P.I.Chaıkovskııdiń ómiri men shyǵarmashylyǵy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Qazaly aýdandyq balalar áýez mektebi oqytýshysy
Darıbaeva Aıgýl Talasovna
Sabaqtyń taqyryby: «P. I. Chaıkovskııdiń ómiri men shyǵarmashylyǵy»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: qaıtalaý maqsatynda, P. I. Chaıkovskııdiń shyǵarmashylyǵyn eske alý
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń sózdik qoryn baıytý.
Tárbıelik maqsaty: oqýshylardy balet janry arqyly mýzykaǵa baýlaý
Sabaqtyń túri: leksıa - qaıtalaý
Sabaqtyń tıpi: bilimdi bekitý, qorytyndylaý
Sabaqtyń ádisi: kórneki quraldar, suraq - jaýap
Pánaralyq baılanys: orys tarıhy, mádenıettaný, horeografıa
Kórnekilik quraldary: taqta, noýtbýk, mýltımedıa proektory, mýltımedıa prezentasıa, kompozıtordyń sýreti, fortepıano, DVD, CD dıskiler jáne klavırler
Sabaqtyń jaspary:
Tabıǵat dúnıesindegi sulýlyqtyń ǵajaby – aspan shyraqtarynda, al jerdegi dybys sulýyǵy – án, kúı sazynda. (Ábýnásir Ál-Farabı)
KİRİSPE
Mýzyka – óziniń óte názik syrly áýenimen sezimtal adam janynyń bar baılyǵyn ashyp bere alady.
Mýzyka degenimiz – ómirdiń bir bóligi. Mýzyka óneriniń kórnekti týyndylary máńgilik ólmeıtin ásemdigimen tyńdaýshyny ózine baýrap alady. Mýzykanyń tanymdyq róli mynada: ol ádebıet, poezıa men tarıh salasyndaǵy bizdiń bilimimizdi tereńdete túsýge kómektesedi.
P. I. Chaıkovskıı óziniń hattarynyń birinde mýzykany poezıamen salystyra otyryp, kóńil - kúıiniń myńdaǵan alýan túrli kezeńderin baıandap berý úshin mýzykalyq ólsheýsiz anaǵurlym qýatty quraldary men anaǵurlym náziktili bar ekendigin atap kórsetti.
Mýzykalyq tili arqyly biz tabıǵattyń ár túrli kórinisin, jyl mezgilderin, adamnyń minez - qulqyn, qaıǵy - qýanyshyn, haıýanattardyń áreketterin jetkizip bildire alamyz.
Shynaıy mýzyka seniń júregińe tátti sezim uıalatady, óıtkeni ol adamnyń kóńil - kúıin, áserli sezimimen oı - pikirin aınaladaǵy ómirdiń san alýan qubylystaryn beıneleıdi.
Adamzat qoǵamy damýynyń tań sáreside týyp, mýzyka adam ómirinde eleýli oryn alyp keldi, aldaǵy ýaqytta da úlken oryn ala bermekshi.
P. I. Chaıkovskıı 1840 jyly 7 - mamyrda Votkına atty sharýalardyń aýylynda dúnıege keldi. Kamsk - Votkınsk zavodtyń bastyǵy Ilá Petrovıch Chaıkovskııdiń januıasynda kelgen bul bala orystyń mýzyka mádenıetiniń keleshek maqtanyshy bolýǵa tıis edi
Dúnıege kelgeni→ mamyrdyń 7 1840j. → Votkınsk, Reseı ımperıasy
Qaıtys bolǵany → 1893 j. qarashanyń 6 (53 jasta) → Sankt - Peterbýrg
Orystyń kemeńger kompozıtory, ol eń alǵashqy Rossıada professıonaldyq mýzyka bilimin alǵan adam. 1865 j. Peterbýrg konservatorıasyn bitirip, bir jyldan soń Moskva konservatorıasynda sabaq berdi. P. I. Chaıkovskıı tek qana kompozıtor emes, ol ári oryndaýshy, ári dırıjer bolǵan
Ol 10 opera, 6 sımfonıa, fortepıanolyq sıklder «Jyl mezgilderi», «Balalar álbomy», 100 romans, baletter: «Spáshaıa krasavısa», «Shelkýnchık», «Lebedınoe ozero» jazǵan
Ol ómiriniń sońǵy jyldarynda besinshi jáne altynshy sımfonıasyn «Qarǵanyń mátkesi», «Iolanta» operasyn jazdy.
Búgin biz P. I. Chaıkovskııdiń birneshe týyndylarymen tanysamyz.
1. Baletteri.
Balet degenimiz (ıtal. tilinen – bı) – kórkemónerdiń bir janry, teatrda qoıylatyn balet spektakli. Balettiń ıdeıalyq jáne emosıalyq mazmuny bıdiń túrli plasıkalyq qımyldary men orkestrge arnalǵan mýzyka arqyly ashylady. Munda artıser bı arqyly sózsiz erteginiń mazmunyn beıneleıdi. Balet degenimiz – bı men mýzykanyń qosyndysy. Al, qalaı oılaısyzdar, keıipkerlerdiń beınesin qalaı sózsiz kórsetýge bolady? Pantomımamen. Pantomıma – sózsiz, mımıka jáne dene qımylymen qoıylady. Pantomımasyz balet qoıylmaıdy.
Baletke lıbrettosyn jazatyn adamdy lıbretıst dep ataıdy. Al lıbretto degenimiz – bul senarıa jáne balettiń mazmuny. Lıbrettosyz balet qoıylmaıdy. Al baletti qoıatyn adamdy «baletmeıster» dep ataıdy.
Balet «Lebedınoe ozero».
Bul baletti kompozıtor 1875 - 76 jyldar aralyǵynda jazdy. Bul balet nege osylaı atalǵan? Munda eki ertegi aqqýlary bar: bireýi shynymen dýalanǵan hanshaıym aqqý – Odetta jáne ekinshisi zulymdy sıqyrshynyń qyzy – Odıllıa. Qalaı oılaısyzdar, qaısysy shyn hanshaıym bop keledi? Árıne, aq aqqý.
Al endi balettiń mazmunyn tyńdaıyq.
Balet 4 bólimnen turady.
İ bólim. Zıgfrıd hanzadanyń saraıynda dostary jınalady. Erteń bı keshinde qalyńdyq tańdaý kerek. Jalǵyz qalǵannan keıin Zıgfrıd muńaıady. Aıaq astynan ol ushyp bara jatqan aqqýlardy baıqap, olardyń artynan barýǵa bel býady.
İİ bólim. Aqqýlar – bul dýalanǵan qyzdar. Aqqýlardyń patshaıymy – sulý Odetta. Odettaǵa mahabbat tanytqan hanzada oǵan máńgilik adal antyn berdi.
İİİ bólim. Saraıdaǵy bı keshi. Zulymdy sıqyrshy Fon Rotbart, Odettaǵa uqsas óz qyzyn Odıllıany alyp keledi, biraq bul aqqý emes, qara aqqý bolyp tabylady. Hanzada eshteńeni sezbeı Odıllıamen bıleıdi jáne ony qalyńdyǵy retinde jarıalaıdy.
Sol kezde terezeden Odettanyń beınesi kórinedi, aldanǵan hanzada aqqýlardyń ózenine asyǵady.
IV bólim. Daýyl kóteriledi. Hanzada sıqyrshymen kúresip ony jeńedi.
Mýzyka tyńdatý. «Kishkene aqqýlar bıi». («Aqqý kóli» baletinen úzindi).
Bul balet álemniń barlyq sahnalarynda qoıylyp júr.
2. Al endi oqıǵa júıesi bizdi kóne, túnergen, umtylǵan jerge aýystyrady. Biraq aıaq astynan onda bári tiriledi, kúnniń jaryq sáýlesi túsedi. Sýretke qarap biz kompozıtordyń sol baletine nazar aýdaraıyq.
Bul «Spáshaıa krasavısa» baleti. Kóptegen ertegiler ishinde Chaıkovskıı «Spáshaıa krasavısa» ertegisin tańdaıdy. Balettiń negizgi mazmunyna Sharl Perro atty fransýz jazýshysynyń ertegisi endi.
Balettiń oqıǵa júıesi Florestan HİV patshanyń ertegi saraıynda ótedi. Balet prolog jáne 3 bólimnen turady. Balettiń lıbrettosyn jazǵan Ivan Aleksandrovıch Vsevoljsk.
Chaıkovskııge lıbretto unaǵany sonshalyq, ımperator teatrynyń dıreksıasy oǵan mýzyka jazýǵa usynǵanda, ol oılanbastan tez kelisti. «Spáshaıa krasavısa» baletin ol baletmeıster Marıýs Petıpamen tyǵyz baılanysta jazdy.
Al endi balettiń qysqasha mazmunyn aıta keteıin.
Koról qyzyn shoqyndyrý rásimine kóptegen qonaqtardy shaqyrady. Meıramdy uıymdastyratyn kisi, zulymdy peri Karabosty shaqyrýǵa umytyp ketedi. Meıramǵa kelgen ashýlanǵan Karabos qyzyna qarǵys tastaıdy:
Avrora on altyǵa tolǵanda urshyqpen qolyn jaraqattaıdy jáne máńgilik uıqyǵa ketedi. Biraq meıirimdi Sırenı peri, Karabostyń qarǵysyn jumsartady.
Avrora máńgilik uıqyǵa ketpeıdi, tek júz jyl uıyqtaıdy. Sulý hanzada ýaqyty kelgende ony oıatady. Avrora boıjetkende, Karabostyń bergen urshyǵy ony shanshyp uıqyǵa basady. Sırenı peri Avroramen birge barlyq saraıdaǵylardy uıyqtatady. Endi saraı qalyń ertegi ormanǵa aınalady.
Júz jyl ótken soń, Dezıre hanzada ań aýlap júrgende Sırenı periniń arqasynda Avrorany oıatyp, Karabostyń sıqyrly kúshin joıady. Avrora men Dezıreniń toıyna barlyq ertegi keıipkerler quttyqtap keledi. Jalpy bul balettiń mýzykasy meıramdy, qýanyshty, ashyq jarqyn saltanatqa toly. Kompozıtor ertegi keıipkerleri arqyly adamnyń ishki sulýlyǵyn, shyn sezimdi mýzyka arqyly kórsetse kerek.
Mýzyka tyńdatý. Váls («Uıqydaǵy arý» baletinen úzindi).
3. Al endi bizdiń sońǵy baletimiz ótken meıramymyzben baılanysty. Ol Jańa jyl. Kelesi oqıǵa bizdi osy meıramǵa aýystyrady.
Balet «Shelkýnchık». Bul erteginiń avtory Ernest Teodor Gofman – nemis jazýshysy.
Lıbrettosyn jazǵan baletmeıster fransýz Marıýs Petıpa.
Endi qysqasha mazmunyn aıta keteıin. Oqıǵa júıesi Germanıada ótedi. Zılbergaýs atty kisiniń úıinde jańa jyl merekesine daıyndalyp jatady. (17 slaıd)
Qonaqtardy kútedi. Qonaqqa Drosselmeıer oıynshyqtardyń kári sheberi keledi. Ol balalarǵa usqynsyz kishkentaı «Shelkýnchık» atty jańǵaq shaǵatyn qysqyshty syılaıdy. Onyń usqynsyz bolǵanyna qaramaı Marı atty qyz ony unatady. Ol túnde tús kóredi. Shelkýnchıkke egeý quıryq, tyshqan áskerimen birge shabýyl jasaıdy. Shelkýnchık qalaıda áskerimen kúresedi, olardy jeńe almaıdy. Aıaq astynan Marı ony qutqarady, ol óziniń týflıin egeý quıryqqa laqtyryp, jeńedi. Jaýyn jeńgen Shelkýnchık sulý hanzadaǵa aınalady da, Marımen birge sıqyrly elge barady. Sıqyrly Draje periniń patshalyǵynda meıram bastalady.
Mýzyka tyńdatý. «Váls svetov» Shelkýnchık baletinen úzindi
Balettegi mýzykany sımfonıalyq orkestr oryndaıdy. Bul orkestr túrli tektes mýzykalyq aspaptardyń, ıaǵnı ishekti mýzykalyq aspaptar, úrlep oınalatyn jáne soǵyp oınaıtyn aspaptardyń tobynan qurylǵan orkestr. Munda jıyrmadan astam aspaptar oınaıdy.
İİ. Fortepıanolyq sıklder.
1. «Balalar álbomy» («Detskıı álbom»).
P. I. Chaıkovskıı balalarǵa arnap shyǵarmalar jazǵan eń birinshi kompozıtor. 1878 j. kóktemde P. I. Chaıkovskıı shet elden Ýkraınaǵa oraldy.
Ýkraınada onyń apasy Aleksandra Ilınıchna Davydova turatyn. Bos ýaqytynda P. I. Chaıkovskıı jıeni Volodámen ótkizetin. Ol osy fortepıanolyq sıkldi soǵan arnap jazǵan. Bul álbomda 24 shyǵarma bar.
«Balalar álbomy» jınaǵynda P. I. Chaıkovskıı árbir pesaǵa laıyqty, jaqsy sýrettemeler bergen. Bul jınaqtaǵy «Polka», «Mazýrka», «Kamarınskaıa» degen pesalar bıge arnalǵan. «Boztorǵaı» pesasy tabıǵatpen, «Qýyrshaqtyń aýyrýy men ólimi» jáne «Attar oıyny» pesalary balalardyń oıynymen, al «Ájeniń ertegisi» jáne «Mystan kempir» pesalary ertegimen baılanysty. Osy álbomnan birneshe shyǵarmalardy tyńdap kórelik.
«Igra v loshadkı»
«Mama»
«Bolezn kýkly», «Pohorony kýkly», «Novaıa kýkla», «Starınnaıa fransýzskaıa pesenka», «Komarınskaıa», «Neopalıtanskaıa pesná».
Fortepıanolyq sıkl. «Jyl mezgilderi» (Vremena goda).
Kompozıtor óz shyǵarmalary arqyly ómirge degen sheksiz qushtarlyǵyn bildiredi. Ol týǵan jeriniń tabıǵatyn erekshe jaqsy kórdi. Aınaladaǵy ortadan jaqsy áser alatyn: úlken aǵashtar men gúl shoqtary, kók aspan men qustyń saıraǵany, ǵajaıyp tabıǵat ásemdigi ony eriksiz tabyndyrýshy edi. Jyl mezgilderiniń árqaısysynan túrli qubylystardy seze biletin. Qysta kózine shaǵylysyp, jyltyldap jatqan áppáq qardy, ashyq aspandy jaqsy kóretin. Kóktemgi taza aýa, qar astynan jańa ósip shyqqan alǵashqy kók shóp, qonyr salqyn jeldi saǵynatyn. Jazǵy mezgilde, qustyń saıraǵany, kók shalǵyn shóp pen jasyl dala kóz aldyna elesteıdi. Kúzdiń ózine ǵana tán sulý tabıǵat kórinisterin tamashalaıtyn. Kompozıtor tabıǵattyń ózi baıqaǵan osyndaı keremet sulýlyǵyn mýzyka tilimen jetkizýge tyrysty. Jyl mezgilderi» atty jınaq, jyldyń attarymen baılanysty on eki pesadan turady. Munda kompozıtor ár bir aıǵa tán minez - qulqyn shyǵarma arqyly jáne onyń ataýy arqyly sýretteıdi. Bul sıkl fortepıano aspabyna arnalǵan. (shyǵarmalar tyńdatý).
1) Ianvar – Ý kamelka 7) Iýl – Pesn kosará
2) Fevral - Maslenısa 8) Avgýst – Jatva
3) Mart – Pesn javoronka 9) Sentábr – Ohota
4) Aprel - Podsnejnık 10) Oktábr – Osennáá pesn
5) Maı – Belye nochı 11) Noıabr – Na troıke
6) Iýn - Barkarola 12) Dekabr – Svátkı
P. I. Chaıkovskıı mýzykalarynda aldymen adam jáne onyń aýyr ómiri, bostandyq, baqyt úshin kúresi jyrlandy. Onyń mýzykasy lırıkaǵa toly, mazmuny tereń, tyńdaýshyny úıirip áketedi. Kóńilge qonymdy, oıda jyldam saqtalady. Sondyqtan P. I. Chaıkovskııdiń mýzykasyn barlyq adal nıetti adam balasy súısine tyńdap, shyn qurmetteýde.
Qazaly aýdandyq balalar áýez mektebi oqytýshysy
Darıbaeva Aıgýl Talasovna
Sabaqtyń taqyryby: «P. I. Chaıkovskııdiń ómiri men shyǵarmashylyǵy»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: qaıtalaý maqsatynda, P. I. Chaıkovskııdiń shyǵarmashylyǵyn eske alý
Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń sózdik qoryn baıytý.
Tárbıelik maqsaty: oqýshylardy balet janry arqyly mýzykaǵa baýlaý
Sabaqtyń túri: leksıa - qaıtalaý
Sabaqtyń tıpi: bilimdi bekitý, qorytyndylaý
Sabaqtyń ádisi: kórneki quraldar, suraq - jaýap
Pánaralyq baılanys: orys tarıhy, mádenıettaný, horeografıa
Kórnekilik quraldary: taqta, noýtbýk, mýltımedıa proektory, mýltımedıa prezentasıa, kompozıtordyń sýreti, fortepıano, DVD, CD dıskiler jáne klavırler
Sabaqtyń jaspary:
Tabıǵat dúnıesindegi sulýlyqtyń ǵajaby – aspan shyraqtarynda, al jerdegi dybys sulýyǵy – án, kúı sazynda. (Ábýnásir Ál-Farabı)
KİRİSPE
Mýzyka – óziniń óte názik syrly áýenimen sezimtal adam janynyń bar baılyǵyn ashyp bere alady.
Mýzyka degenimiz – ómirdiń bir bóligi. Mýzyka óneriniń kórnekti týyndylary máńgilik ólmeıtin ásemdigimen tyńdaýshyny ózine baýrap alady. Mýzykanyń tanymdyq róli mynada: ol ádebıet, poezıa men tarıh salasyndaǵy bizdiń bilimimizdi tereńdete túsýge kómektesedi.
P. I. Chaıkovskıı óziniń hattarynyń birinde mýzykany poezıamen salystyra otyryp, kóńil - kúıiniń myńdaǵan alýan túrli kezeńderin baıandap berý úshin mýzykalyq ólsheýsiz anaǵurlym qýatty quraldary men anaǵurlym náziktili bar ekendigin atap kórsetti.
Mýzykalyq tili arqyly biz tabıǵattyń ár túrli kórinisin, jyl mezgilderin, adamnyń minez - qulqyn, qaıǵy - qýanyshyn, haıýanattardyń áreketterin jetkizip bildire alamyz.
Shynaıy mýzyka seniń júregińe tátti sezim uıalatady, óıtkeni ol adamnyń kóńil - kúıin, áserli sezimimen oı - pikirin aınaladaǵy ómirdiń san alýan qubylystaryn beıneleıdi.
Adamzat qoǵamy damýynyń tań sáreside týyp, mýzyka adam ómirinde eleýli oryn alyp keldi, aldaǵy ýaqytta da úlken oryn ala bermekshi.
P. I. Chaıkovskıı 1840 jyly 7 - mamyrda Votkına atty sharýalardyń aýylynda dúnıege keldi. Kamsk - Votkınsk zavodtyń bastyǵy Ilá Petrovıch Chaıkovskııdiń januıasynda kelgen bul bala orystyń mýzyka mádenıetiniń keleshek maqtanyshy bolýǵa tıis edi
Dúnıege kelgeni→ mamyrdyń 7 1840j. → Votkınsk, Reseı ımperıasy
Qaıtys bolǵany → 1893 j. qarashanyń 6 (53 jasta) → Sankt - Peterbýrg
Orystyń kemeńger kompozıtory, ol eń alǵashqy Rossıada professıonaldyq mýzyka bilimin alǵan adam. 1865 j. Peterbýrg konservatorıasyn bitirip, bir jyldan soń Moskva konservatorıasynda sabaq berdi. P. I. Chaıkovskıı tek qana kompozıtor emes, ol ári oryndaýshy, ári dırıjer bolǵan
Ol 10 opera, 6 sımfonıa, fortepıanolyq sıklder «Jyl mezgilderi», «Balalar álbomy», 100 romans, baletter: «Spáshaıa krasavısa», «Shelkýnchık», «Lebedınoe ozero» jazǵan
Ol ómiriniń sońǵy jyldarynda besinshi jáne altynshy sımfonıasyn «Qarǵanyń mátkesi», «Iolanta» operasyn jazdy.
Búgin biz P. I. Chaıkovskııdiń birneshe týyndylarymen tanysamyz.
1. Baletteri.
Balet degenimiz (ıtal. tilinen – bı) – kórkemónerdiń bir janry, teatrda qoıylatyn balet spektakli. Balettiń ıdeıalyq jáne emosıalyq mazmuny bıdiń túrli plasıkalyq qımyldary men orkestrge arnalǵan mýzyka arqyly ashylady. Munda artıser bı arqyly sózsiz erteginiń mazmunyn beıneleıdi. Balet degenimiz – bı men mýzykanyń qosyndysy. Al, qalaı oılaısyzdar, keıipkerlerdiń beınesin qalaı sózsiz kórsetýge bolady? Pantomımamen. Pantomıma – sózsiz, mımıka jáne dene qımylymen qoıylady. Pantomımasyz balet qoıylmaıdy.
Baletke lıbrettosyn jazatyn adamdy lıbretıst dep ataıdy. Al lıbretto degenimiz – bul senarıa jáne balettiń mazmuny. Lıbrettosyz balet qoıylmaıdy. Al baletti qoıatyn adamdy «baletmeıster» dep ataıdy.
Balet «Lebedınoe ozero».
Bul baletti kompozıtor 1875 - 76 jyldar aralyǵynda jazdy. Bul balet nege osylaı atalǵan? Munda eki ertegi aqqýlary bar: bireýi shynymen dýalanǵan hanshaıym aqqý – Odetta jáne ekinshisi zulymdy sıqyrshynyń qyzy – Odıllıa. Qalaı oılaısyzdar, qaısysy shyn hanshaıym bop keledi? Árıne, aq aqqý.
Al endi balettiń mazmunyn tyńdaıyq.
Balet 4 bólimnen turady.
İ bólim. Zıgfrıd hanzadanyń saraıynda dostary jınalady. Erteń bı keshinde qalyńdyq tańdaý kerek. Jalǵyz qalǵannan keıin Zıgfrıd muńaıady. Aıaq astynan ol ushyp bara jatqan aqqýlardy baıqap, olardyń artynan barýǵa bel býady.
İİ bólim. Aqqýlar – bul dýalanǵan qyzdar. Aqqýlardyń patshaıymy – sulý Odetta. Odettaǵa mahabbat tanytqan hanzada oǵan máńgilik adal antyn berdi.
İİİ bólim. Saraıdaǵy bı keshi. Zulymdy sıqyrshy Fon Rotbart, Odettaǵa uqsas óz qyzyn Odıllıany alyp keledi, biraq bul aqqý emes, qara aqqý bolyp tabylady. Hanzada eshteńeni sezbeı Odıllıamen bıleıdi jáne ony qalyńdyǵy retinde jarıalaıdy.
Sol kezde terezeden Odettanyń beınesi kórinedi, aldanǵan hanzada aqqýlardyń ózenine asyǵady.
IV bólim. Daýyl kóteriledi. Hanzada sıqyrshymen kúresip ony jeńedi.
Mýzyka tyńdatý. «Kishkene aqqýlar bıi». («Aqqý kóli» baletinen úzindi).
Bul balet álemniń barlyq sahnalarynda qoıylyp júr.
2. Al endi oqıǵa júıesi bizdi kóne, túnergen, umtylǵan jerge aýystyrady. Biraq aıaq astynan onda bári tiriledi, kúnniń jaryq sáýlesi túsedi. Sýretke qarap biz kompozıtordyń sol baletine nazar aýdaraıyq.
Bul «Spáshaıa krasavısa» baleti. Kóptegen ertegiler ishinde Chaıkovskıı «Spáshaıa krasavısa» ertegisin tańdaıdy. Balettiń negizgi mazmunyna Sharl Perro atty fransýz jazýshysynyń ertegisi endi.
Balettiń oqıǵa júıesi Florestan HİV patshanyń ertegi saraıynda ótedi. Balet prolog jáne 3 bólimnen turady. Balettiń lıbrettosyn jazǵan Ivan Aleksandrovıch Vsevoljsk.
Chaıkovskııge lıbretto unaǵany sonshalyq, ımperator teatrynyń dıreksıasy oǵan mýzyka jazýǵa usynǵanda, ol oılanbastan tez kelisti. «Spáshaıa krasavısa» baletin ol baletmeıster Marıýs Petıpamen tyǵyz baılanysta jazdy.
Al endi balettiń qysqasha mazmunyn aıta keteıin.
Koról qyzyn shoqyndyrý rásimine kóptegen qonaqtardy shaqyrady. Meıramdy uıymdastyratyn kisi, zulymdy peri Karabosty shaqyrýǵa umytyp ketedi. Meıramǵa kelgen ashýlanǵan Karabos qyzyna qarǵys tastaıdy:
Avrora on altyǵa tolǵanda urshyqpen qolyn jaraqattaıdy jáne máńgilik uıqyǵa ketedi. Biraq meıirimdi Sırenı peri, Karabostyń qarǵysyn jumsartady.
Avrora máńgilik uıqyǵa ketpeıdi, tek júz jyl uıyqtaıdy. Sulý hanzada ýaqyty kelgende ony oıatady. Avrora boıjetkende, Karabostyń bergen urshyǵy ony shanshyp uıqyǵa basady. Sırenı peri Avroramen birge barlyq saraıdaǵylardy uıyqtatady. Endi saraı qalyń ertegi ormanǵa aınalady.
Júz jyl ótken soń, Dezıre hanzada ań aýlap júrgende Sırenı periniń arqasynda Avrorany oıatyp, Karabostyń sıqyrly kúshin joıady. Avrora men Dezıreniń toıyna barlyq ertegi keıipkerler quttyqtap keledi. Jalpy bul balettiń mýzykasy meıramdy, qýanyshty, ashyq jarqyn saltanatqa toly. Kompozıtor ertegi keıipkerleri arqyly adamnyń ishki sulýlyǵyn, shyn sezimdi mýzyka arqyly kórsetse kerek.
Mýzyka tyńdatý. Váls («Uıqydaǵy arý» baletinen úzindi).
3. Al endi bizdiń sońǵy baletimiz ótken meıramymyzben baılanysty. Ol Jańa jyl. Kelesi oqıǵa bizdi osy meıramǵa aýystyrady.
Balet «Shelkýnchık». Bul erteginiń avtory Ernest Teodor Gofman – nemis jazýshysy.
Lıbrettosyn jazǵan baletmeıster fransýz Marıýs Petıpa.
Endi qysqasha mazmunyn aıta keteıin. Oqıǵa júıesi Germanıada ótedi. Zılbergaýs atty kisiniń úıinde jańa jyl merekesine daıyndalyp jatady. (17 slaıd)
Qonaqtardy kútedi. Qonaqqa Drosselmeıer oıynshyqtardyń kári sheberi keledi. Ol balalarǵa usqynsyz kishkentaı «Shelkýnchık» atty jańǵaq shaǵatyn qysqyshty syılaıdy. Onyń usqynsyz bolǵanyna qaramaı Marı atty qyz ony unatady. Ol túnde tús kóredi. Shelkýnchıkke egeý quıryq, tyshqan áskerimen birge shabýyl jasaıdy. Shelkýnchık qalaıda áskerimen kúresedi, olardy jeńe almaıdy. Aıaq astynan Marı ony qutqarady, ol óziniń týflıin egeý quıryqqa laqtyryp, jeńedi. Jaýyn jeńgen Shelkýnchık sulý hanzadaǵa aınalady da, Marımen birge sıqyrly elge barady. Sıqyrly Draje periniń patshalyǵynda meıram bastalady.
Mýzyka tyńdatý. «Váls svetov» Shelkýnchık baletinen úzindi
Balettegi mýzykany sımfonıalyq orkestr oryndaıdy. Bul orkestr túrli tektes mýzykalyq aspaptardyń, ıaǵnı ishekti mýzykalyq aspaptar, úrlep oınalatyn jáne soǵyp oınaıtyn aspaptardyń tobynan qurylǵan orkestr. Munda jıyrmadan astam aspaptar oınaıdy.
İİ. Fortepıanolyq sıklder.
1. «Balalar álbomy» («Detskıı álbom»).
P. I. Chaıkovskıı balalarǵa arnap shyǵarmalar jazǵan eń birinshi kompozıtor. 1878 j. kóktemde P. I. Chaıkovskıı shet elden Ýkraınaǵa oraldy.
Ýkraınada onyń apasy Aleksandra Ilınıchna Davydova turatyn. Bos ýaqytynda P. I. Chaıkovskıı jıeni Volodámen ótkizetin. Ol osy fortepıanolyq sıkldi soǵan arnap jazǵan. Bul álbomda 24 shyǵarma bar.
«Balalar álbomy» jınaǵynda P. I. Chaıkovskıı árbir pesaǵa laıyqty, jaqsy sýrettemeler bergen. Bul jınaqtaǵy «Polka», «Mazýrka», «Kamarınskaıa» degen pesalar bıge arnalǵan. «Boztorǵaı» pesasy tabıǵatpen, «Qýyrshaqtyń aýyrýy men ólimi» jáne «Attar oıyny» pesalary balalardyń oıynymen, al «Ájeniń ertegisi» jáne «Mystan kempir» pesalary ertegimen baılanysty. Osy álbomnan birneshe shyǵarmalardy tyńdap kórelik.
«Igra v loshadkı»
«Mama»
«Bolezn kýkly», «Pohorony kýkly», «Novaıa kýkla», «Starınnaıa fransýzskaıa pesenka», «Komarınskaıa», «Neopalıtanskaıa pesná».
Fortepıanolyq sıkl. «Jyl mezgilderi» (Vremena goda).
Kompozıtor óz shyǵarmalary arqyly ómirge degen sheksiz qushtarlyǵyn bildiredi. Ol týǵan jeriniń tabıǵatyn erekshe jaqsy kórdi. Aınaladaǵy ortadan jaqsy áser alatyn: úlken aǵashtar men gúl shoqtary, kók aspan men qustyń saıraǵany, ǵajaıyp tabıǵat ásemdigi ony eriksiz tabyndyrýshy edi. Jyl mezgilderiniń árqaısysynan túrli qubylystardy seze biletin. Qysta kózine shaǵylysyp, jyltyldap jatqan áppáq qardy, ashyq aspandy jaqsy kóretin. Kóktemgi taza aýa, qar astynan jańa ósip shyqqan alǵashqy kók shóp, qonyr salqyn jeldi saǵynatyn. Jazǵy mezgilde, qustyń saıraǵany, kók shalǵyn shóp pen jasyl dala kóz aldyna elesteıdi. Kúzdiń ózine ǵana tán sulý tabıǵat kórinisterin tamashalaıtyn. Kompozıtor tabıǵattyń ózi baıqaǵan osyndaı keremet sulýlyǵyn mýzyka tilimen jetkizýge tyrysty. Jyl mezgilderi» atty jınaq, jyldyń attarymen baılanysty on eki pesadan turady. Munda kompozıtor ár bir aıǵa tán minez - qulqyn shyǵarma arqyly jáne onyń ataýy arqyly sýretteıdi. Bul sıkl fortepıano aspabyna arnalǵan. (shyǵarmalar tyńdatý).
1) Ianvar – Ý kamelka 7) Iýl – Pesn kosará
2) Fevral - Maslenısa 8) Avgýst – Jatva
3) Mart – Pesn javoronka 9) Sentábr – Ohota
4) Aprel - Podsnejnık 10) Oktábr – Osennáá pesn
5) Maı – Belye nochı 11) Noıabr – Na troıke
6) Iýn - Barkarola 12) Dekabr – Svátkı
P. I. Chaıkovskıı mýzykalarynda aldymen adam jáne onyń aýyr ómiri, bostandyq, baqyt úshin kúresi jyrlandy. Onyń mýzykasy lırıkaǵa toly, mazmuny tereń, tyńdaýshyny úıirip áketedi. Kóńilge qonymdy, oıda jyldam saqtalady. Sondyqtan P. I. Chaıkovskııdiń mýzykasyn barlyq adal nıetti adam balasy súısine tyńdap, shyn qurmetteýde.
You Might Also Like
-
«Qyzylqoǵa agrarly - tehnıkalyq koleji» arnaıy pán oqytýshysy
