InfoHub Logo

BİR AKTİLİ DRAMA
(Gerold Belgerdiń rýhyna arnaımyz)

QATYSÝSHYLAR:
Aýylbasy – 60 jas shamasynda
Aýylbasynyń áıeli – 50-60 shamasynda
Jasulan – Aýylbasynyń uly 15-16 jas shamasynda
Lúba – ýkraın qyz, 15-16 jas shamasynda
Nemis shal – 55-60 shamasyndaǵy kisi.
Túrik kempir – 70-75 shamasynda.
Zýhra – 15-16 jas
Jámıla – 45 tegi áıel, Aqedil men Jaıyqtyń anasy
Aqedil – 15-16 jas
Jaıyq – Aqedildiń aǵasy
Dıýana shal – ıen dalada ań aýlaıtyn shal
Sálim – shalǵa ilesip júretin bala
Aıjamal
Gúljamal – apaly-sińilili kelinshekter 30-35 shamasynda
Gúljan – aýyldaǵy áıelder
Aǵıra – kempir
Káris shal
Sheshen áıel
Brıgadır
Aýyl adamdary
Áskerıler

Birinshi kórinis

Qazaq aýyly. Syrttan adamdar jer aýdarylyp kelgen. Ýkraındyqtar, kárister, sheshender bar. Aralas. Olar túıinshek-túıinshek zattaryn qoryp, úrpıip tur. Júzderinde úreı, sharasyzdyq. Áskerıler jekirip, ıt abalap úrip jatyr. Jer aýǵandardy aýyl adamdary qabyldaýda. Aralarynda oraýly náresteni kóterip, eshkimge jýymaı úrke qashyp júrgen bala erekshe bólek kórinedi.

Aýylbasy. Ústi-ústine úıip jatyrsyńdar. Bulardyń sany aýyldaǵy adam sanynan asty. Qaıda jatqyzamyn, nemen tamaqtandyramyn, qaıdan jumys taýyp beremin?

Áskerı. Buıryq solaı, ata. Qabyldaısyz, endi qaıtesiz. Bulardyń suraýy joq. Onsha basyńyz qatpasyn.

Aýylbasy. Suraýy joǵy nesi?

Áskerı. Suraýy joq degen – ólse, jaýap bermeısiz. Saspańyz.

Aýylbasynyń áıeli. Eń bolmasa ne qylǵan adamdar sony aıtsańshy. Bul taǵy ne náýbet, elim-aý, halqym-aý! Taǵy ne bálege tap boldyq?

Áskerı. Aıqaılamańyz. Sóz tyńdańyz. Bilýimshe, bulardyń barlyǵy jaý jaqtyń jansyzy. Áıtpese tek jatqan eldi aıdap aıdalaǵa apara ma? Soǵys jaǵdaıynda eldiń ishine iritki salyp, etekten tartyp bolmaǵan soń ókimet osylaı sheshti.

Aýylbasynyń áıeli. Oıbaı, jaý bolsa, bizdiń aýylǵa nege ákelesińder?

Áskerı. Buıryq solaı. Sóılesip turýǵa ýaqyt az. Esińizde bolsyn, aralaspańdar, jaqyndatpańdar, basqalarǵa osyny jetkizińiz. Bular adam etin jeıdi.

Brıgadır. Oq jaýdyrýǵa buıryq beresiz be, komandır?

Áskerı /aýylbasyna/. Mynaý kim?

Aýylbasy. Bul kontýjnyı.

Áskerı. Davaı, ıe bol adamdaryńa!

Júrip ketedi.

Brıgadır. Sovet ókimetiniń jaýlary, óńsheń sum zalymdar! Kapıtalısik ımperıalızmniń jansyzdary! Oq jaýdyryńdar, batalón!

Aýylbasynyń áıeli. Oıbaı! Endi qaıttik?

Aýylbasy. Qaıdaǵy jansyz, óńsheń bala-shaǵa, shal-shaýqan. Eń bolmasa qara jumys istep, qıynshylyqty kóterisetin erkek jibermegen eken.

Aýylbasynyń áıeli. Ókimetti aqymaq kóresiń ba? Seniń osy minezińdi-aı. Eldiń bári aqymaq ta, aqyldy jalǵyz sen. Ananyń aıtqanyn estidiń be, ólse óle bersin dedi. Áı! /aýyl adamdaryna aıqaılaıdy/. Ana nashalnik bala jolamańdar, aýlaq júrińder dedi, bular kisi etin jeıdi deıdi. Jolamańdar! Ketińder! Balalardy tyǵyńdar!

Aýylbasy. Ottama! Áı, qashpańdar!

Jurt aqyryndap jylystap tarap, qatarlary sıreı bastaıdy.

Aýylbasynyń áıeli /kelgenderge qarap/. Áı, sho smotrısh, áı! Qaramańdar bizge!

Brıgadır. Atamyn, toqta!

Aýylbasy aýlaqtaý turǵan áskerıge jaqyndaıdy.

Áskerı. Toqtańdar! /aýylbasynyń áıeline/ Siz tura turyńyz! Qabyldap alyńyzdar. Men sizderge ótkizip, tapsyryp ketýim kerek. Mynalar qyzyq qoı. Tura qashqandary nesi. Sodan keıin, qabyldap alǵan soń, jolamańdar. Ázir tura turyńdar. Túsinesiz be?

Aýylbasy. Joldas komandır, bulardy men qaıda jatqyzamyn. Nemen asyraımyn. Onsyz da azyq-túlik bitkendi maıdanǵa jiberip otyrmyz, óz jurtym ash-jalańash. Qys bolsa mynaý qaharyn tókken. Mynaýyńyz eki aýyldy quraıtyn halyq qoı. Bulaı bolmaıdy.

Komandır. Qazaqtyń kórpesi keń. Barlyǵy syıady.

Aýylbasy. Óziń ǵoı, adam etin jeıdi dep jeritip otyrsyń. Birese qabyldap al deısiń. Qaı sóziń durys.

Áskerı. Áıteýir til men jaqtaryńa súıengen elsiń. Má, mynda qol qoı.

Aýylbasy. Qaıdam... Qyryp alamyn ba dep qorqamyn. Kózderi jáýdirep, aýylyńdy pana tutyp kelgesin... kishkene jaǵdaı jasap, soldattaryńa aıtsańshy, eń bolmasa jertam qazysyp ketsin, nashalnik. Aýyl toly qatyn-bala, mynalar da qalt-qult etip turǵan shal-kempir, bala-shaǵa. Qalaı bolar ekenbiz. Kishkene qol kómek berip ketińder.

Komandır. Ýaqyt joq oǵan. Basymdy qatyrma, ket. Ana tizimge qolyńdy qoı, qabyldap aldym de. Ári qaraı bilgenińdi iste.

Aýylbasy. Endi qaıtseńder de kishkene aýyldyń shama-sharqyna qaraý kerek qoı. Bul ne qylǵandaryń?

Komandır. Siz kóp sóıleıdi ekensiz. Óte kóp sóıleıdi ekensiz.

Aýylbasy /shoshynyp/. Joǵa. Kileń jansyz dep tógip jatyrsyńdar. Bulardy qaıda jatqyzamyn degenim ǵoı?

Komandır. Bul endi seniń jumysyń, aýyldyń basshysy sensiń. Óziń tap sheshimdi. Biraq esińde bolsyn, sál seziktenseń, kilt etken kúdik týsa, jas dep, kári dep, kózi ádemi dep aıama. Dereý, estip tursyń ba dereý kelip, baıanda.

Aýylbasy. Bilemin, keshe týǵan joqpyn.

Komandır. Bilseń – sol. Aqsaqal, onda tizimmen ótkizemin, tizimmen qabyldap al jurtyńdy.

Túrli ulttardyń famılıasy oqylady.

Zaınap Iýnýsova (sheshen áıel shyǵady)

Kýıra Djamaldınov
Ahmat Iakýbov
Rebıat Iýsapov
Ýsman Ibragımov
Valter Lehner
Astrıd Sıpser
Ida Iýnghans
Gerold Kraýze (nemis shal shyǵady)
Marta Kraýze
Nemis shal /jylap jiberedi/. Jolda óldi-i-i-i-i....
Zelda Shefer
Elma Shefer
Otto Shefer
Anna Iýgaı
Avgýstın Hvan
Lúdmıla Ten
Kan Gamchhan (koreı shal shyǵady)
Lı Gúbo
Lı Syn Man
Kım De Chjýn

Olar men dep aldyǵa ótedi. Keıbirin «jolda óldi» dep jatyr. Ondaıda keı áıelder talyqsyp qulap, daýys salyp jylaıdy. Anda-sanda áskerıler qamshymen dúrelep, tynyshtyq ornatady. Aýyl adamdary úrpıisip qalǵan. Olardy túgendep bolǵan soń áskerıler ketedi. Eki jaq bir-birine úrpıe qarap áli tur.

Brıgadır. Joq, kirgizbeımin, kirgizbeımin sovettik Jańaturmys aýylyna!

Oǵan kelgender erekshe úrkip qaraıdy.

Dıýana shal. Al endi qarap turmaıyq. Káne, bópeńdi bere ǵoı, qulynym.

Kishkentaı balanyń qolyndaǵy oraýdy almaq bolady. Bala yshqynyp bermeıdi.

Aýyl áıeli. Oıbaı, qolyndaǵysy ras bala ma?

2-áıel. Dymy shyqpaıtyn bul ne qylǵan bala?

1-áıel. Qudaı-aı, ólip qalǵan ǵoı. Shaqalaq sábı ǵoı. Balam, jibere ǵoı.

Bala shyryldap bermeıdi. Jabysyp alǵan. Dıýana shal baryp álgi balany qolyndaǵy oraýymen qosyp qushaǵyna qysyp terbetip, «Besik jyryn» (soǵys jyldaryndaǵy) ándetedi. Bireý shapan ákelip, ústerine jabady. Bala jylap jatyp, uıyqtap ketedi. Shal shaqalaqty alyp áıelderge beredi. Eki jaq ta jylap jatyr. Birtindep, halyq taraı bastaıdy. Kelgenderdi qazaqtar úıdi-úıge bólip áketedi. Sahnada dıýana shal ǵana balany terbetip qalady.

Bir úı tur. Aǵıra kempir terezeniń arǵy jaǵynda jyltyńdap syǵalaıdy. Qolynda maısham, úreıli kartına. Qolyn sermep sóılep jatyr. Taraı bastaǵan el kidirip qarap qalady.

Aǵıra. Taǵy soǵys bastaldy ma? Soldattar júr ǵoı. Ábenim, Jarmuhamedim bar ma eken arasynda? Jurtym-aý, meniń qulynshaqtarymdy kórgeniń bar ma? Aýylǵa soǵys keldi! Soǵys keldi! Joq! Joq! Jolatpańdar, ketińder! Ketińder!

Nemis shal kópten bólinip, osy úıge baryp kiredi.

Ekinshi kórinis

Kóne qudyqtyń basy. Sahnada Dıýana shal aý quryp, qaqpanyn saılap otyr. Alysta sostıyp birinshi kórinistegi bala tur.

Dıýana shal. Áı, bala, aýylǵa qaıt!

Bala qozǵalmaıdy.

Dıýna shal. Áı, beıshara, ózińde til-aýyz bar ma... Qaıteıin. Olaı bolsa beri kel. Kel, kele ǵoı. Eń bolmasa sý ish. Má, sý alyp bereıin.

Bala sostıyp qozǵalmaıdy.

Dıýana shal. Óziń neni qorek etip júrsiń. Ólesiń ǵoı ashtan. Eee, sen bir jolaýshy saparǵa bekem bel býǵan... Sarala bolyp atqan bir tańda úırengen boıyń ortańdy, tabıǵatyńdy, jan jaryńdy qaldyryp, sýyt shyǵyp júre berdiń qaıyrylmaı... Kári ákeń qaldy kemseńdep, ol bárin sezip júrgen, kári kókjal túısigi bárin paıymdap qoıǵan. Biraq sol bir sary tań, ýyljyǵan pák kórinis ýata almady ony. Shoqsha saqaly sekeńdep, sary tisteri bir-birine qaqtyǵysty. Al sen shyǵyp júre berdiń, qulynym. Júrisiń sýyt, júziń márt, shahıd taǵdyr ıesi. Jaratqan seni osylaı myna menmin, qulynym. Kimge ókpeleımin, kimge baryp shaǵynam?

Aqan seriniń Qulagerin aıtady. Bala áli tur, ketpeıdi.

Dıýana shal. «Jel soqsa, qamys basy maıda deımin, Atyńdy, at aıdaýshy, aıda deımin. Aldyńǵy at baran bolmaı, qylań boldy, Jyǵylmasa Qulager, qaıda deımin?!» Álde júırik bitkenniń taǵdyry osy ma? Mine, myna sen... Qaı eldiń azamatysyń? Orys emes, ne noǵaı, ne túrikmen emes. Kimsiń sen?

Bala úndemeıdi. Sol qalpy tyńdap tur.

Dıýana shal. Men ań aýlaımyn. Ań deıtin ań qaldy ma, keıde sýyr ilinedi qaqpanǵa, keıde túlki, qarsaq. Qasqyr joq. Aıaq jetpeıtin qıyrǵa aýyp ketse kerek. Beri kel.

Ornynan turyp, balaǵa qaraı júredi, bala qasha jóneledi.

Arǵy jaqtan nemis shal keledi.

Nemis shal. Nemene jeligip, kishkentaı balany qýyp júrsiń?

Dıýana. Beıshara qyr sońymnan qalmaıdy, ne jaqyndamaıdy. Endi qaıda ketti?

Nemis shal. Úrkip qalǵan. Adamnan qorqady. Qudyqta sý bar ma?

Dıýana. Óziń qaı úıge qonystandyń?

Nemis shal. Aǵıra degen kempir qabyldady.

Dıýana. A, Aǵıra ma?

Nemis shal. Shermende eken. Úıde otyra almaımyn. Qaq tórge shyǵyp alyp, oramalyn sheship, appaq shashyn jaıyp jiberedi de zarlaıdy da jatady.

Dıýana. Qaıtsin endi. Tórt uldan bir-aq aıyryldy.

Nemis shal. Úıge syımaımyn.

Dıýana. Shaıyn qoıyp berýge jarasań, ol da nesibe.

Nemis shal. Áli ornyǵa almaı jatyrmyn. Temir jol boıyn jaǵalap, halim jetkenshe júrip qaıtamyn. Jolda kempirimdi laqtyryp jiberip edi jaýyzdar. Sonyń máıitin tabamyn ba dep.

Dıýana. Taba almassyń...

Nemis shal. Báribir izdeımin.

Dıýana. İzde, izde...

Nemis shal. Óziń osy aýylda turasyń ba?

Dıýana. Osy aýylda, osy aýylda.

Nemis shal. Bulaı ómir súre almaımyn... Shydamym qanshaǵa jetedi bilmeımin...

Kenet ol Dıýana shal quryp otyrǵan torǵa maltyǵyp qalady. Bosana berem degende jerge jyǵylady. Dıýana shal qalbalaqtap, ony turǵyzyp, tuzaqtan shyǵaryp júr.

Nemis shal. Áı, qudaı-aı! Stalındik konstıtýsıa – zulmat, Keńes ókimeti – zymıan, qarǵys atsyn seni, murtty tajal! Qarǵys atsyn seni!

Dıýana. Jalǵyz anyq – buıryq qana.

Nemis shal. Biraq... súrý kerek, kóný kerek... Osy ǵoı aıtpaǵyń. Jaraıdy, aman bol.

Dıýana. Aman bol, aman bol...

Qolynda shybyǵy, shashy doda-doda bolyp oramalynan shyǵyp ketken Aǵıra keledi.

Aǵıra /ózimen-ózi sóılesedi/. Qara qaǵaz jiberedi de jatady, jiberedi de jatady. Tórt balam bar edi, tórt qara qaǵaz jiberipti. Qaǵaz bala bola ma? Stalındi aıtamyn da, jyndy ma ózi? Soǵys bitken soń qaıtara ma álde. Osy qaǵazdy ala tursyn deı me? Áıtpese nemene? Qaǵazǵa qatyn áperem be? Qatyn qaǵazdy ne qylady? Mıym jetpeıdi. Jyndy ma nemene?

Dıýana shaldy baıqaıdy. Aǵıra kenet esin jıyp, qysylyp qalady. Qolyndaǵy shybyqty laqtyryp jiberedi.

Aǵıra. Uıat-aı........... /sálem salady/.

Dıýana shal basyn ızep, qabaǵyn túıgen qalpy ótip ketedi. Artynan kishkentaı bala ótedi. Aǵıra oǵan da sálem salady. Bala da mán bermeıdi.

Úshinshi kórinis

Aýyl áıelderi jınalǵan masaqty bıdaıdan ajyratyp, otyr. Bireý án salady. Olardyń arasynda qazaqtardan bólek, aýylǵa kelip qonystanǵan basqa qatyndar da bar. Olardy ústilerindegi óz ultyna tán elementteri bar kıimderinen tanımyz. Keıbiri ortaq áńgimege aralasyp, etene jaqyn otyrsa, bireýler bólek qalpynan jańylmaǵan. Ásirese bir sheshen áıel erekshelenedi. Uzyn, tym uzyn. Jas mólsherin túrine qarap ajyrata almaısyń. Basqa jurt bir tóbe bolsa, ol bir tóbe. Bet-júzinde qasiret tańbasy soǵylyp, sol qalpynda siresip qatyp qalǵan. Emosıasyz. Kózderi de qozǵalmaıdy, óli. Brıgadır kelip kiredi.

Brıgadır. Áı, bıdaı urlamańdar, sottalyp ketesińder. Shyǵarda barlyǵyńdy tintemin.

Gúljamal. Áı, qaınaǵa, meni qazir tintshi.

Áıelder kúledi.

Jámıla. Tek, neń bar esersoqqa soqtyǵyp.

Gúljamal. Aqyry tintıtin bolsa, menen bastasynshy.

Brıgadır. Áı, Gúljamal, úkimetpen oınama sen! Men osy turǵan jerińde atyp ketemin. Qaqym bar, ruqsatym bar!

Gúljamal. Oıbaı, oınap aıtam. Qaljyń túsinbeısiń be?

Brıgadır. Qaljyńdama! Aıaǵyńdy aspannan keltiremin!

Aıjamal. Ne degen teńeý!

Áıelder kúledi. Brıgadır ashýlanyp, qamshysyn alyp tura umtylady. Áıelder qaýmalap arashalap alyp qalady. Brıgadır áıelderdiń qoly tıgennen keıin kenet ózgeredi. Kúlip, bir jastaý kelinshekke tura umtylady. Áıelder basynda kúlgenmen, artynan istiń nasyrǵa shapqanyn sezip, ony jabylyp jatyp qýyp shyǵady.

Aıjamal. Uıalmaısyz ba?

Brıgadır áli kelmeıtinin bilip yrjalaqtap shyǵyp ketedi.

Gúljamal. Joǵa deımin-aý, mynaý qyzyq qoı.

Túrik kempir. Ynsap joq bularda. Qudaıyn tanymaı ketken óńsheń quzǵyn.

Jámıla. Soǵystan qany buzylyp keldi, áıtpese qandaı azamat edi. Týǵan sheshesin tanymaı qaldy ǵoı.

Áıelder jumysqa qaıta otyrady. Shynar /jańaǵy brıgadır qýǵan kelinshek) «Jatyr edim jaılaýda» degen ándi aıtyp jylap aıtady. Bári jylaıdy.

Sheshen áıel /qobaljyp/. Otqa orandy. Aýyl otqa orandy. Jalyn jutty bárin!

Jámıla. Myna kisi qaıta kóterilip ketpesin. Abaılańdarshy. Boldy, tyıyńdar kóz jastaryńdy. Áı, Gúljamal, aıranyńnan qalsa, quıyp bershi.

Gúljamal torsyqtaǵy aırannan quıyp beredi. Áıel keseni qolyna ustap, bir núktege qadalyp qalǵan.

Jámıla. İshińiz, ishińiz. İsh deseńshi, kishkene ózegin jalǵasyn.

Gúljamal keseni qolymen demep, aýyzyna aparady, áıel bir-eki urttaıdy. Rahmetin ısharamen bildirip, qaıta jumysyna kirisedi. Áıelder kúrsinedi.

Túrik kempir. E, ne qasiretti bastan keship kelgenin kim biledi. Órt jalmady deıdi de otyrady.

Zýhra. Álde kele jatqan poıyzdary órtenip ketti me eken.

Túrik kempir. Kim biledi...

Zýhra. Apa, men sharshadym. Qarnym ashty.

Gúljamal. Má, sen de ish aırannan. İshe ǵoı.

Aıjamal. Boldy, daraqylana berme, ózimizge de qalsyn.

Gúljamal /qysylyp/. Jetedi, jetedi ǵoı.

Zýhra. Joq, rahmet.

Túrik kempir. Aınalaıyn, rahmet. Qazir sál shydasaq, úıge qaıtamyz. Ózderiń ishińder, ózderiń ishińder.

Jámıla dorbasyn qoparyp-qoparyp, túbinen irimshik shyǵaryp, aqyryn Zýhraǵa beredi. Áıelder ári qaraı yńyldap ándetip, jumystaryn jalǵastyrady. Terezeden Aǵıra syǵalap júr. Ol áınekti qaǵady. Áıelder ony baıqap, kúrsinip qoıady.

Aǵıra. Qyzdar-aý, beý qyzdar! Tórt ulym tórt jaǵymnan alyp, aıaǵymdy jerge tıgizbeı kótergende kórermin senderdi. Sol kezde báriń jypyrlap, apa-apa dep asty-ústime túsersińder áli. Ana jaqta týady meniń dáýrenim, sonda kóresińder...

Tórtinshi kórinis

Qońyrqaı shańyraq. Ortada dóńgelek alasa ústel. Maısham syǵyraıyp janyp tur. Jasulan men Aqedil kitapqa shuqshıyp bir nárse jazyp otyr. Ýkraın qyz Lúba olarǵa qarap otyr. Jámıla kiredi. Ol kelgende balalar bári japyrlap, tamaq kútip qaraıdy. Jámıla oramalyn sheship, shashyn jaıyp jiberip, arasyn qaǵyp-qaǵyp, bıdaı túsiredi. Ony qoldıirmenge tartyp, bir ýystaı un jasap, bylamyq pisiredi. Tómendegi áńgime Jámılanyń osy isi barysynda júredi.

Jámıla. Balalar, jumystaryńdy aıaqtańdar. Keshki shaıymyzdy iship jataıyq.

Aqedil. Jaıyq kelmedi ǵoı.

Jámıla. Búgin kelmeıtin sıaqty. Jumysy barǵan saıyn aýyrlap barady.

Jasulan. Onda men úıge qaıttym. Aıtpaqshy, apa, Aqedildiń óleńin tyńdańyzshy. Bir keremet óleń jazypty. Oqyshy.

Aqedil. Qoıshy...

Jámıla. Oqı ǵoı, qysylma.

Aqedil. Qutyrynyp, qaraqshylar,

Fashıs degen óńsheń sumdar.

Jaımaq bizge ýly toryn.

Qoryqpaımyz olardan biz.

Olardy biz jeńemiz! (G.Belger. «Bremá býdneı» kitabynan)

Jámıla. Jaqsy, jaqsy...

Jasulan /kúlip/. Jaraıdy, kettim.

Lúba /ornynan turyp/. Itten shyǵaryp jibereıin.

Jámıla. Óı, qoı, bylamyq daıyn. Dastarhannan úlken emessiń.

Aqedil. Iá, shaıǵa qalsańshy.

Jasulan. Jaraıdy.

Olar qaǵazdaryn jınastyrady. Jámıla men Lúba dastarhan qamyna kirisedi.

Lúba. Meniń anam týra siz sıaqty edi.

Jasulan /kúlip/. Seniń mamań ýkraınka, ol qalaı Jámıla apaı sıaqty bolady.

Lúba /muńaıyp/. Minezin aıtamyn. Biz inim ekeýmiz anam nan ashyta bastaǵannan úıdi tóńirektep, ańdyp júretinbiz. Baýyrym ashqaraq bolatyn. Ózi kip-kishkentaı. Al qarny degen... Qabaqtaı! Sender ondaı qaryn kórgen joqsyńdar. Esil-derti tamaq... sosyn onyń ol minezi maǵan da juǵyp, ekeýmiz birigip, qazan tóńirekteıtin de júretinbiz. Al anam degen... keremet aspazshy edi. Borsh jasaǵanda..... İshine shoshqanyń maıyn salyp, qyzanaqty týrap, ashshy burysh aralastyryp, qyp-qyzyl etip aldyńa qoıǵanda... ishi baýyryńdy shoqsha qarıtyn. Al meniń inishegim, ózi úsh-aq jasta, qalaı asaýshy edi, qalaı asaýshy edi... Sosyn ashtyq bastaldy. Jeıtin tamaq joq, bir asam maı, bir ýys bıdaıǵa zar zaman týdy. Buratylyp jatamyz... Ákem azyq izdep basy aýǵan jaqqa ketti. Oralmady. Anam turmaı qaldy... Sonda inim... inishegim «Áke, ákem keldi» deıdi. "Kóp tamaq ákeldi, nan ákeldi, qarańdar" deıdi. Sóıtip kúlimsirep, byldyrlap jatyp úzilip ketti...

Ol jylap júgirip shyǵyp ketedi.

Jámıla. Alda baıqus-aı. Qaıda barasyń, janym, toqta.

Artynan júgiredi.

Aqedil. Túý, qudaı-aı.

Jasulan /kóziniń jasyn kólegeılep/. Jaraıdy, dos, men kettim. Renjimeshi. Jámıla apaıǵa rahmet deı salshy.

Ol shyǵyp ketedi. Dastarhan basynda Aqedil jalǵyz qalady.

Besinshi kórinis

Aqedil, Jasulan, Zýhra, Lúba tórteýi qydyryp júr. Olarǵa Dıýana shal men bala kezigedi.

Dıýana shal /Aqedilge/. Áı, balam, mynany Jámılaǵa aparyp ber.

Aqedil. Bul ne?

Dıýana shal. Sýyr. Eki sýyr ustadym búgin. Pisirip jeńder.

Aqedil. Rahmet, ata. Jaraıdy.

Dıýana. Aıdalada neǵyp júrsińder?

Aqedil. Mekteptiń tapsyrmasymen, dalada ósetin shóp túrlerin jınap kelińder degen.

Dıýana shal. E, jaraıdy, abaı bolyńdar.

Ketip qalady.

Jasulan. Sýyry nesi? Nemene sender sýyr jeısińder me?

Aqedil (qyzaraqtap). Úıge aparamyn ǵoı ne bolsa da.

Lúba. Qyzyq adam eken.

Aqedil. Asharshylyq kezinde búkil aýyldy asyraǵan. Ań aýlaǵan. Tyshqan, jylan, kesirtke – bárin. Aýyl osy kisiniń arqasynda shyǵynsyz shyqty.

Jasulan. Qazir azdap bylaı, kiresili-shyǵasyly sıaqty ıá?

Aqedil /jaratpaı/. Bilmeımin.

Jasulan. Ana joly túsimde qyp-qyzyl túlki jotadan jotaǵa jóńkip zymyrap bara jatyr eken, onyń sońynan samǵaı kóterilgen bir búrkit shúıligip baryp túırep ilip áketedi. Men olarǵa syrttan tamashalap qarap tur eken. Kóktem, saı-salanyń bári kókpeńbek jasyl maısa. Kún bolsa shaqyraıyp shyǵyp tur, aınala typ-tynysh. Jumaq tárizdi sýret.

Aqedil. Soǵys aıaqtalatyn shyǵar. Túlki degen - zymıan Gıtler bolar.

Zýhra. Iá, aýmın, solaı bolsa eken.

Lúba. Aıtqanyń kelsin.

Jasulan. Al men basqasha jorydym.

Lúba. Qalaısha?

Jasulan. Úılengim kelip júr.

Barlyǵy kúlip jiberdi.

Aqedil. Anda qan maıdan, jurt qyrylyp jatyr, al seniki ne jelik?

Lúba. Jelik demeshi, jaman estiledi eken. Úılense nesi bar. Kórkem, symbatty jigit.

Zýhra. Lúba, sen oǵan ǵashyq bolyp júrme.

Lúba. Endi sen ottap kettiń!

Aqedil. Ǵashyq bolsa nesi bar, kórkem, symbatty jigit.

Barlyǵy kúledi.

Lúba. Qoıyńdarshy, senderdi de dos dep júrmin ǵoı.

Júgirip ketip qalady. Zýhra onyń sońynan júgiredi.

Aqedil. Beker boldy, renjitip aldyq.

Jasulan. Aldyq demeshi, sen ǵoı bastaǵan.

Aqedil. Zýhra ekeýmizdi aıtamyn.

Jasulan. Zýhra ekeýmiz dep ony nemenege menshikteı qaldyń.

Aqedil. Lúba ekeýińe ne bolǵan, shybyq tıgizbeısińder ǵoı tegi. Ne aıttym sonsha?

Jasulan. Lúba ekeýiń dep bizdi bólektep tursyń. Bárimiz birge júrgende, birtúrli estiledi eken. Dospyz deısiń de, qıt etse bólekteısiń.

Aqedil. Jasulan, boldy qoıshy. Ondaı oıym bolǵan joq. Zýhra ekeýmiz degende... Endi... men oǵan sóz aıttym ǵoı, bilesiń be.

Jasulan. Qashan?

Aqedil. Biraz boldy.

Jasulan. Ol ne deıdi?

Aqedil. Kelisti. Almatyǵa birge ketetin boldyq. Tek kóktem shyqsyn.

Jasulan. Qoıshy, senbeımin.

Aqedil. Ras.

Jasulan. Shesheń bile me?

Aqedil. Sol sheshemniń jaıy qıyn bolyp tur. Jaıyq bolsa kúni-túni jumysta, áskerı adam. Anamdy jalǵyz qaldyrǵym kelmeıdi. Áıtpese bilesiń ǵoı, oqyǵym, ǵalym bolǵym keledi.

Jasulan. Zýhra she?

Aqedil. Ol da oqıdy.

Jasulan. Men senbeımin.

Zýhra qaıtyp keledi.

Zýhra. Joq, qaıyrylmady. Qatty renjipti. Soǵan qaraǵanda, aıtpady deme ol saǵan ǵashyq.

Jasulan. Maǵan báribir. Aqedil, Zýhraǵa óleńińdi oqydyń ba?

Aqedil. Qoıshy deımin, boldy.

Jasulan. Joq, tyńdashy, bir keremet óleń jazypty.

Zýhra. Aqedil, ótinemin...

Aqedil. Jaraıdy...

Eger de bireý surasa menen:

«Qaı aqyndy súıesiń sen?»

Kóp oılanbaı, maqtan etip,

«Maıakovskıı!» der edim men (G.Belger. «Bremá býdneı» kitabynan).

Zýhra. Kúshti...

Jasulan ishin basyp kúlip jatyr.

Aqedil. Jasulan, kimge úılenetinińdi aıtpadyń ǵoı.

Jasulan. Men be... Men Zýhraǵa úılenemin.

Endi Aqedil men Zýhra kúledi. Jasulan ashýlanady.

Jasulan. Kúlkili bir nárse aıttym ba?

Zýhra. Qalaı úılenesiń? Jasulan, uıat bolady, olaı aıtpa.

Jasulan. Seniń Aqedilmen sóz baılasqanyńdy men qazir estip turmyn. Biraq jańa úılenem degende, seni oılap turǵanmyn. Sondyqtan qalaı deseń de, men birinshi bolyp aıttym.

Aqedil. Jasulan, boldy, qoıshy endi. Ekeýmiz dos emespiz be...

Jasulan. Eger shyn dos bolsań, meniń syrtymnan Zýhraǵa sóz aıtpaıtyn ediń.

Aqedil. Endi senen bata suraımyz ba?

Jasulan. Eshqandaı da bata joq. Zýhra, oılan. Men aıttym. Qalasań, erteń tańerteń áke-sheshemdi jibereıin úıińe.

Zýhra. Joq, olaı bolmaıdy.

Aqedil. Boldy, ketshi. Kózime kórinbeshi endi.

Jasulan. Joq, myna sen - budan bylaı kózime kórinbeıtin bol.

Zýhra. Balalar, boldy deımin!

Jasulan. Zýhra... /qolynan ustaıdy/.

Aqedil. Eı, ket dedim ǵoı!

Jasulandy jaǵasynan ala ketedi. Apyr-topyr tóbeles. Aqedil basynda kúlip qashqaqtaǵanmen, bir-eki aýyr soqqy alǵannan keıin ashýlanyp, aıanbaı judyryqtasady. İstiń nasyrǵa shapqanyn túsingen Zýhra shyryldap arashalamaq. Aqyry Jasulan Aqdildi uryp tastaıdy, Aqedil qımylsyz qalady. Zýhra ony qushaqtap zar ılep jylaıdy.

Zýhra. Aqedil, tur, turshy. /Jasulanǵa/ Sen ony óltirdiń, qanisher, fashıs. Ońbaǵan!

Jasulan ańtarylyp tur.

Zýhra. Aqedil, turshy, kózińdi ashshy. Ol saǵan ne istedi?

Nemis shal paıda bolady. Ol Aqedildiń tamyryn ustap kóredi.

Nemis shal. Áı, qyz, aıqaılama. Talyp qalǵan ǵoı, qazir esin jıady. Ne boldy?

Zýhra. Mynaý, mynaý uryp tastady?

Nemis shal. Ne jetpedi sonshama?

Zýhra yńǵaısyzdanyp, kózin tómen salady.

Nemis shal. Túsinikti... Mine, kózin ashty qyranyń. Júr, tur, batyr. Tur. Óziń júre alasyń ba? Ah, Romeo, Romeo...

Jasulan. Romeo? Onysy kim taǵy?

Nemis shal. Keıipker. Máńgi jas, máńgi ǵashyq. Romeo men Djýletta degen ǵajap týyndy bar.

Zýhra. Romeo men Djýletta...

Jasulan. Qaıdaǵy Romeo, Qaıdaǵy Djýletta! Ákeńniń aýyzyn...

Jasulan jerge bir túkirip ketip qalady.

Nemis shal. Myna jigit adýyndy ǵoı.

Zýhra. Adýyndy. Kórdińiz be, ne istegenin...

Nemis shal. Jylama, Romeoń esin jıady qazir, áne qımyldaı bastady. Bul degen ne, er jigittiń basyna ne kelip ne ketpeıdi... Tur, tura ǵoı, júr.

Zýhra men nemis shal Aqedildi eki jaǵynan súımeldep, alyp ketedi.

Altynshy kórinis

Zýhranyń úıi. Dastarhan basynda Zýhranyń ájesi túrik kempir men aýylbasy qarıa otyr.

Túrik kempir. Úıimiz de, kúıimiz de bolǵan. Úıim seniń myna toqal tamyńnyń qasynda han saraıyndaı edi. Muny maqtanyp, asylyq jasap aıtyp otyrǵan joqpyn. Shyqqan jerimiz jaqsy, tekti jerdiń urpaǵymyz. Qyzymdy balańa áperetin bolsań, qorlamaı áper. Bıdaıdyń baratyn jeri dıirmen bolsa, qyzdyń baratyn jeri jáne belgili. Úıde ustap abyroı tappaspyn. Biraq syılap al.

Aýylbasy. Bireýdi kem sanaıtyn, qor sanaıtyn kisi emespin. Qý zaman ne istemeıdi, zobalań kelse, budan da zory bolady. Sonda qalyńyna qansha mal suraısyz?

Túrik kempir. Qyzym baramyn dese, súıemin dese, tegin-aq berer edim. Biraq Zýhradan ondaı eshnárse estimedim. Mal ekesh maldy da baýyzdarda yrymyn jasaıdy. Óziń de jón-joralǵysynan jańylmasań, erteń qyzym shańyraǵyńa qut ákeledi.

Aýylbasy. Endi ne suraısyz, aıtsańyzshy.

Túrik kempir. Eki sıyryń bar eken, sonyń birin berseń bolady. Sosyn bir qoı, uzatý toıyna.

Aýylbasy. Kelistik. Ulym Zýhrany ápermeseń ólemin dep domalap jatyr, ıttiń balasy. Áıteýir qyz til alady ǵoı? Erteń tımeımin dep shalqasynan túspesin.

Túrik kempir. Joq, aınalaıyn, ondaıymyz joq. Aıtqanymdy isteıdi qyzym.

Jetinshi kórinis

Zýhra. Apa, bireý bizdiń qoraǵa sıyr ákelip baılap jatyr.

Kempir. Ne deıdi!

Júgirip baryp terezege qaraıdy.

Kempir. Oıbaı, janym, bar eken ǵoı.

Zýhra. Ol ne sıyr? Qaıdan keldi?

Kempir. Saǵan bireý óz-ózinen sıyr ákep baılasa da jaqpaıdy. Jaı sıyr da... Kolhozdan kómek bizdiń otbasyna.

Zýhra. Keremet boldy ǵoı, alaqaı!

Kempir. Iá, endi aýzymyz aqqa tıetin boldy, buıyrtsa, óle qoımaspyz endi. Beri kelshi, shoshańdamaı beri kel deımin. Túriń ne bolyp ketken ózi. Shashyń qobyrap, betiń kir me nemene. Albasty neme, boıjetken qyzsyń ǵoı, ózińe óziń durystap qaramaısyń ba, aınaǵa bar! Saǵan ǵashyq bolyp júrgen ana balada da es joq!

Zýhra. Qaı bala? Aqedildi aıtasyz ba? Oı, oǵan báribir. Kitabyn qushaqtap júredi de qoıady, meniń betime qaraıdy deısiz be sol.

Kempir. Aqedili kim taǵy?

Zýhra. Aqedil, kádimgi Aqedil, Jámıla apaıdyń uly. Aǵasy soǵysqa attanbaq. /kúrsinip/ Endi bar aýyrtpalyq Aqedilge túsetin boldy.

Kempir. Onyń saǵan qandaı qatysy bar?

Zýhra /shoshyp/. Eshqandaı!

Kempir. Oıbaı!

Zýhra. Apa, ne boldy, túsiń buzylyp ketti ǵoı.

Kempir. Budan bylaı Aqedil degen sózdi estimeıtin bolaıyn senen!

Zýhra. Nege?!

Kempir. Bolmaıdy!

Zýhra. Apa, men Aqedildi jaqsy kóremin.

Kempir. Astapyralla!

Zýhra. Ol da meni jaqsy kóredi.

Kempir. Aqedil degen álgi symtemirshe oratylǵan uzyn qara bala ma? Jasy qanshada?

Zýhra. Ekeýmiz jastymyz.

Kempir. Ony qaıdan taýyp ala qoıdyń?

Zýhra. Kúzde birge masaq terdik emes pe.

Kempir. Mássaǵan, kápir bolǵyr, men buny kishkentaı sábı kórip júrsem, mynanyń aıtyp turǵan áńgimesin qara, masaq terdik deıdi, zymıan mystan!

Zýhra. Apataı, ne boldy saǵan? Túsińiz buzylyp ketti ǵoı. Qoıyńyzshy. Túk te bolǵan joq, jaı masaq terdik.

Túrik kempir. Jaı masaq terdik deı me... ýh, janym aı. Álgi, álgi sıyr... Júrshi dalaǵa shyǵyp qaraıyqshy ózi kári mal emes pe eken?

Zýhra. Qandaı mal bolsa da tegin keldi ǵoı.

Túrik kempir. Áı, qyzym beri kel. Áńgime bar. Bul sıyr, bul buzaýly sıyr tegin kelip otyrǵan joq. Osy aýyldyń starshyny, aýylbasy bar emes pe, sol túneý kúni kelip, seni aıttyryp ketken, qyzym. Men kelisimimdi berdim.

Zýhra. Jasulan ba?

Túrik kempir. Joq, aty Amangeldi ǵoı deımin.

Zýhra. Joq, uly, Jasulanǵa ma? Kimge aıttyrdy deımin!

Túrik kempir. Sháńkildeme. Durystap, jaı sóıle.

Zýhra. Keshirińiz.

Túrik kempir. Iá, Jasulanǵa bolar. Ulynyń atyn suramadym. Biraq ákesi aýyldy basqaryp otyrsa, tekti jerdiń balasy ǵoı. Men kelistim.

Túrik kempir. Jaqsy jerdiń balasy, sen de jaman bolmaısyń. Osy, balam.

Zýhra. Apa, keshirińiz, biraq Jasulanǵa tıe almaıdy ekenmin. Qazir orta ǵasyr emes, sovet zamany. Adamdy sıyrǵa satty degen ne sumdyq, men KGB-ǵa jazamyn.

Túrik kempir. Pyssymylda. Jaz, jaz da Sibirge aıdatyp jiber meni! Keshegi kúnińdi umytqan ekensiń. Barlyǵy jadyńnan shyǵyp qalatyn kishkentaı bala emessiń ǵoı. Jarymaǵyr otarbany, otarba ishinde otynsha qattalǵan adamdardy, jan-jaqtan arpyldaǵan ıtter men ıtten jaman azǵyn jendetterdi umyttyń ba? Seni erkek balasha kıindirip, isherge sý bolmaǵanda ózimniń zárimdi aýzyńa tamyzyp, janyńdy áreń alyp qalyp edim ǵoı. Endi mynda kelip esirgeniń qaı sasqanyń? Aýylbasyna kelin bolsań, jaman bolasyń ba? Ózińdi oılamasań, kári shesheń meni oılasańshy. Jat jerde, jat jurtta osyndaı tiregimiz bolsa, osyndaı quda-jekjatymyz bolsa, qalaı? Murtymyzdy balta shappaıdy ǵoı onda. Qyzym, qyzym, aqymaq bolma. Tyńda shesheńdi. Aıtqanyn iste.

Zýhra. Apataı, men ony súımeımin ǵoı.

Túrik kempir /ony qushaqtap, basyn aldyna salyp otyryp/.Qyzym, kimdi kim súıipti, kim kimge súıip qosylypty. Seniń ákeń de anańdy osylaı syrtynan atastyryp, quda túsip aldy. Úılený toıyna deıin birin-biri kórgen joq. Ekeýiniń sońynan, mine, altyn asyqtaı ekeýiń qaldyńdar. Jaman ba ne? Sandalǵan myna tirlikte Allanyń jalǵyz amanaty tirshiligimizdi saqtap qalaıyq. Sodan basqa ne arman, ne tilek qaldy qazir. Jetkinshek iniń ósip keledi. Ol degen urpaq, ol degen bizdiń tuqymnyń jalǵyz uryǵy. Sol sáýleni sóndirip almaıyq. Sol úshin bárimiz qyzmet eteıik.

Zýhra /basyn kóterip/. Apataı, Mahmudtyń qol-aıaǵy balǵadaı, oǵan ne bolýshy edi, erteń-aq er jetip, adam bolyp ketedi.

Túrik kempir. Táıt! Til-kózim tasqa dep aıt! Óziniń jalǵyz baýyryn, óziniń áýletin oılamaıtyn qatyn – shirigen jumyrtqa! Jynyma tıme!

Zýhra. Apataı!

Túrik kempir. Tıesiń degen soń tıesiń! Jasulan ba aty kim edi, soǵan tıesiń. Boldy!

Segizinshi kórinis

Aýyl syrty. Jasulan tur. Túrik kempir Zýhrany jetektep, Jasulannyń janyna ákeledi.

Túrik kempir. Al, sóılesińder. Men ana jaqta turamyn.

Zýhra. Nemenege turasyz? Meni úıdi taba almaı qalady deısiz be?

Túrik kempir. Sóılesińder, durystap sóılesińder.

Aýlaqqa baryp turady.

Zýhra. Jasulan, bunyń ne?

Jasulan. Seni alamyn dep aıttym ǵoı.

Zýhra. Súımeıtinime qaramaısyń ba?

Jasulan. Qaramaımyn.

Zýhra. Men saǵan ólsem de tımeımin.

Jasulan. Olaı aıtpa.

Zýhra. Qazir munda Aqedil keledi.

Jasulan. Ol maǵan ne isteıdi?

Zýhra. Dosyńnyń betine qalaı qaraısyń?

Jasulan. Biz beker kezdesip turmyz, odan da birden úıińe baryp alyp ketý kerek edi seni.

Nemis shal men Aqedil keledi.

Túrik kempir. Áı, shal, sen munda neǵyp júrsiń?

Nemis shal. Qyzyn sıyrǵa satqan sen kempir ma?

Túrik kempir. Ózimniń qyzym, ne istesem de ózim bilemin. Ne kerek saǵan?

Nemis shal. Myna bassyzdyqty toqtat, balalarǵa erkindik ber deýge keldim.

Túrik kempir. Sen aıtpasań ne isterimizdi bilmeı otyr edik. Joǵalt kózińdi. Alyp ket andaǵy kúshigińdi.

Nemis shal. Bul bala Zýhra ekeýi birin-biri súıedi. Jasulan, sen sovet mektebinde oqyǵan, kózi ashyq balasyń. Osyndaı ozbyrlyqqa barǵan jarasa ma? Azdan keıin bul istep jatqandaryń baryp turǵan qylmys. Toqtatyńdar!

Jasulan. Aǵa, siz aralaspańyz, óz moınyńyzda qyl arqan turǵanyn sezbeıdi ekensiz. Sál ǵana qattyraq tartsa, ne bolatynyńyzdy bilesiz be.

Nemis shal. Menen sonshama ne kiná kórip tursyń? Jazyǵym – myna beıkúná sábıdi, bala mahabbatty qorǵaǵanym ba? Ozbyrlyqqa qarsy turǵanym ba? Talaı zobalańdy bastan keshken janmyn. Endi eshkimdi jylatqyzbaımyn.

Túrik kempir. Áı, qyzdy baıǵa bermegende ne isteımiz? Ne sandalyp tursyń.

Nemis shal. Oqysyn. Áne, Aqedil ekeýi qalaǵa ketemiz dep otyr. Barsyn.

Túrik kempir. Myna shaldyń esi durys pa? Meniń qyzymda seniń ne shataǵyń bar deımin? Baıǵa beremin be, jaıǵa beremin be joq álde óltirip tastaımyn ba ózim bilemin.

Nemis shal. Boldy, sóz osymen toqtasyn, salǵylasyp turatyn ýaqyt joq. Júr, Zýhra, kettik. Búginshe meniń tamymda bolasyńdar, erteń tań ata qalaǵa ózim salyp jiberemin, júr.

Túrik kempir. Oıbaı, Zýhra, óltiremin toqta!

Zýhrany ári tartady, nemis shal beri tartady. Qyrǵyn tóbeles bastalady.

Nemis shal. Áı, kempir, toqta boldy, tura turshy. Toqta. Masqara bolamyz. Bul elge ekeýmiz de kelimsekpiz. Esińdi jı.

Túrik kempir /basylyp/. Endi óziń ǵoı, qaqpas!

Nemis shal. Ekeýmizdi de ustap áketedi. Toqta. Júr, Zýhra. Júr, kettik.

Jasulan. Ah, atańa nálet fashıs! Osydan kór de tur, qalaı bolar ekensiń! Osydan kór de tur!

Zýhra, Aqedil, nemis shal (sharasyzdyqtan qolyn bir siltep) ketip qalady. Jasulan men túrik kempir olardyń artynan ketedi.

Toǵyzynshy kórinis

Uly Otan soǵysynyń ýaǵyndaǵy shaǵyn keńse, ústel basynda jas sarbaz jazý jazyp otyr. Egde nemis kelip kiredi.

Nemis. Sálem berdik.

Jaıyq. Amansyz ba, qalyńyz qalaı?

Nemis. Jaqsy...

Jaıyq. Sizdiń nendeı jaǵdaı bolsa da jaqsy deıtinińiz jaqsy.

Nemis /kúlip/. Jaqsy bolsa endi basqasha qalaı aıtamyn.

Jaıyq. Durys. Mynda qolyńyzdy qoıyńyz. Boldy, endi týra eki aptadan keıin kelip, boı kórsetesiz.

Nemis. Bir jaqqa qashady deısiń be.

Jaıyq. Biraq men bolmaımyn. Maıdanǵa attanyp baramyn.

Nemis. E de... Olaı bolsa kóriskenshe, balam. Qaıda júrseń de aman-esen bol.

Jaıyq. Qyzyq, siz de nemissiz, maıdandasqaly bara jatqan dushpanym da nemis. Biraq siz mynda maǵan amandyq tilep tursyz.

Nemis. Nemis pen fashısiń aıyrmasy jer men kókteı. Buny sen bilmeı aıtyp tursyń, biraq osyny biletinniń ózi bilmegensip myna soıqandy salyp otyr emes pe. Sol qınaıdy.

Jaıyq. Kishkene aqyryn-aqyryn sóıleńizshi. Onsyz da ústińizden domalaq aryz bar.

Nemis. Ol qandaı aryz taǵy?

Jaıyq. Ózim kórgen joqpyn, biraq sizdi jiti baqylaýǵa alý týraly jarlyq bar.

Nemis. Mine, qyzyq! Men ne búldirippin?

Jaıyq. El arasynda soǵysqa barmańdar dep úgit júrgizip júr, shpıon deıdi.

Nemis. Meni óle almaı júr dep oılaı ma? Kimdi úgitteppin? Kim jazypty?

Jaıyq. Aty-jóni belgisiz.

Nemis. Osy halyq qarap júrmeıdi. Mende nesi bar, kimdi úgitteppin. Meniń de ózińdeı ulym bar, ol da soǵysqa óz erkimen suranǵan, nemis dep senbedi, almaı qoıdy, úıge kelip, jer tepkilep jylady. Barlyǵymyz qatty qorlanyp edik, taǵy qandaı zaman kútip tur eken alda.

Jaıyq. Hatty ózim kórgen joqpyn, biraq oryssha óte saýatty jazylǵan desedi. Bul tóńirekte orysshany jaqsy biletin adam neken-saıaq.

Nemis. Qurtam dese, qytaısha jazatyn adamdy da tabady ǵoı olar. Jaraıdy, Jaıyq, aman bol, bar bol.

Jaıyq. Rahmet sizge. Zýhrany Jasulannan arashalap qalypsyz. Estip jatyrmyn.

Nemis shal. Qaıdaǵy arashalaǵan! Ana jyndy kempir ýaqytsha toqtady. Aýylbasy aqyldy adam ǵoı, sóz túsindi. Qaıdam biraq... Jasulan shaqar eken. Kútpep edim.

Jaıyq qolyn shekesine aparyp, áskerı qurmet lebizin jasaıdy. Nemis shyǵyp ketedi.

Onynshy kórinis

Aýylbasynyń úıi

Jasulannnyń anasy. Amangeldi, baladan bir qatelik ketti. Ózi de túsinip jylap jatyr. Jar degende jalǵyz ul. Qaıt raıyńnan.

Aýylbasy. Qaıta almaspyn.

Jasulannyń anasy. Qabyrǵasy qatqan joq, buǵanasy bekigen joq. Ol ketse, men de ketemin. Turmaımyn senimen, qalmaımyn qasyńda.

Aýylbasy. Ketseń bar.

Jasulannyń anasy. Jalǵyz qalasyń.

Aýylbasy. Buıyrtqany bolar. Biraq myna uldy... myna uldy... Ittik jasaǵan eken, maıdanǵa baryp, esin jınasyn.

Jasulannyń anasy. Ol esin jınamaıdy. Ol... ol... /aıta almaı kibirtiktep, aqyry ańyrap jylap jiberedi/ ólip qalady ǵoı! Ol oqqa ushyp ólip qalady ǵoı...

Aýylbasy. Aýylyma pana izdep kelgen beıshara jetim shaldyń ústinen aryz jazǵan adam – maǵan ul emes. Ondaı urpaqtyń barynan joǵy. Qazaq bitkenniń atyna kir keltirdi.

Aýylbasy qınalyp, aıaǵyn sıpaıdy. Protez ben aıaq tiresken jerden shyp-shyp qan shyǵyp tur. Ol ony baıqap otyrǵan joq.

Jasulannyń anasy. Qaı qazaqtyń joǵyn túgendeısiń, qaı tesikke baryp jamaý bolasyń... Ana bala... obal-aı, qudaı-aı, qaıteıin endi...

On birinshi kórinis

Jámılanyń shańyraǵy. Dastarhan basyna búkil aýyl jınalǵan. Ortada – kómbe nan. Jaıyqty maıdanǵa shyǵaryp salýǵa jınalǵan jurt. Dombyra kúmbiri.

Dıýana shal. Áı, Sálim, ornyńnan turshy, balam. Mine, qarańdar! Búginnen bastap myna batyr Elýbaev boldy. Keshe raıkomǵa baryp, óz atyma aýdaryp aldym. Endi bul qyrandaryńdy Seıitqojanyń uly dep qabyldańdar. Aty – Sálim. Aıdaýda ólgen qulynym Sálimniń arýaǵy rıza bolsyn.

Nemis shal. Aýmın, aýmın!

Aıjamal. Oı, ata, qutty bolsyn!

Gúljamal. Baýy berik bolsyn!

Jámıla. Mynaý bir keremet qýanysh boldy ǵoı. Ata, qutty bolsyn. Áı, Aıjamal, Gúljamal, án shyrqańdar endeshe.

Olar án salady. Bálkim «Elim-aıdy»... Ári qaraıǵy áńgimege arqaý bolatyn taqyrypta bolsa jaqsy bolar edi..

Nemis. Bizdi májbúrlep kóshirdi ǵoı. Týǵan jerimiz Edil boıy. Ata-babam sol jerdi eki ǵasyr mekendedi. Ózimizdiń Avtonomıa, kádimgideı elimiz, otanymyz boldy.

Lúba. Tek nemister turdy ma?

Nemis shal. Negizi nemis... Sol jyly egin qalaı bitik shyqty. Ondaı ónim bes jylda bir bolady. Poselkimizde sıyr fermasy bar edi. Aýyl sol sıyrlardy saýyp sútin, bordaqylap etin ótkizetin. Sóıtip jospardy asyra oryndap otyrǵan úlgili aýyl edik. Bizdi taıly tuıaǵymyzben, taýar tasıtyn vagondarǵa tyqqanda, sol qazynaǵa ıe bolatyn adam da jibermedi-aý ıtter. Aýyl qańyrap bos qaldy. Úıdi-úıdi aralap ulyǵan ıt, sıyr bitken egindikke túsip, qaryndary jarylyp, teńkıip-teńkıip jatty. Kúzgi jaýynǵa urynǵan astyq shirip ketti. Osylaı aınaldyrǵan eki-úsh aptada túgimiz qalǵan joq.

Lúba. Týra bizdiń oqıǵa...

Káris shal. Iá, bizdiń oqıǵa... Bizde de kúrish qaldy. Esil egin ysyrap boldy.

Aqedil. Sonda nege óıtti? Ne úshin kóshirdi?

Nemis. Soǵys kelse, fashıserge ótip ketedi dep saqtanǵandary da.

Jaıyq. Al siz ótip keter me edińiz?

Káris shal. Áı, balam-aı, balalyqpen surap tursyń-aý, kóńiline keledi demeısiń. Keńes jeri – bárimizdiń otanymyz. Otanyn kim satýshy edi. Germanıanyń ózinde de Gıtlerge kópshilik ergenmen, qarsy turǵan, sol qarsylyǵy úshin jazaǵa tartylǵan nemister az emes.

Jaıyq. Siz ony qaıdan bilesiz?

Káris shal. Kóńilim sezedi.

Jámıla. Renjimeńizder. Balalyqpen suraıdy ǵoı.

Nemis shal.

Nemis deıdi –

Nemis bolsa nesi bar?

Tórt qubylasy tegis bolsa nesi bar,

Gıtlerdiń jendeti emes bar nemis,

Bolsa, aıama – qylsha moınyn kesip al.

Uıqy-tuıqy, tirliginiń joldary,

Bolar tústi boldyrmady, bolmady...

Sondaı kezde pana tapty qazaqtan

Qorlatpady, qorlamady – qorǵady... (Eslám Zikibaev «Ger-aǵaǵa»)

Osyndaı óleń bar, qaraǵym.

Jámıla dastarhan basyna kómbe nan ákeledi.

Jámıla. Mine, yp-ystyq, qazir pisti.

Nemis shal. Shirkin-aı, ıisin-aı!

Jámıla (aýylbasyna). Amangeldi aǵa, rahmet sizge, jaqsylyǵyńyz qudaıdan qaıtsyn.

Lúba. Iisinen basym aınalyp ketti.

Bári únsiz qalady. Dıýana shal bata jasaıdy, aqyryndap bári shetinen úzip, aýyz tıedi. Áıelder jylap jatyr.

Aýylbasy. Beıbit ómir tezirek qaıta oralsyn, aýmın!

Aýylbasynyń áıeli (kúrisinip, óz-ózinen). Jalǵyz ul da ketti... Ketti ǵoı...

Amangeldi. Balalar aman-esen elge oralsyn.

Aıjamal. Jasulan ózi surandy deı me?

Aýylbasynyń áıeli. Qaıdaǵy, (Amangeldini nusqap) myna qaqpas qoıdy ma janyn. Bala bolǵan soń, balalyq jasaıdy ǵoı. Soǵysqa jiberip jazalaıtyndaı ne boldy deımin sonsha! (jylaıdy).

Aýylbasy. Boldy-boldy, qaı-qaıdaǵyny aıtpa.

Aýylbasynyń áıeli (jylaıdy). Qatigezsiń. Ońbaısyń!

Kenet qolynda túıinshegi bar sheshen áıel kelip kiredi. Túıinshekti Jámılaǵa beredi.

Jámıla. Tórlet, Zeınep, otyra qal. Rahmet.

Nemis shal. Baladan bir qatelik ketti. Amangeldi, tym qatal úkim shyǵardyń. Olaı bolmaıdy.

Aýylbasy. Solaı sheshtim. Kinásin qudaı keshsin.

Nemis shal. Ol jazǵan aryzdan meni eshkim kelip tutqyndaǵan joq, aman-esen otyrmyn, mine. Ol bolsa, ot keship júr. Bolmaıdy-bolmaıdy. Baıqus bala...

Aýylbasynyń áıeli. Sony uqpaı qoıdy ǵoı myna qaqpas.

Dıýana shal. Jaraıdy, ne bolsa da, talaıyna jazylǵandy kórer... Aıtyp aıtpaı ne kerek... Amandyǵyn tileıik.

Brıgadır (óz-ózinen jylaıdy). Aınalaıyndar-aı, Jaıyq-oý! Sen de soǵysty kóretin boldyń-aý! Eshkim kórmese dep edim... (úreılenip) Soǵysqa barmańdar, maıdanǵa jolamańdar! Onda araq ishkizedi de, aıda, alǵa dep okoptan shyǵaryp jiberedi. Myltyq joq, myltyq bermeıdi!!! Ólip qalasyńdar-aý, balalar! Qashsań, atady. Qyzyldar atady! Ózderi-aq atady...

Aýylbasynyń áıeli. Oıbaı-aı! Jasulanym-aı! Qulynym-aı!

Aýylbasy (daýys kóterip). Eı, boldy! Boldy deımin!

Brıgadır qorqyp, betin basyn jylap qalady. Aýylbasynyń áıeli únsiz egiledi. Kenet sheshen áıel ornynan turady.

Sheshen áıel. Aýyldaǵy on shaqty áıel taýdaǵy fermada jumys istedik. Taýdyń qoınaýynda ferma boldy. Eshki saýatynbyz. Sonda istedim. Úıde kishkentaı qyzymdy baǵyp anam qalǵan. Qyzymnyń jasy úshte ǵana, eki kózi juldyzdaı janady, eki beti bolsa, baldaı, sondaı tátti. Óskende Aıǵa ushamyn deıdi. Bilmeımin qaıdan shyǵarǵanyn. Keshke taýdan tústik. Úıge erekshe asyqtym. Óz-ózinen eki emshegim syzdap, tastaı bolyp qatty da qaldy. Klýb janyp jatyr eken. Qaraǵan da joqpyn, úıge júgirdim. Aýyl tym-tyrys, tirshilik belgisi bilinseshi. Klýb bolsa, janyp jatyr. Úı qańyrap bos tur. Anam da, kúıeýim de, qyzym da joq. Tek shúberek qýyrshaǵy domalap buryshta qalǵan... qyzym qolynan tastamaýshy edi... Shyńǵyryp jiberdim. Al klýb bolsa, mazdap janyp jatr. Janushyra júgirdim. Tóńirekti kúıgen ettiń júrek aınytar tátti ıisi alyp ketipti, jarandar!!!! Azǵyndar, haıýandar, senderge kishkentaı perishte, beıkúná sábı ne istedi? Búkil aýyldy klýbqa jınap, ot qoıǵan eken... Birge keteıin dep umtylyp edim, jibermedi. Poıyzǵa salyp aldy da ketti. Al klýb bolsa janyp jatyr, janyp jatyr...

Aıjamal. Alda baıqus-aı.

Gúljamal. Sum zaman-aı! Qarǵys atqyr Gıtler-aı!

Jámıla. Jaraıdy, jaraıdy, qudaı-aı.

Barlyǵy sheshen áıeldi qushaqtap, daýys salyp eńireıdi.

Dıýana shal. Jaman yrym bastamańdar. Jaıyqjandy, úlken saparǵa, qandy qyrǵynǵa shyǵaryp salǵanda ne boldy? Daýys shyǵarǵandaryń qaı sasqandaryń. Toqtatyńdar, túge!

Nemis. Iá, meniń Martam da o dúnıelik boldy. Ýmajdalǵan qaǵaz sıaqty júrip bara jatqan poıyzdan laqtyrǵanda... janym qalaı shyqpady, myna júrek shirkin qalaı toqtap qalmady men bilmeımin.

Aqedil. Bizdiń aýylda eki ata bar, olar temir jol boıyn jaǵalap júrip máıitterdi jınaıdy, sodan keıin arýlap kómedi. Ýaıymdamańyz. Zaman túzelgesin aqyryndap júrip Martańyzdyń zıratyn taýyp alasyz.

Nemis. Qaıdaǵy tapqan. İsh kıimsheń, janynda bir japyraq qaǵazy joq kim ekenin anyqtaıtyn. Kómilse, soǵan táýba.

Dıýana shal. Kómiledi, kómiledi.

Nemis. Jaraıdy, men qaıtaıyn. Jaıyq, aman bol. Osy dastarhan basynda tek jaqsylyqta júzdeseıik. Jámıla, seniń kómbe nanyńnyń dámi tańdaıymnan eshqashan ketpeıdi endi.

Jámıla. Áli talaıyn jabamyn bul nannyń. Tek zaman tynysh bolsyn. Soǵys aıaqtalyp, beıbitshilik ornasa eken tezirek.

Aýylbasynyń áıeli. Iá, aıtqanyń kelsin...

Áıelder barlyǵy turyp, betterin sypaıdy.

Jaıyq. Otan úshin, myna jatqan aýyldyń tynyshtyǵy, erteńgi azat ómir úshin qan maıdanǵa attanyp baramyn. Tilegim – soǵysty artymnan ergen qarashyǵym, inishegim Aqedil kórmesin. Anashym, sen aman bol! Amandyqta júzdesýdi jazsyn! Aýyl-aımaq, jandarym, kórshi-týys, aǵaıynym! Aman bolyńdar! Myna shańyraq - sizderge amanat! Jeńispen oralýdy maqsat tutyp baramyn! Batyr bolyp oralamyn!

«Idet voına narodnaıa» degen án oryndalady.

Epılog

Maıdannan oralǵan Jasulan arbada otyr. Aıaqtary kórpemen jabylǵan. Múgedek ekeni seziledi. Bólmege Zýhra kelip kiredi.

Zýhra. Amansyń ba, Jasulan. Aman-esen oralýyńmen.

Jasulan. Rahmet. Kel, tórlet.

Zýhra. Osy jerde tura bereıinshi.

Jasulan /kúlip/. Tura beremin deseń, tura ber. Ne jańalyq? Aqedil qalaı?

Zýhra. Barlyǵy jaqsy. Jasulan, men saǵan... Bizdiń úı men senderdiń úı arasynda kelisim bar edi ǵoı...

Jasulan. Iá?

Zýhra. Endi, mine... Men daıynmyn. Úılenýge... Joq, saǵan tıýge...

Jasulan. Maǵan tıemin dep kelip tursyń ba?

Zýhra. Iá...

Jasulan. Mmm... Qyzyq eken.

Zýhra. Jasulan, bul sheshim maǵan ońaı túsken joq. Sen qan maıdannan kelip otyrsyń, batyr bolyp oraldyń. Biraq, biraq...

Jasulan. Aıaqtaryń joq deısiń ǵoı.

Zýhra. Joq, olaı demeımin. Shybyn janyńnyń úzilmegenine, aman qaıtqanyńa táýba deımin. Sen meni keshir. Bárimiz bala boldyq, neniń mánisin bildik ol kezde?

Jasulan. Qazir ne ózgerdi?

Zýhra. Apam... apam ursyp jatyr...

Jasulan /ań-tań bolyp/. Apam ursyp jatyr? Aqedil she?

Zýhra. Aqedil... Ol... Ol túsinip otyr. Biraq maıdanǵa suranyp ketkeli jatyr...

Jasulan. Qudaıym-aı... ne degen balasyńdar... Suranbasyn maıdanǵa, menen senderge ruqsat. Qosylyńdar, úı bolyńdar, baqytty bolyńdar.

Zýhra. Qalaısha? Bul qalaı bolǵany?

Jasulan. Ne kerek saǵan? Seni qalaǵanymda, súıgenimde, izdegenimde qaıda ediń? Meni jaý kórdiń emes pe? Meni jek kórip, jıirkendiń emes pe? Endi nemenege keldiń?

Zýhra /kibirtiktep/. Apam urysqasyn... Senderdiń sıyrlaryń qazir kóbeıip, eki sıyr úsh buzaýǵa aınaldy ǵoı. Qalyń maldy qaıtarmaımyn dep, basynyń saqınasy ustap turmaı qaldy. Sosyn keldim...

Jasulan. Sıyrlardy senderge syıladym. Ony qalyń mal emes, syılyq dep qabyldasyn apań. Toılaryńa syılyq. Sóıtip sálem aıt!

Zýhra. Shyn ba?

Jasulan. Shyn.

Zýhra. Oı, Jasulan, rahmet saǵan! Rahmet!

Úıge Lúba kelip kiredi.

Zýhra. Sen munda neǵyp júrsiń. Nege oramal taǵyp alǵansyń. Keshir, nege deppin ǵoı.

Lúba Jasulannyń kórpesin túzeıdi.

Lúba. Iá, solaı.

Zýhra. Keremet qoı bul degen. Keremet! Alaqaı!

Mýzyka oınaıdy. Sahnaǵa akterlar shyǵady.

Sońy.

---