InfoHub Logo

Omarova Janagúl II kýrs stýdenti

Stýdent, geografıa kafedrasy, E.A. Bóketov atyndaǵy QarÝ, Qazaqstan, Qaraǵandy

E-mail: [email protected]

Kýlmaganbetova Aıgýl Oralovna

Jaratylys ǵylymdary magıstri, ǵylymı jetekshi, E.A. Bóketov atyndaǵy QarÝ, Qazaqstan, Qaraǵandy

1991 jyly 16-jeltoqsanda Qazaqstannyń Joǵarǵy Keńesi “Táýelsizdik pen memlekettiń egemendigi týraly” zańdy qabyldady. Jańa táýelsizdigin alǵan jas memlekettiń kóptegen salalary toqyraýǵa ushyraǵan edi. Sonyń ishinde bilim salalasy da boldy. Biraq elimiz qanatyn keńge jaıyp, az ýaqyttyń ishinde kóptegen damýshy eldermen tereze teńestirdi. Elbasymyz eldiń bolashaǵy jastar ekenine úlken yqpal jasap, bilim salasyna kóp kóńil bóldi. Sońǵy 15-20 jyldan astam ýaqyt ishinde elimizdiń bilim salasynda eleýli ózgerister oryn alýda. Oqý men bilim tehnologıasy naryqty damytý jolynda kúresýdiń tıimdi quralyna aınalyp otyr. Osyǵan oraı qazirgi zamandaǵy tehnologıalyq jetistikterge negizdelgen qashyqtyqtan bilim berýdi alýǵa bolady. Dúnıe júzi boıynsha qashyqtyqtan bilim berý óte úlken múmkindikterge jol ashady. Mysalǵa alatyn bolsaq, shet elge barmaı- aq sheteldik bilim oshaqtary: onyń ishinde- mektep, kolej, ýnıversıtetterden bilim alý jáne bilim berý resýrstarymen almasý. 2019 jyly elimiz qashyqtyqtan bilim berýdi bilim salansynan tolyqtaı bolmasa da, keıbir bilim oshaqtarynnan alyp tastaǵan bolatyn. Biraq 2020 jyly COVIT-19 vırýsynyń taralýynyń áserinen barlyq derlik bilim salasy qashyqtyqtan bilim berýge kóshti. Árıne, elimiz ǵana emes álem memleketteri de bul jaǵdaıǵa daıyn bolmady. Ol bilim salasynyń álsireýine jáne josparlanbaǵan bilim berýge kóshýge májbúr etti. Árıne kóptegen oqytýshylar men oqýshylarǵa, stýdentterge kútpegen jaǵdaı boldy.

Qashyqtyqtan oqytý- kompúterlik jáne telkommýnıkasıalyq tehnologıalarǵa negizdelgen oqytýdyń quraldary men túrleri.

Búgingi tańdaı qashyqtyqtan oqytý kqmpúterlik jáne ınternettte oqytý tehnologıalay retinde sanalyp otyr. Zmanaýı tehnologıalar myńdaǵan kılometr bólip turǵan oqýshy men oqytýshy arasyn baılanystyrýshy bolyp tabylady.

Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda bilim júıesinde jańa aqparattyq tehnologıalar keńinen qoldanyla bastady. Aqparattyq tehnologıalardy jáne kompúterlik jeli arqyly jańa bilim ádisterin paıdalaný keńeıtilip keledi. Jańa aqparattyq tehnologıalardy bilim júıesinde qoldanýdyń eń mańyzdy faktory negizgi qozǵaýshy kúshi - adam, sol sebepti bilimniń negizgi prınsıpteri iske asyrylýy tıis. Osyǵan baılanysty adamnyń shyǵarmashylyq potensıalyn damytý úshin qajetti jaǵdaı jasalýy tıis. «Bilim salasyndaǵy jańa komýnıkasıalyq tehnologıalar» túsinigi kompúterlik tehnıka jáne elektrondyq anyqtamalyq júıeleri men adamnyń árdaıym jańa oqytý ádisterin izdenýinen paıda bolady. Ony oqytý ádis-tásili ýaqyt talabyna saı ózgerýde. Qazirgi ýaqytta dıdaktıkada ınovasıalyq oqytý keńinen qoldanylýda. Inovasıa – bul jańalyqtardyń taralýy jáne qurylýy. Qazirgi pedagogıkanyń negizgi tendensıasy oqytýdy ónerkásiptik-tehnologıalyq proseske aınaldyrý úshin dıdaktıkalyq jolyn jáne quralyn tabý boldy. Bul izdenis «pedagogıkalyq tehnologıa» degen uǵymǵa ákeldi. HHİ ǵasyrda aqparat júıeleriniń órkendep, ǵaryshtap damyp kele jatqanyn bilemiz, ónerkásip pen ortanyń damýynyń negizgi quraly bolyp aqparattyq resýrstar tabylady. Saýatty ómir – damýdyń jańa fazasyna enedi, bul jańa saýatty oqytý tehnologıasyn qurýǵa birtindep kóshýdi talap etedi. Oqytýdyń jańa tehnologıasyna kóshý uzaq ýaqyt alady. Kompúterlik tehnologıa bilim ortasyna ene otyryp, oqytý prosesin jaqsartý úshin quraldar men ádisterdi qoldanýǵa ákep soqtyrady. Negizgi bazalyq bilim berý aımaǵynda qyzmet kórsetý jaǵynan da qashyqtan oqytý múmkindikteri úkimet tarapynan qoldaý taýyp jatyr. Osy tehnologıany paıdalaný aýyldyq jerlerdi de jyldam aqparattandyrýǵa kómektesýde. Oqytý prosesinde qoldanylatyn jańa ádisterdiń biri qashyqtan oqytý ádisi bolyp tabylady.

Qashyqtan oqytýdy eki negizgi bólikke bólýge bolady: tehnıkalyq jáne dıdaktıkalyq. Onyń quraly bolyp telekomýnıkasıalar, aýdıo jáne vıdeo jazbalar, jergilikti jáne aýqymdy kompúterlik jeliler. Uıymdasqan – dıdaktıkalyq qurylymda qashyqtan oqytý oqytýdyń negizgi komponenti bolyp tabylady, oqýshylardyń óz betimen bilim alýy.

Aqparattyq tehnologıa jaqsy damyǵanymen ol oqytýdyń basty quraly bolyp eseptelmeıdi. Ol úshin oqý baǵdarlamasynda jáne oqytý ádisterine ózgeris engizý kerek. Jańa tehnologıany qoldaný muǵalimderge daıyndyq jumystaryna kóp ýaqytty kerek etedi. Árbir muǵalimnen izdenýdi, shyǵarmashylyq jumys jasaýdy, alys – jaqyn shetelderdiń ozyq tájirıbelerimen tanysýdy jáne onyń kúndelikti ómirde qoldanýdy qajet etedi.

Bul oqytý quralynyń kúshtiligi sonshalyqty, onymen birge basqa kolejdermen oqytýdyń jańa túrlerimen, oqytý ádisterimen almasady. Kolejde telekomýnıkasıa taqyrybyn oqytý múmkindigi bar. Ádistemelik keshen, muǵalim men oqýshyǵa qajetti baǵdarlama, qazaq tilindegi oqýlyqtar men kómekshi quraldary jetkiliksiz. Pán muǵalimderiniń Internetti osy ýaqytqa deıin az qana paıdalanyp, tipti qoldanbaǵandary da bar. Kolejder jańa aqparattyq tehnologıalarmen jabdyqtalǵanymen, muǵalimderdiń osy taqyryp boıynsha bilimin  joǵarylatatyn, ıaǵnı muǵalimderdi daıyndaıtyn kýrstar jetkiliksiz. Al, jalpy bilim berý isi jóninen basqa ozyq elderdiń tájirıbesin zer salyp otyrý, óziniń bilimin joǵarylatý, jańashyldyq, ozat tájirıbe, kompúterlik komýnıkasıany úırený – árbir pán muǵaliminiń kásiptik mindeti, qajetti paryzy. Qanshalyqty barlyq quraldar jetkilikti bolǵanymen, pán muǵaliminiń bilimi tómen bolsa, oqýshylardyń telekomýnıkasıa jónindegi bilimi tómendep, bolashaqta Qazaqstandaǵy telekomýnıkasıalyq ortanyń damýyna áserin tıgizedi.

Bilimniń qaınar kózi oqýlyqta. Kitaphanalar, oqý kitaptarynyń jetispeýshiliginen oqýshylardyń bilimderi tolyq jetkilikti emes. Qazirgi kezeńde oqýlyqtar teorıasy, oqytýdyń jańa aqparattyq tehnologıalarymen jobalaý ádistemesi jasalýda.

Oqýshylar qashyqtan oqý arqyly óz bilimderin jetildire alady jáne aqparat júılerin paıdalaný múmkindigi artady. Mysaly kerekti ádebıetter men oqý kitaptaryn izdeý, baqylaý jáne testik tapsyrmalardy oryndaý, laborotorıalyq jumystar, daıyn baıandamalar, qashyqtan olımpıadaǵa qatysý oqýshynyń shyǵarmashylyq potensıalynyń damýyna áser etedi.

Ár elde, qalada ornalasqan oqýshylardyń qashyqtan oqytýǵa qatysýy shyǵarmashylyq birigý jáne jarysý effektisin beredi. WEB – better jasaýda oqýshylar ózderiniń jumysyn jeliden kórip oqýshy ǵylymı, sýretshi nemese basqa shyǵarmalardyń avtorlary bolady. Óziniń jumystaryn jaqsy, qyzyqty etip kórsetý úshin olar gıpermátindermen, grafıkamen, dybystarmen jumys isteıdi. Qashyqtan oqýda oqýshylar mádenıet arasynda baılanys ornata alady. Basqa elmen suhbattasý úshin sol eldiń mádenıetin jaqsy bilý kerek. Sonda mádenıeti, bilimderi, dinı bólek oqýshylar emin-erkin aqparat almasa alady. Basqa elmen baılanysý  úshin aldyn ala oqýshynyń psıhologıasyn daıyndaý kerek. Ol úshin ár túrli trenıń ótkizý kerek. Bul trenıńte basqa elderdiń  mádenıetimen, olardyń arsyndaǵy aıyrmashylyqtardy tanystyrý baǵytymen ótedi. Olarda mezgil ýaqyttary men ýaqyt arasynda aıyrmashylyq bolady. Osy jerde elektrondyq konferensıalar kómektesedi, odan kerekti aqparatty alýǵa bolady. Qashyqtan oqytý oqytýshylar úshin de, oqýshylar úshin de tıimdi ekenin ýaqyt dáleldedi. Qashyqtan oqytý júıesine ata-analardyń kózqarasy jaqsy qalyptasyp keledi. Ásirese ata-analar úshin qashyqtan oqytý materıaldyq jaǵdaıynyń tıimdi bolýyn qarastyrady.

Bilim berý júıesin aqparattandyrýdyń negizgi baǵyty XXI ǵasyrdyń talaptaryna sáıkes qoǵamdy damytýdyń joǵary tıimdilikti tehnologıalaryna súıengen jańa bilim strategıasyna kóshý bolyp tabylady.

Bilim berý júıesin aqparattandyrý baǵyty jańa aqparattyq tehnologıalardy paıdalaný arkyly damyta oqytý, kashyktyktan oqytý, dara tulǵaǵa baǵyttap okytý maksattaryn júzege asyra otyryp, oký-tárbıe úrdisiniń barlyq deńgeıleriniń tıimdiligi men sapasyn joǵary-latýdy kózdeıdi.

Qashyqtyqtan oqytý uǵymyn keń maǵynada alsaq, bul-tyńdaýshylar men oqytýshylardyń bir-birinen keńistikte alystatylǵan oqý formasy. Al, tarmaǵynadaǵy qashyqtyqtan oqý uǵymy tyndaýshylar men oqytýshylar arasyndaǵy, sonymen qatar tyńdaýshylardyń ózara belsendi aqparatpen almasýyn qarastyratyn jáne joǵargy dárejedegi qazirgi jańa aqparatgyq tehnologıalardy (aýdıo-vızýaldy kuraldar, derbes kompúterler, telekomýnıkasıa quraldary, t.b.) paıdalanatyn belgili bir taqyryptar, oqý pánderi boıynsha uıymdastyrylatsh oqý prosesi. Qashyqtyqtan oqytýdy uıymdastyrýdyń ár túrli tehnologıalary bar:

Keıs – tehnologıa – oqytýshy dástúrli jáne qashyqtyqtan konsýltasıalardy uıymdastyrý kezinde mátindik, aýdıovızýaldy jáne mýltımedıalyq oqý-ádistemelik materıaldardy jınaý jáne olardy paıdalanýshylardyń óz betinshe meńgerýi úshin jiberýge negizdelgen. Keıs tehnologıasy (aǵylshynnyń sase—portfel) oqytýda jasalynǵan ádistemelik materıaldarmen iske asyrylady.

Elektrondy pochta tyńdaýshylarǵa kýrstyń negizgi máseleleri boıynsha konfıdensıaldy hat jazysýǵa múmkindik beredi. Elektrondy pochta arqyly aqparatty joǵary jyldamdyqpen jiberý múmkindiginiń arqasynda tyńdaýshyǵa kómek der kezińde, suranysty alǵan soń birden kórsetiledi. Internet kómegimen tyńdaýshylarmen keri baılanys ornatyp qana qoımaı, olardyń oqý qyzmetin baqylaýǵa, baǵalaýǵa bolady.

Qashyqtyqtan oqytý tehnologıasy boıynsha oqytýshynyń negizgi mindeti bilim alýshynyń kelesi túrdegi oryndalatyn óz betinshe jumysyn basqarý bolyp tabylady: týyndaıtyn máselelerdi qarastyrý; maqsat pen mindetterdi qoıý; bilim, tájirıbelerdi berý; uıymdastyrý qyzmeti; bilim alýshylardyń arasynda ózara baılanysty uıymdastyrý; oqý prosesin baqylaý. Tyńdaýshylar qashyqtyqtan oqytý kezinde bilim berý prosesiniń negizin  qolaıly ýaqytta, yńǵaıly orynda, tıimdi temptegi  óz  betinshe jumys quraıdy. Sondyqtan tyndaýshylar óz betinshe jumystyń tehnıkasy men ádistemesin, joǵarǵy deńgeıde bilimdi óz betimen tolyqtyrý negizderin meńgerýi qajet. Sonymen birge nátıjeli túrde oqý úshin jańa aqparattyq  tehnologıanyń kuraldarymen jumys isteı bilýi tıis.

Sonymen, qashyqtyqtan oqytý — adamnyń bilim alýǵa jáne aqparat alýǵa degen quqyqtaryn iske asyratyn úzdiksiz bilim berý júıesi nysandarynyń biri retinde mamandardyn negizgi qyzmetin atqara júrip bilimin, biliktiligin arttyrýǵa múmkindik beredi.

Qazirgi ýaqytta álemde telekomýnıkasıalyq júıelerdi, kompúterlik jelilerdi, tikeleı teledıdarlyq habar taratý júıelerin, zamanaýı telekomýnıkasıalyq tehnologıalardy qoldana otyryp, qashyqtyqtan oqytý júıesin engizý boıynsha aıtarlyqtaı tájirıbe jınaqtalǵan. Sıfrlandyrý sıfrlyq tehnologıalardyń damýyna jáne olardyń qoǵamnyń barlyq aspektilerine áseriniń artýyna baılanysty mańyzdy qurylymdyq ózgerister bolyp jatqan álemdik bilim berý júıesine eleýli áser etedi. Nátıjeler. Álemde qashyqtyqtan oqytýdy damytýdyń uzaq merzimdi maqsaty sıpattalǵan. Qashyqtyqtan oqytý júıesiniń erekshelikteri sıpattalady: ashyqtyq, modýldilik, quzyrettilik, ıkemdilik, beıimdilik, ıntegraldylyq, masshtabtylyq, keńeıtý, asınhrondylyq, paralelızm, buqaralyq sıpat, daıyndyqtyń daralyǵy, daıyndyq sapasy jáne rentabeldilik. Qashyqtyqtan oqytýdyń ishki júıeleri, Qashyqtyqtan oqytýdy aqparattyq qamtamasyz etýge qoıylatyn talaptar tizbelengen jáne sıpattalǵan, jáne olarmen birge júrý kerek qujattama sıpattalady. Qazaqstan Respýblıkasynda qashyqtyqtan bilim berýdiń erekshelikterin anyqtaıdy.

Qashyqtyqtan oqytý júıesiniń artyqshylyǵy men kemshiligi týraly aıta ketsek. Eń aldymen artyqshylyǵyna kóńil aýdarsaq. Artyqshylyǵy:

1. Kez-kelgen ýaqytta bilim alý múmkindigi. Qashyqtan oqytylatyn stýdent, semestr tóńireginde materıaldy meńgerýge qashan jáne qaı ýaqytta kirisetinin ózdiginshe sheshe alady. Ózine jeke oqý kestesin qurastyrady. Keıbir bilim berý mekemeleri stýdentterge oqýyn uzaq ýaqytqa keıinge qaldyrýǵa jáne qaıtadan bilim alýyna aqy tóleýsiz oralý múmkindigin beredi.
2. Óz qalaýyńyz boıynsha bilim alý múmkindigi. Bilimalýshylarǵa qatarlastarymnan artta qalamyn dep qobaljýdyń qajeti joq. Siz árqashan kúrdeli máselelerdi zertteýge qaıta orala alasyz, birneshe ret vıdeo dáristerdi kóre alasyz, oqytýshymen hat almasyp jáne ony qaıta oqı alasyz, ózińizge belgili taqyryptardy ótkizip jibere alasyz. Eń bastysy - aralyq jáne qorytyndy attestasıadan sátti ótý.
3. Kez-kelgen jerde bilim alý múmkindigi. Stýdentter úıden nemese keńseden shyqpaı-aq, álemniń kez-kelgen jerinde oqı alady. Oqytýdy bastaý úshin sizde Internetke qosylǵan kompúter bolýy kerek. Kún saıyn oqý ordasyna barý qajettiliginiń bolmaýy, múmkindigi shekteýli jandar úshin, qol jetimsiz jerlerde turatyn, basbostandyǵynan aıyrylyp jazasyn ótep jatqan adamdar, kishkentaı balalary bar ata-analar úshin belgili bir qosymsha bolyp tabylady.
4. Negizgi jumysyńyzǵa kedergisiz oqý. Siz joǵary bilim qashyqtyqtan bir ýaqytta birneshe kýrsta oqyp ala alasyz. Ol úshin negizgi jumys ornynda demalys alý, issaparlarǵa shyǵý mindetti emes. Kompanıa qyzmetkerleri men memlekettik qyzmetkerler úshin korporatıvti oqytýdy (biliktilikti arttyrý) uıymdastyratyn bilim berý uıymdary bar. Bul jaǵdaıda oqý eńbek ótiline kedergi keltirmeıdi jáne meńgergen suraqtardy birden jumysta qoldanýǵa bolady.
5. Oqýdyń joǵary nátıjeleri.Amerıkandyq ǵalymdardyń zertteýlerine súıensek, qash yqtyqtan oqytý nátıjeleri dástúrli bilim berý nátıjelerinen kem túspeıdi, tipti, odan da joǵary. Qashyqtyqtan bilim alýshy oqý materıaldarynyń kópshiligin óz betinshe oqıdy. Bul taqyryptardy este saqtaý men túsinýdi jaqsartady. Al bilimdi praktıkada, jumysta birden qoldana bilý olardyń bilimderin bekitedi. Sonymen qatar, oqý úrdisinde jańa tehnologıalardy qoldaný ony qyzyqty ete túsedi.
6. Mobıldilik. Muǵalimdermen, repetıtorlarmen baılanys ár túrli joldarmen júzege asyrylady: on-line jáne off-line. Elektrondyq poshta arqyly tárbıeshimen keńesý keıde jeke nemese syrttaı kezdesýden góri tıimdi jáne jyldamyraq bolady.
7. Qashyqtan oqytý arzan. Eger bir mamandyq boıynsha oqýdy komersıalyq negizde jeke jáne qashyqtyqtan salystyratyn bolsaq, onda ekinshi arzan bolady. Stýdent jol júrý, turý aqysyn tóleýdiń qajeti joq, al sheteldik JOO-da vıza men tólqujatqa aqsha jumsaýdyń qajeti joq.
8. Jaıly jaǵdaıda oqý. Qashyqtyqtan bilim alýshylardyń aralyq attestasıasy  on-line test túrinde ótedi. Sondyqtan stýdentterde oqytýshylarmen test jáne emtıhandarda kezdesýde alańdaýǵa negiz joq. Sýbektıvti baǵalaý múmkindigi joqqa shyǵarylady: test suraqtaryna jaýaptardyń durystyǵyn tekseretin júıe oqýshynyń basqa pánderdegi úlgerimine, onyń áleýmettik mártebesine jáne basqa faktorlarǵa áser etpeıdi.

Al endi kemshilikterine toqtala ketsek. Osy qazirgi ýaqyttaǵy qashyqtyqtan bilim berýge kútpegen kezde aýysqan kezde, elimizde qashyqtyqan oqytýdyń kóptegen qıyndyqtary men kemshilikterine kezdestik. Sol kemshilikterge jekeshe toqtala ótsem:

1. Jańa formatqa kóshýdegi qıyndyqtar, beıverbaldy jaǵdaıda áńgimelesýshini túsinýdegi jaısyzdyq.
2. Kúshti motıvasıa qajet. Qashyqtan bilim alýshy stýdent barlyq oqý materıaldaryn derbes oqıdy. Bul erik-jiger, jaýapkershilik pen ustamdylyqty talap etedi. Syrtqy baqylaýsyz oqýdyń qarqyny tómendeıdi.
3. Qashyqtyqtan bilim berý kommýnıkatıvtik ıkemdilikti damytý úshin qolaısyz. Qashyqtyqtan oqytý kezinde stýdentterdiń bir-birimen jáne oqytýshylarmen jeke baılanysy az bolady. Sondyqtan oqytýdyń bul formasy sypaıylyqty, senimdilikti, komandada jumys isteý daǵdylaryn damytýǵa jaramaıdy.
4. Praktıkalyq bilimniń bolmaýy. Kóptegen praktıkalyq sabaqtardy qamtıtyn mamandyqtar boıynsha oqytý qashyqtyqta qıynǵa túsedi. Tipti, eń zamanaýı trenajerlar bolashaq dárigerlerge nemese muǵalimderge tájirıbeni almastyra almaıdy.
5. Kompúterlik saýattylyqtyń jetkiliksizdigi. Negizinen, oqytýshylar quramynyń aǵa býyny qashyqtan oqytý tehnologıasyn meńgerýde qıyndyqtar týyndaıdy.
6. Shalǵaı óńirlerdiń qashyqtyǵy
7. Qazaqstanda shalǵaı aýdandarda qashyqtyqtan oqytýǵa erekshe qajettilik týyndaıdy. Alaıda, oqyǵysy keletinderdiń kóbisinde ınternetke qosylǵan kompúter joq.
8. Kompúterlik quraldar men ár túrli oqýǵa arnalǵan tehnıkalyq quraldardyń tapshylyǵy. Jáne ınternet jelideri elimizdi tolyqtaı qamtymaýy.

Qorytyndylaı ketsem, qashyqtyqtan bilim berý, oqytý ol elimizdiń basqa ba damyǵan eldermen tereze teńestirýge múmkindik beredi. Osy salany damytyp, joǵaryda aıtyp ótken kemshilikterimen júmys jasap, odan ary damyta tússe bul sala da elimizdiń damýyna kóptegen áserin tıgizedi. Tehnologıalyq salasyn damytyp, jastar ártúrli bilim resýrstarynan bilim alsa, elimizdiń bolashaǵy jarqyn bolady dep senimmen aıta alamyn. Elimizdiń bolashaǵy bilimdi jastardyń qolynda dep ekenin esten shyǵarmaǵan durys dep oılaımyn.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. https://finacademy.net/materials/article/chem-otlichaetsya-onlajn-obuchenie-ot-distantsionnogo-obucheniya.
2. «Pandemıa kezeńinde bilim berý uıymdarynda COVID-19 korono-vırýstyq ınfeksıanyń taralýyna jol bermeý jónindegi sharalardy kúsheıtý týraly». QR Bilim jáne ǵylym Mınıstri  A.Aımaǵam-betovtyń 01.04.2020 j. № 123 buıryǵy.
3. kaznu.kz
4. Mır naýkı ı tehnıkı
5. Seıtbattalova A.S., Maýsymbaev S.S. Postroenıe sıstemy dıstansıonnogo obýchenıa pedagogıcheskogo výza kak faktor ıntegrasıı Respýblıkı Kazahstan v mırovoe obrazovatelnoe prostranstvo // Vestn. KarGÝ. — Ser. Pedagogıka. — № 3(47)/2007. — S. 79–87.
6. Konsepsıa sozdanıa ı razvıtıa sıstemy dıstansıonnogo obrazovanıa v Rossıı // Vestn. vyssh. shk. — 1995. — №
7. Egorov V.V., Nýrmaganbetov S.B. Tehnologıa dıstansıonnogo obýchenıa. — Karaganda: Izd-vo KarGÝ, 2002. — 194 s.
8. Dıstansıonnoe obýchenıe: Ýcheb. posobıe /Pod red. E.S.Polat. — M.: VLADOS, 1998. — 192 s.
9. Egorov V.V., Jılbaev J.O. Problemy dıstansıonnogo obýchenıa v ýslovıah nepreryvnogo obrazovanıa // Pedagogıche- skıe problemy ınformasıonno-tehnologıcheskoı podgotovkı spesıalıstov vyssheı shkoly: Sb. naých. tr. — Karagandy: Izd-vo KarGÝ, 2004. — S. 3–7.
10. Qashyqtyqtan bilim berýdi uıymdastyrý. Negizgi erejeler. QRMJMBS 5. 03.004 — 2006.

---