InfoHub Logo

Kez kelgen jerde qasyńda joq adam týraly jaman áńgimeleý ony ósekteý degen sóz. Ósektiń saıasası maqsatta, marketıńte t.b. alańdarda josparly túrde qoldanylǵan kezderi de bar. Tarıhta munyń mysaldary kóptep kezdesedi. Máselen tarıhshylar Ámir Temir men Osman memleketiniń patshasy Iyldyrym Baıazıd hannyń soǵysyna ósek arqyly araǵa iritki salynýy sebep bolǵan desedi. Ámir Temir Baıazıd hanǵa jazǵan hatynda «Sizge ósek jetkizip arańdatyp júrgenderdiń baryn bilemin, ondaılar maǵan da kelip sóz jetkizýde, olardyń arańdatýshylyqtaryna túspeńiz» dep hat jazǵan kórinedi. Biraq báribir sońynda soǵys bolyp, jeńiske jetken Ámir Temir olja da almaı, jerin de almaı Osmanly elinen shyǵyp ketedi...

Biraq ósektiń munshalyqty qaýipi bar eken dep barlyq jerden qastandyq teorıasyn izdeý, bárinen kúmándanyp, únemi úreı ishinde júrý de aqyldyń isi emes.

Keıde kóre almaýshylyqtan, kek saqtaýdan, ashý-yzadan, renishten de týyndaıdy. Ósekshi — bireýge bolǵan narazylyǵy men renishin aıtyp ózgelerdiń de álgi adam týraly jaman oılaýyn qamtamasyz etý arqyly rahattanady. Ondaılar basqany jamandap, tómendetý arqyly ózin joǵarylatqanyn oılaıdy. Osylaısha men ondaı emespin, men jaqsymyn degendi pash etedi. Sondaı-aq eshkim bilmeıtin nárseni bilý sezimi, basqalardan erekshe bolý, ústem bolý sezimine jol ashady. Sol sebepti de osy ústemdigin basqalarmen bóliskisi kelip turady. Eshkim bilmeıtin erekshe málimet dep bilgen nársesin dereý aınalasyndaǵylarǵa usynyp, jeńildep, rahatqa bólenedi. Usynarda oǵan ózgertýler men qosymshalar engizip barynsha bezendirip baryp jaryqqa shyǵarady. Birneshe adamnan ótken kezde ósek odan saıyn túrlene túsedi...

Danyshpan aqsaqal

Adam aqylmen is etý kerek. Ashýǵa nemese joǵaryda atalǵan basqa da emosıalarǵa berilip, oılanbaı sóılep, ósek pen iritkiniń sebepshisine aınalmaý kerek. Óıtkeni ósek, sóz tasý — adamdarmen ara-qatynasty buzady, senimniń sarqylýy, otbasy quldyraýy, dostyqtyń álsireýi, qoǵamdardyń arazdasyp, janjal shyǵýy sekildi jaman nátıjelerge ákeledi. Sóz tasyǵan adamǵa da bul qylyq abyroı ákelmeıdi. Sóz tasýdy ádetke aınaldyrǵan adam ózgelermen senimdi baılanys qura almaıtyn bolady. Bul jaman ádet bara-bara onyń meıirim, adamgershilik sezimderin báseńdetedi. Jaqyndarynyń odan seskenip, ara-qatynasty alshaq ustaýyna, ósekshi degen atqa iligýine sebep bolady.

Bir aýylda kóp sóz tasıtyn, adamdardy shaǵystyryp júretin ósekshi bir adam bar eken. Bunyń óseginiń qurbany bolǵan bir qart kisi oǵan:

— Bul taratqan ósegiń arqyly maǵan ǵana emes, birneshe adamǵa zıanyń tıdi, uıalsań etti, — deıdi. Álgi ósekshi:

— Men bulaı bolaryn bilgenim joq, aıtqan sózderimdi keri aldym, meni keshirińizshi, — dep jalynady.

— Keri aldym deımisiń, shynymen keri alǵyń kelse, úıińnen qus qaýyrsyndy jastyq alyp kel, — deıdi. Bul adam dereý úıine baryp jastyq alyp keledi. Qart kisi qaltasynan bákisin shyǵaryp jastyqty osyp jibergeni sol-aq edi, ishindegi qus qaýyrsyndary jelmen jan-jaqqa shashyla bastaıdy. Qart kisi:

— Endi barlyq qaýyrsyndardy jına, sonda ǵana keshiremin, — deıdi. Aýzy ańqıǵan álgi adam:

— Aqsaqal-aý, ushyp, tarap ketti ǵoı, qalaı jınaımyn? Qarasańyzshy, aǵashtardyń, shópterdiń arasyna, úılerdiń qýystaryna deıin kirip ketti, bulardy jınaý múmkin emes qoı, — deıdi. Sonda aqsaqal:

— Týra seniń aıtqan ósegiń sıaqty jan-jaqqa tarap ketti, solaı emes pe? Taratqan ósekteriń qanshalyqty uzaqtarǵa ketkendigin, kimniń sanasynda qandaı nátıjelerge jol ashqandyǵyn pikirleı aldyń ba endi? — degen eken.

Úsh súzgi

Bireýdi jamandap ósek aıtqan adam qanshalyqty aıypty bolsa, ony tyńdaǵan adam da sonshalyqty aıypty. Óıtkeni tyńdaý arqyly oǵan demeý bergen, qoldaǵan bolady. Sondyqtan mundaı áńgime bastalǵanda munyń durys emes ekenin aıtyp toqtatýǵa tyrysý, sózdi basqa taqyrypqa aýystyrý nemese ol jerden turyp ketken jaqsy bolady.

Myna bir támsil osy taqyrypqa jaqsy keledi:

Bir tanysy Sokratqa kelip:

— Seniń dosyń týraly ne estigenimdi bilemisiń? — deıdi. Sokrat:

— Bir mınýt kúte tur! Sen maǵan eshteńe aıtpastan buryn meniń suraqtaryma jaýap bershi. Bul suraqtar «úsh súzgi» dep atalady. Birinshisi «shyndyq cúzgisi». Maǵan aıtaıyn dep turǵan nárselerińniń tolyǵymen ras ekendigine senimdisiń be?

— Jooq, bireýden estidim.

— Olaı bolsa, jaqsylyq súzgisine óteıik. Dosym týraly aıtpaq bolǵandaryń jaqsy nárse me?

— Joq, kerisinshe jaman nárse.

— Onda paıda-zıan súzgisin kóreıik. Seniń aıtaıyn dep turǵan nárseńniń maǵan kelip-keter paıdasy bar ma?

— Joq.

— Demek, maǵan aıtatyndaryńnyń ras-ótirigin bilmeseń, ol jaqsy nárse bolmasa, paıdaly nárse bolmasa, ony maǵan ne maqsatpen aıtpaqsyń?- degen eken...

Qoryta aıtqanda adamdarǵa meıirimdi bolýǵa, adal bolýǵa, eshkimniń ala jibin attamaýǵa tyrysaıyq. Minsiz adam tabý múmkin emes. Ár adamnyń isinde, sózinde qandaı da bir kemshilik, min tabylýy qalypty nárse. Biraq ony áshkerelep, sóz tasý, iritki salý eshkimge paıda ákelmeıdi. Sondyqtan jyly, jaǵymdy, jaqsy sóz aıtýǵa umtylaıyq, ıgi sóıleı almasaq eń bolmasa jaman aıtpaýǵa tyrysaıyq.

---