it is perfect bread, and you are an honour to your teacher.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“…My dear, you are a treasure; I haven’t tasted such tea since my poor maid Ellis died… Whatever you do seem to do well, and that is such a comfort.” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

Er adamdar ádette erkektik dep sanalatyn qasıetterdi, sondaı-aq joǵaryda sıpattalǵan erkektik stereotıpti quraıtyn qasıetterdi dál baǵalaı otyryp, er adamdarǵa komplıment aıtady: «General, men sizdiń jeke erligińiz ben erligińizdi joǵary baǵalaımyn» (Gaıdar A. «Qar bekinisiniń komendanty») «Tyńda, Vasá, sen shynymen de danyshpansyń! – dedi Mıshka, Monahovty maquldaǵandaı onyń áljýaz ıyǵynan sıpap «(Dosenko V. «Ádilet jyndy») «Siz týraly óte maqtanarlyq pikirler aldyq... Siz burynǵy KSRO MQK-niń úzdik mamandarynyń birisiz» (Abdýllaev Ch. «Qannyń úsh túsi»)

“You are a trump, Dan, and I’m ever so much obliged to you.” (Alcott L. “Little Men”)

“You’re very thorough, Bolo. Yes, indeed, you’re doing a very commendable job. Keep up the good job!” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“…he was terrific. He was the greatest coach in the country. I would be nothing without him.” (mýjchına hvalıt svoego trenera) (Updike J. “Spouses”)

Árıne, joǵarydaǵy taldaýda jalpylaý men stereotıpteý úlesi kóp. Kommýnıkatıvti minez-qulyqtyń genderlik sıpattamasy birqatar zertteýlerdiń páni bolyp tabylady, olardy tereńdetip zertteý jumysymyzdyń maqsatyna kirmeıdi. Áıelder men erkekterdiń kommýnıkatıvti minez-qulqy qoǵamda qabyldanǵan áleýmettik qatynastardyń sıpatymen birge kóp dárejede qarym-qatynas oryn alatyn ortanyń spesıfıkalyq erekshelikterimen, qarym-qatynas kontekstiniń jaǵdaılarymen, kommýnıkanttardyń áleýmettik jaǵdaıymen jáne jalpy kommýnıkatıvti jaǵdaı. Aǵylshyn tilinde sóıleıtin áıelder men erkekterdiń komplımenttik paradıgmalary uqsas orys tilindegilerden, bálkim, tek formasy men lıngvısıkalyq dızaın tásilderimen erekshelenedi [54, 3]. Komplımentterdiń oryndalý tásiline qaraı jiktelýi Komplımentterdiń oryndalý tásiline qaraı kelesi túrlerin ajyratýǵa bolady:

1. Tikeleı komplıment.

2. Janama komplıment.

3. Komplıment – antıteza.

 Tikeleı komplıment - bul pishini men mazmuny boıynsha komplımenttiń anyq jáne tolyq áreketteri. Tikeleı komplımenttiń ıllokýsıondy áreketteri jatady, olarda olardyń usynystyq mazmunyn quraıtyn qundylyq paıymdaý shartty formýlalar arqyly aıqyn kórinedi. Osylaısha, tikeleı komplıment adamnyń qadir-qasıetin tikeleı kórsetedi. Tikeleı komplımenttiń qurylysy óte standartty. Ol, ádette, úsh bólikten turady: úndeý, naqty habarlama jáne motıvasıa, t.b. obektiniń tolyq sıpattamasy. Biraq motıvasıa bolmaýy múmkin: «Anatolıı Ivanovıch, ... sizde ázil-ospaq, taza da jarqyn poezıa bar» (aqyn A.I. Tretákovtyń suhbatynan); «Týsenka, ... sen óte aqyldy jáne damyǵan qyzsyń ...» (Marınına A. «Biletin adam»). «Sizge bul ıis jarasady» (parfúmerıa týraly) (Platova V. «Batys ledıbýg»).

“He whispered: “You are a remarkable woman, Kafari” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“You are the strongest person I have ever known, Kafari... Do you have any idea how remarkable you are, dear lady?” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“You really do have beautiful eyes you know” (Baade R.L. “Such Lovely Eyes You Have”)

Joǵaryda keltirilgen mysaldardan kórinip turǵandaı, adresattyń aty-jóni arqyly berilgen bir merzimdi nomınasıa da, aty men ákesiniń aty (orys tilindegi sóıleý tilinde) jáne zat esimnen jáne esimnen turatyn eki merzimdi nomınasıa. esimdiktiń qosymshasy, týra komplımentte meken-jaı qyzmetin atqara alady. Aıta ketý kerek, adresatqa tegi nemese ákesiniń aty boıynsha komplımenttegi úndeý is júzinde orys sóıleý mádenıetine tán emes. Tek qana tegin nemese ákesiniń atyn quraıtyn bir músheli nomınasıa kommýnıkanttar arasynda tyǵyz qarym-qatynas bolǵan sırek jaǵdaılarda ǵana ruqsat etiledi, óıtkeni bul málimdemege tanystyq sezimin beredi jáne beıresmı jaǵdaıda ǵana qoldanylady: «Shadrına, sen jarqyratasyń!» (Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy») «Petrovıch, seniń ózi batyrsyń!» (Shýhard S. «Petrovıchpen, bastysy týraly ...») Quttyqtaýda, jınalysta, úndeýde aıtylǵan maqtaý sózderde bolmaýy múmkin: «Men saǵan bir qarap kóreıin. Jaraısyń, jaraısyń, bulyńǵyr emessiń, pishinińdi saqtaısyń, jaraısyń. Sizde stıl bar ... «(Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy») «Oı, sen qandaısyń ... Siz men oılaǵannan da jaqsysyz ...» (Vılmont E. «Prımıtıvti tulǵanyń shamadan tys qozýy»)

“How well you are looking!” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

“How splendid you are! It does my heart good to see my handsome sisters in their best array.” (Alcott L. “A Modern Cinderella”)

Tikeleı komplımentterdiń obektileri, sondaı-aq janamalary, jalpy komplımenttik málimdemelerde sıpattalatyn izgi qasıetterdiń, belgilerdiń, qasıetterdiń jáne t.b. Janama komplıment jasyryn bolady. Janama komplımentte adresattyń qoraptan tys oılaý qabileti jáne onyń adekvatty verbalızasıasy júzege asyrylady. Bul komplıment tobynda birneshe kishi túrlerdi bólýge bolady: 1. Jiberýshi adresattyń ózin emes, ózine qymbat nárseni maqtaıdy: «Aleksandr Ivanovıch, ... sizde múlde qyz joq, biraq qazyna, ol bárin de biledi, pisiredi, qýyrady, tosap pisiredi, qýyrady, qıardy marınadtaýdy biledi» (Marınına) A. «Bilýshi»)

“Your kitty is just so lovely, so skittish…” (Lodge D. “Paradise News”)

2. Maqtaý adresatqa janama túrde jatady: «Nınochka, ... seniń endi balań bar, qandaı tamasha qyz, qandaı sulý, ananyń túkirgen beınesi» (Marınına A. «Bilýshi»)

“You tell stories almost as well as Grandpa” (Alcott L. “Little Men”)

3. Jóneltýshi adresattyń ózine tıgizetin oń áserin atap ótedi: «Onymen sóılesip, ońaıyraq bolady» (Marınına A. «Kezdeısoq») «Janyńda, Sashenka, maǵan bul barlyq jerde unaıdy», - dedi ol kúldi »(Polákova S.« Remı Martın »)

“… my best inspiration come from the beneficent life of a sweet and noble woman.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

“I wish you would stay with me always, David. It has made me younger, and happier…” (Curwood J.O. “The Courage”)

4. Jiberýshi adresattyń kez kelgen jetistikterin joǵary baǵalaıdy: «Otyz jasynda shyǵarmashylyq jetistikteri bar adamǵa ómiriniń sońyndaǵy keıbireýlerden birdeńe tileý óte qıyn...» (A. Býınov - V. Iýdashkın)

“Your novels have received numerous accolades, including three Christy Awards for excellence in fiction. How have you honed your craft?” (ız ıntervú s Devısom Býnnom)

5. Maqtaý kezinde adresat jalpyǵa tanylǵan úlgilerge, áńgimelesýshini qolaıly túrde kórsetetin maksımderge silteme jasaıdy: - Kim jeńdi? - Volodá... Kezdeısoq! - Kezdeısoqtyq - bul zańdylyqtyń erekshe jaǵdaıy! («Eń súıkimdi jáne tartymdy» fılminen) - Jumystan keshigip qalsam, ýaıymdama. Onda men jaqsy emespin. – E, qolónershiler ǵana jarasady. Talantty adamdar únemi izdenis ústinde. («Eń súıkimdi jáne tartymdy» fılminen)

“He’s so handsome… Nice picture… Only real professionals may be so good at making photos.” (o foto, sdelannom professıonalnym fotografom) (Lodge D. “Paradise News”)

Tikeleı komplıment sıaqty, komplımenttiń janama sóıleý áreketiniń qurylymy adresattyń esimdik, atyn nemese atyn jáne ákesiniń atyn (orys tilinde) arqyly belgileýdi qamtıdy. Sonymen qatar, janama komplımentte maqtaý obektisi nemese maquldaý sebebi, onyń sapalyq syn esimder men ústeý arqyly bildirilgen oń baǵasy bar: «Sondyqtan bir soqqymen qazyq qondyrý úshin - keremet kúshke ıe bolý kerek» (Garanın A. «Orys aǵasy. Jerles»)

“She must be an observing as well as energetic young person, to discover your chief weakness and attack it so soon.” (Barnard A.M. “Behind a Mask or a Woman’s Power”)

Janama komplıment, týra sózder sıaqty, motıvasıany qamtýy nemese bolmaýy múmkin, ıaǵnı. obektiniń tolyq sıpattamasy: «Jaqsy, saǵan yńǵaıly. Jalpy, sizde jaqsy páter bar, sondaı úlken, eshkim eshkimge kedergi jasamaıdy »(motıvasıa bar) (Marınına A. «Biletin») «Sizdiń saýsaqtaryńyz qandaı qyzyq! Siz kezdeısoq vıolonchelıstsiz be?.. Uzyn, dirildegen saýsaqtaryńyz tamasha psıhıkalyq uıym týraly aıtady» (motıvasıa bar) («Eń súıkimdi jáne tartymdy» fılminen). «Uzaq ýaqyt boıy men sizben birge ózimdi jaqsy sezinbedim» (motıvasıa joq) (Vılmont E. «Prımıtıv tulǵanyń shamadan tys qozýy»)

“…if you were my sister, I should be very proud of you, because your face shows what I admire more than its beauty truth and courage, Phebe.” (motıvasıa prısýtstvýet) (Alcott L. “Rose in Bloom”)

“None of them is like you,” she said with startling frankness, her eyes shining at him. “I would love to be with you.” (motıvasıa otsýtstvýet) (Curwood J.O. “The Courage”)

“There are women big enough and strong enough – few, maybe. Big enough to endure neglect and loneliness… A few might not complain, might be able to endure… You, Miss Ruth – I believe you are one of them.” (motıvasıa prısýtstvýet) (Clarence K.B. “Youth Challenges”)

Komplıment-antıtezada, sondaı-aq janama komplımentte adresattyń standartty emes oılaý qabileti jáne onyń adekvatty verbalızasıasy júzege asyrylady. Bul túrdegi komplımentter antıtezaǵa negizdelgen: «Bilesiń be, men seni shyn júrekten keshiremin... Mundaı sulý áıel bolý ońaı emes shyǵar?»

“You are really a moron. But what a dancer.” (Sallinger J.D. “The Catcher in the Rye”)

Psıhologtar komplımenttiń bul túrin eń emosıonaldy jáne este qalarlyq dep esepteıdi [56, 135]. Degenmen, «mınýs» eshbir jaǵdaıda «plústen» asyp ketpeýi kerek, áıtpese nátıje adresat senetin nársege qarama-qaıshy bolýy múmkin. Mundaı komplımentterde obektiniń egjeı-tegjeıli sıpattamasy sırek kezdesedi, óıtkeni bul olardy maqtan tutyp, shynaıylyqtan aıyrýy múmkin: «Men sizdiń kitabyńyzdy oqyǵanda, men bir nársege ókindim - ony jazbaǵanyma!» «Bilesiń be, Natasha, men seni ádemi dep aıta almaımyn, óıtkeni sen shynymen ádemisiń» Biz qarastyryp otyrǵan maqtaý/komplımenttiń sóıleý áreketteri, olardyń oryndalý tásiline qaraı jikteledi, orys jáne aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetterinde jalpy nysany men mazmuny jaǵynan uqsas. Osyǵan baılanysty qandaı da bir eleýli tildik jáne mádenı erekshelikter men aıyrmashylyqtardy anyqtaý qıyn. Bizdiń taldaýymyzdyń nátıjeleri belgili bir kommýnıkatıvti mádenıettegi tikeleı nemese janama komplımentterdiń úlken nemese az ónimdiligin baǵalaýǵa múmkindik bermeıdi. Bul rette olardyń tildik resimdelý joldarynyń sáıkessizdigi men ekspresıvtilik dárejesi aıqyn kórinedi.

3.2 Orys jáne aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketterindegi emosıonaldylyq pen emosıonaldylyqtyń araqatynasy

Brıtandyqtardyń psıhologıalyq portretin jasaı otyryp, V.G. Krysko [57, 278-279] kúndelikti qarym-qatynasta aǵylshyn ulttyq sıpatynyń paradokstaryn túsiný jıi qıynǵa soǵatynyn atap ótedi, olardyń arasynda ol «konformızm men ındıvıdýalızmniń, eksentrıstik pen tegistiktiń, dostyq pen oqshaýlanýdyń, alshaqtyq pen oqshaýlyqtyń oǵash úılesimi» dep ataıdy. sáıkestik, qarapaıymdylyq jáne sypaıylyq». Uqsas paradoks brıtandyqtardyń emosıalaryn bildirýinde, onyń ishinde maqtaý men maqtaý sózderinde kórinedi. «Sýyq jáne ustamdy aǵylshyndar» únemi bir-birine kúlki syılaıdy, bul, bir qyzyǵy, aýyzsha qarym-qatynasta da kórinedi, ol birqatar jaǵdaılarda mánerliligimen, mánerliligimen jáne aıqyn asyra silteýimen erekshelenedi:

“You couldn’t have devoted yourself to a better charity, or done it more sweetly, my darling. God bless you!” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“You are a trump, Dan, and I’m ever so much obliged to you.” (Alcott L. “Little Men”)

“You’ve both grown so pretty! I can’t decide, which I like best. Phebe is the biggest and brightest-looking, …but somehow you are so of sweet and precious…” (Alcott L. “Eight Cousins”)

Emosıalardyń ashyq, baqylanbaıtyn kórinisimen sıpattalatyn orystar, zertteýshiler, atap aıtqanda, A.Vejbıskaıa [22, 260 b.], orys mádenı qundylyqtarynyń biri, kerisinshe, kúndelikti qarym-qatynasta Brıtandyqtar jıi ustamdy: olar jıi kúlmeıdi, ásireleýdi unatpaıdy, maqtaýǵa senbeıdi («Bul komplıment pe?» Degen suraqqa reseılikter, ádette, shyndyqty aıtty dep sendiredi): «Biz siz týraly óte maqtanarlyq pikirler aldyq ... Sarapshylar sizdi burynǵy KSRO KGB-nyń eń jaqsy mamandarynyń biri dep sanaıdy. Bul maqtaý emes, men shyndyqty aıtyp otyrmyn» (Abdýllaev Ch. «Qannyń úsh túsi») Bul aıyrmashylyq fatıkalyq komýnıkasıaǵa nemese tulǵa aralyq ózara árekettesý komýnıkasıasyna qatysty. Bul kommýnıkatıvti qasıet aǵylshyndardy kóbinese orystar shynshyl jáne ekijúzdi dep qabyldaýynyń sebebi bolyp tabylady, al orystar brıtandyqtardyń kóz aldynda kúńgirt, dostyqsyz jáne muńdy bolyp kórinýi múmkin. Mundaı stereotıpter sátti qarym-qatynasqa eshqandaı yqpal ete almaıdy [58, 152]. Qazirgi ǵalymdar ámbebap mádenı uǵymdardyń mazmuny men formasyn ashqanda emosıonaldyq komponentke úlken mán beredi. Olar «til barlyǵyna birdeı jáne árkim úshin ár túrli, eń aldymen onyń emosıonaldylyǵy salasynda, munda tulǵalyq emosıonaldyq maǵynalar aıasyndaǵy tildik birlikterdiń semantıkasynyń túrlenýi men ımprovızasıasynyń dıapazony eń keń jáne keń. eń alýan túrli» [59, 59]. Emosıalyq tildik kodtyń bar-joǵy týraly daýlar ǵalymdar tarapynan oń sheshimin tapty: ulttyq til kodynda ártúrli tildik deńgeıdegi emosıonaldyq quraldardyń bolýy endi kúmán týdyrmaıdy [60, 1]. Tilaralyq qatynas – tildiń emosıonaldyq múmkindikterin zertteý aspektileriniń biri. Bir tilden ekinshi tilge aýdarý prosesinde qoldanylatyn tilderdiń kodynda kórinetin álem sýretiniń ulttyq-mádenı erekshelikteri týraly bilim erekshe ózekti bolady.

Emosıalar ámbebap ámbebap, biraq olardyń tildegi kórinisi ulttyq erekshelik, sondyqtan til semantıkasynyń emosıonaldyq komponentin onyń mádenı aspektisiniń bir bóligi retinde qarastyrý zańdylyq [60, 2]. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi emosıalardyń kóriný erekshelikterin túsiný úshin T.V. Larına emosıonaldylyq pen emosıonaldylyq sıaqty uǵymdardy naqty ajyratýdy usynyp, olarǵa mynadaı anyqtama beredi: emosıonaldylyq – adamnyń psıhofızıologıalyq qajettiligi bolyp tabylatyn emosıalardyń ınstınktıvti, beısanalyq, jospardan tys kórinisi; emosıonaldylyq – belgili bir kommýnıkatıvti qatynasqa ıe emosıalardyń sanaly, josparly kórinisi [58, 156]. Birinshi jaǵdaıda emosıalar tabıǵı, stıhıaly, olar sezimniń ashyq kórinisi; ekinshisinde emosıanyń kórinisi qasaqana jáne kommýnıkatıvti minez-qulyq strategıasyn bildiredi. Emosıonaldylyq pen emosıonaldylyqtyń ártúrli baǵyttary bar: birinshisi sýbektige kóbirek baǵyttalǵan (bul «ózine arnalǵan» emosıalar), ekinshisi obektige baǵyttalǵan (bul «basqalar úshin» emosıalar). Eki kommýnıkatıvti mádenıettegi emosıalardyń kóriný erekshelikteri týraly talqylaýymyzǵa oralsaq, aǵylshyn kúlimsireý jıi emosıonaldy, al orys kúlimsireý emosıonaldy ekenin túsindirýge bolady. Zertteýshilerdiń pikirinshe, aǵylshyn til mádenıetin madaqtaý/komplımentteý sóıleý áreketteri etıket sıpatyna kóbirek jatady. Aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetiniń ereksheligi osydan kelip shyǵady, ol áńgimelesýshiler óz nazaryn basqalardyń sezimderine kóbirek aýdarady, olarǵa muqıat bolýdy tapsyrady. (careful, considerate, thoughtful)

basqalarǵa jáne olardyń sezimderine. Bul kezdeısoq emes, óıtkeni aǵylshyn tilindegi sypaıylyqtyń búkil júıesi obektige baǵyttalǵan, orys tilinen aıyrmashylyǵy, ol negizinen sýbektiniń ózine ǵana qatysty. Jalpy kóńil-kúıdi bólispeı, óziniń ishki kúıine saı áreket etý aǵylshyn tilinde sóıleıtin tulǵa úshin sypaıy minez-qulyq normalaryn buzý bolyp tabylady.         Osylaısha, emosıalardyń kórinýindegi/kórsetilýdegi aıyrmashylyqtar qarym-qatynastyń eki túrin – emosıonaldy jáne emosıonaldy túrde ajyratýǵa múmkindik beredi.

Emosıonaldy qarym-qatynas - bul áńgimelesýshiniń nemese basqalardyń reaksıasyn mindetti túrde eskermeıtin, onyń emosıonaldyq ishki kúıleriniń kórinisi retinde sóıleýshiniń emosıalarynyń stıhıalyq, jospardan tys, tabıǵı kórinisi. Emosıalyq qarym-qatynas - bul áńgimelesýshige baǵyttalǵan jáne sóıleýshi ​​strategıalyq maqsattarda qoldanylatyn emosıalardyń sanaly, baqylanatyn demonstrasıasy: basqalarǵa áser etý, adaldyqty, izgi nıetti kórsetý, múmkin bolatyn janjaldyń aldyn alý, t.b. áleýmettik qyzmet atqarady. Mundaı qaqtyǵysqa qarsy strategıa áńgimelesýshilerdi belgili bir qashyqtyqqa bólip turatyn jaǵdaılarǵa tán. Bul, atap aıtqanda, aǵylshynnyń kommýnıkatıvti mádenıeti jatatyn, maksımaldy áleýmettik qashyqtyqpen sıpattalatyn mádenıetterge kóbirek tán ekeni anyq [58, 157]. Dástúrli aǵylshyn ustamdylyǵy emosıonaldy qarym-qatynasqa emes, emosıonaldy qarym-qatynasqa qatysty. Kommýnıkatıvti emotıvtilik, kerisinshe, aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvtik minez-qulqynyń basym belgileriniń biri bolyp tabylady jáne aǵylshyn sypaıylyǵymen tikeleı baılanysty, ol qyzyǵýshylyqty asyra kórsetýdi, áńgimelesýshige janashyrlyqty, optımıs bolýdy talap etedi:

“I’m so dazzled by the brilliancy and beauty that has suddenly burst upon me, I have no words to express my emotions,” answered Charlie, gallantly dodging the dangerous question.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

“…it seems as if I never really saw a girl before, or had any idea what agreeable creatures they could be. I fancy you are a remarkably good specimen, Rose.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

“Oh, Phebe, it was splendid! I nearly cried, I was so proud and glad to see you do yourself justice at last.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

Komplıment alýshylardyń emosıasy olardyń qoldanatyn tildik quraldarynan tikeleı kórinis tabatyny anyq. Osylaısha, orys kommýnıkatıvti mádenıetiniń ókilderi kórip otyrǵandaı, aǵylshyn tiliniń tulǵasy «bos», resmı komplımentke umtylýmen sıpattalady. Komplımenttiń resmı qoldanylýy etıkettik maqtaýdy bildiretin birqatar standartty jaǵdaılarǵa taǵaıyndalady. Bul jaǵdaıda komplımentti shynaıy dep ataýǵa bolmaıdy, óıtkeni adresat sypaıylyq-maska sıaqty ádisti qoldanady, sáıkes sezimderdi sezinbesten shynaıylyq «tilin» qoldanady. Mádenıetaralyq qarym-qatynasta emosıalardyń belgili bir kórinisterin durys túsindire bilý, olarǵa durys túsinik berý, olardyń fýnksıonaldyq mańyzdylyǵyn túsiný mańyzdy, muny isteý ońaı emes, óıtkeni biz joǵaryda aıtqanymyzdaı, emosıanyń kórinisteri arasyndaǵy baılanys emosıalar men bir ýaqytta bastan keshken sezimder árqashan tikeleı jáne bir maǵynaly bola bermeıdi [61, 1].

3.3 Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi maqtaý/komplıment jáne jaýap sóıleý áreketteriniń tildik erekshelikteri

Biz orys jáne aǵylshyn tilindegi tulǵalardyń kommýnıkatıvti minez-qulqyndaǵy negizgi aıyrmashylyqtardy olardyń qarym-qatynasynyń emosıonaldylyǵy men emosıonaldylyǵymen túsindirgendikten, biz emosıonaldylyqtyń aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketterinde qalaı kórinetinin qarastyramyz. V.V. Leontev, maqtaý/komplıment aıtý etıketiniń sóıleý áreketiniń ıllúzıalyq kúshi ashyq bolýy jáne sóıleý áreketiniń ıllokasıalyq maqsatyna ońaı qol jetkizý úshin osy sóıleý áreketteriniń adresanttary ózderiniń emosıalaryn biriktirý arqyly túsindirýi kerek. tıp kúsheıtkishter sıaqty ekspresıvti leksıkalyq quraldarmen jalpy baǵalaý predıkattar “Thank you so much”, “I am most grateful” ı t.d. [62, 2]:

“Ok, thank you very much. You are a dream come true.” (prepodavatel – stýdentke za prınesennýıý chashký chaıa).

“Your daughter is a genius, she is absolutely fantastic.” (ýchıtel – rodıtelám ob ıh rebenke).

Brıtandyqtar áńgimelesýshini de, bolyp jatqan jáne baıqalatyn barlyq nárseni de asyra baǵalaıtyny anyq, bul úshin kóptegen artyqshylyqtar qoldanylady. (How absolutely marvelous!/You are absolutely fantastic/You’re being extremely kind/That’s brilliant. I’m delighted you are coming, that’s fantastic):

“That’s splendid! You did well.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“Magnificent! Encore! Encore!” cried Gerald enthusiastically.” (Barnard A.M. “Behind a Mask or a Woman’s Power”)

“Stupendous! Chrysanda, you’ve never been more stunning!” (Hambly B. “Bride of the Rat God”)

Ásireleý nemese qaıta baǵalaý strategıasyn qoldaný, eń aldymen, brıtandyqtardyń ekspresıvti emosıonaldy-baǵalaý birlikterin keńinen qoldanýynda kórinedi: “great”, “excellent”, “perfect”, “gorgeous”, “wonderful”, “brilliant”, “superb”, “fantastic”, “fabulous”, “marvelous”, “divine”, “ravishing”, “terrific”, “delighted”, “enjoyable”

“Everybody at school says he’s a wonderful person” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

“In fact, you have the most brilliant political mind in Europe” (ız kınofılma “It was yesterday”).

“It is wonderful! I can sing, but nothing half so fine as that.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“Bless the little dear, what a generous heart she has!” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“My dear, it is perfect bread, and you are an honour to your teacher.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

Bir qyzyǵy, mundaı artyqshylyqty leksemalardan turatyn baǵalaýshy eskertýler kóbinese prozalyq nárselerdi baǵalaýda qoldanylady, bul mundaı asyra silteýlerge úırenbegen orys komýnıkasıalaryn tań qaldyrady: «Sen múldem fantasıkasyń» (Sen múldem fantasıkalyqsyń) (kómek bergeni úshin). ydys jýý) / Mende eń keremet vana boldy (men eń ádemi vanany qabyldadym) / Sizdiń kúrishińiz keremet. Bul keremet kórinedi (Sizdiń kúrishińiz keremet. Bul keremet kórinedi) (ústelde) / Bul óte keremet. Men qýanyshtymyn. Bul sengisiz

“Oh me, what a sweet toilet table!” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“…My dear, you are a treasure; I haven’t tasted such tea since my poor maid Ellis died… Whatever you do seem to do well, and that is such a comfort.” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

“It’s the sweetest, dearest kitchen in the world!” (Alcott L. “Little Men”)

Osy salada júrgizilgen zertteýlerdiń nátıjeleri kórsetkendeı, aǵylshyn tilinde «komplıment» emosıonaldyq uǵymyn bildirýdiń eń jıi qoldanylatyn quraldaryna «ádemi» emosıonaldyq syn esimi jáne «jaqsy» jalpy baǵalaý predıkaty, «óte» jáne «sondyqtan» kúsheıtkishteri jatady. », «oh» shylaýy jáne alýshynyń aty:

“How nice it smells!” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“How well those fellows row! Look to them, and take notes for your own use by and by… How beautifully they go…” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“Your plans are always so wise and kind! That’s why they work so well, I suppose…” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“How kind you are!” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

“In the first place, you’re the most beautiful woman I’ve ever seen…” (Wharton E. “Summer”)

“You look very beautiful in red, minx.” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

Aǵylshyn tilindegi kommýnıkatıvti mádenıette áńgimelesýshiniń syrtqy túrine tańdanýyn sıpattaý úshin sóıleýshi ​​basqa da birqatar syn esimderdi qoldana alady. (“beautiful”, “pretty”, “wonderful”, “graceful”, “gorgeous”, “sweet”, “nice”, “fine” ı drýgıe):

“You wore such a graceful little garland… It is most artistic, and caught my eye at once.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“Your paleness is excellent…” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

“Gorgeous! Ravishing! Fatal beauty at its most devastating!” (Hambly B. “Bride of the Rat God”) Aǵylshyn tiliniń tulǵasynan aıyrmashylyǵy, orys kommýnıkteri aıqyn ekspresıvti boıaýy bar emosıonaldy syn esimderdiń ártúrli arsenalyn jıi paıdalanady.

Zertteýdiń bir bóligi retinde biz zerttegen faktilik materıal «jaqsy», «ádemi» jáne t.b. sıaqty emosıonaldy beıtarap syn esimderdiń jıi qoldanylatynyn kórsetedi. Bizdiń oıymyzsha, orys tilindegi sóıleý aktilerinde artyq leksemalardyń, joǵary mánerli tildik quraldardyń jáne qaıta baǵalaý elementteriniń sırek qoldanylýy, belgili bir dárejede, aǵylshyn tilindegi etıket málimdemelerimen salystyrǵanda olardyń úlken shynaıylyǵynyń kórinisi bolýy múmkin, bul óz kezeginde baılanysty. orys jáne aǵylshyn tildi tulǵanyń demonstrasıalyq emosıalaryndaǵy aıyrmashylyqtarmen: «Ol qandaı ádemi, qandaı erekshe sulý edi!» (Aleshkın P. «Orys tragedıasy») «Mine, aqyldy qyz, sen mendegi eń aqyldy jáne eń ádemisiń» (Vılmont E. «Ushýdaǵy taýyq») «Sen jalpy álemdegi eń ádemi qyzsyń» (Marınına A. «Biletin adam») «Al sen jaqsy áıelsiń, Natasha, shynshyl» (Marınına A. «Bilýshi») Árıne, bul jerde stereotıpteý men jalpylaýdyń joǵary dárejesi bar. Degenmen, sóıleý áreketiniń ıllokýasıalyq maqsaty men ondaǵy qoldanylatyn tildik quraldardyń tikeleı baılanysy aıqyn. Komplıment sózderindegi sóıleýdiń leksıkalyq júıesi týraly aıta otyryp, tipti «Rıtorıka» kitabynyń avtory Arıstotel de sóıleýdi salqyn jáne shynshyl etetin kúrdeli sózderdi qoldanýdan aýlaq bolyp, jalpy sózderdi qoldanýǵa keńes berdi [37, 48]. Al adresattardyń aty-jóniniń qoldanylýyna kelsek, psıhologtardyń pikirinshe, adamdy bárinen de óz aty qyzyqtyrady. Osylaısha, áńgimelesýshiniń atyn paıdalaný onyń kózaıymyna aınalýdyń eń tıimdi ádisteriniń biri bolyp tabylady. Bul aǵylshyn jáne orys tilindegi kommýnıkatıvti mádenıetterge birdeı qatysty:

“You’re very thorough, Bolo. Yes, indeed, you’re doing a very commendable job. Keep up the good work.” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

«Svetlana, men seniń osy jumysty atqarǵanyńdy qalaımyn. Siz buǵan óte shebersiz!» - aspazdyń kóńil-kúıi jaqsy boldy »(Donsova D.« Altyn balyq qulaǵy »). Qysqa syn esimder orys tilindegi maqtaý/komplıment sózderinde jıi qoldanylady. Mundaı komplımentterge «sondaı», «qalaı» sapa kúsheıtkishterin qoldaný tán, tolyq syn esimderi bar komplımentterge – «sondaı», «ne». Dál osylar orys komplımentine emosıonaldy ekspresıvti reńk pen lep ıntonasıasyn beredi: «Siz sonshalyqty súıkimdisiz, men sizge bir usynys jasaǵym keledi ...» (Ermak A. «Mahabbat shyndyqtan artyq») «Sen óte ádemisiń dep aıtqanyń jaqsy boldy! Al siz kólik júrgizesiz, jáne mundaı táýelsiz ... «(Ýstınova T. «Keri sıqyrdyń zańy») «Siz sondaı meıirimdi, sonshalyqty tazasyz ...» (Bogatyreva E. «Moıyndaý») «Sizdiń júzińiz sondaı balǵyn, qýanyshty ...» (Polákova S. «Remı Martın») Orys tilinde de, aǵylshyn tilindegi sóıleý aktilerinde de sapalyq syn esimder salystyrmaly jáne joǵary dárejede keńinen qoldanylady: «Sen áldeqaıda ádemisiń. Biraq sizdiń kózderińiz dál solaı »(Marınına A.« Jalǵyzdyqtyń ıtteri »). «Andrúsha, - dedi ol, - bilesiz be, men qazir búkil álemde meniń sizge jaqyn adamym joq ekenin túsindim. Siz eń jaqsysyz, siz ózińizdiń qandaı ekenińizdi elestete de almaısyz »(Marınına A.« Jalǵyzdyqtyń ulyǵan ıtteri »). «Ol óte súıkimdi áıel boldy ... Jáne eshkim estimegen dańq ... Onyń aınalasyndaǵy adamdar jasmın butasynyń aınalasynda yzyldaǵan aralar sıaqty yzyldady» (Alekseev G. «Jasyl jaǵalaýlar»)

“I think you’re quite one of the nicest people I’ve ever known, and one of the finest too” (Wharton E. “Summer”)

“I think you are the dearest girl in the world, and I’ll let you do anything you like with me.” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“That is the nicest lunch I ever had!” (Alcott L. “Little Men”).

Kóbinese oryssha da, aǵylshynsha da tikeleı maqtaýlar ýaqytty kórsetetin dıstrıbútorlardy paıdalanady: «Siz keremet boldyńyz, Nına Vasılevna. Ádettegideı «(Ýstınova T. «Korolevanyń birinshi erejesi»)

“Your plans are always so wise and kind! That’s why they work so well, I suppose…” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“It was the kindest thing you ever did…” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

Orys tilinde de, aǵylshyn tilinde de etistik-oryndaý sózderi maqtaý/komplıment sóıleý áreketterinde jıi qoldanylady. Oryndaý septigi bar aıtylymdarda «komplıment/madaqtaý» ıntensıonaldyq maǵynasy barynsha tolyq órnekti tabady [63, 3]. Bul ásirese resmı bızneste, resmı jaǵdaıda qarym-qatynas jaǵdaılaryna qatysty: «Maǵan senińiz, men sizdiń aqyl-oıyńyz ben iskerligińizdi baǵalaımyn», - dep Velıhov qaskúnemdi maqtady» (Dosenko V. «Jyndynyń ádildigi»). «General, men sizdiń jeke erligińiz ben erligińizdi joǵary baǵalaımyn» (Gaıdar A. «Qar bekinisiniń komendanty»)

“I admire her taste…” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

“I appreciate your honesty…” (Greenman B. “Black, Gray, Green, Red, Blue: a Letter from a Famous Painter on the Moon”).

Jaǵymdy belgige qarama-qarsy bolyp kórinetin maǵynany bildiretin leksemalardyń kómegimen bireýdiń eńbegine jaǵymdy baǵa berýdiń qyzyqty tásilderi, mysaly: aǵylshynsha “awful”, “terrible” nemese oryssha – “terrible”, ol oksımorondy, sondaı-aq «áıeldik belgi» dep atalatyn kóptegen leksemalardy qoldaný arqyly kórinedi. (“adorable”, “charming”, “sweet”, “lovely”, “divine”):«Dogadlıvyı ty – ýjas!» (Marınına A. «Voıýshıe psy odınochestva»)

«A ty po-prejnemý ýjasno mıl», - proshebetala dama»

 (Aleksandrova M. «Zolýshka v bıkını»).

“I expect he’s awfully nice, really.” (Wharton E. “Summer”)

“She had a terribly nice smile.” (Salinger J.D. “The Catcher in the Rye”)

 “ That little girl with the red leaves is charming.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“ I knew Miss Harper once, - a lovely woman…” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

Gender orys jáne aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń tildik dızaınyna da áser etedi. Áıelderdi maqtaıtyn erlerdiń tilinde «áıeldik» prınsıpti sıpattaıtyn emosıonaldy-baǵalaýshy leksıka bar, atap aıtqanda: náziktik, jumsaqtyq, talǵampazdyq, talǵampazdyq jáne t.b.: «Ýa, hanshaıym, men seni qolymmen renjitken joqpyn dep úmittenemin. Meni keshirińiz, biraq bul osyndaı názik jaratylystyń qulaýynyń aldyn alýdyń jalǵyz joly boldy »(Ermak A.« Mahabbat shyndyqtan artyq ») «Men sizge jumsaq qyzyl jibektiń keremet músindelgen shekterińizdiń tabıǵı qyzarýyn qalaı jaqsartatynyn aıtyp berer edim – shekter jibekten jumsaq, gúl japyraqshasy jumsaq...» (Hern C. «Mıss Leısıdiń sońǵy urysy») Bul komplıment ádisin áıelder men erkekterge qatysty áıelder de qoldanady, biraq mundaı komplıment erler arasyndaǵy qarym-qatynasta jıi jáne tán emes. Er adamdar bir-birine komplıment aıtyp, ádette «erkektik» prınsıppen sıpattalatyn ártúrli emosıonaldy-baǵalaýshy reńktegi leksıkany paıdalanady, atap aıtqanda: kúsh, beriktik, nanymdylyq, saqtyq: «Sen kúshti boldyń, Mıkolaı, jetildiń», - dedi áke maquldap (Aleshkın P. «Orys tragedıasy»).“…you’re doing a very commendable job. Keep up the good job!” (Ringo J., Evans L. “The Road to Damascus”)

Etım sposobom komplımentasıı polzýıýtsá takje jenshıny po otnoshenıý k mýjchınam.         

Dlá rýsskıh jenshın osobenno harakterno prımenenıe osenochnyh prılagatelnyh s ýmenshıtelno-laskatelnymı sýfıksamı:

«Týsenka,… ty ochen ýmnenkaıa… devochka» (Marınına A. «Tot, kto znaet»)

«Odna byla svetlaıa… Ladnenkaıa takaıa…» (Dosenko V. «Pravosýdıe Beshenogo»)

Leksıka otdelnyh rechevyh aktov pohvaly/komplımenta zaslýjıvaet osobogo vnımanıa s tochkı zrenıa perevoda s rýsskogo ıazyka na anglııskıı ı naoborot. Tak, v rýsskoı kommýnıkatıvnoı kúltýre ochen rasprostraneny komplımenty, soderjashıe sýbstantıvy s polojıtelnoı osenkoı («molodes», «ýmnısa» ı drýgıe). «Molodes», pomımo anglııskogo sýbstantıva “attaboy”, dep aýdarýǵa bolady “fine fellow”, “well done!”, “ a good egg”, “clever cookie”, “that’s a dear!” ı dr. (Elektrondyq sózdik “Multitran”):

Qandaı keremet! – There’s a fine fellow!

Mine jaraısyń! - That is the right spirit!

Siz jaradyńyz! – You are a peach!

Jaraısyń! Mine keremet! – Cheers!

Ol jarady! – She’s a clinker!

Sol sıaqty, orys tilindegi «aqyldy» maǵynasyn aǵylshyn tiline aýdarýdyń ártúrli joldary bar: “headpiece”, “clever cookie”, “brainiac”, “clever boy (girl)”, “wise head” jáne t.b:

Mine jaraısyń! – That’s a dear!

Ol jarady, birden baıqaldy! – One can tell that she is intelligent

Maqtaý men maqtaý sózderin orys tilinen aǵylshyn tiline aýdarý kezinde leksıkalyq jáne gramatıkalyq túrlendirý ádisteri óte jıi qoldanylady, ásirese gramatıkalyq aýystyrý ádisteri:

Siz sol qalpysyz. – You never change.

Ýaqyt sizdi ózgertpeıdi. – Age doesn’t tell on you.

Óz jasyńyzdan jas kórinesiz. – You don’t look your age.

Júrisińiz keremet. – You walk/move gracefully.

Qysqa shash sizdi jas kórsetedi. – With your cut short you look much younger.

Kúlki sizdi sulýlandyrady. – A smile becomes you.

Sizge bul kıim jarasady. – You look very smart in this suit.

Sizdiń minezińiz meıirimdi. – You are kind hearted.

You do a wonderful job as interpreter. –Siz keremet aýdarmashysyz!

You’re a good translator. – Siz jaqsy aýdarasyz.

You are good-natured. – Sizdiń minezińiz jaqsy.

The blouse goes well with your colouring. – Bul kóılek sizge jarasymdy.

The same goes for you. – Men de siz jaıly ıta alamyn.

Zertteý nátıjeleri kórsetkendeı, kóp jaǵdaıda tolyq deklaratıvti jáne lepti sóılemderdi qoldaný aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý aktilerinde tirkeledi. Aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketiniń negizgi sıntaksıstik qurylymdary:

You + to be + Adj./N.;

You + look + Adj./N.;

N./Pn. + to be + Adj.;

What + Adj. N., How + Adj., What + Adj.;

I like/love…:

“…you’re the most beautiful woman I’ve ever seen…” (Wharton E. “Summer’)

“How splendid you are!..” (Alcott L. “A Modern Cinderella”)

“…what a sweet toilet table!” (Alcott L. “Eight Cousins”)

“…what I like about you is your beautiful honesty” (Lessing D. “England Versus England”)

Orys tilindegi maqtaý/komplıment aktiniń sıntaksıstik qurylymy uqsas: 1) Siz/siz + syn esim/zat esim 2) Siz/siz + adv. + qaraý / qaraý 3) Qandaı (nshi, -ynshy) + syn. + zat esim/esimdik; sıaqty + syn.; sondyqtan + adj. 4) Maǵan unaıdy / (men) jaqsy kóremin ...: «Siz ádemisiz, sonymen qatar onyń talǵamynda ...» (Siz + syn esim-predıkat) (Shemelının K.S. «Men») «Men ásirese sen sıaqty súıkimdi adamdardy jaqsy kóremin» (Men ... jaqsy kóremin) (Kýprın A.I. «Shuńqyr») «Ol qandaı jaqsy, qandaı keremet sulý!» (As + esimdik + syn esim) (Aleshkın P. «Orys tragedıasy») Eki kommýnıkatıvti mádenıette de úlken ekspresıvtilikti bildirý úshin komplımentte gıperbola, salystyrý, gradasıa sıaqty stılısıkalyq quraldar jıi qoldanylady. Gıperbolızasıany qoldanýdyń mysaly kelesi málimdemeler bolýy múmkin: «Sizde jeńimpazdyń kózi bar. Anyqtaý boıynsha joǵalta almaıtyn adamnyń kózi, óıtkeni ol jeńilse de, ol báribir sońynda jeńedi »(Marınına A. «Jalǵyzdyqtyń ulyǵan ıtteri») «Magnıtızmi kóptegen er adamdardy esinen shyǵaratyn bul áıel», - dedi Sergeı (Karpenko A. «Jańa ólimshi áıelder») «Ýa, hanshaıym, men seni qolymmen renjitken joqpyn dep úmittenemin. Meni keshirińiz, biraq bul osyndaı názik jaratylystyń qulaýynyń aldyn alýdyń jalǵyz joly boldy »(Ermak A.« Mahabbat shyndyqtan artyq ») «Siz men úshin ılahı sulýlyqtyń keremet beınesi boldyńyz. Mramor músin sıaqty sýyq jáne alynbaıtyn ... «(Garanın A. «Orys aǵasy. Jerles»)

“They are the people, I feel, among whom Shakespeare will be born if he is born again” (Wharton E. “Summer”)

“I would tell you how the soft red silk enhances the natural flush of your perfectly sculpted cheeks – cheeks softer even then the silk, petal-soft… And how the fiery color echoes the tantalizing hints of auburn caught by the candlelight in your glorious hair – thick luxurious hair…And how the rich color emulates the sweet tint of your lips – full, lush, sensual lips…” (Hern C. “Miss Lacey’s Last Fling”)

Salystyrýdy ártúrli tásildermen kórsetýge bolady: - adresat qandaı da bir ádebı keıipkermen salystyrylady: «Sasha onyń adal dosy, skvaır Sancho Pansa boldy, árqashan kómektesýge daıyn» ​​(F. Kırkorov - A. Iýdov týraly). «Sheba patshaıymy» dep bir operator ekinshisiniń qulaǵyna ysqyrdy, «Koroleva Margo... Aıaqtary jarqyraǵan...» (Ýstınova T. «Korolevanyń birinshi erejesi»)

“The Ugly Duckling turned out a swan, you remember…I’m sure he’ll turn out a capital specimen of the Campbell variety.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

adresat bedeli halyq moıyndaǵan ataqty adamdarmen salystyrylady: «Bul jas Mosart erekshe daryndy» («Tańǵy juldyz» teleshoýynan) «Ol jaqsy boldy, ol qorqynyshty bilmedi ... Joǵarǵy Edil ormandarynyń Janna D'Ark ...» (Polevoı V.N. «Eń este qalarlyq: Meniń baıandamalarymnyń áńgimeleri» - Keńes Odaǵynyń batyry Chaıkına týraly EI)

“He will definitely be a Shakespeare yet!” (Alcott L. “Little Men”)

“Bless her dear heart! She’s bonnier than ever! Looks like a Madonna doesn’t she? With that blue cloak round her, and her bright hair flying in the wind.” (Alcott L. “Rose in Bloom”)

Kelesi sóıleý áreketteri komplımentte gradasıanyń mysaly bola alady: «Bul áıel óziniń súıkimdiligin eshqashan joǵaltpaıdy. Sofı meıirimdi jáne janashyr. Ol jaqsy aktrısa, áıel, ana, áıel - ol tek adam boıynda bolatyn barlyq qasıetterdi biriktiredi »(Nıkas Safronov Sofıa Loren týraly) «Men Lúbov Arhıpovaǵa degen súıispenshiligimdi moıyndaǵym keledi. Men úshin ol keremet áıeldiń, keremet aktrısanyń, keremet ánshiniń beınesi. Ol tańdaný men tabynýdan basqa eshteńeni týdyrýy múmkin emes »(S. Belss - L. Arhıpova, «Áıelder qalasy» telebaǵdarlamasy) “…I’ve watched you, and found the girl I’ve always wanted for my wife. Modest, and brave, dutiful and true, that’s what I love.” (Alcott L. “A Garland for Girls”)

“She would make a man of me. She puts strength and courage into me as no one else can. She is unlike any girl I ever saw; there’s no sentimentality about her; she is wise, and kind, and sweet. She says what she means, looks you straight in the eye, and is as true as steel. I’ve tried her, I know her, and – ah, Gerald, I love her so!” (Barnard A.M. “Behind a Mask, or a Woman’s Power”)

Bizdiń baqylaýlarymyz kórsetkendeı, orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde maqtaý/komplıment bildirý quraldary negizinen sáıkes keledi. Aǵylshyn tiliniń tulǵasynyń emotıvter men baǵalaý leksemalarynyń anaǵurlym kóp alýan túrin paıdalanýy aǵylshyn tilindegi komýnıkasıanyń emotıvtik sıpatymen túsindiriledi. Bul barlyq zertteletin aǵylshyn tilindegi sóıleý aktileri formaldy jáne shynaıy emes degendi bildirmeıdi, ol mádenıetaralyq quzyrettiliktiń joǵary mańyzdylyǵyn rastaıdy jáne komýnıkasıaǵa qatysýshylar men aýdarmashylar bolyp tabylatyn sóıleý deldaldarynan qarym-qatynas jasaıtyn kommýnıkatıvti jaǵdaıǵa óte muqıat bolýdy talap etedi. oryn alady. Zertteýdiń bir bóligi retinde biz zerttegen faktilik materıal, jalpy alǵanda, reseılikter kóp maqtaýlar men maqtaýlardy qabyldamaıtynyn kórsetedi, óıtkeni olar aldymen shynymen tabý kerek dep esepteıdi. Orys maqal-mátelderinde de osy kózqaras týraly aıtylady: «Ólsheýsiz maqtaý namys zıan», «Tuz - artyq emes, maqtaý - artyq maqtaý», «Áskerı erlikteri úshin, maqtaýdy batyl kútý», «Júziniń balǵyndyǵy úshin emes». olar kúreskerdi maqtaıdy», «Jamanmen maqtaný jaqsy emes» jáne t.b. Zertteý barysynda reseılik kommýnıkatıvti minez-qulyqta komplımentpen kelisý onyń ádildiginiń utymdy ýájderimen birge basym bolatyny anyqtaldy: – Aıtpaqshy, Zoıa Sergeevna, sizde ájim óte az. -Rahmet. Men áli jaspyn... (dáriger Z.S. Mıronovanyń suhbatynan). - Siz óte yńǵaılysyz. - Raqmet, men óz úıimdi osylaı jasaýǵa kóp tyrystym. – Ondaıda sizde dızaınerlik talant bar. - Joq, sen nesiń, jaqsy dám (Soıfer M. «Klýbtaǵy tanysý») - Katá, keremet kórinesiń! - Rahmet, men ataqty stılıs Aleksandr Todchýkpen jumys isteımin... Men sportpen únemi aınalysamyn... (ánshi Katá Leldiń suhbatynan) Aǵylshyn tilinde sóıleıtin adam qýanysh, maqtaý men rızashylyqty bildirýge beıim. Bul aǵylshyn tilindegi qarym-qatynastyń emosıonaldylyǵyna jáne sóıleý tártibiniń belgilengen erejelerin saqtaýǵa degen umtylysyna baılanysty dep sanaımyz:

- It is a pleasure to hear you, for you read remarkably well.

- Do you really think so, uncle? I’m so glad! (Alcott L. “Eight Cousins”)

- You are not silly, my dear, but a very sensible girl, we all think, and I’m proud to have you for a sister.

- That’s so nice of you! (Alcott L. “Eight Cousins”).

Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde komplımentke (bar bolsa) reaksıany eń jalpy túrde kórsetýge bolady: 1. Komplımentpen kelisý, ony qabyldaý: – Dızaınǵa nazar aýdarǵandardyń biri sıaqtysyz... Ádemi. - İltıpatyńyzǵa rahmet. (Sergeı Naýmovpen suhbattan) - Saǵan kózildirik jarasady, - dedi Inna nege ekeni belgisiz. – Rahmet, – dep kóńildi alǵys aıtyp, olardy kıgizdi... (Ýstınova T. «Korolevanyń birinshi erejesi»)

- My faith, Alec, that’s the sort of voice that wins a man’s heart out of his breast!

- So it would! – answered Dr. Alec delightedly. (Alcott L. “Rose in Bloom”)

- How well you are looking!

- Oh, thanks! (Alcott L. “Rose in Bloom”)

2. Komplımenttiń odan ári damýy (onyń ishinde qaıtarylatyn komplıment): -Seniń keremet mysyqtaryń bar! Óte meıirimdi. - Olar seni unatyp qaldy. Olar eshkimge olardy erkeletýge ruqsat bermeıdi. (Ýstınova T. «Patshaıymnyń birinshi erejesi») - Slava, bul meniń ómirimdegi eń keremet syılyq. - Meniń ómirimdegi eń keremet qyz úshin. («Sırk hanshaıymy» fılminen).

- …I like you.

- Really? – he asked, diffidently.

- Really, - she said.

- I like you too, - he said, boyishly. (Clarence K.B. “Youth Challenges”)

- I thought the other night I should like you. Now I’m sure of it. – She owned her father’s directness.

- You are good. – He said. (Clarence K.B. “Youth Challenges”).

3. Komplımentpen kelispeý: Meniń bulaı kimge kerekpin? Natalá jylady. «Sen óte ádemisiń», - dedi Anfısa qyńyr. – Óte. - ...Men, sondaı sıyr, ómirimde eshkimmen bıge de barmadym, óıtkeni meni eshkim shaqyrmaǵan! (Ýstınova T. «Keri sıqyr zańy») – Saǵan qarap otyryp, álgi qyzdan mundaı kelinshek qalaı bolyp shyqty? - Hanym? Taná shyn kóńilmen kúldi. Men qandaı hanymmyn? Hanymdar basqasha ómir súredi, meniń ómirim óte áıeldik emes - shyǵý tegi de, tárbıesi de. (Vılmont E. «Men ózimdi aqquba dep taptym!»)

- You are a remarkable woman, Kafari Camar.

 She shook her head:

- No, I’m just a Jeffersonian. (Ringo J. and Evans L. “The Road to Damascus”)

- You’re the strongest person I have ever known, Kafari Khrustinova. Do you have any idea how remarkable you are, dear lady?

- I don’t feel very remarkable, Simon. And I probably look like a drowned cat. (Ringo J. and Evans L. “The Road to Damascus”)

Maqtaý nemese maqtaý adresatta tek oń nemese beıtarap reaksıa týdyrýy múmkin emes - reaksıa da anyq teris bolýy múmkin. Birqatar jaǵdaıattarda maqtaý sózderdi anyq maqtaý sózderi nemese ıronıany, keıde zulymdyqty bildiretin, adresatty qorlaýǵa jaqyn sóıleý áreketteri túsiniledi (qos jaqty komplıment – ekiushty komplıment; solaqaı maqtaý – kúmándi komplıment, mazaq etetin komplıment). Adresatta jaǵymsyz reaksıa sóıleýshiniń kinásinen de, adresattyń ózine tán keıbir erekshelikterine baılanysty da bolýy múmkin, mysaly, qarapaıymdylyq, uıalshaqtyq. Sóıleýshiniń teris reaksıaǵa ákeletin qatelikteriniń biri - tym ashyq maqtaý sózderdi qoldaný: - ...Sen basqalarǵa uqsamaısyń. Men seni keshe de, búgin de kórdim. Sizde erekshe nárse bar ... - Siz bárine osy meıramhanaǵa aparý kerek dep aıtasyz. (Ermak A. «Mahabbat shyndyqtan da artyq»)

- Your last picture was wonderful, Miss Gonzales.

- Your flattery is dishonest. (Chandler R. “Little Sister”).

Taǵy bir qatelik - ıronıa, mazaq, kelekeleýdi qamtıtyn komplıment qoldaný: «Al sen jaqsardyń. Siz tisterińizdi kirgizdińiz be? - "Mine, aqymaq!" (Dovlatov S.D. «Rezerv»). «Qandaı aqyldysyń» dep kúrsindim. - Ásirese búgin. - Al sen saýdagersiń. (Polákova S. «Remı Martın»).

“How nice of you to visit, John”, she said with icy contempt that wasn’t lost on him even in his drunken state.” You’re looking well…” (Steel D. “The Long Road Home”)

Sońǵy mysalda otbasylyq janjal kezinde jiberýshi (áıeli) kúıeýiniń syrtqy kelbeti týraly maqtaý aıtady. Málimdemeniń ıllokýsıondyq maqsaty adresatty qorlaý, renjitý jáne ony mensinbeýshilikke baǵyttalǵanyn konteksten baıqaýǵa bolady. Bul turǵyda ádette jaǵymdy emosıalardy bildiretin «jaqsy» jáne «jaqsy» emosıalary jaǵymsyz konotasıaǵa ıe bolady. Teris salystyrýdy qamtıtyn komplıment teris reaksıany týdyrýy múmkin: «Men seni sulýsyń dep aıtqan joqpyn... Men seni ádemisiń dedim. Bul ártúrli sózder »(Polákova S.« Remı Martın ») «Ár adam ádemi bola almaıdy. Biraq sizdiń mıyńyz durys rettelgen »(Marınına A. «Kezdeısoq»)

“You are really a moron. But what a dancer.” (Sallinger J.D. “The Catcher in the Rye”)

“You’re rather handsome, not a prince though.” (Lodge D. “Paradise News”)

Sóıleýshiniń tanysýy da teris reaksıany týdyrady: «Meniń súıkimdiligim», - dep aqyryn bastady Korovev (komplıment-shaǵym) «Men súıkimdi emespin», - dedi azamat onyń sózin. — Áı, qandaı aıanyshty, — dedi Korovev muńaıyp. (Býlgakov M.A. «Master men Margarıta»)

- Good boy, I really had no idea you could look so like a gentleman.

- Stop calling me a boy. (Alcott L. “Rose in Bloom”)

Adresattyń sóıleýshiniń shynaıylyǵyna senimsizdigi komplımentke adekvatty emes jaýap beredi: «Seniń keremet rýhtaryń bar». - «Iá? Sizdiń dámińiz nashar »(Platova V. «Byltyrańqy shaıqastar»)

“… you look younger, cousin Jolyon”. – “I’m ancient…” (Galsworthy J. “The Forsyte Saga. In Chancery”)

Alýshy qarapaıymdylyq ıdeıasyn basshylyqqa ala otyryp, komplımentke qarsy shyǵýy múmkin: - Iá, sen myna kóılekpen ádemisiń! - «Onda qandaı sulýlyq!» (Mınko V. «Esimderdi atamaı»). Degenmen, aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetinde komplımentke jaýap berý kezinde áńgimelesýshimen aıtysý nemese qarapaıymdylyqtyń jalǵan ıdeıalaryn basshylyqqa alý ádettegideı emes ekenin atap ótken jón. Sóıleýshiniń komplıment taqyrybyn tańdaýdaǵy qateligi de adresattyń teris reaksıasyna ákelýi múmkin: «... siz meni «siz» dep ataı alasyz. – «Men muny birden isteı almaımyn... Onyń ústine, sen sondaı berik kórinesiń...» – «Shynymen be?! Men ózimdi sonsha qartaıdym dep oılamadym »(Mınchın A.« Natalá »)

“You are extraordinarily attractive to women. And your greatest charm is that you don’t realize it”. – “No, but really,” – he protested. “I hope I’m some kind of a doctor as well” (Cronin A.J. “The Citadel”)

Kelesi sebep - belgili bir jaǵdaıda komplımenttiń orynsyzdyǵy: «... Men qol jetimsizdiktiń ótkir, azapty sanasynsyz qaraı almaımyn... ádemi áıelderdiń júzine... Mysaly, sizdiń betińizge...» - «Jaraıdy, Grıgorıı Savelıch. Bul endi ómir týraly emes, eń bastysy, eshteńe emes. Bul óte qatty- Have you given up your painting? – she asked rather abruptly…

- Sweetest face I ever saw, and very like you about the eyes, isn’t it? – said Charlie, who seemed to have a Yankee trick of replying to one question with another.

- I want an answer, not a compliment. (Alcott L. “Rose in Bloom”)

 quldyraý »(Shýgaev V. «Bogotoldaǵy qatysý»)

Jáne, saıyp kelgende, adresattyń adresatqa degen antıpatıasy da teris reaksıaǵa ákeledi: «Lena, sen qandaı jaqsysyń!» - «Ketý! Siz áıgili zulymsyz »(Býlgakov M.A.« Týrbınalar kúnderi »)

“You are a very nice girl, but I wish you would flirt with me, and me only”, said Winterbourne. – “Ah! Thank you very much, you are the last man I should think of flirting with” (James H. “Daisy Miller”)

Osylaısha, sóıleýshi ​​tym anyq maqtaý sózderden, ıronıa, keleke, keleke, jaǵymsyz salystyrýdan aýlaq bolý, sondaı-aq tanysýdan aýlaq bolý arqyly komplımentke jaǵymsyz reaksıanyń yqtımaldyǵyn azaıta alady. Bul orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasyna tán.

Qortyndy

Sóıleý áreketteri teorıasy turǵysynan maqtaý/madaqtaýdyń jetekshi sıpaty onyń baǵalaýshylyq sıpaty bolyp tabylady, sondyqtan madaqtaý/komplıment ekspresıvtik synybyna kóbirek jatady. Orys jáne aǵylshyn tilderindegi maqtaý/komplıment sóıleý áreketteriniń ulttyq-mádenı erekshelikteri negizinen maqtaý/komplıment obektilerinde, málimdemelerdi lıngvısıkalyq tujyrymdaý tásilderinde (ásirese leksıkalyq deńgeıde) jáne orys jáne aǵylshyn tilderiniń reaksıasynda kórinedi. komplımentke tildik tulǵa, al adresattar, adresattar turǵysynan orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý sózderiniń sıpattamalary jáne maqtaý/komplımentterdi júzege asyrý ádisteri aıtarlyqtaı ulttyq-mádenı erekshelikterdi ashpaıdy. Qarastyrylyp otyrǵan eki mádenıettegi maqtaý/madaqtaýdy bildirýdiń lıngvısıkalyq quraldarynyń negizgi aıyrmashylyqtary negizinen orys jáne aǵylshyn lıngvomádenı birlestikteri ókilderiniń emosıalardy kórsetý erekshelikterin anyqtaıtyn emosıonaldylyq pen emosıonaldylyqtyń araqatynasymen túsindiriledi. Tildik qaýymdastyqtyń ulttyq sıpaty men baǵalaýshylyq sanasynyń erekshelikterin bilý mádenıetaralyq quzyrettilik quramdastarynyń biri bolyp tabylady jáne mádenıetaralyq qarym-qatynastyń tıimdirek bolýyna yqpal etedi.

Bul jumysta maqtaý/madaqtaý sóıleý áreketteriniń erekshelikteri sóıleý áreketiniń teorıasy turǵysynan taldanǵan, sonymen qatar obektige baǵdarlaný, komplıment vektory, júzege asyrý ádisteri jáne osy sóıleýdiń tildik bezendirilýi taldanǵan. orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetinde áreket etedi. Komplıment qubylys retinde ártúrli kózqarastardan zerttelýi múmkin: psıhologıa, áleýmettaný, mádenıettaný, til bilimi jáne basqa ǵylymdar. Atalǵan ǵylymdardyń árqaısysy maqtaý men komplımentterdi óz uǵymdar men qundylyqtar júıesi arqyly zertteıdi. Psıhologıa komplımentti adamǵa áńgimelesýshiniń ornalasqan jerine jetýge kómektesetin jáne tıimdi tulǵaaralyq ózara árekettesýge yqpal etetin «psıhologıalyq sıpaý» túri retinde zertteıdi. Áleýmettaný komplımentti adamnyń qorshaǵan qoǵammen, qoǵammen qarym-qatynasyn qurý men damytýdyń, jeke tulǵanyń áleýmettik keńistigin qurýdyń quramdas bóligi retinde qarastyrady. Mádenıettaný úshin komplıment, eń aldymen, belgili bir etnos mádenıetiniń elementi, onyń ádeptiligi, moraldyq normalary, dástúrleri men ádet-ǵuryptary qoǵamda qabyldanǵan. Sóıleý áreketiniń teorıasy sóıleý áreketin, psıhologıalyq ózara áreketti jáne komplımentte sóıleý áreketin tildik júzege asyrý ádisin negizgi aspektiler retinde bólip kórsetedi. Joǵaryda atalǵan ǵylymdardyń toǵysynda paıda bolǵan ǵylym – pragmatıka nemese pragmatıkalyq lıngvısıka – maqtaý men maqtaýdyń barlyq osy aspektileri men qyrlaryn qamtıdy jáne sóıleý áreketiniń bul túrin bir kommýnıkatıvtik mádenıet aıasynda da, mádenıetaralyq qarym-qatynasta da jan-jaqty zertteýge múmkindik beredi. . Maqtaý / komplıment basqa birqatar sóıleý áreketteriniń sıpattamalaryn biriktiredi - olar ókilderdiń, ekspresıvti jáne fatıkalyq komýnıkasıanyń erekshelikterin biriktire alady. Biraq maqtaýdyń/komplımenttiń jetekshi sıpaty osy sóıleý áreketteriniń baǵalaý sıpaty bolǵandyqtan, biz olardy eń aldymen ekspresıvtik kategorıaǵa jatqyzamyz. Maqtaý men komplıment belgili bir dárejede fatıkalyq sóıleý janrlaryna jatady, óıtkeni sóıleý áreketiniń bul túri negizinen qarym-qatynasty saqtaýǵa, baılanys ornatýǵa baǵyttalǵan. Bul sóıleý áreketteri baǵalaýshy bola otyryp, qoǵamnyń áleýmettik-mádenı ómirinde mańyzdy ról atqarady, munda belgili bir formalardy qoldaný kommýnıkanttardyń áleýmettik-psıhologıalyq parametrlerimen, qarym-qatynas jaǵdaıymen anyqtalady. Sheshendik sóz turǵysynan alǵanda, madaqtaý men maqtaý epıdeıktıkalyq sóıleý janrlarynyń júıesine kiredi, óıtkeni bul tujyrymdar shabyttandyratyn, saltanatty, maqtaý sózder bolyp tabylady.

Bul jumysta biz «madaqtaý» jáne «komplıment» uǵymdarynyń mánin anyqtadyq, olardyń ortaq belgileri men aıyrmashylyqtaryn ashtyq. Osy maqsatta biz «komplıment» sóziniń etımologıasy men zerttelý tarıhyn izdedik. Joǵaryda atalǵan eki anyqtamadaǵy bar erekshelik osy zertteý aıasynda bizge sonshalyqty mańyzdy emes bolyp kórinedi, sáıkesinshe, biz «madaqtaý» jáne «komplıment» uǵymdaryn sınonım retinde qarastyramyz. Zertteý maqsatyna súıene otyryp, qol jetkizýdiń bir ádisi salystyrmaly ádis bolyp tabylatyn orys jáne aǵylshyn tildik tulǵanyń ulttyq sıpatyn zertteýge erekshe nazar aýdardyq. Ulttyq minezdiń erekshelikteri halyqtyń mádenı jáne sóıleý dástúrinde kórinis tabady, al olar óz kezeginde belgili bir mádenıette tarıhı qalyptasqan jáne onyń etıkalyq júıesin kórsetetin sóıleý jáne sóıleý áreketine qoıylatyn jalpy talaptar júıesinde beınelenedi. jáne estetıkalyq qundylyqtar. Sonymen, orys jáne aǵylshyn ultynyń ókilderiniń psıhologıalyq portretterin qurastyra otyryp, biz orystyń ulttyq mineziniń basym belgileri qarapaıymdylyq, meıirimdilik, ashyqtyq, shynaıylyq, minez-qulyqtyń stıhıalylyǵy, adaldyq jáne ujymdyq sana degen qorytyndyǵa keldik. Orys tiliniń kommýnıkatıvti minez-qulqynyń negizgi sıpattamalary da osyndaı. Aǵylshynǵa keletin bolsaq, onyń ıelikten shyǵarýmen, ustamdylyqpen, ındıvıdýalızmmen, emosıalardy jasyrýǵa umtylýmen shektesetin táýelsizdigi, bir qaraǵanda, aǵylshyn tiliniń tulǵasynyń aıqyn asyra silteýshilikke, maqtaý sózderindegi ekspresıvtiligi men ekspresıvtiligine qaıshy keledi / komplıment. Aǵylshyn ulttyq sıpatynyń bul paradoksy tabıǵı jáne stıhıaly emes, emosıalardyń josparlanǵan kórinisimen túsindiriledi. Biraq, bizdiń jumysymyzda usynylǵan tujyrymdar kórsetkendeı, bul brıtandyqtardyń ekijúzdiligi men shynaıy emestigin rastaýǵa negiz bermeıdi. Barlyǵy aǵylshyn kommýnıkatorynyń basqalardyń sezimderine kóbirek nazar aýdarýymen túsindiriledi, ol basqalarǵa jáne olardyń sezimderine óte muqıat bolýdy talap etedi. Aǵylshyn tiliniń tulǵasy arqyly áńgimelesýshige qyzyǵýshylyqtyń joǵarylaýynyń ádeıi kórinisi, emosıonaldylyqtan góri emosıonaldylyqtyń kórinisi bolyp tabylatyn ekspresıvtiliktiń joǵary dárejesi. Aǵylshyn tilindegi tulǵanyń emosıalardy sanaly túrde kórsetýi, kerisinshe, basqalarǵa áser etý, adaldyq kórsetý, yqtımal janjaldyń aldyn alý jáne t.b. Aǵylshyn tilindegi qarym-qatynastyń emosıonaldylyǵy sózsiz aǵylshyn tilindegi maqtaý/komplıment sóıleý aktilerin qurastyrýdyń tildik quraldarynda kórinedi. Aǵylshyndar kóptegen artyqshylyq birlikterdi, kúsheıtkishterdi, ekspresıvti emosıonaldy-baǵalaýdy qoldanady birlik. Orys kommýnıkatıvti mádenıeti emosıonaldyraq, ıaǵnı. Orys tildik tulǵasy emosıalardyń stıhıalyq, tabıǵı demonstrasıasymen sıpattalady, ol áńgimelesýshimen yntymaqtastyqty kórsetý, tıimdi qarym-qatynasqa jetý úshin qoldanylady. Árıne, orys tilindegi qarym-qatynas emosıonaldylyǵymen de erekshelenedi, biraq ol aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasyna qaraǵanda áldeqaıda az ról atqarady. Aǵylshyn tilimen salystyrǵanda oryssha komplımentterdiń tómen emosıonaldylyǵy orys sóıleý aktilerin lıngvısıkalyq bezendirý quraldarynda da kórinedi. Degenmen, orys tilindegi sóıleý komýnıkasıasynda aǵylshyn tilinen kem emes, sóıleý áreketterine emosıonaldy ekspresıvti konotasıa men lep ıntonasıasyn beretin kúsheıtkishter qoldanylady. Kúsheıtý zańynyń áserinen orys tilinde de, aǵylshyn tilinde de maqtaý/komplıment, gıperbola, salystyrý, gradasıa sózderi jıi qoldanylady. Osylaısha, jalpy alǵanda, orys jáne aǵylshyn tilindegi maqtaý / komplıment sóıleý áreketteriniń arasyndaǵy negizgi aıyrmashylyq komplıment alýshynyń sezimderi men emosıalary arasyndaǵy sáıkestiktiń ártúrli dárejesi dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Bizdiń paıymdaý barysynda biz emosıalardyń kórinisi men bir mezgilde bastan keshirgen sezimder arasyndaǵy baılanys árqashan tikeleı jáne bir maǵynaly bola bermeıdi degen qorytyndyǵa keldik. Tıisinshe, mádenıetaralyq qarym-qatynasta tıimdi qarym-qatynasty qamtamasyz etý úshin emosıalardy durys túsindirý jáne olardy durys túsindirý daǵdylaryn meńgerý qajet. Osy salada júrgizilgen zertteýlerdiń nátıjelerin taldaı kele, orys tilindegi kommýnıkatıvti mádenıette adamnyń syrtqy kelbetin madaqtaý, al aǵylshyn tilinde adamnyń ishki, adamgershilik qasıetterin madaqtaý basym bolatynyn anyqtadyq. Komplımentterdi qoldanýdaǵy osy ulttyq-mádenı erekshelikterdi anyqtaıtyn negizgi faktorlar, bizdiń oıymyzsha, salystyrylatyn tildik mádenıetterdegi ıerarhıalyq qundylyqtar júıesiniń sáıkes kelmeýi jáne orys jáne aǵylshyn etıket mádenıetiniń qaǵıdalary men normalaryndaǵy aıyrmashylyqtar bolyp tabylady. Áńgimelesýshiniń syrtqy kelbetine, ishki qasıetterine jáne ıntellektýaldyq qabiletterine arnalǵan komplımentterdi orys jáne aǵylshyn tilderindegi tulǵalardyń qoldaný jıiligindegi aıyrmashylyqtardy eskere otyryp, eki kommýnıkatıvti mádenıette adresattyń basqa artyqshylyqtaryn baǵalaıtyn málimdemelerdi qoldaný jıiligi shamamen 2000-ge teń. birdeı. Sonymen birge eki tildik mádenıettegi mundaı tujyrymdardyń tildik resimdelý formasy men quraldary birdeı emes. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde áıelderdiń madaqtaýlardy qabyldaýshy jáne qabyldaýshy retinde áreket etetini anyq. Eki mádenıette de áıelder men erlerdiń madaqdaýlardyń kommýnıkatıvti taktıkasy málimdemeler taqyrybyn tańdaý deńgeıinde de, tildik birlikterdi tańdaý deńgeıinde de kórinedi. Áıelderdi maqtaıtyn erlerdiń tilinde «áıeldik» prınsıpti sıpattaıtyn emosıonaldy-baǵalaýshy leksıka bar, atap aıtqanda: náziktik, jumsaqtyq, talǵampazdyq, talǵampazdyq jáne t.b. Uqsas leksıkany áıelder de áıelder men erlerge qatysty qoldanady, biraq mundaı maqtaýlar erler arasyndaǵy qarym-qatynasta jıi jáne tán emes. Er adamdar bir-birine madaqtaý aıtýda ádette «erkektik» prınsıppen sıpattalatyn ártúrli emosıonaldy-baǵalaýshy reńktegi sózdik qoryn paıdalanady: kúsh, beriktik, nanymdylyq jáne saqtyq. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterinde madaqtaý adamnyń jaqsy qasıetterin tikeleı (tikeleı madaqtaý) nemese janama túrde (janama madaqtaý) kórsete alady. Biz orys jáne aǵylshyn tilindegi sóıleý áreketiniń osy eki túriniń jalpy sıpattamalaryn anyqtadyq - sóıleý áreketiniń jalpy quramy, obektilerdiń tizimi jáne mundaı madaqtaýlardyń bar kishi túrleri. Zerttelgen birlikterdiń materıalyna súıene otyryp, madaqtaý - antıtezaǵa keletin bolsaq, bul aǵylshyn tilindegi sóıleý komýnıkasıasynda jıi kezdespeıdi dep esepteımiz, bul bizdiń oıymyzsha, aǵylshyn tiliniń kommýnıkatıvti mádenıetindegi madaqtaýdyń etıkettik sıpatymen de túsindiriledi. Bul madaqtaý-antıteza ádepsiz jáne tym tanys bolyp kórinýi múmkin. Orystyń lıngvısıkalyq tulǵasy, eger ol madaqtaýǵa qandaı da bir aýyzsha reaksıa kórsetse, onda, ádette, onyń kelisimin onyń ádildigi úshin utymdy ýájben súıemeldep, onymen kelisedi. Aǵylshyn tilinde sóıleıtin adam alǵan maqtaý men rızashylyqtan qýanysh, lázzat kórsetýge beıim, ony biz aǵylshyn tilindegi qarym-qatynastyń emosıonaldylyǵymen jáne belgilengen sóıleý etıketin ustanýǵa degen umtylyspen túsindiremiz. Eń jalpy túrde eki mádenıette de madaqtaýǵa aýyzsha reaksıa madaqtaýdy qabyldaý, madaqtaýdy qaıtarý nemese onymen kelispeý arqyly kórinýi múmkin. Sońǵysy, óz kezeginde, aıqyn jaǵympazdyq, ıronıa men kelemejdeý, jaǵymsyz salystyrý, sóıleýshiniń shekten tys tanystyǵy, adresattyń madaqtaýdyń shynaıylyǵyna senimsizdigi, adresattyń adresatqa degen antıpatıa nemese adresattyń qarapaıymdylyǵymen týyndaýy múmkin. Bul dıplomdyq jumys mádenıetaralyq komýnıkasıa barysynda tildik jáne mádenı aralasýdy azaıtýǵa jáne tıimdi komýnıkasıany damytýǵa kómektesýge arnalǵan. orys jáne aǵylshyn lıngvomádenı birlestikteri bolyp tabylatyn ártúrli lıngvısıkalyq qaýymdastyqtardyń ókilderi arasynda.

Paıdalanylǵan derekkózder tizimi

1. «Krýgosvet» elektrondy ensıklopedıasy / www.krugosvet.ru/articles/ 87/1008757/1008757a3.htm
2. Kastler L. «Jaǵymsyz» jáne «jaǵymdy» sypaıylyq: sóıleý áreketiniń ártúrli strategıalary // «Til men sóıleýdegi agresıa» ýnıversıtetaralyq konferensıa materıaldary, RSÝH Til bilimi ınstıtýty. - 1 s. 3 Temirǵazına
Z. Q. Otandyq jáne shetel til bilimindegi qazirgi teorıalar. – Pavlodar, 2002. – 140 b.
4. Maenova M.Mátin teorıasy jáne poetıkanyń dástúrli máseleleri // Shetel til bilimindegi jańalyq. İs. VIII. - M., 1978. C. 425-441.
5. Ostın Dj. Sóz áreket retinde // Shetel til bilimindegi jańalyq: sóıleý aktileriniń teorıasy. İs. XVII. - M., 1986. C. 27.
6. Searle J. Sóıleý aktisi degenimiz ne // Shetel til bilimindegi jańalyq: sóıleý aktileriniń teorıasy. İs. XVII. - M., 1986. S. 151-169.
7. Vıtgenshteın L. Fılosofıalyq zertteýler // Vıtgenshteın L. Fılosofıalyq eńbekter. I bólim. Per. onymen birge.–M.: Gnozıs, 1994.–612 b.
8. Pochepsov G.G. Sóılemderdi zertteýdiń pragmatıkalyq aspektisi (pragmatıkalyq sıntaksıs teorıasyn qurýǵa) // IASH. 1975. No 6. S. 15-25.
9. Apresán Iý.D. Gramatıka men leksıkadaǵy oryndaýshylar // KSRO IAN. Ádebıet jáne til serıasy. T. 46. 1986. No 3. - S. 208-222.
10. Arýtúnova N.D., Padýcheva E.V. Pragmatıkanyń shyǵý tegi, máseleleri jáne kategorıalary // Shetel til bilimindegi jańalyq: lıngvısıkalyq pragmatıka. - İs. XVI. - M., 1985.- S. 3-42.
11. Glazýnova O.I. Metaforalyq túrlendirýlerdiń logıkasy. – Peterbýrg, 2000. – 190 b.
12. Grıs G.P. Logıka jáne sóıleý komýnıkasıasy // Shetel til bilimindegi jańalyq: lıngvısıkalyq pragmatıka. İs. XVI. – M., 1985. – S.217-237.
13. Searl J. Sóıleý áreketteriniń teorıasy. – M., 1998. – 180 b.
14. Searle J. Janama sóıleý aktileri // Shetel til bilimindegi jańalyq: sóıleý aktileriniń teorıasy. İs. XVII. – M., 1986. – S.195-283.
15. Sýleımenova E.D. Qazirgi til bilimindegi maǵyna uǵymy. – Alma-ata: Mektep, 1989. – 160 b.
16. Sýsov I.P. Til biliminiń tarıhy: bakalavrıat jáne magıstranttarǵa arnalǵan oqý quraly. - Tver: Tver memleketi. ýn-t, 1999. - 494 b.
17. Qarasık V.I. Áleýmettik mártebe tili. - M .: Reseı ǵylym akademıasynyń Til bilimi ınstıtýty; Volgograd memleketi. ped. Instıtýt, 1992. – 330 b.
18. Bahtın M.M. Til bilimindegi zertteýler. – L.1983. – 416 b.
19. Krysın L.P. Til meńgerýdiń áleýmettik aspektisi // joıý. narod.ru/krysyn_cozialnyi_aspect_soderganije.htm. - 3 s.
20. Ter-Mınasova S.G. Til jáne mádenıetaralyq qatynas: oqý quraly. – M.: Slovo/Slovo, 2000. – 624 b.
21. Antıpov G.A., Donskıh O.A., Markovına I.Iý., Sorokın Iý.A.Mátin mádenıet fenomeni retinde. Novosıbırsk: Naýka, 1989.- S.77.
22. Vejbıskaıa A. Sóıleý aktileri // Shetel til bilimindegi jańalyq: lıngvısıkalyq pragmatıka. İs. XVI. - M. 1985. - S. 251-275.
23. Nedobýh A.S. Mádenıetaralyq quzyrettilikti qalyptastyrý // Lıngvısıkalyq habarshy. İs. 1. – Ijevsk, 1999. – S.70-76.
24. Abramova T.V. Pragmalıngvıstıkadaǵy dıalogızm jáne sóıleý etıketin zertteý // http://tpl1999.narod.ru/WEBTPL2002/ABRAMOVATPL2002.HTM. - 4 s.
25. Mıhalskaıa A.K. Sheshendik ónerdiń negizderi. Oı men sóz. Bilim berý uıymdarynyń 10-11 synyp oqýshylaryna arnalǵan oqýlyq. – M., 1996. – 426 b.
26. Sternın I.A. Praktıkalyq rıtorıka. – Voronej, 1993. – 142 b.
27. Iordanıa V. Etnos jáne ult // Álemdik ekonomıka jáne halyqaralyq qatynastar. No3, 1992. – S.60-65.
28. Dúby Dj. Etnopsıhologıa / aýdarma. fr. – M., 1991. – 256 b.
29. Pýshkarev L.N. Mentalıtet degenimiz ne? Tarıhnamalyq jazbalar // Patrıottyq tarıh, №3, 1995. - 158-160 b.
30. Nıkolaeva Iý.Orystar men fransýzdar bir-birimen. Ulttyq stereotıpterdiń tarıhı tamyry//http://www.lmi.newmail.ru/PUTI/Niko.htm. - 3 s.
31. Sıkevıch Z.V. Orystar: halyqtyń «beınesi» (Sosıologıalyq ocherk). – Peterbýrg, 1996. – 152 b.
32. Sternın I.A. Kommýnıkatıvti minez-qulyq sıpattaý páni retinde // Tver lıngvısıkalyq merıdıany. İs. 1. - Tver, 1998. - S. 93-98.
33. Trýshına L.B. Bıznesmender arasyndaǵy kásibı qarym-qatynastaǵy mádenıetter dıalogy // Reseı jáne Baty. – M., 1994. – S.130-131.
34. Ovchınnıkova A. Orystar men aǵylshyndardyń ózara árekettesýi // http://bestreferat.ru/referat-like-280-3.html. – 5 s.
35. Madariaga S. Aǵylshyn, fransýz, ıspandar / aýdarma. aǵylshyn tilinen. Govorınova A.V., Sankt-Peterbýrg: Naýka, 2003. - 243 b.
36. Svetlov O.P. Zaıyrly tárbıeli jas jigit: Qoǵamda áńgime-dúken qurýda jáne bı bıleý kezinde qoldanylatyn shetel sózderiniń qajetti sózdik qoryn tolyqtyryp, ómirdiń barlyq salasynda jáne úıde ózin qalaı ádeptilikpen ustaý kerektigi týraly erejeler men nusqaýlar jınaǵy. 2 bólimde / Qurast. Svetlov O.P.. – M., 1898. – 302 b.
37. Arıstotel. 4 tomdyq shyǵarmalar jınaǵy. - M., 1975-1984 jj.
38. Isserler O.S. Aýyzeki sóıleýdegi madaqtaýdyń sóıleý taktıkasy // Qala sózi. Búkilreseılik ýnıversıtetaralyq ǵylymı konferensıanyń tezısteri. - Omby, 1995 j.
39. Jaqsy ún: Áleýmettik jáne otbasylyq ómirdegi barlyq jaǵdaılarǵa arnalǵan erejeler men keńester jınaǵy.- Sankt-Peterbýrg: German Goppeniń basylymy, 1881. - XVI. - 548 c.
40. Áleýmettik ómir erejeleri jáne etıket. Jaqsy ún: Úıdegi jáne qoǵamdyq ómirdegi ártúrli jaǵdaılarǵa arnalǵan keńester men nusqaýlar jınaǵy / Qurast. Iýrev pen Vladımırskıı. M.: RIPOL, 1991. - 416 b.
41. Qoǵamdyq jáne zaıyrlylyq zańdylyqtarynyń kodeksin oqyǵan zaıyrly adam. Jaqsy ton. – M., 1896. – 189 b.
42. Formanovskaıa N.I. Sóıleý etıketi jáne qarym-qatynas mádenıeti. – M.: Joǵary mektep, 1989. – 159 b.
43. Akıshına A.A., Formanovskaıa N.I. Orys tilinde sóıleý etıketi. – M., 1986. – 183 b.
44. Shepel V.M. Imıjologıa: jeke súıkimdilik qupıalary. – M., 1994. – 3022 b.
45. Sheınov V. Er men áıel: Qarym-qatynas ensıklopedıasy. S.-Pb., 1997. - 64 b.
46. Bodalev A.A. Qarym-qatynas psıhologıasy. – M., 1986. – 320 b.
47. Borısov A. Adamnyń qarym-qatynasynyń sáni. – M., 1998. – 184 b.
48. Sýrova E.A. madaqtaýdaǵy dıskýrstaǵy málimdemelerdiń tıpologıasynyń krıterııleri týraly suraqqa // www.tverlingua.by.ru. – 8 s.
49. Serebrákova R.V. Orys jáne aǵylshyn kommýnıkatıvti mádenıetterindegi madaqtaýd pen maqtaýdyń ulttyq erekshelikteri // Til, komýnıkasıa jáne áleýmettik orta. İs. 1, 2001. - 5 b.
50. Ilınskıı S. PR. Jarnama. Marketıń. Neıro-lıngvıstıkalyq baǵdarlamalaý // www.franklang.ru. – 10 s.
51. Koganova E. Qazirgi aǵylshyn tilindegi «madaqtaýd» aktisi // www.samgueng.narod.ru/rus/tez2.htm. - 3 s.
52. Pýgacheva O.V. Ózin-ózi maqtaý sóıleý áreketi jáne onyń quraldary retinde kommýnıkatıvti maksımýmdar turǵysynan túsiniktemeler. İs. 5, 2007. - 8 b.
53. Dáchkova I.G. Sóıleý janrlary retinde maqtaý men aıyptaý (pragmatıkalyq taldaý) // Omby ýnıversıtetiniń habarshysy. İs.3,1998. - S. 55-58.
54. Sýrova E.A. madaqtaýlyq dıskýrstyń genderlik paradıgmasy // www.tverlingua.by.ru. – 8 s.
55. Leontev V.V. Aǵylshyn lıngvomádenıetindegi áıelderdiń maqtaýlary // VolMÝ habarshysy. 2 serıa: Til bilimi. - İs. 1 S. 118-123.
56. Derábo S., Iasvın V. Baılanys grosmeısteri. - M., S-Pb., 2004. - 192 b.
57. Krysko V.G. Etnıkalyq psıhologıa. – M.: Akademıa, 2002. – 320 b.
58. Larına T.V. Fatıkalyq emosıalar jáne olardyń qarym-qatynastaǵy róli // Tildegi jáne sóıleýdegi emosıalar: Ǵylymı maqalalar jınaǵy / red. red. Sharonova I.A.- M.: RGGÝ, 2005. - S.150-160.
59. Shahovskıı V.I. Emosıalyq kommýnıkatıvti jaǵdaıdaǵy tildik tulǵa // Fılologıa ǵylymdary. - 2002. No 4. S. 59-67.
60. Shahovskıı V.I. Emosıalar lıngvısıkasy: negizgi problemalary, nátıjeleri jáne bolashaǵy // www.tverlingua.by.ru. – 5 s.
61. Morozova I.S., Dvınánınova G.S. 20 ǵasyrdyń sońyndaǵy aǵylshyn lıngvomádenıetindegi madaqtaýd (etnomádenı, pragmatıkalyq jáne genderlik aspektiler) // language.psu.ru/bin/view.cgi?m=002&lang=rus. - 2 s.
62. Morozova I.S. Aǵylshyn (brıtan) lıngvısıkalyq mádenıetindegi «madaqtaýd» sóıleý áreketiniń keıbir erekshelikteri (XX ǵasyrdaǵy kórkem shyǵarmalardyń mátinderi negizinde // www.language.psu.ru. - 16 b.
63. Dáchkova I.G. Sóıleý janrlarynda málimdemeniń qasaqana maǵynasyn bildirý joldary Maqtaý jáne aıyptaý // www.univer.omsk.su/trudy/fil_ezh/ n2/dyachkova.html. - 6 s.

---