Órkenıetke bastaıtyn jol – sapaly matematıkalyq bilim
Órkenıetke bastaıtyn jol – sapaly matematıkalyq bilim
HHİ ǵasyrda bilimin damyta almaǵan eldiń tyǵyryqqa tireleri anyq.
QR Prezıdenti N. Á. Nazarbaev
Qazirgi kezde Qazaqstan úshin taktıkalyq ári strategıalyq damýdyń basym mindetteriniń biri – bilim berý júıesin aqparattandyrý salasynda progresshil saıasat júrgizý. Bilim berý júıesiniń sapasyn arttyrý úshin ınovasıalyq tehnologıalarmen baıytý, oqytýdyń ıntensıvtik sıpatyn arttyratyn quraldar men ádis - tásilderdi jáne kútiletin nátıjelerge baǵdarlap oqytý arqyly jeke tulǵanyń damýyn qamtamasyz etý.
Kez - kelgen óndiris salasy óz ónimin óndirer aldynda «neni – qalaı – kim úshin?» degen saýalǵa jaýap izdeıdi. Ol úshin óziniń básekelesine, tutynýshyǵa jan – jaqty zertteýler júrgizedi. Sonda ǵana onyń taýary ótimdi bola alady. Mine osy saıasatty ustanǵan M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq kolejinde 1997 jyly «0303002 – Matematıka» biliktiligi boıynsha mamandyq ashyldy. Oblys kólemindegi mektepterde bul mamandyqqa suranys kóbeıip, bitirýshilerdiń matematıka baǵytynda jumysqa ornalasýyna qıyndyq bolǵan joq, ári joǵarǵy oqý ornynyń qysqartylǵan baǵyttaǵy kúndizgi, syrttaı bólimderiniń memlekettik granttaryn ıelenip bilimderin jalǵastyrýǵa múmkindik bolǵandyqtan, jalyndy jastar kóptep kele bastady.
Bolashaq ǵalymdar – búgingi kúnniń oqýshylary desek, erteńgi óreli izdenisterdi búginnen bastap bilýi kerek. Ol úshin jeke pán muǵalimderinen oqýshylardyń bir pánnen alǵan bilimin basqa bir pánde paıdalana alatyndaı dárejede jumys júrgizý talap etiledi. Bul degenimiz árbir oqýshynyń logıkalyq oılaý qabiletin damytý desek, onda negizgi rol atqaratyn pán – matematıka. Al oqýshylar bul pánnen tyńǵylyqty tereń bilim alý úshin matematıkanyń ózindik “fılosofıasyn” meńgerýi qajet. Logıkalyq oılaý qabileti joǵary oqýshy qaı pánniń materıalyn bolsa da ońaı meńgerip, tez túsinedi. Matematıka páninen oqý úlgirimi jaqsy oqýshynyń basqa pánderden de úlgirimi jaqsy bolady. Sebebi ár pánniń oqý materıaldary mazmundary jaǵynan ár túrli bolǵanymen, ony ıgerýdegi logıkalyq oılaý operasıalary men oı qorytý formalary birdeı bolyp keledi. Sondyqtan da búkil bilim berý júıesiniń sapaly bolýy, matematıkalyq bilimniń sapasyna tikeleı táýeldi desek qatelespeımiz. «Nege?» degen suraqqa ǵulama ǵalymdardyń pikirleri arqyly jaýap berýge bolady.
«Tabıǵat dep atalatyn Uly Kitaptyń tili – matematıka» (Galıleo Galıleı).
«Matematıkany aqyl – oıdy retteıtin bolǵandyqtan da oqý kerek» (Mıhaıl Lomonosov).
«Matematıkalyq dáleldeýden ótpegen zertteý nátıjesi shynaıy bilim dep atala almaıdy» (Leonardo da Vınchı).
Qazirgi ýaqytta qoǵamdy damytý úshin orta mekteptiń aldynda turǵan negizgi mindetterdiń biri – oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin barynsha ashyp, tolyqqandy qoǵam qurýǵa óziniń bar múmkindigin jumsaıtyn saýatty, qabiletti jeke tulǵa qalyptastyrý. Ol úshin matematıka muǵalimnen jalpy irgeli jáne arnaıy matematıkalyq bilim ǵana emes, pedagogtik qyzmetke shyǵarmashylyqpen qaraıtyn, iskerlik belsendilik kórsetý arqyly óz bilimin úzdiksiz jetildirip otyrý qabileti de talap etiledi. Dál osyndaı qasıeti bar muǵalim qoǵamnyń jedel ózgeristerine tıimdi túrde beıimdele alady.
Osy maqsatta 21 qyrkúıek 2013 j M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq kolejde matematıka mamandyǵynyń stýdentteri men oqytýshylary QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, ǵalym, akademık Jumadildaev Asqar Serqululynyń qatysýymen «Shabyt – izdegen adamǵa ǵana kezigetin qonaq» atty syr suhbat kýágeri boldy. Bir týar týma talant, jerlesimiz, qazaqtyń maqtanyshy bolǵan el aǵasynyń óz aýzynan qajetti suraqtaryna jaýap alý, leksıa tyńdaý jastar úshin rýhanı azyq der edim. Muny qytaı oıshyly Konfýsıı «Estigenimdi – umytamyn, kórgenimdi – este saqtaımyn, óz istegenimdi – meńgeremin» dep aıtqan eken.
Sondyqtanda qoǵam talaptaryna tez beıimdele alatyn mamandar daıyndaý úshin ujym shyǵarmashylyqpen jumys jasap, shákirtterin túrli konkýrstarǵa qatystyryp, nátıjege qol jetkizip júr. Onyń dáleli 2014 jyldyń qarasha aıynda QR Memlekettik syılyqtyń laýreaty, ǵalym, akademık Jumadildaev Asqar Serqululy atyndaǵy matematıkadan ótkizilgen oblystyq konkýrsqa matematıka fakúltetiniń 4 stýdenti qatysyp, 2 – kýrs stýdenti Á. Aıapova men 3 - kýrs stýdenti A. Kadenova 100 000 teńgelik syıaqyny ıelendi. Bul konkýrs dástúrge aınalyp, mektep oqýshylary, stýdentter, jas matematıka pániniń muǵalimderi arasynda tartysty báseke týǵyzyp, alǵa jeteledi. 2015 jyly qazan aıynda ótken bul konkýrsqa kolejdiń matematıka fakúltetiniń 7 stýdenti qatysyp, 2 – kýrs stýdenti A. Jubatqanova 100 000 teńgelik syıaqyny jeńip alsa, al qalǵandary gramotamen marapattaldy. Bilim alýshy stýdentter arasynda túrli konkýrstarǵa qatysyp, jetistikterge jetip júrgenderi qanshama. Solardyń biri qazirgi tańda 4 kýrs stýdenti A. Erjanov 2015 j mamyr aıynda «Zıatker» oblystyq bilim berý ortalyǵy, «Órleý» biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy AQ fılıaly Qyzylorda oblysy boıynsha pedagogıkalyq qyzmetkerlerdiń biliktiligin arttyrý ınstıtýty uıymdastyrǵan Oblystyq «Úzdik jas ǵalym» ǵylymı jumystar konkýrsynda İ oryn ıelendi. Mundaı jetistikter 2014 jylǵy matematıka mamandyǵyn bitirýshi túlekterdiń arasyndada jeterlik. Atap aıtsaq 2012j stýdentter arasynda ótkizilgen oblystyq matematıka olımpıadasynda matematıka mamandyǵynyń stýdentteri A. İztileýova İ oryn, al D. Qulabaev İİİ oryn ıegeri atandy. Qazirgi tańda bul stýdentter – Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń matematıka mamandyǵy boıynsha kúndizgi qysqartylǵan túrde bilimin jalǵastyrýshy, memlekettik grant ıegerleri bolsa, B. Buldyryqova 29. 11. 2013 jyly «Órleý biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy» aksıonerlik qoǵamynyń fılıaly Qyzylorda oblysy boıynsha pedagogıkalyq kadrlardyń biliktiligin arttyrý ınstıtýty uıymdastyrǵan «Daryndy balalarǵa – talantty ustaz» atty pedagogıkalyq mamandyqtar boıynsha bilim alýshy joǵarǵy kýrs stýdentterine arnalǵan oblystyq baıqaýda ádil - qazylar men kórermender kózaıymyna aınalyp júldeli İİ oryndy ıelendi.
2014 jylǵy matematıka mamandyǵyn bitirýshi 23 túlektiń 7 - i qysqartylǵan baǵyttaǵy joǵarǵy oqý ornynyń matematıka mamandyǵy boıynsha kúndizgi bólimge bólingen 8 memlekettik granttyń 7 – n jeńip alsa, al byltyrǵy 2015 - 16 oqý jylynda osy mamandyqty bitirýshi 19 túlektiń 14 – i oblys kólemindegi mektepterde mamandyǵy boıynsha jumysqa ornalasty. Bitirýshi A. Kadenova memlekettik grant boıynsha bilimin Astana qalasyndaǵy L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde jalǵastyrýda.
Búginde kollejdiń oqý – materıaldyq, oqý – tehnıkalyq bazasy jańa úlgidegi kompúterler, ınteraktıvti taqtalarmen jańalanyp, bilikti oqytýshylar qatary kóbeıdi. Qazirgi tańda matematıka mamandyǵyna sabaq beretin ustaz – matematıkter O. A. Jáýtikov atyndaǵy fızıka – matematıka mektebiniń túlegi Q. Jumaǵulov, kolejdiń matematıka mamandyǵynyń 2001 jylǵy túlegi, joǵarǵy oqý ornynyń memlekettik grant ıegeri, magıstr G. Sársen.
Qazirgi tańda matematıkterdiń aldynda turǵan problemanyń bastysy – oqýshylardyń matematıka páninen úlgiriminiń tómendigi. Al bunyń negizi mektepten bastaý alady desek qatelespeımiz, sebebi stýdentterge júrgizilgen saýalnamadan ári baqylaý jumystarynyń nátıjesinen baıqaǵanymyz oqýshylardyń kópshiligi daıyn úlgidegi standarttyq esepterdi shyǵarǵanmen, oılaýdy qajet etetin esepterdi shyǵarýda qıyndyqqa tireletindigi, ári matematıkalyq qatelikterge kóp boı aldyratyndyǵy. Al osyndaı matematıkalyq qatelikter júrgen kezde matematıkalyq bilimniń sapasy artady dep aıtýdyń ózi oılandyratyn nárse. Matematıka páninen oqýshylar biliminiń tómendigi «jalǵan túsinik, qate tujyrymdarmen ýlaýdan» bolýy múmkin degen pikir bar. Qate tujyrymdar praktıkalyq qoldanysta jıi qaıtalansa, turaqtylyq sıpat alyp, naqty tujyrymdarǵa aınalýy múmkin. Munyń sebebine ózdiginshe oqyp túsinýge oqýlyq mazmunynyń aýyrlyǵy, baǵdarlamadaǵy birizdiliktiń joqtyǵy negiz bolatyn sıaqty. Sonymen birge keıbir muǵalimder biliminiń álsizdigi de sebep sıaqty. Olaı bolsa sapany ár muǵalim ózinen bastaýy qajet. Sodyqtan da
• oılaýdyń erkindigin,
• sananyń salaýattylyǵyn,
• ózindik bolmysty,
• tapqyrlyqty kerek etetin esepterdi shyǵarý qajet.
Ol úshin muǵaliminiń birinshi ári eń basty mindeti esep shyǵarýdyń ádistemelik jaqtaryna nazar aýdarý.
Elbasy Qazaqstan – 2050 strategıasynda damyǵan 30 eldiń qataryna qosylý mindetin qoıdy. Ol úshin durys oı qorytatyn jáne saýatty ekonomıkalyq esep júrgize alatyn mamandar qajet. Al bul mamandar el úshin qaıtarymsyz baılyq desek, osy baılyqty daıyndaıtyndar bizder, ıaǵnı muǵalimder ekenin esten shyǵarmaýymyz qajet.
M. Mámetova atyndaǵy Qyzylorda gýmanıtarlyq kolejiniń
joǵary sanatty matematıka pániniń oqytýshysy
Ǵ. H. Sýhanberdına
Tolyq nusqasyn júkteý
HHİ ǵasyrda bilimin damyta almaǵan eldiń tyǵyryqqa tireleri anyq.
QR Prezıdenti N. Á. Nazarbaev
Qazirgi kezde Qazaqstan úshin taktıkalyq ári strategıalyq damýdyń basym mindetteriniń biri – bilim berý júıesin aqparattandyrý salasynda progresshil saıasat júrgizý. Bilim berý júıesiniń sapasyn arttyrý úshin ınovasıalyq tehnologıalarmen baıytý, oqytýdyń ıntensıvtik sıpatyn arttyratyn quraldar men ádis - tásilderdi jáne kútiletin nátıjelerge baǵdarlap oqytý arqyly jeke tulǵanyń damýyn qamtamasyz etý.
Kez - kelgen óndiris salasy óz ónimin óndirer aldynda «neni – qalaı – kim úshin?» degen saýalǵa jaýap izdeıdi. Ol úshin óziniń básekelesine, tutynýshyǵa jan – jaqty zertteýler júrgizedi. Sonda ǵana onyń taýary ótimdi bola alady. Mine osy saıasatty ustanǵan M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq kolejinde 1997 jyly «0303002 – Matematıka» biliktiligi boıynsha mamandyq ashyldy. Oblys kólemindegi mektepterde bul mamandyqqa suranys kóbeıip, bitirýshilerdiń matematıka baǵytynda jumysqa ornalasýyna qıyndyq bolǵan joq, ári joǵarǵy oqý ornynyń qysqartylǵan baǵyttaǵy kúndizgi, syrttaı bólimderiniń memlekettik granttaryn ıelenip bilimderin jalǵastyrýǵa múmkindik bolǵandyqtan, jalyndy jastar kóptep kele bastady.
Bolashaq ǵalymdar – búgingi kúnniń oqýshylary desek, erteńgi óreli izdenisterdi búginnen bastap bilýi kerek. Ol úshin jeke pán muǵalimderinen oqýshylardyń bir pánnen alǵan bilimin basqa bir pánde paıdalana alatyndaı dárejede jumys júrgizý talap etiledi. Bul degenimiz árbir oqýshynyń logıkalyq oılaý qabiletin damytý desek, onda negizgi rol atqaratyn pán – matematıka. Al oqýshylar bul pánnen tyńǵylyqty tereń bilim alý úshin matematıkanyń ózindik “fılosofıasyn” meńgerýi qajet. Logıkalyq oılaý qabileti joǵary oqýshy qaı pánniń materıalyn bolsa da ońaı meńgerip, tez túsinedi. Matematıka páninen oqý úlgirimi jaqsy oqýshynyń basqa pánderden de úlgirimi jaqsy bolady. Sebebi ár pánniń oqý materıaldary mazmundary jaǵynan ár túrli bolǵanymen, ony ıgerýdegi logıkalyq oılaý operasıalary men oı qorytý formalary birdeı bolyp keledi. Sondyqtan da búkil bilim berý júıesiniń sapaly bolýy, matematıkalyq bilimniń sapasyna tikeleı táýeldi desek qatelespeımiz. «Nege?» degen suraqqa ǵulama ǵalymdardyń pikirleri arqyly jaýap berýge bolady.
«Tabıǵat dep atalatyn Uly Kitaptyń tili – matematıka» (Galıleo Galıleı).
«Matematıkany aqyl – oıdy retteıtin bolǵandyqtan da oqý kerek» (Mıhaıl Lomonosov).
«Matematıkalyq dáleldeýden ótpegen zertteý nátıjesi shynaıy bilim dep atala almaıdy» (Leonardo da Vınchı).
Qazirgi ýaqytta qoǵamdy damytý úshin orta mekteptiń aldynda turǵan negizgi mindetterdiń biri – oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin barynsha ashyp, tolyqqandy qoǵam qurýǵa óziniń bar múmkindigin jumsaıtyn saýatty, qabiletti jeke tulǵa qalyptastyrý. Ol úshin matematıka muǵalimnen jalpy irgeli jáne arnaıy matematıkalyq bilim ǵana emes, pedagogtik qyzmetke shyǵarmashylyqpen qaraıtyn, iskerlik belsendilik kórsetý arqyly óz bilimin úzdiksiz jetildirip otyrý qabileti de talap etiledi. Dál osyndaı qasıeti bar muǵalim qoǵamnyń jedel ózgeristerine tıimdi túrde beıimdele alady.
Osy maqsatta 21 qyrkúıek 2013 j M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq kolejde matematıka mamandyǵynyń stýdentteri men oqytýshylary QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, ǵalym, akademık Jumadildaev Asqar Serqululynyń qatysýymen «Shabyt – izdegen adamǵa ǵana kezigetin qonaq» atty syr suhbat kýágeri boldy. Bir týar týma talant, jerlesimiz, qazaqtyń maqtanyshy bolǵan el aǵasynyń óz aýzynan qajetti suraqtaryna jaýap alý, leksıa tyńdaý jastar úshin rýhanı azyq der edim. Muny qytaı oıshyly Konfýsıı «Estigenimdi – umytamyn, kórgenimdi – este saqtaımyn, óz istegenimdi – meńgeremin» dep aıtqan eken.
Sondyqtanda qoǵam talaptaryna tez beıimdele alatyn mamandar daıyndaý úshin ujym shyǵarmashylyqpen jumys jasap, shákirtterin túrli konkýrstarǵa qatystyryp, nátıjege qol jetkizip júr. Onyń dáleli 2014 jyldyń qarasha aıynda QR Memlekettik syılyqtyń laýreaty, ǵalym, akademık Jumadildaev Asqar Serqululy atyndaǵy matematıkadan ótkizilgen oblystyq konkýrsqa matematıka fakúltetiniń 4 stýdenti qatysyp, 2 – kýrs stýdenti Á. Aıapova men 3 - kýrs stýdenti A. Kadenova 100 000 teńgelik syıaqyny ıelendi. Bul konkýrs dástúrge aınalyp, mektep oqýshylary, stýdentter, jas matematıka pániniń muǵalimderi arasynda tartysty báseke týǵyzyp, alǵa jeteledi. 2015 jyly qazan aıynda ótken bul konkýrsqa kolejdiń matematıka fakúltetiniń 7 stýdenti qatysyp, 2 – kýrs stýdenti A. Jubatqanova 100 000 teńgelik syıaqyny jeńip alsa, al qalǵandary gramotamen marapattaldy. Bilim alýshy stýdentter arasynda túrli konkýrstarǵa qatysyp, jetistikterge jetip júrgenderi qanshama. Solardyń biri qazirgi tańda 4 kýrs stýdenti A. Erjanov 2015 j mamyr aıynda «Zıatker» oblystyq bilim berý ortalyǵy, «Órleý» biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy AQ fılıaly Qyzylorda oblysy boıynsha pedagogıkalyq qyzmetkerlerdiń biliktiligin arttyrý ınstıtýty uıymdastyrǵan Oblystyq «Úzdik jas ǵalym» ǵylymı jumystar konkýrsynda İ oryn ıelendi. Mundaı jetistikter 2014 jylǵy matematıka mamandyǵyn bitirýshi túlekterdiń arasyndada jeterlik. Atap aıtsaq 2012j stýdentter arasynda ótkizilgen oblystyq matematıka olımpıadasynda matematıka mamandyǵynyń stýdentteri A. İztileýova İ oryn, al D. Qulabaev İİİ oryn ıegeri atandy. Qazirgi tańda bul stýdentter – Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń matematıka mamandyǵy boıynsha kúndizgi qysqartylǵan túrde bilimin jalǵastyrýshy, memlekettik grant ıegerleri bolsa, B. Buldyryqova 29. 11. 2013 jyly «Órleý biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy» aksıonerlik qoǵamynyń fılıaly Qyzylorda oblysy boıynsha pedagogıkalyq kadrlardyń biliktiligin arttyrý ınstıtýty uıymdastyrǵan «Daryndy balalarǵa – talantty ustaz» atty pedagogıkalyq mamandyqtar boıynsha bilim alýshy joǵarǵy kýrs stýdentterine arnalǵan oblystyq baıqaýda ádil - qazylar men kórermender kózaıymyna aınalyp júldeli İİ oryndy ıelendi.
2014 jylǵy matematıka mamandyǵyn bitirýshi 23 túlektiń 7 - i qysqartylǵan baǵyttaǵy joǵarǵy oqý ornynyń matematıka mamandyǵy boıynsha kúndizgi bólimge bólingen 8 memlekettik granttyń 7 – n jeńip alsa, al byltyrǵy 2015 - 16 oqý jylynda osy mamandyqty bitirýshi 19 túlektiń 14 – i oblys kólemindegi mektepterde mamandyǵy boıynsha jumysqa ornalasty. Bitirýshi A. Kadenova memlekettik grant boıynsha bilimin Astana qalasyndaǵy L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde jalǵastyrýda.
Búginde kollejdiń oqý – materıaldyq, oqý – tehnıkalyq bazasy jańa úlgidegi kompúterler, ınteraktıvti taqtalarmen jańalanyp, bilikti oqytýshylar qatary kóbeıdi. Qazirgi tańda matematıka mamandyǵyna sabaq beretin ustaz – matematıkter O. A. Jáýtikov atyndaǵy fızıka – matematıka mektebiniń túlegi Q. Jumaǵulov, kolejdiń matematıka mamandyǵynyń 2001 jylǵy túlegi, joǵarǵy oqý ornynyń memlekettik grant ıegeri, magıstr G. Sársen.
Qazirgi tańda matematıkterdiń aldynda turǵan problemanyń bastysy – oqýshylardyń matematıka páninen úlgiriminiń tómendigi. Al bunyń negizi mektepten bastaý alady desek qatelespeımiz, sebebi stýdentterge júrgizilgen saýalnamadan ári baqylaý jumystarynyń nátıjesinen baıqaǵanymyz oqýshylardyń kópshiligi daıyn úlgidegi standarttyq esepterdi shyǵarǵanmen, oılaýdy qajet etetin esepterdi shyǵarýda qıyndyqqa tireletindigi, ári matematıkalyq qatelikterge kóp boı aldyratyndyǵy. Al osyndaı matematıkalyq qatelikter júrgen kezde matematıkalyq bilimniń sapasy artady dep aıtýdyń ózi oılandyratyn nárse. Matematıka páninen oqýshylar biliminiń tómendigi «jalǵan túsinik, qate tujyrymdarmen ýlaýdan» bolýy múmkin degen pikir bar. Qate tujyrymdar praktıkalyq qoldanysta jıi qaıtalansa, turaqtylyq sıpat alyp, naqty tujyrymdarǵa aınalýy múmkin. Munyń sebebine ózdiginshe oqyp túsinýge oqýlyq mazmunynyń aýyrlyǵy, baǵdarlamadaǵy birizdiliktiń joqtyǵy negiz bolatyn sıaqty. Sonymen birge keıbir muǵalimder biliminiń álsizdigi de sebep sıaqty. Olaı bolsa sapany ár muǵalim ózinen bastaýy qajet. Sodyqtan da
• oılaýdyń erkindigin,
• sananyń salaýattylyǵyn,
• ózindik bolmysty,
• tapqyrlyqty kerek etetin esepterdi shyǵarý qajet.
Ol úshin muǵaliminiń birinshi ári eń basty mindeti esep shyǵarýdyń ádistemelik jaqtaryna nazar aýdarý.
Elbasy Qazaqstan – 2050 strategıasynda damyǵan 30 eldiń qataryna qosylý mindetin qoıdy. Ol úshin durys oı qorytatyn jáne saýatty ekonomıkalyq esep júrgize alatyn mamandar qajet. Al bul mamandar el úshin qaıtarymsyz baılyq desek, osy baılyqty daıyndaıtyndar bizder, ıaǵnı muǵalimder ekenin esten shyǵarmaýymyz qajet.
M. Mámetova atyndaǵy Qyzylorda gýmanıtarlyq kolejiniń
joǵary sanatty matematıka pániniń oqytýshysy
Ǵ. H. Sýhanberdına
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Sabaq taqyryby: § 3. 12. Optıkalyq - talshyqtyq komýnıkasıalyq toraptar. Uıaly tehnologıa. Internet.
