InfoHub Logo

Sońǵy ýaqytta muǵalim bolǵysy keletinderdiń qatary sırep barady. Bilikti pedagogtardyń tapshylyǵy aýylda ǵana emes, qalada da aıqyn ańǵaryla bastady, dep jazady «Túrkistan» gazeti.

8 qyrkúıek - halyqaralyq saýattandyrý kúni. Bul ataýly kúndi IýNESKO 1965 jyly 8 qyrkúıekte Tegeranda ótken Bilim mınıstrleriniń  Búkilálemdik saýatsyzdyqty joıý jónindegi konferensıasynyń usynysy boıynsha engizdi. IýNESKO deregine súıensek, búginde   álemde  774  mıllıondaı    adam,  ıaǵnı  árbir besinshi  eresek  ne jaza, ne oqı almaıdy jáne  75  mıllıon   bala    mektep   júıesinen tys  qalyp otyr. Sondyqtan órenderimizdiń orta bilimmen tolyq qamtylǵanyna shúkirlik etken jón. Saýattylyq deńgeıi jóninen álem boıynsha 177 eldiń arasynda 14-orynda turǵan Qazaqstan azamattarynyń kózi ashyqtyǵy - tańnan qara keshke deıin kúnin mektepte ótkizetin aıaýly ustazdardyń arqasy. Biraq sońǵy ýaqytta muǵalim bolǵysy keletinderdiń qatary sırep barady. Bilikti pedagogtardyń tapshylyǵy aýylda ǵana emes, qalada da aıqyn ańǵaryla bastady.

«Jastar pedagogıkalyq mamandyqtarǵa barǵysy joq»

  Jańa oqý jyly bastalar aldynda BAQ ókilderimen kezdesý ótkizgen QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligindegiler el mektepterinde balalardy oqytatyn muǵalimderdiń jetispeı jatqanyn jasyrmaı aıtty. Qaı ata-ana bolsyn, uly men qyzy tájirıbeli mamannan tálim alǵanyn qalaıdy. Alaıda mınıstrlik kásibı deńgeıi joǵary pedagogtar tapshylyǵyn sheshe almaı otyr. Ásirese, elordadaǵy jańadan salynǵan mektepterge joǵary bilimdi, tájirıbeli muǵalimder aýadaı qajet.

«Pedogogıkalyq mamandyqtardy tańdaıtyn talapkerler óte az. «Altyn belgi» ıegerleri muǵalimdikke múldem barmaıdy. UBT-dan joǵary bal jınaǵandar kóbine hımıa, fızıka, bıznes, quqyq fakúltetterine barady. Sondyqtan elimizde muǵalimniń sany az. Oqýdy endi ǵana bitirip kelgen jas mamandar bar. Biz olardy da jumysqa alýǵa tıispiz. Ekinshi sanatty muǵalimder bar. Olardy da bilim berý isine tartý kerek. Aýyldan keldi, syrttaı oqydy dep, keıbir mektep dırektorlary ondaı mamandardy jolatqysy kelmeıdi. Biraq muǵalimder jetispeı jatqandyqtan amalsyz jumys beredi», - deıdi Bilim jáne ǵylym vıse-mınıstri Elmıra Sýhanberdıeva.

Bilikti ustaz tek elordada ǵana tapshy emes. Elimizdegi barlyq mektepter joǵary sanattaǵy ustazǵa zárý. Óıtkeni tájirıbeli muǵalimderdiń basym bóliginiń jasy 60-tan asyp, zeınetkerlik demalysqa shyǵyp jatyr. Al mınıstrliktegilerdiń aıtýynsha, jas mamandardyń ózin qaıta tárbıeleý kerek.

Aqtóbedegi bilim salasyna jaýaptylar da bilikti mamanǵa zárýmiz dep dabyl qaǵýda. Ásirese, qalanyń orystildi mektepterinde muǵalim tapshy. Bıyl Q. Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik memlekettik ýnıversıteti men gýmanıtarlyq kolej túlekteriniń esebinen shahar mektepteri 50 jas mamanmen tolyqty. Degenmen qalanyń orystildi mektepterinde bastaýysh synyptyń muǵalimderi jáne fızıka pániniń oqytýshylary jetispeıdi. Aqtóbe qalalyq bilim bólimi mamandar tapshylyǵyn bos oryndar jármeńkesi esebinen sheshýge tyrysyp kórgen, alaıda mektepterde bos turǵan 15 orynnyń tek 5-eýine ǵana suranysqa saı maman tabyldy.

Bastaýysh synyp muǵalimderi Pavlodar oblysynda da qat bolyp tur. Sondaı-aq, óńirde matematıka, aǵylshyn tili pánderin oqytatyn bilikti mamandar tapshy. Bul týraly tamyz aıynyń sońynda oblys ákimdiginde ótken jıyn barysynda bilim berý basqarmasynyń basshysy Baqyt Bekseıitova málim etti. «2016 jyly jas mamandardy jumys oryndaryna bólýdiń nátıjesinde oblys mektepterine 520 pedagog jiberildi. Olardyń 220-sy 15-tamyzǵa deıin joldama boıynsha jumysqa kirisip ketken. Degenmen jastardyń 20 paıyzǵa jýyǵy otbasyn qurýyna nemese ári qaraı magıstratýrada bilimin jalǵastyrýyna baılanysty kele almaıdy. Buǵan qosa, bıyl Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn bastaýysh synyp muǵalimi mamandyǵy boıynsha 18 adam ǵana bitirgen. Ádette, bul másele bos oryndarǵa zeınetker pedagogtardy jumyldyrý jáne muǵalimder arasynda oqý júktemesin qaıta bólý, pedagogıkalyq kolejderdiń stýdentterin qabyldaý arqyly sheshimin tabady. Sondaı-aq, matematıka boıynsha kadr tapshylyǵyn sheshý maqsatynda Qaraǵandy, Semeı qalalarynda bos jumys oryn jármeńkelerine qatystyq», - deıdi Baqyt Bekseıitova.

Pavlodar oblysynda bilim berý isin sheber uıymdastyra biletin bilikti basshyǵa zárý mektepter de jeterlik. Oblystyq bilim basqarmasy usynǵan málimetke súıensek, búginde aımaqta mektep dırektory laýazymyna 25-ke jýyq bos oryn bar. Atap aıtqanda, Kachır aýdanynyń Jasqaırat, Tegistik aýyldarynda, Sharbaqty aýdanynyń Chıgırınskaıa, Volodarskaıa, Nazarovskaıa, Ýspen aýdanynyń Qarataı, Kovalevskaıa jáne Maı aýdanynyń Malaısary, Abaı mektepterinde dırektorlar taǵaıyndalmaǵan. Atalǵan toǵyz bilim berý mekemesindegi bos oryndar uzaq merzimdi bolyp esepteledi.

«Biz jas mamandarmen elimizdiń soltústik jáne shyǵys óńirlerin qamtamasyz etýge tıispiz. Sondyqtan árbir aýdan boıynsha qansha maman kerek ekenin jáne aldaǵy úsh jylda «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda qajet qarajatty anyqtap, ótinish berý kerek», - deıdi oblys ákimi Bolat Baqaýov.

Ustazdan aqsha aıaý - uıat

Alash arysy Ahmet Baıtursynulynyń: «Mekteptiń jany - muǵalim. Muǵalim qandaı bolsa, mektep sondaı bolady. Iaǵnı, muǵalim bilimdi bolsa, ol mekteptiń balalary bilimdi bolyp shyǵady. Solaı bolǵan soń eń áýeli mektepke keregi - bilim, pedagogıka, metodıkadan habardar, jaqsy oqyta biletin muǵalim», - degen sózi áli de ózektiligin joıǵan joq. Alaıda muǵalimniń qoǵamdaǵy qadiri báz baıaǵy qalpynda deı almaımyz. Ustazdy syılaýdy umytqan ul-qyzdyń, qıt etse kináni muǵalimnen izdeıtin ata-ananyń kóbeıýi, júrek qalaýymen pedagog bolǵysy keletin jastardyń kúrt azaıýy bul mamandyqtyń burynǵy mártebesin joǵaltqanyn aıǵaqtasa kerek.

Muǵalim degen aıaýly kásiptiń qadiri qashqanyn qansha jyldan beri shákirt tárbıelep júrgen tájirıbeli ustazdardyń ózderi de moıyndaıdy. Surasańyz, onyń sebebin de sanamalap berýge bar. Eń áýeli, aýyzǵa jalaqy jyry ilinedi. Damyǵan elderde muǵalimder eń qaltaly maman ıeleri sanalady, biraq bizde ustazdar qaýymynyń aılyǵy shaılyǵyna jetpeıtini jasyryn emes. Máselen, Reseılik ustazdardyń ortasha jalaqysy 100-120 myń teńge bolsa, Qytaı pedagogtary aı saıyn 265 myń teńge kóleminde alady. AQSH-taǵy muǵalimderge 1 100 000 teńge, germanıalyq ustazdarǵa 1 mln 276 myń teńge, Birikken Arab Ámirlikterinde bilikti pedagogtarǵa 1 mln 590 myń jalaqy tólenedi. Al Qazaqstandaǵy muǵalimderdiń ortasha jalaqysy - nebári 80 myń teńge. Onyń ózi kóp muǵalimge arman. Jyl basynda jalaqylary kóbeıdi degenniń ózinde, joǵary bilimdi, joǵary sanatty, 10 jyl eńbek ótili bar ustaz tolyq júktemege 78 myń teńge alady. Al joǵary bilimdi, 1-sanatty, 10 jyl eńbek ótili bar muǵalimniń jalaqysy 72 myń teńgeniń aınalasynda. Bilimi joǵary, 2-sanatty, 10 jyl eńbek ótili bar muǵalim 68-69 myń teńgeni mise tutýǵa májbúr. Bul tolyqqandy ómir súrýge, esh alańdamaı, bar nazaryn balalardy oqytý men tárbıeleýge bólýge múmkindik týdyra ala ma? Muǵalimderine joǵary jalaqy taǵaıyndalǵan memleketterde oqytýshylardyń biliktiligi de, bilim sapasy da joǵary bolatynyn kóz kórip, qulaq estip júr. Tipti, mysaldy alystan izdemeı-aq, elimizdegi Nazarbaev zıatkerlik mektebin tilge tıek etýge bolady. Ondaǵy oqytýshylarynyń jalaqysy qarapaıym mektep muǵaliminen, keminde, 2 ese artyq. Bul mektepterde muǵalimniń alańdamaı bilim men tárbıe isimen aınalysýyna qolaıly jaǵdaılar jasalǵan. Sáıkesinshe beriletin bilimniń sapasy da joǵary.

Daryndy balalarǵa arnalǵan «Zerde» mektebiniń muǵalimi Aıatjan Ahmetjannyń aıtýynsha, muǵalimniń oryndaıtyn jumysy alatyn aılyǵynan birneshe ese kóp: 45 mınýtqa sozylatyn 5 nemese 6 sabaqtan keıin oqýshylar dápterin tekserý, kelesi kúnniń sabaq josparyn jazý, synyp jýrnalyn toltyrý, oǵan mınıstrlik, bilim basqarmasy, jergilikti ákimdik suratatyn býma-býma qaǵazdardy qosyńyz. Aıatjan Ahmetjan esep-qısaby túzý muǵalimniń ǵana bilikti dep moıyndalatynyn biledi. Sondyqtan atqarǵan hám atqaratyn jumystaryn, óziniń jáne shákirtteriniń aýzynan shyqqan árbir sózdi qaǵyp alyp, qaǵazǵa túsirip otyrady eken. Áıtpese, etken eńbegi esh bolýy múmkin.

Shákirttiń jetken jetistigi úshin muǵalimiń eńbegi elep-eskerilmeıtini taǵy bar. Aıatjan ustazdyń 7 shákirti oblystyq, ekeýi respýblıkalyq, biri halyqaralyq olımpıadada júldeger bolǵan eken. Biraq maqtaý estip, marapat alyp kórmepti. «Daıyndaǵan atleti bıikten kórinse, sport bapkerlerine dollardy 100 myńdap ustatyp jatady. Al bizdiń oqýshylarymyz halyqaralyq, respýblıkalyq olımpıadalarda jetistikke jetse, ary ketse mektep dırektoryn quttyqtaıdy. Boldy. Muǵalim adyra qalady. Alyp júrgen jalaqymyz onsyz da mardymsyz, isteıtin jumysymyz shash-etekten. Muǵalimde qandaı ynta bolýy múmkin? Ustazdarynyń azyp-tozyp júrgenin kórgen jastar muǵalimdik joldy qalaı tańdasyn?», - deıdi Aıatjan Ahmetjan.

Ustaz - jaltaq, bala - óktem

  Jastardyń pedagog bolýdan qashqaqtaýynyń taǵy bir sebebi - bilim berý júıesindegi tolassyz reformalar. Jyl saıyn jańalyq engizýdi paryz dep sanaıtyn mınıstrlik bilim ordalarynyń ony ıgerip úlgermeıtinin qaperge alǵysy joq. Árıne, jańalyqqa qumarlyq, tyńnan jol salý, sony tehnologıalar men ádister engizýdiń jóni bólek. Alaıda reformany ústi-ústine tópeletý, ózgeriske daıyndyqsyz kirisý - bilim kókjıegin keńeıtetin jol emes. Kerisinshe, otandyq bilimniń berekesin qashyra bastaǵandaı. 12 jyldyq bilim berý júıesi dep jyrlap kele jatqanymyzǵa pálen jyldyń júzi boldy. Áne engizemiz, mine engizemiz dep júrgende oqýshylardyń talaı býyny almasyp úlgerdi. Biraq onyń mánisin mınıstrliktegi sanaýly maman ǵana túsinetin tárizdi, tájirıbeli muǵalimderdiń ózi bul júıeni jiktep-jiliktep bere almaıdy. Óıtkeni ustazdardyń jańashyldyqqa úırener ýaqyttary joq. Qaǵazdardyń ortasynda súrinip-qabynyp áli júr. Alysqa barmaı-aq, úıińizdegi ustaz anańyz, ákeńiz nemese aǵa-ápkelerińizge qarańyz. Tańerteń ketedi, keshke býma-býma qaǵazyn arqalap áreń jetedi. Jumysta úlgermegenin úıde jazady. Tekseris keledi degende kúndiz kúlki joq, túnde uıqy joq. Sondaǵysy - qaǵaz túgel bolsa boldy. Qujattary talapqa saı bolmasa, oqyǵan-toqyǵany kóp, tájirıbesi mol ustazdyń ózi - biliksiz. Bul elimizdegi barlyq mektepke ortaq zańdylyq. Sondyqtan jańa standarttar týraly aıtpas buryn mektepti eskiliktiń sarqynshaǵynan, muǵalimdi qaǵazdyń úıindisinen arashalaǵan jón.

Muǵalim mártebesiniń tómendeýine áser etetin faktorlar týraly sóz bolǵanda balasyn betinen qaqpaı, «seniki - zań» dep tárbıeleıtin ata-analar jaıly aıtpaı ketýge bolmas. Úıdegi erkeligin mektepte kelgende de tyıa almaıtyn oqýshylar kóp. Balanyń kózin ashsam, kókiregin oıatsam dep jantalasyp júrgen muǵalim keıde shekten tys esirip ketetin ul-qyzdyń aldynda qaýqarsyz. «Aıýǵa namaz úıretken - taıaq» ekenin bilse de, eshteńe isteı almaıdy. Saýsaǵynyń ushy tıse - basy daýǵa qaldy degen sóz. Ata-ana shaǵym aıtyp kelse, mekteptiń abyroıyn oılaǵan dırektor muǵalimdi oqýshyǵa jyǵyp berýi múmkin. Muny biletin tentekter sabaq ústinde oılaryna kelgenin isteıdi. Máselen, ótken jyly «Youtube» vıdeojelisinde elimizdegi mektepterdiń birinde túsirilgen kórgensiz vıdeo jarıalanǵan edi. Sapasy nashar bolsa da, vıdeodan joǵary synypta oqıtyn zińgitteı úsh bozbalanyń muǵalimdi jabyla mazaq etkenin anyq kóresiz. Biri qolyn, biri aıaǵyn erbeńdetip, endi biri qylqyndyrýǵa árekettengen adamsha muǵalimniń moınyna jarmasqan. Rıngte júrgendeı judyryqtaryn oqytýshyǵa kezek-kezek siltegen oqýshylar bul áreketterine qysylyp-qymsynbaıdy. Kerisinshe, sabaq ústindegi qalypty qubylys sanaıtyn sıaqty. Qımyldary tym erkin. Muǵalimdi «qarsy shabýylǵa» shaqyratynyn qaıtesiń? Kúlki oshaǵyna aınalǵan áıel qolyndaǵy jalǵyz dáptermen qorǵanyp álek. Partada otyryp, taqta aldyndaǵy «tamashany» qyzyqtaǵan oqýshylar da buzaqy synyptastaryna «qoı» demeıdi. Qyzy da, uly da qosyla qýattap otyr. Sabaq ótpes úshin «spektákldiń» uzaqqa sozylǵanyn qalaıtyn sekildi.

«Youtube»-ta kórilim sany boıynsha jarysqa túsetin beınerolıkter arasynan bul vıdeo oq boıy ozyp shyqty. Buqaralyq aqparat quraldary shýlap qoıa berdi. Biri esi ketken oqýshylardy, biri ózin syılata almaǵan muǵalimdi kinálady. Kórdińiz be, deńgeıimizdiń qanshalyqty quldyrap ketkenin. Máseleniń sebebin anyqtap, saldarymen kúresýdiń ornyna ekiniń birin maqtap, birin dattaýdan ári asa almaımyz.

Qazaqqa baýyrlas el - Túrkıada ata-analar ustazdarǵa óz balalaryn «Súıegi - meniki, eti - seniki» dep tapsyrady. Eger oqýshy kıimin túımelemeı kele jatqanda aldynan muǵalim shyqsa, qurmet retinde kıimin túımeleý kerek dep esepteıdi. Al keıde bastaýysh mektep bitirgender burynǵy ustazdaryna alǵys retinde olardyń qoldaryn súıedi. Bul elde qalyptasqan taǵy bir túsinik bar: eger ata-ana men ustaz arasy jaqsy bolsa, balanyń oqýy jeńildeıdi. Sol sebepten de, ata-analar ustazdardy demalys kúnderi úılerine arnaıy asqa shaqyryp, mereke kúnderi balalarynan syılyq berip jiberetin kórinedi.

Ustazdyń ulylyǵyn aıǵaqtaıtyn taǵy bir mysal. Aleksandr Makedonskıı joryqtan oralǵanda eń áýeli ustazyna, odan keıin ǵana ata-anasyna sálem berýge baratyn kórinedi. Munyń syryn suraǵandarǵa: «Ata-anam meniń aspannan jerge túsýime, dúnıege kelýime sebepker. Al, ustazym jerden aspanǵa, ıaǵnı jánnatqa kirýime sebepshi» degen eken.

«Ǵalym da, shahter da bas ıetin» ustaz deıtin aıaýly kásip ıelerine qurmetimiz syı-syıapatpen ólshenbeıdi, árıne. Úıretkenin kókeıimizge toqyp, bergenin kádemizge jarata alsaq, jaqsy atyna kir keltirmesek, olar úshin odan bıik marapat joq. Elimizdiń erteńi - sanaly urpaq deıtin bolsaq, olardyń boıyna bilim dánin sebetin baǵban - muǵalimniń mártebesin tómendetpeıikshi!..

Anar LEPESOVA

---