InfoHub Logo

Tasty holesıstıt (túrli sebepterden paıda bolǵan tastardan ót qaltasynyń qabynýy), nemese óttas aýrýyna álemdegi árbir jetinshi adam shaldyǵady eken. Olardyń kópshiligi áıelder kórinedi. Onyń sebebi áıelder organızmindegi gormonaldy úderisterge qatysty. Bul aýrý jas talǵamaıdy. Kóbinese eresekterde baıqalǵanymen, hırýrgıalyq tájirıbede jasóspirimderdiń de ótinde tas paıda bolyp, ót joldaryna turyp qalyp, qatty qabyndyrǵan jaǵdaılar kezdesedi.

Ǵalymdardyń aıtýynsha, tek qana ósimdiktermen qorektenetin vegetarıandyqtar óttas aýrýyna shaldyqpaıdy. Sebebi, olar quramynda holesterıni kóp aqýyzdy taǵamdardy paıdalanbaıdy. Aqýyzdyń quramynda holesterın kóp bolsa, óttas aýrýyna shaldyǵý qaýpi de joǵary.

Etıologıasy men patogenezi

Ót tastarynyń quramyna kóptegen organıkalyq jáne beıorganıkalyq zattar kiredi. Olardyń negizgi komponentterine: holesterın, bılırýbın, et qyshqyldary, aqýyzdar, glıkoproteıdter, túrli tuzdar, kálsı jáne basqa da organıkalyq jáne beıorganıkalyq qosyndylar enedi. Ót tastarynyń damýynda holesterın jáne ót pıgmentteri negizgi oryn alady, sondyqtan tastardyń barlyǵynyń negizgi eki tobyn: holesterındi jáne pıgmentti túrlerin ajyratady. Holesterındi túrindegisi – bul, negizinen holesterınnen turatyn, al pıgmentti túrindegisi – bılırýbın  jáne onyń polımerlerinen turatyn tastar.

Tastardyn qurylymy olardyń quramyna baılanysty ózgerip turady. Holesterındi tastar dóńgelengen túrde bolady. Tastyń kóldeneń kesindisinen shetkeri bólikterinde ornalasqan radıaldy jolaqtanýdy kórýge bolady, sebebi holesterın shetkeri radıaldy jolaqtar túrinde, pıgment jáne kálsı tuzdarynyń aıqyn kórinetin krıstaldaryn (holesterın-pıgment-ák tastary) túzedi. Pıgmentti tastar – bul, gomogendi, qatty, synǵysh, qara tústi tastar. Kóp jaǵdaıda olar qyrly bolady, jáne kóptep kezdesedi. Kálsı tastary ádette aqshyl-qonyr nemese qoshqyl-qońyr tústi, kálsı karbonatynan turady. Kóbinese olardyń tikensheler tárizdi ósindileri bolady.

Óttastyn qabynýy nemese holenıstıttiń belgileri

Holesıstıt ádette sozylmaly jáne jedel túrge bólinedi. Sozylmaly holesıstıtte naýqastyń oń qabyrǵasynyń asty syzdap aýyryp, onysy jaýyryn ortasyna, oń qolǵa beriledi. Bul belgiler ásirese maıly, qýyrylǵan taǵamdardan keıin jıi bilinedi. Keıde júregi aınyp, loqsyp, kusýy da múmkin. Ýaqyt kele bundaı «shanshý» jıileı túsedi. Últradybystyq apparat arqyly teksergende ót qaltasyndaǵy tasty nemese kóptegen ár kólemdi tastardy anyqtaýǵa bolady. Sonymen qatar et qaltasynyń qabaty qabynyp, qalyńdaı túskenin baıqaý qıyn emes. Sozylmaly holesıstıt, ıaǵnı et qaltasynyń qabynýy birneshe jyldar boıy sozylyp júre berýi múmkin. Birte-birte oń qabyrǵa astynyń syzdap aýyrýy jıilep, syrqat adamnyń ábden mazasyn alady. Ýaqyt kele óttas aýrýy asqynyp maıda óttastar negizgi ót joldaryna túsip, óttiń jyljýyna kedergi jasap, keıde múldem bitep, naýqastyń denesin sarǵaıtýy ǵajap emes. Bundaı kezde jedel hırýrgıalyq em qajet. Ót qaltasyn ishindegi tastarymen qosa sylyp alyp tastaıdy (holesıstektomıa), ót joldaryn bitep qalǵan maıda tastar alynyp, ót joldary tútiksheleri qalpyna keltiriledi.

Jedel holesıstıt aıaq astynan oń qabyrǵa astynyń shanshyp aýrýynan bastalady. Aýrý birte-birte meńdep, belgisi qataıa túsedi. Naýqas júregi aınyp, qusady, qan tamyrynyn soǵýy jıilep, dene qyzýy kóteriledi, bazbir kezde aýzy qurǵap, ishi kebe bastaıdy. Keıde denesi, kózderiniń aǵy sarǵaıady. Bul degenińiz ót qaltasy qabynyp, ót joldary isinip, irińdeı bastaǵanynyń belgileri. Eger asqyný jalǵasa berse, tastar ót qaltasyn tesip, ót ish qýysyna quıylady. Naýqasty ýaqyt ozdyrmaı aýrýhanaǵa jetkizgen abzal. Dárigerler tekserip, aýrýyn anyqtaǵannan soń ota jasalynady. Onsyz dert asqynyp, ish qýysy qabynyp, densaýlyqqa zıandy jalpy perıtonıtke jetkizýi múmkin. Ondaı jaǵdaıda adam ómirine keler qaýip arta túsedi.

Qazirgi tańda ót qaltasyna ota eki tásilmen jasalyp júr. Birinshisi, erteden kele jatqan ishti ashyp, dástúrli holesıstektomıa otasy bolsa, ekinshisi, dáriger-otashylar «kishi ınvazıalyq ota» dep atap júrgen laparoskopıalyq holesıstektomıa. Iaǵnı, kishkene ǵana kesikten hırýrgıalyq apparatty ish kýysyna engizip, telemonıtor arqyly baqylap otyryp, ót qaltasyn sylyp alyp tastaý tásili. Laparoskopıalyq holesıstektomıa bul kúnderi barlyq oblys ortalyqtarynda, tipti, aýdandyq aýrýhanalarda jasalýda jáne bul tásil naýqas úshin óte tıimdi: naýqas aýrýdan tez aıyǵyp, aıaǵyna bir-eki kúnde turyp, 3-4 kúnde úıine ambýlatorıalyq emge shyǵarylady, ıaǵnı dástúrli otalardaǵydaı 10-12 kún aýrýhanada jatýy mindetti emes. Árıne, aýrýdy asqyndyrmaı, ót qaltasynda tas bar ekeni anyqtalsa, ýaqyt ozdyrmaı ota jasatyp, óttastardan qutylǵan durys. Asqynǵan aýrýdy emdeý árdaıym qıynǵa soǵady.

Óttas aýrýyn boldyrmas úshin ne isteý kerek?

Óttas aýrýynyń paıda bolýy sizdiń tamaqtanýyńyzǵa tikeleı baılanysty. Eger quramynda holesterıni kóp taǵamdardy paıdalansańyz, aýrýǵa shaldyǵý qaýpi basym. Al eger kerisinshe jasasańyz, ótińizde tastardyń jınalyp qalýynan qutylasyz.

Joǵaryda vegetarıan adamdardyń bul aýrýdan zardap shekpeıtinin aıttyq. Biraq sizge óttas aýrýyna bola jeıtin etińizden bas tartý shart emes. Bar bolǵany, kókónister men túrli jańǵaqtardy, apelsın, mandarın sekildi jemisterdi jáne burshaq tárizdes daqyldardy kóp jeseńiz jarap jatyr.

Densaýlyǵyńyz óz qolyńyzda ekenin jáne halqymyz jıi aıtatyn «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izde» degen qanatty sózin esten shyǵarmaǵanyńyz jón. Saqtansańyz saý bolasyz.

Saǵyndyq Ordabekov
medısına ǵylymynyń doktory, profesor.

---