Oıý - órnek - óreli óner
Jumystyń taqyryby: «Oıý - órnek - óreli óner»
İ. Kirispe
Mazmuny
İİ. Pikir
İİİ. Anotasıa
İV. Kezeńder: 1. Qazaqstannyń oıý - órnek óneri. Andronov mádenıeti
2. Oıý - órnek túrleri.
3. Oıý - órnek qurlysy.
4. Qazaq oıý - órnekteriniń maǵynasy men tárbıelik máni týraly.
5. Oıý - órnek zertteýshileri.
6. Órnekterdiń tústeri men boıaýlary jáne buıymdardy órnekteý.
7. Oıý - órnekterdiń qazirgi zaman talabyna saı qoldanylýy.
8. Tarıhtyń tańbasy – oıý - órnek
9. Jeke shyǵarmashylyǵy
V. Qorytyndy
Vİ. Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi
Anotasıa
Qazaqtyń sándik – qoldanbaly oıý - órnegi jaıly sóz qozǵaǵanda, kóz aldyńyzǵa ásemdik pen sulýlyq álemi eriksiz elesteıdi. Ony bir qasıetti sózder ónerdiń qaı salasy bolmasyn sazgerlik, ádebıet, beıneleý jáne t. b. ónerdiń barlyq salalaryna ortaq dúnıeler. Qazaq halqynyń ejelgi zamandardan - aq qalyptasyp, únemi damýmen, jetildirýmen kele jatqan oıý - órnegi – sol sulýlyq áleminiń ishindegi erekshe bir salasy.
Oıý - órnek – tarıhy tereńde jatqan, teorıasy kúrdeli ásemdik óneri.
Kazahskoe narodno - prıkladnoe ıskýsstvo, assosırýetsá s krasotoı nejnostú, blagorodstvom kazahskogo naroda. Etı nasıonalnye kachestva ıspolzýıýtsá v lúbom janre ıskýsstva. V lıteratýre, arhıtektýre, akýltýre ı. t. d.
Narodno - prıkladnoe ıskýsstvo, ıavláetsá odnoı ız drevneıshıh ıskýsstv, a takje v sovremennom mıre ono postoıanno obnovláetsá ı prebrájaetsá kazahskıı nasıonalnyı ornament – eto vıd ıskýsstva, kornámı ýhodáshıı glýboko v ıstorıý, ı ımeıýshıı slojnýıý teorıý.
Kazakh folk – arts and crafts, is associ a ted with beauty, generosity of the Kazakh people. These national guality used in any genre of art in liferature in architecture, sculpture etc. Folk - arts and crafts is one of the oldest arts, as well as in the modern world is constantly updated and changld.
Zertteý maqsaty:
Oıý - órnek óneri - qazaq halqynyń aýyz ádebıeti sekildi mádenı shejire. Maqsat, bolashaq urpaqtarymyzǵa umyt bolyp bara jatqan osy ónerdi tanystyryp qana qoımaı, ony qolóner, sýret, sáýlet óneri jáne óndiris salalaryna endire otyryp, osy ónerdi qaıta jańǵyrtý, oǵan jańa mazmun berý.
Halqymyzdyń kórkem murasy oıý - órnek ónerin, ǵylymı turǵydan zerttep, onyń kóne jáne ozyq úlgilerin sórelep shyǵý, tarıhyn, qoǵamdyq áleýmettik, tárbıelik mánin ashý.
Zertteý nysany:
Oıý - órnek ónerdi tutyný qajettigin, ónerdiń jańa baǵyttaryn anyqtaý, júıeleý.
Qazaq oıý - órneginiń ár túrli tarıhı kezeńderdegi kompozısıalyq erekshelikterin anyqtap, olardyń damý joldaryn zerdelep, ǵylymı negizderin júıeleý.
Zertteý qurylymy:
Zertteý jumysy kirispeden, kezeńderden, qorytyndydan, paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady.
Zertteýdiń ózektiligi:
Ulttyq oıý - órnekterdi zertteı otyryp, halqymyzdyń oıý - órnegin óshýge, joǵalýǵa jatpaıtynyn jas urpaqqa dáripteý.
Zertteýdiń mindetteri:
- Otanyma, óz elime adal qyzmet etý.
1) Oıý - órnek óneriniń shyǵý tarıhy men sol zamanǵy qoǵam damýy.
2) Oıý - órnek túrleri men onyń ekonomıkasy materıaldyń quny.
3) Oıý - órnekti tutyný qajettiligi men oryndalý tehnıkasy.
4) Jeke shyǵarmashylyq tulǵanyń damýy. Qolóner sheberleriniń shyǵarmashylyǵy.
5) Ónerdiń jańa baǵyttaryn anyqtaý, júıeleý.
6) Zaman talabyna saı halqymyzdyń ulttyq mádenıeti men rýhanı muralaryn oıý - órnek óneri arqyly urpaq sanasyna sińirý.
Jumystyń oryndalý ádisteri:
Búgingi taqyrypqa baılanysty týyndap otyrǵan máselege qatysty ǵylymı ádisteme kózderin teorıa túrinde taldaý.
Oqýshylardyń oıý - órnek ónerine degen oqý tanymdyq shyǵarmashylyǵyn, is áreketin taldaý.
Jumystyń nátıjesi:
Ata - babalarymyzdyń jınaqtap daıyndaǵan baı tájirıbesin qoldana otyryp, oıý - órnektiń tehnologıasyn tańdap alýdaǵy oqýshynyń iskerligin, sheberligin qalyptastyrý.
Órnektelgen buıym arqyly oqýshynyń ulttyq ónerge degen kóz - qarasyn, qyzyǵýshylyǵyn damytý.
Zertteýdiń jańalyǵy:
Ǵasyrlar boıy kele jatqan oıý – órnekterdi ǵylymı turǵyda taldap, jańa zaman talabyna saı ózgerister engizý joldaryn qarastyrý.
Qazirgi zaman talabyna saı sheberlerdiń shyǵarmasynyń dúnıege kelýi zertteý men bilgirlikti, eńbekqorlyqty, ǵylymdylyqty, talant pen daryndylyqty qajet etetindigin uǵyný.
Damý tarıhy
Qazaq oıý - órnegi - ǵasyrlar boıy damyp kele jatqan óner týyndysy. Halqymyzdyń qaı qolóner salasyn alsaq ta, oıý - órnekter ózindik ereksheligin saqtaı otyryp, belgili bir tártippen ornalasqanyn kóremiz. Oıýlardyń ejelden kele jatqan nusqalarynda elementter qustyń, gúldiń, janýarlardyń túrin tuspaldap turatyny belgili.
Kóne túrkilerdiń túsinigi boıynsha, qus - kóktiń, balyq - sýdyń, aǵash - jerdiń belgisi. Sol qazaq oıý - órneginiń maqulyqaty, náýbet aty, ǵaryshtaty, tikesyzyqty, nyshandyq, tanymdyq t. b saryndarynyń mazmunyn baıyta tústi. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy mura bolyp kele jatqan 60 - qa jýyq oıýlardyń mazmuny men nusqasy, ataýlary jınalǵan. Málimetterge súıensek, sheberler ózderiniń qolóner týyndylaryna tabıǵattan alynǵan beıneni dálme - dál túsirýge umtylǵan. Buıymdarda jan - janýarlardyń múıizi, dene múshesi, tuıaǵy, qustyń tumsyǵy, túlkiniń basy, bóriniń qulaǵy nemese ıttiń quıryǵy t. b jáne ósimdikterdiń túrleri keńinen beınelengen.
Qazaq oıý órneginiń ózine tán damý joly men tarıhy bar. Ol tarıh sonaý kóne zamandardan saq, Andronov mádenıetinen bastalady. Andronov mádenıeti b. z. b eki myńjyldyqtyń sońǵy jartysy men bir myńjyldyqtyń basynda Batys Sibir men Qazaqstandy mekendegen taıpalar mádenıeti. Al b. z. b 7 - 10 ǵasyrda saqtar negizinen Ońtústik Shyǵys jáne Ortalyq Qazaqstan jerlerin meken etken. Saq taıpalary týraly qundy tarıhı derekter ejelgi zamanǵy grek jáne parsy tarıhshylarynyń qol jazbalarynda kezdesedi. Ol jazbalarda grek tarıhshylary saqtardy «azıalyq skıfter» - dep, al parsy tarıhshylary «saq»- dep ataǵan. Buǵan elimizde uzaq jyldar júrgizgen arheologıalyq zertteýlerdiń nátıjesinde anyqtalǵan. Ejelgi mádenıettiń úlgileri dálel bola alady.
Ulttyq oıý - órnek túrleri
Qazaqtyń oıý - órnekteriniń túrleri de, ataýlary da kóp. Bul jerde 200 - ge tarta túrlerimen jas urpaqty keńirek tanystyryp jáne oıý - órnekterdiń keıbir zattyq uǵymdaryn eske salyp, olardyń keıingi jastar úshin de túsinikti bolý jaǵyn qarastyrdyq.
... Ǵasyrlar boıy urpaqtan urpaqqa, bir sheberdiń ustalyq, iskerlik mánerinen ekinshi bireýge únemi aýysyp otyrǵandyqtan osy kúni keıbir oblystardaǵy «qoshqarmúıiz», órnegi bastapqy beınesinen ózgerip ketken. «Yrǵaq», «saǵat baý», «túıetaban», «júrekshe», «qaztaban»- dep atalatyn ádemi órnekterdi keıbir oblys sheberleriniń oryndaýynda olqylyqtar bar. Erteden kele jatqan halyqtyq murany ekshep, tazartýdy oılasaq, eń aldymen osyndaı burmalaýshylyqtan aryltyp, ony ádemiligine jetkize jańa túr, jańa mazmun bere damytýymyz qajet.
Qazaqtyń ulttyq oıý - órnekteriniń negizin izdestirý isinde T. Q. Básenovtyń «Ornamenty Kazahstana v arhıtektýre» degen kitaby kóptegen qundy materıaldarǵa toly. Avtor oıý - órnek elementteriniń damý tarıhyn kórsete kelip, olardy túr - túrge ajyratady. Mysaly: «arqarmúıiz», «qyryq múıiz», « syńarmúıiz», «qarmaq», «yrǵaq», «qoshqarmúıiz», «japyraq», «gúl», t. b.
Árbir oıý - órnektegi ataý jaı ǵana ataý emes, sol ataýlar arqyly oıý – órnektiń tal boıynda jasyryn jatqan syrdy, mańyzdy da maǵynaly oıdy alýǵa bolady.
Máselen, «oramal baldaq» - oıýynyń ataýynda da maǵynaly mán jatyr, «oramal» - áıelder basyna tartatyn jaýlyq, «baldaq» - shymyldyqtyń baý ótkizetin shyǵyrshyǵy, ilgegi, ıaǵnı, oramal men baldaq jańa túsken kelinge shymyldyq tutý basyna jaýlyq salý sıaqty qazaq saltynyń shartty beınesi retinde beınelengen.
«Oramal baldaq» - órneginiń jan - jaǵyna «tumar», «gúl oıýy», «sý oıýlary» salynyp, aqqýlarǵa qyzyl, jasyl, kók túspen toqylady. Munysy – «týǵan jerdiń gúlindeı jaınap, sarqyrap toqtamaı, aqpaı sýdaı, máńgilik halqyńa qyzmet et» - dep halyqtyń jańa túsken kelinge aıtatyn arman tilegi.
İ. Kirispe
Mazmuny
İİ. Pikir
İİİ. Anotasıa
İV. Kezeńder: 1. Qazaqstannyń oıý - órnek óneri. Andronov mádenıeti
2. Oıý - órnek túrleri.
3. Oıý - órnek qurlysy.
4. Qazaq oıý - órnekteriniń maǵynasy men tárbıelik máni týraly.
5. Oıý - órnek zertteýshileri.
6. Órnekterdiń tústeri men boıaýlary jáne buıymdardy órnekteý.
7. Oıý - órnekterdiń qazirgi zaman talabyna saı qoldanylýy.
8. Tarıhtyń tańbasy – oıý - órnek
9. Jeke shyǵarmashylyǵy
V. Qorytyndy
Vİ. Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi
Anotasıa
Qazaqtyń sándik – qoldanbaly oıý - órnegi jaıly sóz qozǵaǵanda, kóz aldyńyzǵa ásemdik pen sulýlyq álemi eriksiz elesteıdi. Ony bir qasıetti sózder ónerdiń qaı salasy bolmasyn sazgerlik, ádebıet, beıneleý jáne t. b. ónerdiń barlyq salalaryna ortaq dúnıeler. Qazaq halqynyń ejelgi zamandardan - aq qalyptasyp, únemi damýmen, jetildirýmen kele jatqan oıý - órnegi – sol sulýlyq áleminiń ishindegi erekshe bir salasy.
Oıý - órnek – tarıhy tereńde jatqan, teorıasy kúrdeli ásemdik óneri.
Kazahskoe narodno - prıkladnoe ıskýsstvo, assosırýetsá s krasotoı nejnostú, blagorodstvom kazahskogo naroda. Etı nasıonalnye kachestva ıspolzýıýtsá v lúbom janre ıskýsstva. V lıteratýre, arhıtektýre, akýltýre ı. t. d.
Narodno - prıkladnoe ıskýsstvo, ıavláetsá odnoı ız drevneıshıh ıskýsstv, a takje v sovremennom mıre ono postoıanno obnovláetsá ı prebrájaetsá kazahskıı nasıonalnyı ornament – eto vıd ıskýsstva, kornámı ýhodáshıı glýboko v ıstorıý, ı ımeıýshıı slojnýıý teorıý.
Kazakh folk – arts and crafts, is associ a ted with beauty, generosity of the Kazakh people. These national guality used in any genre of art in liferature in architecture, sculpture etc. Folk - arts and crafts is one of the oldest arts, as well as in the modern world is constantly updated and changld.
Zertteý maqsaty:
Oıý - órnek óneri - qazaq halqynyń aýyz ádebıeti sekildi mádenı shejire. Maqsat, bolashaq urpaqtarymyzǵa umyt bolyp bara jatqan osy ónerdi tanystyryp qana qoımaı, ony qolóner, sýret, sáýlet óneri jáne óndiris salalaryna endire otyryp, osy ónerdi qaıta jańǵyrtý, oǵan jańa mazmun berý.
Halqymyzdyń kórkem murasy oıý - órnek ónerin, ǵylymı turǵydan zerttep, onyń kóne jáne ozyq úlgilerin sórelep shyǵý, tarıhyn, qoǵamdyq áleýmettik, tárbıelik mánin ashý.
Zertteý nysany:
Oıý - órnek ónerdi tutyný qajettigin, ónerdiń jańa baǵyttaryn anyqtaý, júıeleý.
Qazaq oıý - órneginiń ár túrli tarıhı kezeńderdegi kompozısıalyq erekshelikterin anyqtap, olardyń damý joldaryn zerdelep, ǵylymı negizderin júıeleý.
Zertteý qurylymy:
Zertteý jumysy kirispeden, kezeńderden, qorytyndydan, paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady.
Zertteýdiń ózektiligi:
Ulttyq oıý - órnekterdi zertteı otyryp, halqymyzdyń oıý - órnegin óshýge, joǵalýǵa jatpaıtynyn jas urpaqqa dáripteý.
Zertteýdiń mindetteri:
- Otanyma, óz elime adal qyzmet etý.
1) Oıý - órnek óneriniń shyǵý tarıhy men sol zamanǵy qoǵam damýy.
2) Oıý - órnek túrleri men onyń ekonomıkasy materıaldyń quny.
3) Oıý - órnekti tutyný qajettiligi men oryndalý tehnıkasy.
4) Jeke shyǵarmashylyq tulǵanyń damýy. Qolóner sheberleriniń shyǵarmashylyǵy.
5) Ónerdiń jańa baǵyttaryn anyqtaý, júıeleý.
6) Zaman talabyna saı halqymyzdyń ulttyq mádenıeti men rýhanı muralaryn oıý - órnek óneri arqyly urpaq sanasyna sińirý.
Jumystyń oryndalý ádisteri:
Búgingi taqyrypqa baılanysty týyndap otyrǵan máselege qatysty ǵylymı ádisteme kózderin teorıa túrinde taldaý.
Oqýshylardyń oıý - órnek ónerine degen oqý tanymdyq shyǵarmashylyǵyn, is áreketin taldaý.
Jumystyń nátıjesi:
Ata - babalarymyzdyń jınaqtap daıyndaǵan baı tájirıbesin qoldana otyryp, oıý - órnektiń tehnologıasyn tańdap alýdaǵy oqýshynyń iskerligin, sheberligin qalyptastyrý.
Órnektelgen buıym arqyly oqýshynyń ulttyq ónerge degen kóz - qarasyn, qyzyǵýshylyǵyn damytý.
Zertteýdiń jańalyǵy:
Ǵasyrlar boıy kele jatqan oıý – órnekterdi ǵylymı turǵyda taldap, jańa zaman talabyna saı ózgerister engizý joldaryn qarastyrý.
Qazirgi zaman talabyna saı sheberlerdiń shyǵarmasynyń dúnıege kelýi zertteý men bilgirlikti, eńbekqorlyqty, ǵylymdylyqty, talant pen daryndylyqty qajet etetindigin uǵyný.
Damý tarıhy
Qazaq oıý - órnegi - ǵasyrlar boıy damyp kele jatqan óner týyndysy. Halqymyzdyń qaı qolóner salasyn alsaq ta, oıý - órnekter ózindik ereksheligin saqtaı otyryp, belgili bir tártippen ornalasqanyn kóremiz. Oıýlardyń ejelden kele jatqan nusqalarynda elementter qustyń, gúldiń, janýarlardyń túrin tuspaldap turatyny belgili.
Kóne túrkilerdiń túsinigi boıynsha, qus - kóktiń, balyq - sýdyń, aǵash - jerdiń belgisi. Sol qazaq oıý - órneginiń maqulyqaty, náýbet aty, ǵaryshtaty, tikesyzyqty, nyshandyq, tanymdyq t. b saryndarynyń mazmunyn baıyta tústi. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy mura bolyp kele jatqan 60 - qa jýyq oıýlardyń mazmuny men nusqasy, ataýlary jınalǵan. Málimetterge súıensek, sheberler ózderiniń qolóner týyndylaryna tabıǵattan alynǵan beıneni dálme - dál túsirýge umtylǵan. Buıymdarda jan - janýarlardyń múıizi, dene múshesi, tuıaǵy, qustyń tumsyǵy, túlkiniń basy, bóriniń qulaǵy nemese ıttiń quıryǵy t. b jáne ósimdikterdiń túrleri keńinen beınelengen.
Qazaq oıý órneginiń ózine tán damý joly men tarıhy bar. Ol tarıh sonaý kóne zamandardan saq, Andronov mádenıetinen bastalady. Andronov mádenıeti b. z. b eki myńjyldyqtyń sońǵy jartysy men bir myńjyldyqtyń basynda Batys Sibir men Qazaqstandy mekendegen taıpalar mádenıeti. Al b. z. b 7 - 10 ǵasyrda saqtar negizinen Ońtústik Shyǵys jáne Ortalyq Qazaqstan jerlerin meken etken. Saq taıpalary týraly qundy tarıhı derekter ejelgi zamanǵy grek jáne parsy tarıhshylarynyń qol jazbalarynda kezdesedi. Ol jazbalarda grek tarıhshylary saqtardy «azıalyq skıfter» - dep, al parsy tarıhshylary «saq»- dep ataǵan. Buǵan elimizde uzaq jyldar júrgizgen arheologıalyq zertteýlerdiń nátıjesinde anyqtalǵan. Ejelgi mádenıettiń úlgileri dálel bola alady.
Ulttyq oıý - órnek túrleri
Qazaqtyń oıý - órnekteriniń túrleri de, ataýlary da kóp. Bul jerde 200 - ge tarta túrlerimen jas urpaqty keńirek tanystyryp jáne oıý - órnekterdiń keıbir zattyq uǵymdaryn eske salyp, olardyń keıingi jastar úshin de túsinikti bolý jaǵyn qarastyrdyq.
... Ǵasyrlar boıy urpaqtan urpaqqa, bir sheberdiń ustalyq, iskerlik mánerinen ekinshi bireýge únemi aýysyp otyrǵandyqtan osy kúni keıbir oblystardaǵy «qoshqarmúıiz», órnegi bastapqy beınesinen ózgerip ketken. «Yrǵaq», «saǵat baý», «túıetaban», «júrekshe», «qaztaban»- dep atalatyn ádemi órnekterdi keıbir oblys sheberleriniń oryndaýynda olqylyqtar bar. Erteden kele jatqan halyqtyq murany ekshep, tazartýdy oılasaq, eń aldymen osyndaı burmalaýshylyqtan aryltyp, ony ádemiligine jetkize jańa túr, jańa mazmun bere damytýymyz qajet.
Qazaqtyń ulttyq oıý - órnekteriniń negizin izdestirý isinde T. Q. Básenovtyń «Ornamenty Kazahstana v arhıtektýre» degen kitaby kóptegen qundy materıaldarǵa toly. Avtor oıý - órnek elementteriniń damý tarıhyn kórsete kelip, olardy túr - túrge ajyratady. Mysaly: «arqarmúıiz», «qyryq múıiz», « syńarmúıiz», «qarmaq», «yrǵaq», «qoshqarmúıiz», «japyraq», «gúl», t. b.
Árbir oıý - órnektegi ataý jaı ǵana ataý emes, sol ataýlar arqyly oıý – órnektiń tal boıynda jasyryn jatqan syrdy, mańyzdy da maǵynaly oıdy alýǵa bolady.
Máselen, «oramal baldaq» - oıýynyń ataýynda da maǵynaly mán jatyr, «oramal» - áıelder basyna tartatyn jaýlyq, «baldaq» - shymyldyqtyń baý ótkizetin shyǵyrshyǵy, ilgegi, ıaǵnı, oramal men baldaq jańa túsken kelinge shymyldyq tutý basyna jaýlyq salý sıaqty qazaq saltynyń shartty beınesi retinde beınelengen.
«Oramal baldaq» - órneginiń jan - jaǵyna «tumar», «gúl oıýy», «sý oıýlary» salynyp, aqqýlarǵa qyzyl, jasyl, kók túspen toqylady. Munysy – «týǵan jerdiń gúlindeı jaınap, sarqyrap toqtamaı, aqpaı sýdaı, máńgilik halqyńa qyzmet et» - dep halyqtyń jańa túsken kelinge aıtatyn arman tilegi.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi. Munaıdy óńdeý (prezentasıasymen)
-
Sabaqtyń taqyryby: «PAINT grafıkalyq redaktory» (prezentasıasymen)
