Qazaqstan terıtorıasyndaǵy erte jáne damyǵan orta ǵasyrdaǵy memleketter.
Qazaqstan terıtorıasyndaǵy erte jáne damyǵan orta ǵasyrdaǵy memleketter.
Qazaqstan tarıhy
1. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy erte orta ǵasyrdaǵy memleketter (VI - IX ǵǵ).
VI ǵasyrdyń basynda búgingi qazaq jerinde asa kúrdeli betburystar bolǵan. Altaı - Sibir, Mońǵolıa jerinde túrik taıpalarynyń ústem tap ókilderi birigip, ásker kúshine súıengen Túrik qaǵanaty atty erte feodaldyq memleket qurdy. Olardyń jeri shyǵys Koreıadan bastap, Orta Azıanyń jerinde qamtylǵan. Qazaqstanda bul qaǵandyqtyń quramyna kirgen.
Bul memleket týraly jazba derekter túrik taıpalarynyń óz tilinde jazylǵan «Úlken kúltegin», «Tanykók» qulpytastaryndaǵy jazýlarynan belgili. Mahmud Qashqarı, Rashıd - ad - dınniń tarıhı jazbalarynan kóptegen qundy derekter alýǵa bolady. Vızantıa, Qytaı tarıhshylary da mol málimet beredi. Qazaqstannyń tarıhynda bul merzim «Túrik dáýiri» (VI - XIII ǵ. ǵ.) degen atpen belgili. Qazaq jerinde kórsetilgen merzimde birneshe feodaldyq memleketter ózderiniń saıası - ákimshilik bılikterin júrgizdi.
Qazaqstanda alǵashqy qaýymdyq qurylystan keıin V ǵasyrdan feodaldyq qatynastar ornaı bastady (nemisshe feod - «jer», al - «ıesi», ıaǵnı jerdiń ıesi degen uǵymdy beredi.). Ortaǵasyrlyq taıpalardyń arasynda negizgi eki tap: feodaldyq taby men sharýalar taby qalyptasady. Feodaldar mal men jerdiń negizgi ıesi bolady. Feodaldyq qatynastardyń ornaýy Qazaqstannyń ońtústiginde basqa óńirlerge qaraǵanda jedel júrdi. Orta ǵasyrlardaǵy Qazaqstan tarıhynyń basty erekshelikteriniń biri osy feodaldyq - patrıarhattyq qatynastardyń ornaýy boldy.
Túrik qaǵanaty
Halyqtardyń uly qonys aýdarý dáýiri (II - V ǵǵ.) Qazaqstannyń Orta Azıa men Shyǵys Evropanyń etnıkalyq jáne saıası kartasyn edáýir dárejede ózgertti. V ǵasyrǵa qaraı Soltústik Mońǵolıadan Amýdarıanyń atyraýyna deıingi ulań - ǵaıyr terıtorıany tırek degen jalpy aty bar taıpalar mekendegen. Derektemeler olardyń ishinde: buǵý, qarluq, bulaq, edız, tarınah, tolenget, baıyrqý, bekli, qybyr, syǵyr, zebender, tarǵaı, bargýr jáne t. b taıpalardy ataıdy.
«Túrik» etnonıminiń alǵash ret atalýy Qytaı jylnamalarynda kezdesedi jáne ol 542 jylǵa jatady. Qytaılar túrikterdi súnnýlerdiń urpaqtary dep sanaǵan.
542 jyly tırek (tele) taıpalary qazirgi Mońǵolıanyń ońtústik jáne ortalyq bólikterin mekendegen jáne bul terıtorıalarǵa ústemdik etken avarlarǵa (jýan - jýan) qarsy shabýyl jasap, keskilesken shaıqasta Týmyn (Bumyn) basqarǵan tele taıpalary avarlardy kúırete jeńedi de, olardyń 50 myńnan astam áskerli túrikter tutqynǵa alady. Osy kezden bastap, buryn avarlarǵa vasaldyq táýeldilikte bolǵan túrikter endi olardyń básekelesterine aınalady. 552 jyly kóktemde túrikter avarlardyń ordasyna taǵy da shabýyl jasap, olardy kúırete jeńedi, avar memleketiniń qaǵany Anaǵun ózin - ózi óltiredi. Osy kezden bastap bumyn ózin «El qaǵan» dep jarıalaıdy. Túrik qaǵandyǵynyń irgesin qalap, shańyraǵyn kóteredi (552 j.).
Bumyn ólgennen keıin taqqa onyń inisi Qara – Eske otyrady (552 - 553jj.). Bumynnyń saıası is - áreketin onyń muragerli Qara - Eske, Muqan qaǵandar jalǵastyrsa, al qaǵandyqtyń batysqa qaraı shekarasyn keńeıtý isin onyń inisi Ishtemı (572 - 576 jj.) júrgizgen.
Qytaı derektemelerine qaraǵanda, b. z. 555 j. Ishtemıdiń (Sılzebýl) Orta Azıaǵa qaraı jasaǵan joryqtarynyń birinde Aral teńizine deıin jetkendigin habarlaıdy. Al «Kúltegin» úlken jazýynda Muqan men Ishtemı qaǵandardyń óz halqyn «Temir qaqpaǵa» deıin ornalastyrǵan. Mundaǵy temir qaqpa dep otyrǵan jeri Sogda eli men Toharstan eliniń arasynda Baısyn taýyndaǵy ótkel.
Túrik qaǵanatynyń kúsheıip, saıası jaǵynan belsendiligi artyp, tarıh sahnasyna shyqqan kezi VI ǵasyrdyń ortasy. Bul kezde túrik qaǵanaty Sılzebýl Orta Azıadaǵy eftalıtterdi ózderine tolyq baǵyndyrýǵa áreket jasaıdy. Alaıda bir sheti Kaspıı teńizinen, ekinshi sheti Soltústik Úndi oıpatyna deıingi ulan-ǵaıyr jerdi alyp jatqan eftalıtterdi jeńe qoıý ońaıǵa túse qoımaıtyny bilgen túrik qaǵany Iran shahy Husraý I Anýshırvanmen kelisimge keledi (561 - 563 jj.).
Qazaqstan terıtorıasyndaǵy erte jáne damyǵan orta ǵasyrdaǵy memleketter. júkteý
Qazaqstan tarıhy
1. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy erte orta ǵasyrdaǵy memleketter (VI - IX ǵǵ).
VI ǵasyrdyń basynda búgingi qazaq jerinde asa kúrdeli betburystar bolǵan. Altaı - Sibir, Mońǵolıa jerinde túrik taıpalarynyń ústem tap ókilderi birigip, ásker kúshine súıengen Túrik qaǵanaty atty erte feodaldyq memleket qurdy. Olardyń jeri shyǵys Koreıadan bastap, Orta Azıanyń jerinde qamtylǵan. Qazaqstanda bul qaǵandyqtyń quramyna kirgen.
Bul memleket týraly jazba derekter túrik taıpalarynyń óz tilinde jazylǵan «Úlken kúltegin», «Tanykók» qulpytastaryndaǵy jazýlarynan belgili. Mahmud Qashqarı, Rashıd - ad - dınniń tarıhı jazbalarynan kóptegen qundy derekter alýǵa bolady. Vızantıa, Qytaı tarıhshylary da mol málimet beredi. Qazaqstannyń tarıhynda bul merzim «Túrik dáýiri» (VI - XIII ǵ. ǵ.) degen atpen belgili. Qazaq jerinde kórsetilgen merzimde birneshe feodaldyq memleketter ózderiniń saıası - ákimshilik bılikterin júrgizdi.
Qazaqstanda alǵashqy qaýymdyq qurylystan keıin V ǵasyrdan feodaldyq qatynastar ornaı bastady (nemisshe feod - «jer», al - «ıesi», ıaǵnı jerdiń ıesi degen uǵymdy beredi.). Ortaǵasyrlyq taıpalardyń arasynda negizgi eki tap: feodaldyq taby men sharýalar taby qalyptasady. Feodaldar mal men jerdiń negizgi ıesi bolady. Feodaldyq qatynastardyń ornaýy Qazaqstannyń ońtústiginde basqa óńirlerge qaraǵanda jedel júrdi. Orta ǵasyrlardaǵy Qazaqstan tarıhynyń basty erekshelikteriniń biri osy feodaldyq - patrıarhattyq qatynastardyń ornaýy boldy.
Túrik qaǵanaty
Halyqtardyń uly qonys aýdarý dáýiri (II - V ǵǵ.) Qazaqstannyń Orta Azıa men Shyǵys Evropanyń etnıkalyq jáne saıası kartasyn edáýir dárejede ózgertti. V ǵasyrǵa qaraı Soltústik Mońǵolıadan Amýdarıanyń atyraýyna deıingi ulań - ǵaıyr terıtorıany tırek degen jalpy aty bar taıpalar mekendegen. Derektemeler olardyń ishinde: buǵý, qarluq, bulaq, edız, tarınah, tolenget, baıyrqý, bekli, qybyr, syǵyr, zebender, tarǵaı, bargýr jáne t. b taıpalardy ataıdy.
«Túrik» etnonıminiń alǵash ret atalýy Qytaı jylnamalarynda kezdesedi jáne ol 542 jylǵa jatady. Qytaılar túrikterdi súnnýlerdiń urpaqtary dep sanaǵan.
542 jyly tırek (tele) taıpalary qazirgi Mońǵolıanyń ońtústik jáne ortalyq bólikterin mekendegen jáne bul terıtorıalarǵa ústemdik etken avarlarǵa (jýan - jýan) qarsy shabýyl jasap, keskilesken shaıqasta Týmyn (Bumyn) basqarǵan tele taıpalary avarlardy kúırete jeńedi de, olardyń 50 myńnan astam áskerli túrikter tutqynǵa alady. Osy kezden bastap, buryn avarlarǵa vasaldyq táýeldilikte bolǵan túrikter endi olardyń básekelesterine aınalady. 552 jyly kóktemde túrikter avarlardyń ordasyna taǵy da shabýyl jasap, olardy kúırete jeńedi, avar memleketiniń qaǵany Anaǵun ózin - ózi óltiredi. Osy kezden bastap bumyn ózin «El qaǵan» dep jarıalaıdy. Túrik qaǵandyǵynyń irgesin qalap, shańyraǵyn kóteredi (552 j.).
Bumyn ólgennen keıin taqqa onyń inisi Qara – Eske otyrady (552 - 553jj.). Bumynnyń saıası is - áreketin onyń muragerli Qara - Eske, Muqan qaǵandar jalǵastyrsa, al qaǵandyqtyń batysqa qaraı shekarasyn keńeıtý isin onyń inisi Ishtemı (572 - 576 jj.) júrgizgen.
Qytaı derektemelerine qaraǵanda, b. z. 555 j. Ishtemıdiń (Sılzebýl) Orta Azıaǵa qaraı jasaǵan joryqtarynyń birinde Aral teńizine deıin jetkendigin habarlaıdy. Al «Kúltegin» úlken jazýynda Muqan men Ishtemı qaǵandardyń óz halqyn «Temir qaqpaǵa» deıin ornalastyrǵan. Mundaǵy temir qaqpa dep otyrǵan jeri Sogda eli men Toharstan eliniń arasynda Baısyn taýyndaǵy ótkel.
Túrik qaǵanatynyń kúsheıip, saıası jaǵynan belsendiligi artyp, tarıh sahnasyna shyqqan kezi VI ǵasyrdyń ortasy. Bul kezde túrik qaǵanaty Sılzebýl Orta Azıadaǵy eftalıtterdi ózderine tolyq baǵyndyrýǵa áreket jasaıdy. Alaıda bir sheti Kaspıı teńizinen, ekinshi sheti Soltústik Úndi oıpatyna deıingi ulan-ǵaıyr jerdi alyp jatqan eftalıtterdi jeńe qoıý ońaıǵa túse qoımaıtyny bilgen túrik qaǵany Iran shahy Husraý I Anýshırvanmen kelisimge keledi (561 - 563 jj.).
Qazaqstan terıtorıasyndaǵy erte jáne damyǵan orta ǵasyrdaǵy memleketter. júkteý
You Might Also Like
