InfoHub Logo

(avtorlyq nusqa)

Úsh epızodty drama

QARLAG

Qarlag — Qazaqstannyń Qaraǵandy oblysyndaǵy GÝLAG-tyń eń iri eńbekpen túzeý lagerleriniń biri boldy. Ol 1931 jyldyń 19 jeltoqsanynda uıymdastyrylyp, ortalyǵy Qaraǵandy qalasynan 45 shaqyrym jerdegi Dolınka aýylynda ornalasty. 1940 jylǵy Qarlagtyń aýmaǵy: 1 780 650 gektardy qurap, soltústikten ońtústikke deıin 300 shaqyrym, shyǵystan batysqa deıin 200 shaqyrym jerdi alyp jatty. Qarlagtyń jan-jaǵy 200–400 shaqyrym radıýsta bıik qorshaýlarmen oqshaýlanǵan.

Qarlagtyń qurylymy meıilinshe kúrdeli edi. Onyń kóptegen bólimsheleri boldy: ákimshilik-sharýashylyq, esepke alý, bólý bólimi; baqylaý josparlaý bólimi, mádenı-tárbıe bólimi, kadrlar, jabdyqtaý, saýda, jedel chekısik, qarjy, kólik jáne saıası bólimder. Qarlag basqarmasy tek qana GÝLAG-qa, Moskvaǵa baǵyndy. Respýblıkalyq jáne oblystyq partıa, sovet organdary lager qyzmetine eshqandaı yqpal ete almady. Onyń ózindik shynaıy ókimeti, qarý-jaraǵy, kólik quraldary, poshtasy men telegrafy boldy. Kóshpeli sot alqasy jumys istedi. Sot úkimi mekeme qabyrǵasynda oryndalyp jatty. Aıypty dep tanylǵan adamdy tizege otyrǵyzyp, qazylǵan shuńqyrdyń aldynda atyp tastaǵan. Osylaısha atylǵan adamdardy «qaıtys boldy» degen grıfi bar tizimge engize bergen. Qarlag tozaǵyna bir mıllıonǵa jýyq adam túsken. Olardyń arasynda qazaqtar, nemister, ýkraındar, poláktar, evreıler, sheshender, fransýzdar, ıtalándyqtar, japondar, latyshtar, estondar sekildi kóptegen ult ókilderi boldy.

Qarlag 1959 jyldyń 27 shildesinde taratyldy.

Qatysýshylar:
Ahıko Tesýro
Stepan
Ertegishi
Kartashy
Abyz qarıa
Aqtamaq
Gúlshat
Katá – nemis kelinshek
1-jendet
2-jendet
1-qazaq
2-qazaq
3-qazaq
Túrme kúzetshileri

BİRİNSHİ EPIZOD
Birinshi kórinis

Ahıko. Men Karlagqa túskende on bes jasta edim. Tajal mashına jańa týǵan sábıden bastap, eńkeıgen, múgedek kempir-shalǵa deıin shimirikpeı jutatyn. Qarlagtyń qapasynda 22 myń japon otyrdy, eńbek etti, ómir úshin kúresti. Solardyń biri men edim. Tutqynǵa Ońtústik Sahalınde aldy. Orys áskeri japondyqtardy Sahalın aralynan tyqsyra qýyp, Japonıaǵa jóneltkende, men áke-sheshem, baýyrlarymnan adasyp, jalǵyz qaldym. Ákemdi kúttim. Kúnde jaǵalaýǵa kelip, kókjıekke telmiremin. Ákem balyqshy bolǵan. Qaıyǵynyń sulbasy áli kóz aldymda. Meni izdep keri kele jatqandaı. Áne-mine qara tolqyndy qaq jaryp, júıtkip jetetindeı. Bala qıalym san saqqa júgirip degiberimdi alady. Sahalınde kún sýyq. Áskerılerden qalǵan kúrtesheni taýyp kıip, jaǵalaýda tentirep júrgenimde orystar ustap alyp, abaqtyǵa qamady. Birden «japon tyńshysysysyń» dedi. Men olaı emes ekenin túsindirýge tyrystym. Biraq kóp uzamaı shyndyqty aıtqannan góri japon tyńshysy bolǵannyń anaǵurlym qaýipsiz ekenin uqtym. Osylaı tergeýshilerge qarsylasqandy toqtattym. Moıyndadym. Olar maǵan qalyń papka ashyp, býma-býma qaǵaz arnady. Men bárimen kelistim...

Tergeý bólmesi. Eki jendet Ahıkodan jaýap alyp jatyr.

Ahıko. Men 1930 jyly Honto portynda dúnıege keldim. Ákem jergilikti balyq zaýytynyń dırektory. On jeti jasymda Hontodaǵy Imperatorlyq áskerı ýchılıshege tústim. Biraq sabaq alyp úlgermedim, soǵys bastalyp ketti. Bizdi taratyp jiberdi.

1-jendet. Nege elińe oralmadyń?

Ahıko. Japondar araldan asyǵys kóshirildi. Men sońǵy poıyzdan qalyp qoıdym.

1-jendet. Ne úshin tutqyndaldyń?

Ahıko. Bilmeımin.

1-jendet. Qandaı jaǵdaıda tutqyndaldyń?

Ahıko. Orys áskeri kelgennen keıin ýchılıshe jabyldy.

1-jendet. Orys emes, Keńes áskeri dep sóıle.

Ahıko. Iá. Keńes Odaǵynyń...

1-jendet. Qandaı jaǵdaıda tutqynǵa alyndyń deımin. Sondaı kúnásiz bolsań, sol jerdegi áskerıler basqa japondarmen qosyp seni nege Japonıaǵa qaıtarmady? Nege dál seni tastap ketti?

Ahıko. Meniń ústimde áskerı ýchılısheniń kadet formasy boldy. Olar meni áskerı dep qabyldady.

1-jendet. Al sen áskerı emes ediń...

Ahıko. Al men kýrsant edim.

1-jendet. Túsinikti. Keńes áskeri aqymaq bolǵandyqtan seni tutqynǵa alyp, seniń tamaǵyń men jolyńa shyǵyn shyǵaryp, mynda, Qaraǵandy lagerine topastyqtan jiberdi ǵoı sonda?

Ahıko. Joq, árıne. Túsinbeýshilik boldy.

1-jendet. Túsinbeýshilik? Sen - samýraısyń ba?

Ahıko. Qazir samýraılar joq qoı.

1-jendet. Samýraılar joq deıdi ǵoı. Seniń kim ekenińdi aıtaıyn ba? Sen bar bolǵany, qarabaıyr shpıon ǵanasyń. Shpıonsyń!

2-jendet. Aıt, men shpıonmyn de.

Ahıko. Joq, shpıon emespin.

2-jendet. Bálkim sanań shatasyp, jadyńnan qaǵylyp turǵan shyǵarsyń. Biraq seniń jadyń men sanań ázirshe bizdiń múmkindikten beıhabar bolyp erkelep tur. Saspa. Barlyǵy ornyna keledi. Seniń babańdaı adamdardyń aqyl-esin ornyna túsirip, moıyndatqanbyz.

1-jendet. Soǵys tutqyndarynyń bas basqarmasynda isiń jatyr. Kim bolsań da bul jerden endi qaıtyp shyqpaısyń.

Ahıko. Joq, men shpıon emespin.

1-jendet. Bile bilseń qazaqtyń talaı aptaldaı jigitteri, myna judyryǵymen buqany bastan perse, janýardy esinen tandyryp, taldyryp túsiretin palýan jigitter japon tyńshysy ekendikterin moıyndap, tizerlep otyryp mynandaı qaǵazǵa qol qoıǵan.

2-jendet. Esińde me, keshe ǵana álgi ánshi jigit japonnan kelgen tyńshymyn, jansyzbyn, biraq eń bolmasa japon degenniń ne ekenin aıtyp óltirińdershi dep eńirep jylap edi ǵoı.

1-jendet. E, áreń syndyrdyq qoı. Jany siri eken qaqpastyń.

2-jendet. Eki apta qarańǵy karserde jatty, arqasyna spırt jaǵyp órtedik, taǵy ne istep edik?

1-jendet. Áıteýir álgi kishkentaı náreste balasyn kóz aldyńda baýyzdap, qanyn aýyzyńa quıamyz degende baryp moıyndady ǵoı.

2-jendet. Sonda da kórmeımisiń, eń bolmasa japon degenniń ne ekenin aıtyńdarshy dep keketýin qoımady.

1-jendet. Iá, kontrrevolúsıonerler jaǵynda sondaı qaıyspaıtyn jigerli jandar bar. Shyndyǵyn aıtý kerek.

2-jendet. Qaıyspaıtyn jigerli bolǵanyn qaıteıin, atylyp ketti.

1-jendet. Atyldy ma?

2-jendet. Moıyndaı salysymen atyp tastady ǵoı, áı-shaıyna qaraǵan joq.

1-jendet. E, jaraıdy. Durys bolǵan.

2-jendet. Al mynany qaıttik? Áı, mıǵula, moıyndaısyń ba ózińniń jansyz ekenińdi? Bıtteı bolyp bul da qyrsyq. Bir qoısań jalpasynan túseıin dep tur.

Ahıko. Jaqsy, men bárin moıyndaımyn.

1-jendet. Qalaısha?

Ahıko. Qol qoı degen jerlerińizge qolymdy qoıaıyn.

2-jendet. Qalaısha?

Ahıko. Men moıyndaımyn.

1-jendet. Joq, bulaı tez bolmaıdy.

Ahıko. Endi ózderińiz aıtyp otyrsyzdar ǵoı.

1-jendet. Iá, biraq sen basynda moıyndamaýyń kerek. Sosyn biz seni májbúrleımiz.

2-jendet. Iá. Barlyǵy tártippen bolýy kerek.

1-jendet. Bolmaıdy. Sen áli moıyndamaı tura tur.

Ahıko. Qashan moıyndaýǵa bolady?

2-jendet. Biz ózimiz belgi beremiz.

1-jendet. Iá-ıá. Sen tura tur.

Ahıko. Tek azaptamańyzdarshy...

2-jendet. Eger kináńdi moıyndamasań, azap túrlerin paıdalanýǵa týra keledi. Sonymen sen Ońtústik Sahalınde, ústińe japon áskerıiniń kıimin kıip, jaǵalaýda júrgen jerińde qolǵa tústiń. Sen alysqa, teńiz kókjıegine telmirip qarap otyrdyń. Esil-dertińniń kókjıektegi qaraıǵan noqatqa aýǵany sonshama janyńa kelip qujattaryńdy suraǵan qyzyl ásker jaýyngerine esh mán bermediń, ol seni julqylaǵanda ǵana nazar aýdardyń. Biraq janyńda jeke tulǵańdy anyqtaıtyn birde bir qaǵaz bolmaı shyqty. Óziń oryssha til bilmeısiń. Ras qoı?

Ahıko. Ras.

2-jendet. Sonda kók teńizge telmirip ne belgi kútip otyrdyń?

Ahıko. Ákemdi. Men ákemdi kúttim. Onyń meni tastap ketýi múmkin emes. Ol meni eshqashan tastamaıdy. Sizder eger meniń ákeme hat jazsańyzdar ol meni kelip alyp ketedi. Ótinemin sizderden...

1-jendet. Tynysh, tynysh... Sen sonymen ózińniń japon jansyzy ekenińdi moıyndamaısyń ǵoı?

Ahıko. Joq, men jansyz emespin. Men ákemdi kútip júrdim.

2-jendet. Sýyq sýǵa salyp kóreıik. Bálkim sonda táýbasyna kelip, shynyn aıtar.

1-jendet. Iá, amal joq, muzdaı sýda jarty saǵat ustaýǵa týra keledi. Áı, balaqaı, balaqaı, óz ómirińdi óziń qıyndatpasańshy.

Ahıko. Men sizderge jańa aıttym ǵoı, moıyndaımyn, moıyndaımyn dep.

2-jendet. Máá, mynaý ne degen sanasyz, a? Erkeksiń be, qatynsyń ba óziń? Jańa ǵana kelistik qoı. Moıyndaıtyn kezińdi ózimiz aıtamyz dep.

1-jendet. Basynan byrsh etkizip ata salǵym kelip tur. Jynyma tıip tur.

2-jendet. Tura tur.

1-jendet. Sen-aq meni toqtata beresiń.

2-jendet. Osy aptada úshinshi adamdy atsań, esep bergende túsindire almaı qalamyz. Shydashy. Bar sýyq sý ázirle odan da.

1-jendet. Jaqsy.

Áıel sıaqty qylymsyp ketedi.....

2-jendet. Ahıko, kishkentaı samýraı, sen qyzyl armıanyń qudiretin sezinýge tıissiń. Ońaı qutylamyn dep oılama.

Shyǵyp ketedi. Ahıko jalǵyz qalady.

Ahıko. Olar aldymen bir qarıany alyp keldi. Meni nusqap kórsetip, mynaý seniń sybaılasyńmyn dep tur, ekeýiń birigip, Japonıa úkimetine jumys istepsińder dedi. Qarıa maǵan bir, eki jendetke bir jaýtańdaıdy. Ol meniń ákeme uqsaıdy eken. «Bul balany tanymaımyn» dedi basyn shaıqap. Sol-aq eken jendetter onyń qasyna jetip baryp, soqqyǵa aldy. Olar qaýsaǵan qartty adam keıpinen aıyrylyp, qutyra urdy. Sol sátte olar jynǵa aınalǵandaı edi. Aqyr aıaǵynda qarıa qorǵanýǵa shamasy kelmeı únsiz qaldy. Tek kári súıegine tıgen taıaqtyń taq-taq etken dybysy ǵana tynyshtyqty buzady. Qarıanyń qyp-qyzyl qany jendetterge de, maǵan da shashyrady. Men tús kórgendeı meń-zeń kúı keshtim. Ábden silesi qatyp sharshaǵan qos jendet shaldyń óli denesin súırep áketti.

Azdan keıin jendetter bir áıeldi alyp kiredi.

1-jendet /Ahıkony nusqap/. Mine, mynaý aıtyp otyr. Seni tanımyn, menen aqparatty osy alyp ketetin deıdi. Ras pa?

Áıel. Qudaı aqy, men bul balany birinshi ret kórip turmyn.

1-jendet. Bul bala emes, jasy elýde. Osyndaı eleýsiz keıipte júrip aqparat jınaıdy, Keńes odaǵyn kúıretpek.

Áıel /shoshyp/. Ne aıtyp tursyńdar?

2-jendet. Ol seni tanımyn dep tur. A, Ahıko, aıt janyńnyń barynda.

Ahıko /japonsha/. Bilmeımin, bilmeımin. (Shıranaı, Shıranaı)

2-jendet. Áne, bul qatyn meniń kóńildesim dep jatyr.

Áıel. Joq, joq!

1-jendet. Jaz, bettestirgen kezde ekeýi de birin-biri tanydy dep jaz. Moıyndady de. Qoldaryn qoıǵyz. Boldy.

2-jendet áıeldi alyp shyǵyp ketedi. Azdan soń azaptan ábden tıtyqtaǵan erkekti alyp kiredii. Ol yrjalaqtap kúledi.

Erkek. Myna bólme hosh ıisti gúlge tunyp tur ǵoı... Keremetin-aı.

1-jendet. Mynaý nemene kaıptan shyqpaǵan ba? Sende bir, eskirtki únemdeý degendi bilmeısiń. Ákeńniń úıine kelgen qonaqty syılaǵandaı toıdyryp qoıypsyń ǵoı.

2-jendet. Qoıa bershi.

1-jendet. Sodan keıin eki saýsaǵymyzdy eki tanaýymyzǵa tyǵyp taǵy da «joq» dep otyramyz.

2-jendet. Bul degen pále. Tyrnaǵynyń kóbesine ıne tyqsaq ta moıyndamaı qoıdy ǵoı. Qazir kórdiń be bárin moıyndap otyr. Sosyn... sosyn... sondaı tamasha óleńder oqıdy...

1-jendet. A, aqyn eken ǵoı.

Erkek. /óleń oqıdy/

Kúldeı kúńgirt shashy bar, Toqsan beste jasy bar, Kóz degeniń – sup-sur kór. Tasbıq sanap búgilip, Jerge qarap úńilip, Kórshe aýyr kúrsiner, Meniń bir qart anam bar, Nege ekenin bilmeımin – Sol anamdy súıemin! (M.Jumabaev)

Erkek qarqyldap kúledi. Eki jendet te, Ahıko da úrpıip qalǵan.

1-jendet. Tak. Alashordanyń múshesi Maǵjan Jumabaevtyń óleńderin oqydy dep jaz. Quıyrshyq!

1-jendet erkekti taıaqpen urady. Erkek oǵan tek saqyldap kúledi.

2-jendet /mazasyzdanyp/. Atyp tastaıynshy. Jalynamyn. Kúlkisin estigim kelmeıdi. Únin óshireıinshi. Jalynamyn.

1-jendet. Tura turshy, a, qystyrylyspaı. Taǵy ne aıtasyń?

Erkek. Kózinde kók nury joq, Aýzynda jumaq jyry joq, Jalynsyz, ýsyz qushaǵy, Iirilmeıdi jylandaı, Sózi de joq qurandaı, Bilgeni – qazan-oshaǵy. Jabaıy ǵana jarym bar, Nege ekenin bilmeımin – Sol jarymdy súıemin! (M.Jumabaev)

Taǵy da qarqyldap kúledi.

1-jendet /sasqalaqtap Ahıkoǵa/. Myna albastyny tanyp tursyń ǵoı. Bul da seniń aqparat jetkizýshiń.

Ahıko /japonsha/. Joq, joq! Chıgaý, chıgaý!

2-jendet. Durys. Tanydy, moıyndady de. Qurt kózin, áketshi, bul jerden.

1-jendet erkekti julqylap alyp ketedi. Sahnada erkektiń oqyǵan óleńderi jańǵyryp qalady.

EKİNSHİ EPIZOD

Birinshi kórinis

Akıko. Qarlag - ajal mekeni. Qanisherler men aqyl-esinen adasqandar úshin jumaq. Máıitter taý bolyp úıiletin, olardy ıen dalaǵa aparyp, taıazdaý qazylǵan shuńǵyrlarǵa tastap jatatyn, denelerin de shala-sharpy jasyrady. Túz taǵylarynyń nesibesi. Bizben birge, bir barakta sondaı bir qanisher turdy. Ol sýretshi bolatyn. Óner adamy edi.

Stepan. Áı, japon bala, beri kel.

Ahıko. Iá?

Stepan. Álgi ánińdi aıtshy. /taǵy bir tutqynǵa/. Al sen beri kel. Mynda otyr. Tyńda ándi. Jyla. Iá. Osylaı. Durys. Shyrqa, japon!

Ahıko án salady.

Ahıko. Ýsagı oıshı ka no ıama
Kobýna sýrıshı ka no kava
Iýme va ıma mo megýrı te
Vasýregatakı fýrýsato
Ika nı ımasý chıchı-haha
Sýsýganashı-á tomogakı
Ame nı kaze nı sýketemo
Omoıdzýrý fýrýsato
Kokorozashı o hatashıte
Isýno hı nı ka kaeran
Iama va aokı fýrýsato
Mızý va kıókı fýrýsato...

Ahıko. Biz aýyr jumystan oralǵannan keıin, ash, jalańash, qur súlderi qalǵan aýrý adamdar onyń qalaýy boıynsha túrli beınelerge enip, ónerge degen qajettiligin qanaǵattandyratynbyz. Keıde birneshe adamdy baýyzdap, denelerin taý etip úıetin, keıde dene múshelerin bólshektep, túrli qalyptar jasaıtyn. Osyndaı týyndalaryn keıde aptalap buzdyrmaıtyn. Ondaı kúnderi kamera ishi ólekse sasyp, qalǵan tutqyndardy jan tózgisiz azapqa túsiretin. Biraq ony eshkim toqtata almaıdy. Sebebi túrme basshysynyń ózi onyń ónerine tabynýshylardyń biri. Sonymen birge ol túrme basshylyǵy úshin arnaıy tapsyrmalar oryndaıtyn.

Tań atady, mıdy tesetin temir dabyl shyńyldap shyrt uıqydan oıatady. Osylaı lager tirligi bastalady. Ár jerden tutqyndar qybyrlap bas kótere bastaıdy.

Stepan. Áı, japon, etigim qaıda?

Ahıko júgirip otyryp etigin keýip turǵan jerinen taýyp ákeledi. Taǵy bir jasóspirim bala onyń shulyǵyn orap otyr. Ahıko sony tosyp turyp qalady.

Stepan. Denem aýyr tartyp tur. Aýyryp qalǵan sıaqtymyn. Japon, sen arqany jaqsy ýqalaısyń. Túk áliń joq, bıtshe jybyrlaısyń, biraq seniń qolyń tıgen soń sergip, jaqsy bolyp qalamyn. Sen búgin jumysqa shyqpaısyń. Meniń qasymda bol. Qalǵandaryń ketińder.

Kartashy. Karta oınaǵyń kelse she? Bul japon karta oınaı almaıdy ǵoı.

Stepan. Iá, onda sen de qal.

Ertekshi. Men she?

Stepan. Iá, kartadan jalyqsam, ertek tyńdaımyn sen de qal. Boldy qalǵandaryń ketińder.

Kúzetshi. 109-shy barak. Syrtqa bette.

Stepan. Áı, bala, beri kel. Men búgin úsh adamdy alyp qalamyn. Bizge tamaqty kameraǵa ákel.

Kúzetshi. Túsindim. Jaqsy.

Barlyǵy shyǵyp ketedi. Kamerany únsizdik basty.

Kúzetshi. Mine, senderge taǵy bir adam qostyq.

Qolynda túıinshegi bar qazaq qarıa kelip kiredi.

Qarıa. Amansyńdar ma? Meniń tósegim qaısy?

Stepan. Myna shal qaıtedi?

Kúzetshi /qolyn siltep/. Oǵan daýa joq.

Kúzetshi basyn shaıqap shyǵyp ketedi. Kamera únsiz. Barlyǵy Stepanǵa qaraıdy.

Stepan. Bos tósek joq.

Qarıa. Beti-aýzymdy qaıda shaıyp alsam eken?

Ahıko. Ata, bunda sý joq qoı. Aıdyń sońynda monshaǵa aparady.

Qarıa. Qap, namazdy qalaı oqımyn?

Stepan. Shal, aýyzyńdy jap. Basym áketip barady. Ahilep, úhilep qanymdy ishtiń.

Shal aýlaqtaý jerge baryp otyrady. Qolyndaǵy túıinshekti jaıyp, jaınamazǵa aınaldyryp, namaz oqı bastaıdy.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý. Kúzetshilerdi shaqyrshy.

Kúzetshi. Nege shaqyrdyńyz?

Stepan. Myna shal qudaıyna jalbarynyp jatyr. Sen bilesiń ǵoı, ondaı nárselerdi meniń sýqanym súımeıdi. Alyp ket basqa jerge.

Kúzetshi. Endi ol bylaı ǵoı... Ony ádeıi osy kameraǵa salyp otyrmyz ǵoı.

Stepan. Da?

Kúzetshi. Ádeıi sizge, ózińiz bir jónin tabady degen úmitpen. Sizdi, sizdiń ádisterińizdi biz joǵary baǵalaımyz ǵoı, ony ózińiz bilesiz.

Stepan. Dál búgin jaǵdaıym bolmaı otyr edi. Basymnyń saqınasy qysyp barady.

Kúzetshi. Araq ishesiz be?

Stepan. Ákel.

Kúzetshi shyǵyp ketedi.

Stepan. Áı, shal sen óziń mańyzdy shıshka boldyń ǵoı. Ekiniń birin maǵan ákele bermeıdi.

Qarıa oǵan qaramaıdy, namazyn oqyp jatyr.

Stepan. Jaraıdy, jalbarynyp al qudaıyńa. Búgin túnnen qalmaı barasyń oǵan. Saspa. V lýchshem vıde dostavım. Jaraıdy, japon, arqamdy ýqala. Beri kel.

Etbetinen jatady. Ahıko arqasyn ýqalaýǵa kirisedi. Shal namazyn oqyp bolyp ornynan turady. Kamerany aralap qaraı bastaıdy. Etbetinen jatqan Stepanǵa, onyń arqasyn ýaqalap otyrǵan japon balaǵa qaraıdy. Karta oınap otyrǵandarǵa qaraıdy.

Ertegishi. Shal, qalaı qyzyq pa?

Kartashy. Kel, otyr, úshinshi bolasyń.

Qarıa /myrs etip/. Joq.

Stepan kenet qarqyldap kúlip jiberedi. Barlyǵy ań-tań oǵan qarap qalǵan.

Stepan. Shal, qane otyrshy, qolyńa karta al.

Kartashy /estiler estilmes kúbirlep/. Taǵy bastady, qudaı-aı.

Ertegishi ony tek degendeı túrtedi.

Stepan. Mynda otyr deımin, shal.

Qarıa. Aınalaıyn, qolyma qarta ustaǵan jan emespin. Qystama.

Stepan. Mynaǵan túsindirińdershi.

Ahıko. Ata, oınamaısyz, jaı otyryńyz.

Qarıa. Qaraǵym, jaı da otyrmaımyn. Býynsyz jerge pyshaq urma.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý.

Qanjaryn shyǵaryp shalǵa betteıdi.

Stepan. Otyr deımin janyńnyń barynda.

Qarıa. Qaraǵym, qanjaryńdy qoqańdatpa. Sen sıaqty áýmeserdiń talaıyn kórgenmin. Qoryqpaımyn.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý. Men qazir qannyń ıisine shydaı almaımyn, júregim aınyp barady. Sony paıdalanyp tursyń sen shal.

Qarıa. Qaraǵym, bar, ana jaqqa baryp oına, meni qaıtesiń.

Stepan. Aqylynan aljasqan shaldy nemenege ákeledi maǵan. Ózderi-aq óltire salmaı ma, óńsheń aramtamaq, jatypisher. Qandaı sátti buzyp tursyń sen shal... Myna ekeýiniń qasynda osy qalpyńmen qolyńa karta ustap sen de otyrsań, al japon bala, sen qolyńa shelek ustap, myna jerde sostıyp tursań, qandaı kartına bolar edi... Barak, karta oınap otyrǵan dindar shal, eki tutqyn, úrpıgen jasóspirim. Ahıko, sen perishte bolar ediń, azǵan, azǵyndaǵan, qoqys álemge óz kózine ózi senbeı eseńgirep qarap qalǵan perishte... Al sen shal qoltyǵyńa qurandy qysyp alasyń bylaı...

Qarıa. Astapyralla... /duǵasyn kúbirlep ketedi/.

Stepan. Barlyǵyn buzdyń. Endi men seni buzamyn. Etińdi buzamyn.

Qarıa. Oı, toba-aı...

Stepan baryp óziniń tósegine jatyp qalady. Kamera ishin únsizdik basqan. Azdan keıin Stepan qaıta basyn kóteredi.

Stepan. Meniń qandaı adamdardyń qanyn ishkenimdi bilesiń be?

Qarıa. Bilemin.

Stepan. Basym, basym, basym-aı. Kúzetshini shaqyrshy.

Kúzetshi kelip kiredi.

Stepan. Araǵyń qaıda?

Kúzetshi. Qazir alyp kele jatyr. Kele salysymen sizge jetkizemin.

Stepan. Jaqsy. Dárigerdi beri jibershi. Tula boıym muzdap, qalshyldap baramyn. Sýyqtap qaldym bilem.

Kúzetshi. Qazir.

Qorqaqtaı basyp dáriger keledi.

Dáriger. Qaı jerińiz mazalap tur?

Stepan. Basymnyń saqınasy ustady. Búkil denem muzdap, qaltyrap baramyn. Uıyqtatyn dárińnen salshy. Bir uıyqtap tursam basylýshy edi.

Dáriger. Mine, qazir. Daıyndap ákeldim ózim de.

Stepan. Davaı.

Dáriger dárini salady. Stepandy barlyǵy áspettep jatqyzyp, ústine kórpesin jamyldyrady.

Stepan /dárigerge/. Qasyma kúzetshi qoısyn.

Dáriger. Jaqsy.

Stepan. Ertegishi, ertek aıtshy.

Ertegishi qasyna otyryp, ony basynan sıpap, aıalap ertegi aıtýǵa kirisedi.

Ertegishi. Ǵumyryn ónerge arnaǵan sýretshiniń ár sáti qımyldan turatyn. Ol toqtaǵan emes. Keýdesi salqyn áýenge toly, al júregin jalyn orap jatyr. Essiz saýsaqtary shapshań qımyldap, boıaýdan ertegi quraıdy. Muńǵa oranǵan sulý kúzdiń aqtyq demi, tún qupıasyn shashqan shegirtke shyryly, alystan shaqyrǵan átesh, kún qurǵatyp úlgermegen balań shyq – bári sýretshi menshigi, sýretshi álemi... Birde keýdesin kernegen tátti qaıǵydan qajyǵan ol uıyqtap ketken. Tús kórdi. Aptap dala, qum. Sheksiz belester. Tynyshtyq. Ózin-ózi jutyp, únsiz yńyranǵan óli tynyshtyq. Munda esh nárse joq edi. Aınalasyna esi kete jaltaqtap, tobyǵynan qum keship kele jatqan sýretshi tóbesinen ótken ystyqtan basynyń aınalǵanyn sezdi. Qurǵaq tili aýzyna syımaı syrtqa shyqty. Tyr jalańash álem aspanmen arbasady. Meńireý qum patshalyǵy. Sýretshi oıanǵan joq. Onyń endigi mekeni osy bolatyn...

Dáriger. Boldy, uıyqtady. Kúzetshini shaqyryńyz.

Kúzetshi kelip kiredi.

Dáriger. Oıanǵansha qasynda bolyńyz.

Kúzetshi. Jaqsy.

Árkim óz buryshyna baryp, óz isterimen aınalysady. Qarıa jerge otyryp, alysqa qadalyp oılanady.

Qarıa. Toǵaı, toǵaı, toǵaı sý,

Toǵaı qondym, ókinben.

Tolǵamaly ala balta qolǵa alyp,

Top bastadym, ókinben,-deıd.

Búgin, sońy ókinben

Ókinbesteı bolǵanmyn.

Er Mamaıdyń aldynda,

Shahıt keshtim, ókinben, -deıd... (Dospambet jyraý)

Ahıko. Ata, qatty sóılemeńiz. Ana kisi oıanyp ketse, jaman bolady.

Qarıa. Jaqsy, balam. Sóılemeı otyramyn. E, alda baıqus bala-aı, kózi shúńireıip, qazaqtan aýmaıdy. Qalaqtaı ǵana. Atyń kim?

Ahıko. Ahıko. Japonmyn.

Qarıa. Japon degen qaı jaqta?

Ahıko. Qaı jaqta qalǵanyn ózim de bilmeımin...

Qarıa. Eshteńe etpeıdi.

Ahıko. Iá...

Qarıa. Eshteńe etpeıdi...

Bir ýaqytta dabyl qaǵylyp, jumysshylardyń qaıtqanynan habar beredi. Kameraǵa qaptap tutqyndar kire bastaıdy. Barlyǵy azyp-tozǵan, júdeý.

1-qazaq. Iapyrym-aı, qazaqpysyz? Assalamaǵaleıkúm, ata.

Qarıa. Ýaleıkúmassalam, balam. Qaı jaqtyń ulysyń?

1-qazaq. Arqadan, osy jaqtan.

Qarıa. Ááá.

1-jigit. Sizdi de tutqyndaǵan eken ǵoı. Qudaıdan qoryqpaıdy bular. Jasyńyz qanshada, ata?

Qarıa. Toqsannyń úsheýine keldim, balam.

1-jigit. Áı, Aqan, beri kel, mynda aqsaqal kisi otyr. Qazaq eken.

Aqan kelip amandasady. Kórisip, jylaıdy.

Qarıa. Bosama, balam. Jylama.

2-jigit. Jylamaıtyn shama qalmady ǵoı, ata.

1-jigit. Úıinen hat alyp otyr. Bala-shaǵasymen áıeli tutqyndalypty.

2-jigit. Halyq jaýynyń otbasy depti...

3-jigit. Assalamaǵaleıkúm, ata.

Qarıa. Ýáleıkúmassalam. Bar bol, balam. Qazaq balalar bar ekensińder ǵoı... Munda qazaqtardy ustamaıdy deýshi edi.

3-jigit. Barmyz...

2-jigit. Neken-saıaq kezdesedi. Áıtpese qazaqtardy Sibirge aıdaıdy ǵoı bular...

1-jigit. Nysypyńyz kim, ata?

Qarıa. Aqaıdyń Qaseni degendi estýiń bar ma? Men sol Aqaıdyń Qasenimin.

1-jigit. Iapyrym-aı. Aldyna 17 myń jylqy bitken, qazaq-orys mektebin ashyp, bolys bolǵan Aqaıdyń Qaseni me?

2-jigit. Ol kisini otyzynshy jyldary-aq qyzyldar atyp tastady degeni qaıda?

Qarıa /kúlip/. Atsa, osylaı otyramyn ba.

3-jigit. Jel sóz bolǵany ǵoı, ıapyrym-aı.

Qarıa. Myna týra biz otyrǵan jerde 4 myń kıiz úı turdy, jalpaq jurt jatty. Seksen myń adam meken etken shalǵyny shuraıly, berekeli el edi. Halyqty qynadaı qyryp, tiri qalǵanyn atamekeninen túre qýǵanda kórde jatsam da turyp keletin edim. Ulardaı shýlaǵan elimdi kórgende buǵyp qala almadym, qaraqtarym.

1-jigit. Sonda qalaı, qarsy shyqtyńyz ba?

Qarıa. Túrme basshysyna kelip, myna jerdi bosatyńdar, ketińder, áıtpese senderdi arýaq atady, qarǵys atady dedim. Sodan tutqynǵa aldy... Mine, endi dám-tuz aıdap ózderińmen kezdesip otyrmyn.

2-jigit. Kórmegenim joq deseńizshi...

Qarıa. Bizdi qoıshy, senderge, kózi ashyq, kókiregi oıaý jastarǵa qıyn. Qaısybirin aıtasyń.

3-jigit. Qul basqarǵan el qaı ońady. Qyryp-joıǵannan basqa qolynan ne keledi.

Qarıa. Erteden qalǵan mynandaı bir ańyz bar. Elý jyl boıy joryqta júrgen saq jaýyngerleri eline qaıtady. Uzaq jyldar erlerin kútip habar bolmaǵan soń, áıelderi ózderiniń soqyr quldaryna tıip olardan bala týady. Saq jaýyngerleri eldiń shetine jetkende quldan týǵan uldar qoldaryna qarý ustap shyǵyp elge kirgizbeı soǵys salady. Aıqas uzaqqa sozylyp, quldardy jeńe almaǵan saqtar keńes qurady. Sonda bir danagóı qarıa: «Eı, saq jaýyngerleri, osy biz ne istep júrmiz? Biz óz quldarymyzben soǵysyp júrmiz. Bizder qarýmen soǵysqandyqtan olar ózderin teń sanap, jeńis bermeı júr. Bar qarý-jaraqtaryńyzdy tastap, olarǵa qamshy alyp shyǵyńdar. Olar qamshynyń sýsylyn estip, ózderiniń qul ekenin esine túsirsin» depti. Saqtar bul keńesti maqul kórip, qamshymen quldarǵa qarsy shyǵady. Qamshynyń ysylyn estigen quldar aıqasty umytyp, qasha jónelgen eken.

3-jigit. Bul sol quldar ǵoı.

2-jigit. Qul ekenderi ekibastan, salǵan myna soıqandaryn kórmeımisiń...

3-jigit. Ata, sizdi munda ádeıi jiberip otyr. Myna janalǵysh, jendet sizdi túnde býyndyryp óltirsin dep ádeıi jiberip otyr. Bulardyń ádisi osy.

1-jigit. Ózderi óltirse qazaqtar kóterilip ketedi dedi me eken.

2-jigit. Qazir kóteriletin qazaq qaldy ma...

3-jigit. Súıegimizdi jasytyp bitirdi ǵoı...

Qarıa. Basqa túskendi kórermin. Ýaıymdamańdar. Jatyńdar, ábden tıtyqtap bittińder. Uıyqtańdar.

3-jigit. Qarıany qaıtemiz, anaý eki kózi qyzaryp biz jaqty ańdýmen otyr.

1-jigit. Áı, onda búgin shama joq. Basynyń saqınasy ustap domalap jatyr. Aqsaqaldy erteń esin jıǵan soń... netedi...

3-jigit. Báribir túnde kezektesip kúzeteıik, jaqyndatpaıyq. Basqa ne amal bar?

2-jigit. Júregim sezedi, karserden bir-aq shyǵamyz-aý.

1-jigit. Kórermiz ne bolsa da.

Ahıko. Atany men de kúzetisemin.

1-jigit. A?

Ahıko. Atany túnde men de kúzetemin. Ruqsat etińizder.

2-jigit. Bul balany aralastyrmaıyq, jigitter. Obalyna qalamyz.

3-jigit. Boldy, ýáde osy bolsyn. Atany barlyǵymyz kezektesip kúzetip shyǵamyz. Ár eki saǵat saıyn aýysyp otyramyz. Biraq myzǵyp ketýshi bolmańdar. Anaý mysyq sıaqty pále. Qaı jaǵyńnan shyqqanyn sezbeı qalasyń.

Tún. Bir ýaqytta Stepan ornynan ornynan turady. Kúzette otyrǵan 1-jigit te ornynan qozǵalyp oǵan qarsy júredi. Arpalys bolady. Aqyr aıaǵynda 1-jigit qozǵalmaı qalady. Stepan baryp qolyna jastyq alyp, shaldyń ústinen tónedi.

Ahıko. Ata, ata!

Búkil kamera oıanady, sham janady.

2-jigit. Oıbaı, baýyrym!

1-jigittiń óli denesin kúzetshiler alyp ketedi. Shal da qımylsyz jatyr.

Stepan. Nemene boldy sonshama dúrligip, jatyńdar! Myna shaldy da alyp ketińder. Ólip qalypty!

Qarıa /jylap/. Alda, qaraǵym-aı! Bozdaǵym-aı! Erim-aı!

Stepan. Oıbaı, shal tiri ǵoı!

Ahıko. Ata, ata!

Baryp shaldy qushaqtaı alady. «Podem» bastalady. Jurt kıinip, syrtqa betteıdi.

Kúzetshi /Stepanǵa qarap nyǵyrlap/. Stepan, sen densaýlyǵyńa baılanysty kamerada qalasyń. Qarıa, sen de jumysqa shyqpaısyń. Qalǵandaryń esikke betteńder, jandaryńnyń barynda aıaqtaryńdy basyńdar! Óńsheń súmelek!

Tynyshtyq. Kamerada Stepan men qarıa ǵana qalǵan. Shal namaz oqýǵa daıyndalady.

Stepan. Eı, shal, prekrashaı!

Qarıa esh nazar salmastan jaınamazǵa jyǵylady.

Stepan. Eı, prıdýrok, prekrashaı deımin!

Shal estimegendeı. Stepan onyń janyna jetip baryp tepkiniń astyna alady. Shal búk túsip jatyp qalady. Stepan ony býyndyryp, silkilep, tepkilep, qutyryp ketken. Shal bos qap sıaqty bylq-sylq. Stepan birazdan soń baryp qana toqtap shaldyń óli denesin laqtyryp jiberedi. Ózi baryp tósegine jatyp qalady. Birazdan soń shal ornynan turyp namaz oqýyn jalǵastyrady. Úreılengen Stepan jastyǵynyń astynan pyshaq alyp baryp shaldy baýyzdaıdy. Birneshe márte pyshaq salyp, óli denesin qaldyryp, kameranyń esigin qaǵyp kúzetshilerdi shaqyrady.

Stepan. Alyp ketińder! Mynanyń kózin qurtyńdar!

Kúzetshi. İsti nege tyndarmaǵansyz?

Stepan. Ne aıtyp tursyń?

Artyna burylsa, shal túk bolmaǵandaı namazyn oqyp jatyr.

Stepan /jyndanyp ketken/. Alyp ketińder! Qurtyńdar kózin! Maǵan kimdi jibergensińder! Menimen oınaıyn degen ekensińder! Men senderge kórsetemin!

Kúzetshige kezdigin ala júgiredi. Óltiredi. Basqa kúzetshiler kelip, ony alyp ketedi. Atqan dybys estiledi. Shal namazyn oqýdy jalǵastyra beredi.

ÚSHİNSHİ EPIZOD

Birinshi kórinis

Ahıko. 1954 jyly men raqymshylyqqa iligip, lager qapasynan bosap shyqtym. Bizdiń barakta jumbaq qarıa paıda bolyp, Stepan jyndanyp ólgennen keıin kóp ózgerister oryn alǵan. Túrme basshylyǵy kenet táýbasyna kelgendeı edi, tutqyndardyń kúndelikti tamaǵy da, kıim-keshegi de táýirlendi. Osynyń nátıjesinde kóp adamnyń ómiri saqtalyp qaldy. Bálkim olardyń ishinde men de barmyn... Qarıa Stepan ólgennen keıin ǵaıyp boldy...

Men Qarlagtan shyqqanda jasym 25-te, al salmaǵym 24 keli boldy. Tirimin dep te, ólimin dep te aıta almaıtyn bir óliara kúıde edim. Arǵy dúnıe men bergi dúnıe tutasyp, shekara syzyǵynan ajyraıtyn bir kúı bar. Qaltamda – «Ahıko Tesýro - Qaraǵandy eńbekpen túzeý lagerinde 58-bap boıynsha «halyq jaýy» degen aıyppen 10 jyl otyryp shyqty» degen qaǵaz ǵana bar. Qaı halyqqa jaý boldym, qalaı jaý boldym - beımálim kúıinde qaldy. Ustalǵanda ózim moıyndaǵan «japon tyńshysy» degen jala she? On jylǵa sozylǵan qapastyń qaı tusynda sýsyp túsip, qalaı «halyq jaýy» degen múlde basqa bapqa ózgerip shyqty? Bilmeımin. Bul mańyzdy da emes. Qarlagtyń temir torynyń bergi jaǵyndaǵy jaınaǵan álemge, kókpeńbek aspan men móldir tunyq aýaǵa mas bolyp, betim aýǵan jaqqa júre berdim...

Aqtamaq. Balam, kózińdi ash, balam, kózińdi ash.

Gúlshat. Apa, ólip qalǵan shyǵar.

Aqtamaq. Joq, demi bar deımin. Áı balam, má, shalaptan urtta. Urtta. Qomaǵaılanyp ishpe, ishpe deımin, boldy. Jata ǵoı. Áı, qyz, myna jerge shatyr tigeıik. Eki-úsh kún qozǵamaıyq ornynan. Kirpigi ǵana qımyldap jatyr. Jany shyǵar-shyqpas. Úıge súıresek, kótere almas.

Gúlshat. Apataı, qý súıegi qalypty, ólip qalatyn sıaqty ǵoı. Ana jolǵy Avgýst aǵam sıaqty. Qorqam, apa.

Aqtamaq. Nemenege qorqasyń. Ólse óler. Ázir jany bar, dalaǵa tastaımyz ba? Áı, sen qyz da bir, eshteńe joq, zatyń - áıel, kóre ber. Sorly áıeldiń basyna túspeıtin zulmat joq myna dúnıede...Kóre ber shetinen, kóre ber...

Gúlshat. Qaıta bastadyń ba Asan qaıǵynyń jyryn? Shatyrdy ákelip osynda tigeıin be sonda?

Aqtamaq. Iá deımin, o toba! Myna eki zálim kele jatyr. Bular qaıdan shyqty.

Eki jendet keledi.

1-jendet. Má, myna apam qaıtpaıdy, eı. Taǵy bireýin taýyp alypty.

2-jendet. Áı, Aqtamaq, mynaýyń kim taǵy?

Ahıko sandyraqtap japonsha sóılep jatyr.

Ahıko. Okaasan, okaasan... Anashym... Anashym...

1-jendet. Nemene dep ketti... Sen, kempir, ana joly ǵana nemisshe sandyraqtaǵan bireýdi kútip júr ediń ǵoı? Ol qaıda?

Aqtamaq. Ólip qaldy...

2-jendet. Al mynaý kim? Qaltasyn qarashy qujattary bar ma eken?

1-jendet. Qarlagtan shyǵypty. Mmm... Ahıko Tesýro deıdi, japon... 58 statá. Ata salaıyn ba?

Aqtamaq. Áı, ıt, zálim, jendet! Ket bylaı balamnyń qasynan.

2-jendet. Aljyǵan qaqpas, ol seniń balań emes, ol - japon, shpıon, halyq jaýy!

1-jendet. Bul kempirdi de ata salý kerek.

2-jendet. Áı, tura turshy. Atqan soń bular tyrıyp ólip qalady, sosyn bizge bul qyzyqty kim beredi.

1-jendet. Sen-aq toqtata beresiń osy meni.

Aqtamaq. Kózderińdi qurtyńdar.

2-jendet. Áı, qaqpas, sen ózińdi aıamasań da andaǵy qarshadaı qyz, nemereńdi aıasańshy. Kesiriń ana balaǵa tıedi ǵoı. Ylǵy halyq jaýyna qamqor bolyp, basyna shatyr quryp otyrasyń. Biz bul japondy alyp ketemiz.

Aqtamaq qolyna aıyr alyp, jendetterge kezenedi.

Aqtamaq. Eki kók mı, jandaryńnyń barynda ketińder bul jerden.

1-jendet myltyǵyn shyǵaryp Aqtamaqge kezenedi.

1-jendet. Boldy, toqtatpa meni. Óltiremin.

Aqtamaq. Shalymnyń da janyn alyp edińder, nemene senderden qorqady dep tursyńdar ma? Nemene meniń janymdy balamnyń janynan artyq dep tursyńdar ma? Jastyǵymdy ala jatamyn, ıttiń balalary.

Aıyryn alyp tura umtylady. Ana ekeýi qashady.

1-jendet. Tasta aıyrdy!

Aqtamaq. Ulym qaıda? Umyttyńdar ma, ıt jendet, Appaq degen ulym bolǵan. Qaıda sol Appaǵym? Qandaı óleń jazýshy edi, ol óleńderin qandaı etip aıtýshy edi. Toı-tomalaqtyń kórki edi, jaırańdap dalaǵa shyqqanda qyz-qyrqyn shetterinen qyrylyp jatýshy edi, sol perzentimdi de osy ekeýiń emes pe ustap áketken. Eń bolmasa kelin túsirip qyzyǵyn kórmedim? Atyńdar, atyp tastańdar meni.

1-jendet. Bizdi nemene bekerden beker adamdardy ustap, qyra beredi deısiń be? Shalyń da, ulyń da halyq jaýy bolǵan soń ustaldy, aıdaýda óldi. Bizge neǵyl deısiń? Tynysh júrgen adamǵa tıisip bizdi jyn qaǵypty ma?

Aqtamaq. Jyn qaqqan senderdi, jyn da, peri de barlyǵy qaqqan... Balamnyń jalǵyz jazyǵy – daryndylyǵy edi, al shalym, shalym osy aýylda molda boldy, ólgen adamnyń janazasyn shyǵardy, jastardyń nekesin qıdy. Bar jazyǵy sol onyń. Al sender... Sender shaıtannyń jandaıshaptary, senderge ol qalaı jaǵady? Quran ustaǵan adam qalaı jaǵady senderge, jyn ıektegen óńsheń qanisher sol... Oıbaı-aı...

2-jendet. Qoı, qurysyn kettik, bul jyndy kempirmen jyndy bolyp turmaıyq.

1-jendet. Ana shpıon she?

2-jendet. Áı, Aqtamaq, ana shpıondy shyjǵyryp, maıyn basyńa jaq, andaǵy shashtaryńa jaq!

1-jendet. Áı, toqta, osylaı kete beremiz be?

Aqtamaq. Azǵyndar óńsheń! Nege meni atpaı ketip bara jatyrsyńdar deımin, toqtańdar, dátteriń baryp jaıqalǵan jaýqazyn ulymdy úzgende myna meni, sorly kempirdi óltirýge shamalaryń nege jetpeı qaldy? Naısaptar! Atyńdar meni!

Gúlshat. Apataı, apataı! Boldy, qoıyńyzshy. Qoıyńyzshy, qorqyp baramyn.

2-jendet. Andaǵy qyzyń qoryqqanynan butyna jiberip qoıdy.

Aqtamaq. Ne deıdi? Áı, Gúlshat! «Aýyzyń toly qan bolsa da, dushpanyńnyń aldyna tókpe» deıtinim qaıda?

Gúlshat. Apataı, qorqyp baramyn, sizdi atsa, men ne bolamyn?

Aqtamaq /Gúlshatty qushaqtap, terbetip/. Bular atpaıdy, bular sondaı qorqaý ǵoı, balam, astyrtyn, bildirmeı, tún jamylyp, jymysqy júredi bular. Bular sondaı. Atańdy da sóıtti ǵoı. Appaqty da sóıtken.

Gúlshat. Detdomǵa oralǵym kelmeıdi.

Aqtamaq. Oralmaısyń, oralmaısyń, boldy, qoıdym, aınam, qoıdym. Qoıdym.

Jendet. Júr, aqyryn-aqyryn sheginip ketip qalaıyq.

1-jendet. Iá, kettik.

2-jendet. Kózinen kózińdi aıyrma.

1-jendet. Iá, týra kózine qarap turmyn.

2-jendet. Bul japon sen kempirdiń túbine jetedi áli.

1-jendet. Eki kózińnen qandy jas aǵyzady áli. Andaǵy shyjyń qyzyń da jetistiredi seni. Tiri bolsaq kóremiz áli.

2-jendet. Ultynyń ózi túsiniksiz. Gúl-shat dep qoıady.

Aqtamaq. Ah, atańa nálet jaýyzdar!

Aqtamaq tura umtylǵanda, ekeýi tura qashady.

Ekinshi kórinis

Aqtamaq pen Gúlshat Ahıkony ornynan turǵyzyp, súıemeldep alyp keledi.

Aqtamaq. Albert, Albert! Bronıslav! Qaıdasyńdar? Mynany kirgizińder.

Albert jáne taǵy bir adam shyǵady. Mynalardy kórip jantalasyp súıemeldep eki jaqtap alyp kiredi.

Aqtamaq. Albertjan, týra sen jatqan jerde jatyr eken, bul da túrmeden shyǵypty. Óńi qazaqqa uqsaıdy, biraq qazaq emes, tili basqa.

Bronıslav. Ne deıdi? Qytaısha sóıleıtin sıaqty.

Albert. Joq, japon.

Gúlshat. Iá, japon, japon, jańaǵy jendet te solaı dedi ǵoı.

Bronıslav. Jany shyǵar-shyqpas...

Aqtamaq /jylap/. Endi bir nárse etip adam qylaıyq, balalar, óltirip almaıyq... Qabiriń jaryq bolǵyr otaǵasynan, Appaǵymnan, keshe ǵana Avgýsten onsyz da aıyryldym...

Gúlshat. Apa, apataı, jylamashy...

Bronıslav. Barlyǵy jaqsy bolady, apa, ýaıymdamańyz, demalyńyzshy, ózimiz qaraımyz.

Albert. Iá, apataı, shaıyńyzdy iship alyńyzshy.

Barlyǵy súıemeldep alyp ketedi.

Úshinshi kórinis

Gúlshat. Apa, Ahıko kelin ákele jatyr! Kelin! Kelin! Meniń endi jeńgem bar, meniń endi jeńgem bar! Alaqaı, alaqaı!

Aqtamaq ornynan úsh umsynyp, tura almaı qalady. Ony qyz-kelinshekter turǵyzyp qolyna bir tabaq shashý beredi. Kelindi alyp kirgende barlyq dástúri jasalady.

Aqtamaq /maqtanyp ketedi/. «Óshkenim – jandy, ólgenim tirildi». Mine. Bizdiń shańyraqqa da kelin tústi, toı bolady. Mine. Aına-la-ıyn.

Ahıko men Katány baryp súıedi. Ahıko naǵyz japonsha salmaqty, sypaıy. Osy jerde úılený sátiniń qazaqsha, japonsha, kóptegen basqa ulttardyń salty aralas bolsa... Qazaqstannyń kópulttylyǵyn, ulttar arasyndaǵy ózara syılastyqty kórsetetin kórinis.

Tórtinshi kórinis

Aqtamaqtyń úıiniń ishi. Katá aıaǵy aýyr, is tigip otyr. Aqtamaq qazan-aıaq basynda kúıbeńdep júr. Mamyrajaı sát. Kenet poshtashy kelip kiredi.

Poshtashy. Assalaýmaǵaleıkúm!

Aqtamaq. Kel, balam, tórlet.

Poshtashy. Joq, rahmet, nan aýyz tıeıin. Ahıko, seni bir mınýtqa bola ma?

Ahıko. Iá, árıne.

Ekeýi ońashalanady.

Ahıko. Ne boldy?

Poshtashy. Saǵan bir odaǵaı hat keldi.

Ahıko. Odaǵaı degen ne?

Poshtashy. Konvertiniń ózi birtúrli, qarashy.

Ahıko. Júregim atqaqtap barady, bul japonsha jazý ǵoı.

Poshtashy. Onda súıinshimdi ber.

Ahıko. Berem súıinshińdi.

Poshtashy. Onda aldymen bıle.

Ahıko. Eı, ketshi, ákel hatty.

Poshtashy. Bermeımin.

Ahıko. Mynaý jyndy ǵoı. Ákel beri.

Poshtashy. Aldymen súıinshimdi ber.

Ahıko /qaltasynan aqsha shyǵaryp/. Má, mynaý jete me?

Poshtashy. Oıbaı, tym kóp qoı.

Ahıko. Áı, hatty tasta da, joǵaltshy kózińdi.

Ahıko. Japonıadan. Japonsha jazýdy da kóretin kún bar eken ǵoı. /Iiskeıdi/. Teńizdiń, tuzdyń, balyqtyń ıisi shyǵady. Kim, ne jazdy? Meni izdep jatyr ma sonda! /hatty ashady/. Ákem... ákemniń jazýy...

Qadirli ulym, Ahıko. Sonaý almaǵaıyp kezeńde ózińnen kóz jazyp qalǵan edik. Anań ne óli degen, ne tiri degen habaryńdy bilmeı, qusadan óldi. Seni izdemegen jerimiz joq. Jýyrda Qarlagta, Qazaqstan jerinde ózińmen bir kamerada otyrǵan jerlesimiz kelip, deregińdi aıtty. Basyńa qansha qıynshylyq tússe de, ómirińdi saqtap qalǵanyńa rızamyn, qulynym. Endi seni Japonıada kútemin. Baýyrlaryń da, kári ákeń men de ózińdi degibersizdene kútip otyrmyz.

Ahıko. Anam, anashym... Jatqan jeriń jaryq bolsyn... Áke, áketaıym, tiri ekensiń ǵoı, bar ekensiń ǵoı...elge oralý...elge oralý... Katá she? Apam she? Áke, ol ne degeniń? Barlyǵyn tasta... Aqtamaq artymda ul bar, shańyraǵymdy ustap qalatyn atqa minerim bar dep alańsyz júr emes pe? Ony qaıtemin, áke?

Besinshi kórinis

Ahıko. Men, árıne, Japonıaǵa baryp qaıttym. Ákemdi, baýyrlarymdy kórdim. Búkil japon eli aıaqtarynan tik turyp qarsy aldy. Áýejaıda gúl shoqtaryn ustaǵan, «Týǵan jerińe hosh keldiń, Ahıko» degen jazýlary bar plakat ustaǵan jurt. Barlyǵy shattanyp jatyr. Jat jerde lagerde qalǵan sońǵy japon elge oraldy dep ulan-asar toı jasady elim. Reporterlar birimen biri jarysyp suhbat alyp, sýretke túsirip jatyr. Ózimdi qaharman sezindim. Keremet boldy... Kózim kórip tursa da, kóńilim senbedi. Eńirep jyladym. Maýqymdy basý qıyn boldy. Lagerde kórgen taýqymetim, sodan keıingi qıyndyqtar – barlyǵyn osy bir sát basyp ketti. Elge dál osylaı oralý úshin barlyǵynan qaıta ótýge bar edim. Sózben aıtyp jetkize almaımyn... Ákem balasha qýandy. Baýyrlarymnyń da kózderinde jas... Biraq men aıttym. Men olarǵa bylaı dedim. Áke dedim... Áke... Ózińniń samýraıyńdy qasymda qal dep qyspa, otanyna opasyzdyq jasatqyzba. Qazir meniń otanym – Qazaqstan. Onda kári sheshem, ulym, jarym qaldy... Batańdy berip, erkime jiber... Taǵdyrdyń sheshimimen sol bir elge baılandym. On bes jasymda Japonıasyz qalyp júregim kúl-parsha bolyp edi, endi ekinshi márte sol kepti keshkize kórme maǵan, áke dedim... Ákem kúırese de, ishteı bordaı tozsa da, qaıǵydan qap-qara bolyp tútigip ketse de, bosatty... Osylaısha Qazaqstanǵa, Qaraǵandyǵa, Aqtasyma oraldym...

Án aıtady. Aldynda aıtylǵan japonsha ánniń qazaqshasy:

Qoıandardyń artynan qýyp ósken sonaý taý,
Shabaq balyqtardy aýlap ósken sol bir ózen,
Sol kezderdi áli de túsimde kóremin.
Umyta almaımyn ata mekenimdi.
Áke-sheshemniń qal-jaǵdaıy qalaı eken?
Eski dostarym aman-saý ma eken?
Jaýynnyń jaýǵany da, jeldiń soqqany da,
Barlyǵy ata-mekenimdi eske túsiredi.
Maqsattarymnyń bárine jetkennen keıin
Bir kúni úıge qaıtarmyn.
Taýlary jasyl atamekenim,
Sýlary móldir atamekenim.

Sońy.

---