Ósimdik sharýashylyǵy týraly túsinik
Bıologıa 6 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: Ósimdik sharýashylyǵy týraly túsinik.
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdiligi. Oqýshylarǵa ósimdikterdiń kóptúrliligin jáne mańyzy jaıly túsinik berý, bilimderin arttyrý.
á) tárbıeliligi. Oqýshylarǵa ósimdikterdiń mańyzy, kóptúrliligi jaıly túsindirip, olardyń dúnıetanymdyq kózqarasyn qalyptastyrý, ósimdikterdi qorǵaýǵa tárbıeleý.
b) damytýshylyǵy. Oqýshylardyń ósimdikterdiń adam ómiri úshin mańyzyn óz betinshe oılaý qabiletin damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Ósimdikter týraly kitap, Ósimdiktiń sýretteri, ósimdikterdiń keppe shóbi, jemis - jıdek mýlájy, tiri ósimdikter, ınteraktıvti taqta,
Sabaqtyń ádisi: STO ádisi, suraq – jaýap, baıandaý, qorytý, jartylaı izdený.
Sabaqtyń túri: Dástúrli
Pánaralyq baılanys: bıologıa, tabıǵattaný, ekologıa, zoologıa, ádebıet.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
İİİ. Jańa sabaq.
İÚ. Qorytyndylaý
Ú. Baǵalaý
Úİ. Úıge tapsyrma berý.
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesip, oqýshylardy túgeldeý, sabaqqa daıyndaý. Oqýshylardyń nazaryn aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
Oqýshylardan úıden jan - janýarlarǵa jazǵan hattaryn oqytý.
İİİ. Jańa sabaq túsindirý.
Oqýshylardan ósimdikter týraly qandaı maqal – mátel, jumbaqtar týraly suraý.
Ósimdikterdiń túrleri óte kóp. Ósimdikter jer sharyndaǵy ottegini jasaýshy jáne zıandy gazdardan tazartýshy bolyp tabylady.
Ósimdikter álemi – tiri tabıǵattyń bir bóligi. Adamzattyń da, janýarlardyń áleminiń de ómiri shynynda da osy ósimdikter dúnıesine tyǵyz baılanysty. Álemde kózge kórinetin ósimdikter ár alýan. HÚİİİ ǵasyrda shved ǵalymy K. Lınneı ósimdikterdiń kóptegen túrlerin anyqtap, 6000 túri ǵana belgili boldy.
Ósimdiktiń taralý joldary ártúrli. Klımaty sýyq jerlerge qaraǵanda jyly tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq jerlerde ósimdiktiń túrleri de óte kóp.
Mysaly: Grenlandıa aralynda – 390 túrli
Saharada – 300 deı
Brazılıada – 40 000 túr
Indıada – 21 000 túr
Qytaıda – 20 000 túr
Afrıkanyń tropıkalyq aýdandarynda – 13 000 ósimdik túri kezdesedi.
Jer betindegi tabıǵat jaǵdaılary ár jerde ártúrli. Bir jerde únemi jaz, ekinshi jerde únemi qys, al taǵy bir tusta jyldyń barlyq mezgilderi aıqyn baıqalady.
Ósimdikter qurlyqta jáne sýda, týndra men shól dalada, taýlarda jáne muzdyqtarda da kezdesedi.
Ekvator mańy sıaqty jyl boıy jaz bolyp turatyn aımaqtarda jylý súıgish ósimdikter men jemister ósedi. ( mysaly. ZÁITÚN, MANDARIN, BANAN
Shól dalalarda ystyqqa tózimdi jáne sýdy únemdi ári az paıdalanýǵa beıimdelgen ósimdikter ósedi. Mysaly: sekseýil birneshe aılar boıy sýsyz tirshilik etýge beıim.
Muhıttar men teńizderde, ózender men kólderde baldyrlar, teńiz kapýstasy jáne marjandy rıfterde ósetin erekshe ósimdiktiń túrleri ósedi. Bul ósimdikter sý janýarlaryna qorek bolyp qana qoımaı, sýdyń quramyndaǵy zattardyń tepe - teńdik jaǵdaıyna áser etýshi.
Ósimdikter tabıǵatta úlken rol atqarady.. Janýarlar alýan túrli ósimdiktermen qorektenedi. Adam óz tirshiliginde kóptegen mádenı ósimdikterdi paıdalanady. Egistiktermen mal jaıylymdary aýyl sharýashylyǵynyń qaınar kózi bolyp tabylady.
Ósimdiksiz biz kórip júrgen tabıǵat mundaı kórkem, ári sulý bolmas edi. Qyzyl jasyl túspen boıalmaǵan gúldersiz eshqandaı qalanyń, aýyldyń kórki sulý bolmas edi.
Ósimdikterden sonymen qatar aǵashtar, qurylys materıaldary ( kitap, dápter ) jasalynady. Tastaı temir aǵashty samshat dep atalady.
Eń bıik aǵashty – evkalıpt deımiz.
Eń bıik shópti – bambýk deımiz,
Ósimdikterdiń mádenı jáne dárilik túrleri bolady.
Mádenı ósimdikterge – azyq – túlikter, maıly daqyldar. Mysaly: kartop, júgeri kúrish, bıdaı, kúnbaǵys, maqta, temeki t. b.
Al bıdaı – nan atasy. Al júgerini dala arýy dep te ataımyz.
Kúrishtiń otany – Úndistan
Kartop, júgeri, maqta, kúnbaǵys, temekiniń otany – Amerıka. Bul ósimdikterdi Eýropaǵa alǵash alyp kelgender teńiz saıahatshylary. Qazir dúnıe júzinde adamdar egip, ósiretin mádenı ósimdikterdiń 200 myńdaı túri bar. Olardyń arǵy tegi jabaıy ósimdikter.
Tabıǵatta ósetin ósimdikterdiń adamdarǵa tıgizetin paıdasy óte kóp. Olardyń birazyn tamaqqa paıdalansa, bir tobyn ár túrli sharýashylyqqa paıdalanady. Ósimdikterden dári – dármek, boıaýlar alynady. Kartoptan krahmal men spırt alynady, al maqta – matanyń negizgi shıkizaty. Qaraǵaı, pıaz, sarymsaq sıaqty ósimdikter erekshe fıtonsıd degen zatty bólip shyǵaryp, aýrý qozdyrýshy bakterıalardy óltiredi. Adam ómirine qajetti aýany ottegimen baıtyp otyrady. Dúnıe júzindegi asa paıdaly ósimdikterdi qoldan ósirip, elden elge taratqan da adamdar. Mádenı ósimdikterdi adam qoldan ósiredi.
İÚ. Qorytyndylaý.
1. Ósimdikter jer sharynda birkelki taralǵan ba?
2. Sýyq jerler men jyly jerlerdegi ósimdikterdiń uqsastyqtary men aıyrmashylyqtary qandaı?
3. Ósimdikter adamnyń tirshiliginde qandaı ról atqarady?
Ú. Baǵalaý.
Sabaq aıtqan, sabaqqa belsene qatysqan oqýshylarǵa baǵa qoıylady.
Úİ. Úıge tapsyrma berý.
Ósimdik sharýashylyǵy týraly túsinik. júkteý
Sabaqtyń taqyryby: Ósimdik sharýashylyǵy týraly túsinik.
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdiligi. Oqýshylarǵa ósimdikterdiń kóptúrliligin jáne mańyzy jaıly túsinik berý, bilimderin arttyrý.
á) tárbıeliligi. Oqýshylarǵa ósimdikterdiń mańyzy, kóptúrliligi jaıly túsindirip, olardyń dúnıetanymdyq kózqarasyn qalyptastyrý, ósimdikterdi qorǵaýǵa tárbıeleý.
b) damytýshylyǵy. Oqýshylardyń ósimdikterdiń adam ómiri úshin mańyzyn óz betinshe oılaý qabiletin damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Ósimdikter týraly kitap, Ósimdiktiń sýretteri, ósimdikterdiń keppe shóbi, jemis - jıdek mýlájy, tiri ósimdikter, ınteraktıvti taqta,
Sabaqtyń ádisi: STO ádisi, suraq – jaýap, baıandaý, qorytý, jartylaı izdený.
Sabaqtyń túri: Dástúrli
Pánaralyq baılanys: bıologıa, tabıǵattaný, ekologıa, zoologıa, ádebıet.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
İİİ. Jańa sabaq.
İÚ. Qorytyndylaý
Ú. Baǵalaý
Úİ. Úıge tapsyrma berý.
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesip, oqýshylardy túgeldeý, sabaqqa daıyndaý. Oqýshylardyń nazaryn aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
Oqýshylardan úıden jan - janýarlarǵa jazǵan hattaryn oqytý.
İİİ. Jańa sabaq túsindirý.
Oqýshylardan ósimdikter týraly qandaı maqal – mátel, jumbaqtar týraly suraý.
Ósimdikterdiń túrleri óte kóp. Ósimdikter jer sharyndaǵy ottegini jasaýshy jáne zıandy gazdardan tazartýshy bolyp tabylady.
Ósimdikter álemi – tiri tabıǵattyń bir bóligi. Adamzattyń da, janýarlardyń áleminiń de ómiri shynynda da osy ósimdikter dúnıesine tyǵyz baılanysty. Álemde kózge kórinetin ósimdikter ár alýan. HÚİİİ ǵasyrda shved ǵalymy K. Lınneı ósimdikterdiń kóptegen túrlerin anyqtap, 6000 túri ǵana belgili boldy.
Ósimdiktiń taralý joldary ártúrli. Klımaty sýyq jerlerge qaraǵanda jyly tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq jerlerde ósimdiktiń túrleri de óte kóp.
Mysaly: Grenlandıa aralynda – 390 túrli
Saharada – 300 deı
Brazılıada – 40 000 túr
Indıada – 21 000 túr
Qytaıda – 20 000 túr
Afrıkanyń tropıkalyq aýdandarynda – 13 000 ósimdik túri kezdesedi.
Jer betindegi tabıǵat jaǵdaılary ár jerde ártúrli. Bir jerde únemi jaz, ekinshi jerde únemi qys, al taǵy bir tusta jyldyń barlyq mezgilderi aıqyn baıqalady.
Ósimdikter qurlyqta jáne sýda, týndra men shól dalada, taýlarda jáne muzdyqtarda da kezdesedi.
Ekvator mańy sıaqty jyl boıy jaz bolyp turatyn aımaqtarda jylý súıgish ósimdikter men jemister ósedi. ( mysaly. ZÁITÚN, MANDARIN, BANAN
Shól dalalarda ystyqqa tózimdi jáne sýdy únemdi ári az paıdalanýǵa beıimdelgen ósimdikter ósedi. Mysaly: sekseýil birneshe aılar boıy sýsyz tirshilik etýge beıim.
Muhıttar men teńizderde, ózender men kólderde baldyrlar, teńiz kapýstasy jáne marjandy rıfterde ósetin erekshe ósimdiktiń túrleri ósedi. Bul ósimdikter sý janýarlaryna qorek bolyp qana qoımaı, sýdyń quramyndaǵy zattardyń tepe - teńdik jaǵdaıyna áser etýshi.
Ósimdikter tabıǵatta úlken rol atqarady.. Janýarlar alýan túrli ósimdiktermen qorektenedi. Adam óz tirshiliginde kóptegen mádenı ósimdikterdi paıdalanady. Egistiktermen mal jaıylymdary aýyl sharýashylyǵynyń qaınar kózi bolyp tabylady.
Ósimdiksiz biz kórip júrgen tabıǵat mundaı kórkem, ári sulý bolmas edi. Qyzyl jasyl túspen boıalmaǵan gúldersiz eshqandaı qalanyń, aýyldyń kórki sulý bolmas edi.
Ósimdikterden sonymen qatar aǵashtar, qurylys materıaldary ( kitap, dápter ) jasalynady. Tastaı temir aǵashty samshat dep atalady.
Eń bıik aǵashty – evkalıpt deımiz.
Eń bıik shópti – bambýk deımiz,
Ósimdikterdiń mádenı jáne dárilik túrleri bolady.
Mádenı ósimdikterge – azyq – túlikter, maıly daqyldar. Mysaly: kartop, júgeri kúrish, bıdaı, kúnbaǵys, maqta, temeki t. b.
Al bıdaı – nan atasy. Al júgerini dala arýy dep te ataımyz.
Kúrishtiń otany – Úndistan
Kartop, júgeri, maqta, kúnbaǵys, temekiniń otany – Amerıka. Bul ósimdikterdi Eýropaǵa alǵash alyp kelgender teńiz saıahatshylary. Qazir dúnıe júzinde adamdar egip, ósiretin mádenı ósimdikterdiń 200 myńdaı túri bar. Olardyń arǵy tegi jabaıy ósimdikter.
Tabıǵatta ósetin ósimdikterdiń adamdarǵa tıgizetin paıdasy óte kóp. Olardyń birazyn tamaqqa paıdalansa, bir tobyn ár túrli sharýashylyqqa paıdalanady. Ósimdikterden dári – dármek, boıaýlar alynady. Kartoptan krahmal men spırt alynady, al maqta – matanyń negizgi shıkizaty. Qaraǵaı, pıaz, sarymsaq sıaqty ósimdikter erekshe fıtonsıd degen zatty bólip shyǵaryp, aýrý qozdyrýshy bakterıalardy óltiredi. Adam ómirine qajetti aýany ottegimen baıtyp otyrady. Dúnıe júzindegi asa paıdaly ósimdikterdi qoldan ósirip, elden elge taratqan da adamdar. Mádenı ósimdikterdi adam qoldan ósiredi.
İÚ. Qorytyndylaý.
1. Ósimdikter jer sharynda birkelki taralǵan ba?
2. Sýyq jerler men jyly jerlerdegi ósimdikterdiń uqsastyqtary men aıyrmashylyqtary qandaı?
3. Ósimdikter adamnyń tirshiliginde qandaı ról atqarady?
Ú. Baǵalaý.
Sabaq aıtqan, sabaqqa belsene qatysqan oqýshylarǵa baǵa qoıylady.
Úİ. Úıge tapsyrma berý.
Ósimdik sharýashylyǵy týraly túsinik. júkteý
You Might Also Like
