Pıajeniń kognıtıvtik damý teorıasy
Bul maqalada biz ıntellektýaldyq turǵyda damý, onyń ishinde Jan Pıajeniń kognıtıvtik damý teorıasy týraly, bala basynan ótkeretin damý kezeńderi men olardyń erekshelikteri týraly áńgimelesemiz. Osy kezeńderdi, olardyń erekshelikterin jáne olardyń bala jasyna qatystylyǵyn bilý sizge balańyzdyń ıntellektin damytyp otyrýǵa kómektesedi.
Pıaje teorıasy boıynsha kognıtıvtik damýdyń kezeńderi
Jan Pıaje adam birneshe negizgi kezeńderdi basynan ótkeretin kognıtıvtik damý teorıasyn tujyrdy.
Sensomotorlyq ıntellekt kezeńi (týǵan kezden bastap eki jasqa deıin). Bul jasta balanyń aınalasymen qozǵalys jáne perseptıvtik turǵydaǵy árekettestigi damıdy. Bul kezeńde onyń qabyleti zattarmen tikeleı qarym-qatynasqa túsýge ǵana jetedi jáne sımvoldarmen nemese ishki oıymen árekettese almaıdy.
Bul kezeń alty satyǵa bólinedi:
1. Týǵan sátten bastap bir aıǵa deıin. Bala týa bitken refleksterimen tolyqtaı derlik shektelip turady.
2. Bir aıdan tórt aıǵa deıin. Refleksteri ózgerip, olardy kórgen-bilgeni negizinde úılestirip otyrady. Bala alǵashqy daǵdylaryna mashyqtana bastaıdy.
3. Tórt aıdan segiz aıǵa deıin. Buryn kezdeısoq istelip kelgen, biraq endi balaǵa qajet ári qyzyq bolatyn qımyl-qozǵalystar qaıtalaý arqyly shıraı túsedi. İs-áreketi syrtqy nysandarǵa kóbirek baǵyttalady.
4. Segiz aıdan bir jasqa deıin. Ádeıilep isteletin áreketteriniń paıda bolýy, olardy koordınasıalaý jáne biriktirý. Mysaly, bala maqsatty áreket etý úshin kedergini joıýǵa qabyletti.
5. Bir jastan bir jarym jasqa deıin. Bala áreketterin ár túrlendirip, olardyń bir birinen aıyrmashylyǵyn baǵamdaıdy. Bylaısha aıtqanda, ol synaqtar jasap, jańa áreketter men quraldardy izdeı bastaıdy.
6. Bir jarym jastan eki jasqa deıin. Bala synaq-tájirıbeler arqyly ǵana emes, sondaı-aq oılaný operasıalary arqyly da jańa áreketter men quraldardy tabady. Iaǵnı, onyń áreket etýinen áreketti oısha elestetkeni kóbirek.
Operasıonaldyǵa deıingi elestetý kezeńi (eki jastan jeti jasqa deıin). Bul sensomotorlyq fýnkıalardan elestetý jumysyna ótý. Bala belgilenetin zattan belgileýdi aıyrýdy biledi jáne buny paıdalana alady.
Bul jasta balalardyń egosentrızmi damyp ketedi. Olar óz pikirine syrttan kóz sala almaıdy, paıymdaryn dáıekteýge, kereǵarlyqty izdep, olardy joıýǵa tyryspaıdy. Bul jastaǵy balalardyń refleksıaǵa beıimdiligi joq jáne óz oılary jaıynda oılanyp jatpaıdy.
Sonymen qatar, osy jastaǵy balalar minezine sentrasıa, ıaǵnı zattyń eń kórnekti bir belgisine sáp salyp, basqa belgilerin elemeı qoıý tán.
Naqty operasıalar kezeńi (jeti jastan on bir jasqa deıin). Bala keıbir elestetý áreketterin atqara alady, biraq tek osy jasta olardy biriktire, ózara úılestire, júıelerdi kura bastaıdy. Bul jaı ǵana assosıatıvtik turǵyda baılanystyrýdan góri kóbirek múmkindikter ashatyn jańa deńgeı.
Bul jastaǵy bala zattardy birneshe belgisi boıynsha toptastyrýdy jáne jiktemeleýdi úırenedi.
Formaldy operasıalar kezeńi (on bir jastan on bes jasqa deıin). Bul jastyń negizgi ereksheligi balanyń gıpotetıkalyq turǵyda oılap úırenetindiginde, ol shynaıy bolmysty bolýy múmkin nárseniń ishindegi derbes jaǵdaı dep qabyldaıdy.
Bala gıpotetıkalyq-dedýktıvtik turǵyda oılaı bastaıdy. Basqasha aıtqanda, ol birqatar gıpotezalardy tujyrymdap, alynǵan keri baılanys negizinde qalyptasyp otyrǵan shynaıy jaǵdaı týraly oı túıedi.
Jasy kishirek balalarǵa qaraǵanda formaldy operasıalar kezeńinde júrgen balanyń kombınasıalardy júıeli túrde tekserip kórip otyrýǵa qabyleti jetedi (kishi balalar birneshe kombınasıamen toqtaıdy).
Daryndy balalar formaldy operasıalar kezeńine erterek jetýi múmkin.
Ata-analarǵa arnalǵan keńes
Birinshiden, balanyń damyp-jetilýin qadaǵalap, ony baqylaýda ustaý qajet.
Ekinshiden, jańa mashyqtaryn damytyp otyrýǵa, kelesi beleske ótýge balany yntalandyrý kerek. Balanyń jasyna saı keletin ár alýan damytýshy oıyndardy paıdalanýǵa bolady.
Úshinshiden, balany qadaǵalaý kerek, biraq shektep tastaýǵa bolmaıdy. Ol jaratylysynan álemdi tanyp-bilýge, jańa nárselerdi úırenýge tyrysady. Baqylańyz, biraq kedergi keltirmeńiz. Jáne de kognıtıvtik turǵyda ósip-jetilý on bes jasta toqtap qalmaıtynyn esińizde ustańyz.
Balalaryńyzdyń damýyna kómektesińiz jáne ózińiz damyńyz. İske sát!
Oqýǵa keńes beremiz (tómendegi siltemelerdi basyp oqýyńyzǵa bolady):
Oqytýdyń eksperımentaldy teorıasy jáne Kolbtyń oqytý stılderi
Balanyń tabysqa jetýine kedergi keltiretin ata-ana tárbıesindegi 7 qatelik
Rýhanı myqty balalardy tárbıeleýge arnalǵan 8 oıyn
Bala tárbıesine qatysty keıbir keńester
Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń
Bala tárbıesindegi negizgi faktorlar
You Might Also Like
-
H. Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıteti jýrnalısıka mamandyǵynyń lll kýrs stýdenti Sargýbenova Sholpan
